LAIPELI Taua Le‘o ‘I HE ‘INITANETÍ
Taua Le‘o
LAIPELI ‘I HE ‘INITANETÍ
Faka-Tonga
ʻ
  • ʻ
  • ā
  • ē
  • ī
  • ō
  • ū
  • TOHI TAPU
  • ‘Ū TOHI
  • NGAAHI FAKATAHA
  • Te Ke Tuʻu Fēfē ʻi he ʻAo ʻo e Fakamaauʻangá?
    Pulusinga Ako Taua Leʻo
    • Te Ke Tuʻu Fēfē ʻi he ʻAo ʻo e Fakamaauʻangá?

      “Oka haʻu ae Foha oe tagata i hono nāunāu, moe kau agelo maonioni kotoabe mo ia, e toki nofo ia i he nofoa o hono nāunāu.”​—MĀTIU 25:31, PM.

      1-3. Ko e hā ʻa e ʻuhinga ke fakatuʻamelie ai ki he kahaʻú ʻo fekauʻaki mo e fakamaau totonú?

      ‘HALAIA PE TONUHIA?’ ʻOku tālaʻa ʻa e tokolahi ʻi heʻenau fanongo ki he ngaahi fakamatala ʻo fekauʻaki mo ha hopo ʻi he fakamaauʻangá. Ko e kau fakamaaú mo e ngaahi mēmipa ʻo e kau sulá ʻoku nau feinga nai ke faitotonu, ka ʻoku faʻa ikuna ʻa e fakamaau totonú? ʻIkai kuó ke fanongo ki he fakamaau taʻetotonú mo e ngaahi anga-filifilimānako ʻi he founga fakaefakamaauʻangá? Ko e fakamaau taʻetotonu peheé ʻoku ʻikai ko ha meʻa foʻou ia, ʻo hangē ko ia ʻoku tau vakai ki ai ʻi he talanoa fakatātā ʻa Sīsū ʻoku hā ʻi he Luke 18:​1-8, PM.

      2 Tatau ai pē pe ko e hā ʻa hoʻo taukei ʻi he fakamaau fakaetangatá, fakatokangaʻi ʻa e fakamulituku ʻa Sīsuú: “Bea e ikai fakamāu e he Otua a hono kakai oona kuo fili, aia oku tagi kiate ia i he aho moe bo . . . ? Oku ou tala atu kiate kimoutolu, E fakamāu vave ʻe ia akinautolu. Ka i he haʻu ae Foha oe tagata, te ne ilo ae tui i he fonua?”

      3 ʻIo, ko Sihova te ne ʻafio ki heʻene kau sevānití ʻe faifai atu pē pea nau maʻu ʻa e fakamaau totonú. ʻOku kau ki ai foki mo Sīsū, tautefito ki he taimí ni koeʻuhi he ʻoku tau lolotonga moʻui ʻi he “gaahi aho fakamui” ʻo e fokotuʻutuʻu fulikivanu lolotongá. ʻE vavé ni ke ngāueʻaki ʻe Sihova ʻa hono ʻAlo mālohi lahí ke ne fakamaʻa ʻa e fulikivanú mei he māmaní. (2 Tīmote 3:​1, PM; 2 Tesalonaika 1:​7, 8; Fakahā 19:​11-16) ʻOku lava ke tau maʻu ha fakamaama ki he fatongia ʻo Sīsuú mei he taha ʻo e ngaahi lea fakatātā fakaʻosi naʻá ne faí, naʻe faʻa ui ia ko e talanoa fakatātā ʻo e fanga sipí mo e fanga kosí.

      4. Ko e hā ʻa e mahino naʻa tau maʻu ki he taimi ʻe fakahoko ai ʻa e talanoa fakatātā ʻo e fanga sipí mo e fanga kosí, pea ko e hā te tau tokanga ai ki he talanoa fakatātaá ʻi he taimí ni? (Palōvepi 4:18)

      4 Kuo fuoloa ʻa e mahino kiate kitautolu naʻe fakamatala ʻa e talanoa fakatātā ki he nofo hifo ʻa Sīsū ko e Tuʻí ʻi he 1914, pea talu mei ai mo e fai ʻa e ngaahi fakamaaú​—ko e moʻui taʻengata ki he kakai ʻoku fakamoʻoniʻi ʻoku nau hangē ha fanga sipí, pea mate taʻengata ki he fanga kosí. Ka ʻi hono toe fakakaukauʻi ʻa e ngaahi poini ʻo e talanoa fakatātaá ʻoku tuhu ia ki ha fakatonutonu ʻo e ʻilo ʻo kau ki he taimi ʻe fakahoko aí, pea mo e meʻa ʻokú ne fakatātaaʻí. Ko e fakaleleiʻi ko ʻení ʻokú ne ʻai ke mālohi ai ʻa e mahuʻinga ʻo ʻetau ngāue fakamalangá mo e ʻuhinga ʻo e tali ʻa e kakaí. Ke maʻu ʻa e makatuʻunga ki he mahino loloto ange ko ʻeni ʻo e talanoa fakatātaá, te tau vakai ki he meʻa ʻoku fakahā ʻi he Tohitapú ʻo fekauʻaki mo Sihova pea mo Sīsuú, ko e ongo Tuʻi mo e ongo Fakamaau fakatouʻosi.

      Ko Sihova ko e Fakamaau Aoniú

      5, 6. Ko e hā ʻoku feʻungamālie ai ke sio kia Sihova ʻi he ongo tuʻunga ko e Tuʻi mo e Fakamaaú?

      5 ʻOku puleʻi ʻaki ʻe Sihova ʻa hono mālohí ʻa e ʻuniveesí hono kotoa. ʻOku ʻikai hano kamataʻanga pe ngataʻanga, ko e “Tuʻi ʻitāniti” ia. (1 Tīmote 1:17; Sāme 90:​2, 4; Fakahā 15:3) ʻOkú ne maʻu ʻa e mafai ke faʻu ʻa e ngaahi tuʻutuʻuní, pe ngaahi laó, pea mo fakahoko ia. Ka ko hono mafaí ʻoku kau ki ai mo e tuʻunga ko e fakamaau. ʻOku pehē ʻi he ʻAisea 33:22: “He ko Sihova ko hotau fakamaau, ko Sihova ko hotau fai-fono, ko Sihova ko hotau tuʻi; ko ia ia te ne fakahaofi kitautolu.”

      6 Kuo fuoloa ʻa hono fakatokangaʻi ʻe he kau sevāniti ʻa e ʻOtuá ko Sihová ko e fakamaau ia ʻo e ngaahi meʻa ʻoku fiemaʻu ke fakatonutonú mo e ngaahi meʻa mahuʻingá. Ko e fakatātaá, ʻi he ʻosi hono vakaiʻi ʻe he “Tuʻi Fakamāu ʻo mamani katoa” ʻa e fakamoʻoni ʻo fekauʻaki mo Sōtoma pea mo Komolá, naʻá ne fakatou fakamāuʻi ʻa e kakai naʻe nofo aí pea naʻe taau ke fakaʻauha kinautolu pea naʻá ne fakahoko ʻa e fakamaau māʻoniʻoni ko iá. (Sēnesi 18:​20-33; Siope 34:​10-12) ʻOku totonu ke pau ʻa ʻene fakapapauʻi mai ke tau ʻilo ko e Fakamaau māʻoniʻoni ʻa Sihová ʻoku lava ke ne fakahoko maʻu ai pē ʻa ʻene ngaahi fakamaaú!

      7. ʻI he founga fē naʻe ngāue ai ʻa Sihova ko e fakamaau ʻi he feangainga mo ʻIsilelí?

      7 ʻI ʻIsileli ʻo e kuonga muʻá, ʻi he taimi ʻe niʻihi naʻe fakahoko fakahangatonu pē ʻe Sihova ia ʻa e fakamaaú. ʻIkai naʻá ke mei maʻu ai ha fiemālie ʻi he taimi ko iá ʻi hoʻo ʻiloʻi ko e Fakamaau haohaoá naʻá ne fai ʻa e fili ʻo e ngaahi meʻá? (Livitikō 24:​10-16; Nōmipa 15:​32-36; 27:​1-11) Naʻe tokonaki ʻe he ʻOtuá foki “ae gaahi fakamāu totonu” naʻe lelei fakakātoa he ko e ngaahi tuʻunga ia ki he fai fakamaaú. (Livitikō 25:​18, 19; Nehemaia 9:​13, PM; Sāme 19:​9, 10; 119:​7, 75, 164; 147:​19, 20) Ko ia ʻa e “Fakamāu ʻo e kakai kotoa pe,” ko ia ʻoku kaunga ki hono kotoa ʻo kitautolu.​—Hepelū 12:23.

      8. Ko e hā ʻa e vīsone naʻe mamata ʻa Tāniela ʻo kau ki aí?

      8 ʻOku tau maʻu ha fakamoʻoni ʻa ha “taha naʻe sio tonu” ki he meʻá ni. Naʻe ʻoange ki he palōfita ko Tānielá ha vīsone ʻo e fanga manu fekai naʻa nau tuʻu ko e fakatātā pē ki he ngaahi puleʻangá pe ngaahi ʻemipaeá. (Tāniela 7:​1-8, 17) Naʻá ne tānaki mai: “Fokotuʻu ʻani ngaahi taloni, pea ʻafio mai ʻa Talumeimuʻa: ko hono kofu naʻe hange ko e sinou, ʻo hinaekiaki.” (Tāniela 7:9) Fakatokangaʻi naʻe sio ʻa Tāniela ki he ngaahi taloni “pea ʻafio mai ʻa Talumeimuʻa [Sihova].” (Fakaʻītali ʻamautolu.) ʻEke pē kiate koe, ‘Naʻe fakamoʻoni heni ʻa Tāniela ki he hoko ʻa e ʻOtuá ko e Tuʻí?’

      9. Ko e hā ʻa e ʻuhinga ʻe taha ʻo e ‘ʻafio’ ʻi ha taloní? ʻOmai ha ngaahi fakatātā.

      9 Sai, ʻi heʻetau lau ko ha tokotaha ʻoku “ʻafio mai” ʻi ha taloni, te tau fakakaukau nai ko ʻene hoko ia ko ha tuʻi, he ʻoku ngāueʻaki ʻi he Tohitapú ʻi he taimi ʻe niʻihi ʻa e lea peheé. Ko e fakatātaá: “Pea ʻi heʻene maʻu [ʻe Similai] ʻa e pule, ʻio, ʻi heʻene nofo leva ki he taloni, naʻa ne . . .” (1 Tuʻi 16:11; 2 Tuʻi 10:30; 15:12; Selemaia 33:17) Naʻe pehē ʻe ha kikite faka-Mīsaia: “Pea te ne nofo mo pule ʻi hono taloni.” (Fakaʻītali ʻamautolu.) Ko ia ai, ke ‘nofo ʻi ha taloni’ ʻoku lava ke ʻuhinga ia ke hoko ko e tuʻi. (Sākalaia 6:​12, 13) ʻOku fakamatalaʻi ʻa Sihova ko e Tuʻi ʻokú ne ʻafio ʻi ha taloni. (1 Tuʻi 22:19; ʻAisea 6:1; Fakahā 4:​1-3) Ko ia ʻa e “Tuʻi ʻo ʻitāniti.” Ka, ʻi heʻene fakapapauʻi ʻa e tafaʻaki foʻou ʻo e tuʻunga-haú, ʻoku lava ke pehē ai kuó ne hoko ko e Tuʻi, ʻo hangē ʻoku ʻafio foʻou ʻi hono taloní.​—1 Kalonikali 16:​1, 31; ʻAisea 52:7; Fakahā 11:​15-17; 15:​3, NW; Fakahā 19:​1, 2, 6.

      10. Ko e hā ʻa e ngāue tefito ʻa e ngaahi tuʻi ʻo ʻIsilelí? Fakatātaaʻi.

      10 Ka ko ha poini tefito ʻeni: Ko ha ngāue tefito ʻa e ngaahi tuʻi ʻo e kuonga muʻá ko e fanongo ki he ngaahi hopó mo fakahoko ʻa e ngaahi fakamaaú. (Palōvepi 29:14) Manatuʻi ʻa e fakamaau fakapotopoto ʻa Solomoné ʻi he fakafekiki ʻa ha ongo fefine ʻi ha pēpē tatau. (1 Tuʻi 3:​16-28; 2 Kalonikali 9:8) Ko e taha ʻo hono ngaahi fale fakapuleʻangá ko e “Falehala Taloni, ke ne fakamāu ai,” naʻe toe ui ia ko e “Falehala Fakamāuʻanga.” (1 Tuʻi 7:7) Naʻe fakamatalaʻi ʻa Selusalema ko e feituʻu ia “naʻe tuʻu ʻani taloni fakamāu ʻi he potu ko ia.” (Sāme 122:5) ʻOku mahino lelei, ko e ‘nofo ʻi ha taloni’ ʻoku lava ke toe ʻuhinga ko hono ngāueʻaki ʻo e mafai fakaefakamaaú.​—ʻEkisoto 18:13; Palōvepi 20:8.

      11, 12. (a) Ko e hā ʻa e ʻuhinga ʻo e ʻafio ʻa Sihova, naʻe lave ki ai ʻi he Tāniela vahe 7? (e) ʻOku anga-fēfē ʻa hono fakapapauʻi ʻe he ngaahi konga tohi kehé ʻa e ʻafio ʻa Sihova ke fai ʻa e fakamaaú?

      11 Tau toe foki ki he taimi naʻe sio ai ʻa Tāniela kia ‘Talumeimuʻa ʻoku ʻafio mai.’ ʻOku tānaki mai ʻe Tāniela 7:10: “Naʻe fokotuʻu ʻa e fakamāu, pea naʻe folahi ʻa e ngaahi tohi.” ʻIo, naʻe ʻafio ʻa Talumeimuʻa ke fakahoko ʻa e fakamaau ʻo fekauʻaki mo e pule ki he māmaní mo fakamāuʻi ʻa e Foha ʻo e tangatá ʻoku taau ke pule. (Tāniela 7:​13, 14) Pea ʻoku tau lau “ke hoko mai ʻa Talumeimuʻa, ʻo fakaai ʻa e fakamaau ʻo e meʻa ʻa e kau tapu,” ko kinautolu naʻe fakamāuʻi ʻoku nau feʻunga ke pule mo e Foha ʻo e tangatá. (Tāniela 7:​22, fakaʻītali ʻamautolu.) Faifai ʻatu pē, ʻe “fokotuʻu ʻa e fakamaau” mo fakahoko ʻa e fakamaau taʻefakafiemālie ki he puleʻanga hau fakamuimui ʻi he māmaní.​—Tāniela 7:26.a

      12 Ko hono ikuʻangá, ko e sio ʻa Tāniela ki he ʻOtua ‘ʻoku afio ʻi ha taloni’ ʻoku ʻuhingá ko ʻEne haʻu ke fakahoko ʻa e fakamaaú. Naʻe muʻaki hiva ʻa Tēvita: “He kuo ke [Sihova] taukapoʻi hoku fakamāuʻi mo ʻeku totonu; kuo ke nofo ʻi he taloni ko e Fakamāu Faitotonu.” (Sāme 9:​4, 7) Pea naʻe tohi ʻe Sioeli: “Ke ofo hake ʻa e ngaahi puleʻanga, ʻo ʻalu hake ki he Teleʻa ʻo Sihosafate: he ko e potu ia te u [Sihova] nofo ai ke fakamāu ʻa e ngaahi puleʻanga takatakai.” (Sioeli 3:12; fakafehoanaki mo ʻAisea 16:5.) Ko Sīsū mo Paula fakatouʻosi naʻá na ʻi he ngaahi tuʻunga fakaefakamaau, ʻa ia naʻe nofo ai ha tangata ke fanongo ki ha hopo mo fakahoko ʻa e fakamaaú.b​—Sione 19:​12-16; Ngāue 23:3; 25:6.

      Ko e Tuʻunga ʻo Sīsuú

      13, 14. (a) Ko e hā ʻa e fakapapau naʻe maʻu ʻe he kakai ʻa e ʻOtuá ʻo pehē ko Sīsū ʻe hoko ko e Tuʻí? (e) Naʻe nofo hifo ʻanefē ʻa Sīsū ʻi hono taloní, pea ʻi he ʻuhinga fē naʻá ne pule ai talu mei he 33 H.K. ʻo faai maí?

      13 ʻOku fakatou Tuʻi mo Fakamaau ʻa Sihova. Kae fēfē ʻa Sīsū ia? Naʻe pehē ʻe he ʻāngelo naʻá ne fanongonongo ʻa hono ʻaloʻí: “E age kiate ia e he Eiki koe Otua ae nofoa o ene tamai ko Tevita: . . . bea e ikai hano gataaga o ene bule.” (Luke 1:​32, 33, PM) Ko Sīsū ʻe hoko ko e ʻea tuʻumaʻu ʻo e tuʻunga-tuʻi ʻo Tēvitá. (2 Sāmiuela 7:​12-16) Te ne pule mei hēvani, he naʻe pehē ʻe Tēvita: “Folofola ʻa Sihova ki hoku ʻEiki [Sīsū], ‘Nofo koe ʻi hoku toʻomataʻu ni, kaeʻoua ke u ʻai ho fili fuape ke hoko ko ho tuʻunga-vaʻe.’ ʻE mafao atu ʻe Sihova mei Saione ʻa e sēpita ʻo ho hau, heʻene pehe, ‘ʻI he lotolotonga ʻo ho ngaahi fili, pule pe koe.’”​—Sāme 110:​1-4.

      14 ʻE hoko ia ʻafē? Naʻe ʻikai ke pule ʻa Sīsū ia ko ha Tuʻi ʻi he taimi naʻá ne hoko ai ko e tangatá. (Sione 18:​33-37) Naʻá ne pekia ʻi he 33 H.K. (Hotau Kuonga), naʻe toetuʻu, pea naʻá ne hāʻele hake ki hēvani. ʻOku pehē ʻi he Hepelū 10:12: “Ka ko e Toko Taha ni, hili ʻene ʻatu koeʻuhi ko e angahala ha foʻi feilaulau tofu pe taha ʻo taʻengata, naʻa ne nofo hifo mei he toʻomataʻu ʻo e ʻOtua.” Ko e hā ʻa e mafai naʻe maʻu ʻe Sīsū? “Ne [ʻOtua] fakanofo ia mei hono toʻomataʻu ʻi he ngaahi feituʻu ʻo Langi, ʻo maʻolunga ʻi he faʻahinga pule kotoa pe, mo e maʻu tuʻunga, mo e maʻu malohi, mo e tuʻunga ʻeiki, . . . pea ne foaki ia ke ʻulu ki he Siasi ʻi he meʻa kotoa pe.” (ʻEfesō 1:​20-22) Pea koeʻuhi ko e toki maʻu ia ʻe Sīsū ʻa e mafai fakatuʻí ke pule ki he kau Kalisitiané, naʻe malava ai ʻe Paula ʻo tohi ko Sihová “naʻa ne hamusi kitautolu mei he pule ʻa Poʻuli, mo ne hiki kitautolu ki he puleʻanga ʻo hono ʻAlo ʻOfaʻanga.”​—Kolose 1:13; 3:1.

      15, 16. (a) Ko e hā ʻoku tau pehē ai naʻe ʻikai ke hoko ʻa Sīsū ia ko e Tuʻi ʻo e Puleʻanga ʻo e ʻOtuá ʻi he 33 H.K.? (e) Naʻe kamata ʻanefē ʻa e pule ʻa Sīsū ʻi he Puleʻanga ʻo e ʻOtuá?

      15 Kae kehe, ʻi he taimi ko iá, naʻe ʻikai ke hoko ʻa Sīsū ia ko ha Tuʻi mo e Fakamaau ki he ngaahi puleʻangá. Naʻá ne nofo ʻi he tafaʻaki ʻo e ʻOtuá, ʻo tatali ai ki ha taimi ke ngāue ai ko e Tuʻi ʻo e Puleʻanga ʻo e ʻOtuá. Naʻe tohi ʻe Paula ʻo kau kiate ia: “Kaeʻumaʻā ko hai ʻi he kau angelo kuo ne folofola ai ʻi ha taimi, Nofo koe mei hoku toʻomataʻu, Kaeʻoua ke u ngaohi ho ngaahi fili ko ho tuʻungavaʻe?”​—Hepelū 1:13.

      16 Kuo pulusi ʻe he Kau Fakamoʻoni ʻa Sihová ʻa e fakamoʻoni lahi ki he ngata ʻi he 1914 ʻa e vahaʻa taimi naʻe talitali ai ʻa Sīsuú, he naʻá ne hoko ai ko e pule ʻo e Puleʻanga ʻo e ʻOtuá ʻi hēvani taʻehāmai. ʻOku pehē ʻe he Fakahā 11:​15, 18: “Ko e puleʻanga ʻo mamani kuo hoko ko e puleʻanga ʻo hotau ʻEiki, mo ʻene Kalaisi: Pea te ne pule ʻo lauikuonga ʻo taʻengata.” “Pea naʻe ʻita ʻa e ngaahi puleʻanga, pea naʻe hoko mai ho houhau.” ʻIo, naʻe fakahāhā ʻe he ngaahi puleʻangá ʻa ʻenau feʻitaʻakí ʻi he lolotonga ʻo e Tau I ʻa Māmaní. (Luke 21:24) Ko e ngaahi taú, ngaahi mofuiké, ngaahi mahaki fakaʻauhá, ngaahi hongé, mo e ngaahi meʻa peheé, kuo tau ʻosi mamata ki ai talu mei he 1914 ʻoku nau fakapapauʻi mai ʻoku lolotonga pule ʻa Sīsū ʻi he Puleʻanga ʻo e ʻOtuá, pea ko e ngataʻanga aofangatuku ʻo e māmaní ʻoku ofi.​—Mātiu 24:​3-14.

      17. Ko e hā ʻa e ngaahi poini tefito kuo tau ʻosi fokotuʻú?

      17 Ko ha toe fakamanatu fakanounou: ʻOku lava ke pehē ʻoku ʻafio ʻa e ʻOtuá ʻi ha taloni ko e Tuʻi, ka ʻi ha toe ʻuhinga ʻe tahá ʻoku lava ke ne ʻafio ʻi hono taloní ke fakamaau. ʻI he 33 H.K., naʻe nofo ai ʻa Sīsū ʻi he nima toʻomataʻu ʻo e ʻOtuá, pea ʻokú ne hoko ʻi he taimí ni ko e Tuʻi ʻo e Puleʻangá. Ka ko Sīsū, ʻoku lolotonga pule ʻi he taimí ni ko e Tuʻi, ʻokú ne toe ngāue ko e Fakamaau? Pea ko e hā ʻoku totonu ai ke kaunga ʻeni kiate kitautolú, tautefito ʻi he taimi ní?

      18. Ko e hā ʻa e fakamoʻoni ʻoku ʻi ai ko Sīsuú ʻe toe hoko ko e Fakamaaú?

      18 Ko Sihová, ʻa ia ʻokú ne maʻu ʻa e totonu ke fakanofo ʻa e kau fakamaaú, kuó ne fili ʻa Sīsū ko e Fakamaau koeʻuhi he kuó ne aʻusia ʻEne ngaahi tuʻungá. Naʻe fakahā ʻeni ʻe Sīsū ʻi heʻene lea ʻo fekauʻaki mo e kakai ʻoku nau hoko ʻo moʻui fakalaumālié: “Kaeʻumaʻā ʻoku ʻikai ke fakamāu ʻe he Tamai ha toko taha, ka kuo ne tuku ʻa e fakamāu kotoa pe ki he ʻAlo.” (Sione 5:22) Ka neongo ia, ko e ngāue fakaefakamaau ʻa Sīsuú ʻoku mahulu atu ia ʻi he faʻahinga fakamaau ko iá, he ʻokú ne fakamāuʻi ʻa e moʻuí mo e maté. (Ngāue 10:42; 2 Tīmote 4:1) Naʻe fakahā tuʻo taha ʻe Paula: “Kuo ne [ʻOtua] kotofa ha ʻaho, ʻa ia ʻoku ne teu fakamaʻu ai ʻa māmani, ʻo ʻauʻautotonu, ʻo fakafai ʻi he tangata [ko Sīsū] kuo ne poloʻi; ʻo ne tuku moʻo e kakai kotoa pe ha tuʻunga ki heʻenau tui ʻi heʻene fokotuʻu ʻa e toko taha ko ia mei he pekia.”​—Ngāue 17:31; Sāme 72:​2-7.

      19. Ko e hā ʻoku tonu ai ke lea ʻo kau kia Sīsū ʻoku nofo hifo ia ko e Fakamaaú?

      19 ʻIkai ʻoku totonu ke tau fakaʻosiʻaki ʻoku nofo hifo ʻa Sīsū ʻi ha taloni lāngilangiʻia ʻi he fatongia makehe ko e Fakamaau? ʻIo. Naʻe tala ʻe Sīsū ki he kau ʻaposetoló: “Ka hoko ʻa e Fakatupu foʻou, pea nofo ʻa e Fanautama ʻa Tangata ʻi hono taloni lāngilangiʻia, pea ko kimoutolu kuo mou muimui ʻiate au ʻe fakanofo kimoutolu foki ki ha taloni ʻe hongofulu ma ua, ʻo mou fakamaau ʻa e matakali ʻe hongofulu ma ua ʻo Isileli.” (Mātiu 19:​28, fakaʻītali ʻamautolu.) Neongo ʻoku lolotonga Tuʻi ʻa Sīsū ʻi he Puleʻangá, ka ko ʻene toe ngāue ʻe tahá naʻe lave ki ai ʻi he Mātiu 19:28 ʻe fakakau ki ai ʻa e nofo hifo ʻi ha taloni ke fakamaau ʻi he lolotonga ʻo e Taʻu ʻe Taha Afé. ʻI he taimi ko iá, te ne fakamāuʻi ai ʻa e faʻahinga kotoa ʻo e tangatá, ʻa e māʻoniʻoni mo e taʻemāʻoniʻoni. (Ngāue 24:15) ʻOku ʻaonga ke manatuʻi ʻeni ʻi he fakahanga ʻa ʻetau tokangá ki he taha ʻo e ngaahi talanoa fakatātā ʻa Sīsū ʻoku kaunga ki hotau taimí mo ʻetau moʻuí.

      Ko e Hā ʻa e Lau ʻa e Talanoa Fakatātaá?

      20, 21. Ko e hā naʻe ʻeke ʻe he kau ʻaposetolo ʻa Sīsuú ʻoku kaunga ia ki hotau taimí, ʻo iku ai ki he fehuʻi fē?

      20 Taimi siʻi ki muʻa pea pekia ʻa Sīsuú, naʻe ʻeke ange kiate ia ʻe heʻene kau ʻaposetoló: “Pe hoko fakakū ʻa e ngāhi meʻa ko ia? pea ko e ha nai ʻa e fakaʻilonga ʻo haʻo ha mai mo e fakaʻosi ʻo e kuonga?” (Mātiu 24:3) Naʻe fuatala ʻe Sīsū ʻa e ngaahi meʻa mahuʻinga ʻe hoko ʻi māmaní ki muʻa ‘ke hoko mai ʻa e ngataʻanga.’ ʻI he taimi siʻi ki muʻa ʻi he ngataʻanga ko iá, ko e ngaahi puleʻangá “te nau mamata ki he Foha oe tagata oku haʻu i he gaahi ao oe lagi, i he malohi moe nāunāu lahi.”​—Mātiu 24:​14, 29, 30, PM.

      21 Ka, ko e hā ʻe hoko ki he kakai ʻo e ngaahi puleʻanga ko iá ʻi he hoko mai ʻa e Foha ʻo e tangatá ʻi hono nāunaú? Te tau maʻu ia mei he talanoa fakatātā ʻo e fanga sipí mo e fanga kosí, ʻa ia ʻoku kamataʻaki ʻa e ngaahi lea ko ʻení: “Oka haʻu ae Foha oe tagata i hono nāunāu, moe kau agelo maonioni kotoabe mo ia, e toki nofo ia i he nofoa o hono nāunāu: Bea e fakakatoa i hono ao ae gaahi kakai kotoabe.”​—Mātiu 25:​31, 32, PM.

      22, 23. Ko e hā ʻa e ngaahi poini ʻoku hā ai ko e talanoa fakatātā ʻo e fanga sipí mo e fanga kosí naʻe ʻikai ke kamata ʻa hono fakahokó ʻona ʻi he 1914?

      22 ʻOku kaunga ʻa e talanoa fakatātā ko ʻení ki he nofo hifo ʻa Sīsū ʻi hono mafai fakatuʻí ʻi he 1914, ʻo hangē ko ia kuo mahino fuoloa kiate kitautolú? Sai, ʻoku lave ʻa e Mātiu 25:34 kiate ia ko e Tuʻi, ko ia ai, ʻoku ʻuhinga totonu ʻa e toki fakahoko ʻa e talanoa fakatātaá talu mei he hoko ʻa Sīsū ko e Tuʻí ʻi he 1914. ʻI he hili iá ko e hā leva ʻa e fakamaau naʻá ne faí? Naʻe ʻikai ko e fakamaau ʻo e “ngāhi kakai kotoa pe.” Ka, naʻe fakahanga ʻa ʻene tokangá kiate kinautolu ʻoku nau taukaveʻi ʻoku faʻuʻaki kinautolu ʻa e “fale oe Otua.” (1 Pita 4:​17, PM; fakaʻītali ʻamautolu.) ʻI he fakakaukau tatau mo e Malakai 3:​1-3, ko Sīsuú, ko e talafekau ʻa Sihova, naʻá ne vakaiʻi fakaefakamaau ʻa e toenga ʻo e kau Kalisitiane pani ʻi he māmaní. Ko e taimi foki ia ke tautea fakaefakamaau ai ʻa e Puleʻanga-Haʻa-Kalisitiané, ʻa ia naʻa nau taukaveʻi loi ko e “fale oe Otua” kinautolu.c (Fakahā 17:​1, 2; 18:​4-8) Ka, ʻoku ʻikai ke fakahaaʻi ʻe ha meʻa ia ko e taimi ko iá, pe talu mei ai, kuo nofo ʻa Sīsū ke fakamāuʻi fakaʻosi ʻa e kakai ʻo e ngaahi puleʻanga kotoa pē ko e fanga sipí pe fanga kosí.

      23 Kapau te tau sivisiviʻi ʻa e ngāue ʻa Sīsū ʻi he talanoa fakatātaá, ʻoku tau ʻilo ai te ne fakamāuʻi fakaʻosi ʻa e ngaahi puleʻanga kotoa pē. ʻOku ʻikai ke fakahā ia ʻi he talanoa fakatātaá ko e fakamaau pehē ʻe hokohoko atu ʻi ha vahaʻa taimi ʻo ha ngaahi taʻu lahi, ʻo hangē ko e tokotaha kotoa pē kuo mate ʻi he lolotonga ʻo e hongofuluʻi taʻu kuo ʻosí naʻe ʻosi fakamāuʻi ʻo taau ki he mate taʻengata pe moʻui taʻengata. ʻOku ngalingali ko e tokolahi taha kuo nau mate ʻi he hongofuluʻi taʻu ki mui maí naʻa nau ʻalu ki he faʻitoka ʻo e faʻahinga ʻo e tangatá. (Fakahā 6:8; 20:13) Kae kehe, ko e talanoa fakatātaá ʻokú ne fakamatalaʻi ʻa e taimi ʻe fakamāuʻi ai ʻe Sīsū ʻa e kakai ʻo e “puleʻanga kotoa pe” ʻa ia ʻe moʻui ʻi he taimi ko iá ʻo fehangahangai mo hono fakahoko ʻa e tautea fakaefakamaaú.

      24. ʻE fakahoko ʻafē ʻa e talanoa fakatātā ʻo e fanga sipí mo e fanga kosí?

      24 ʻI hono fakalea ʻe tahá, ʻoku tuhu ʻa e talanoa fakatātaá ia ki he kahaʻú ʻi ha haʻu ʻa e Foha ʻo e tangatá ʻi hono nāunaú. Te ne nofo hifo ʻo fakamāuʻi ʻa e kakai ʻoku moʻui ʻi he taimi ko iá. Ko ʻene fakamaaú ʻe makatuʻunga ia ʻi he meʻa naʻa nau fakahāhā ʻiate kinautolú. ʻI he taimi ko iá “ko e fai kehe kehe ʻa e māʻoniʻoni mo e angahala” ʻe fokotuʻu mahino lelei ʻaupito ia. (Malakai 3:18) Ko hono fakahā mo fakahoko totonu ʻo e fakamaaú ʻe fai ia ʻi ha taimi kuo fakangatangata. ʻE fakahoko ʻe Sīsū ʻa e ngaahi fili totonú ʻo makatuʻunga mei he meʻa kuo hā mai mei he tokotaha taki taha.​—Sio foki ki he 2 Kolinitō 5:10.

      25. Ko e hā ʻoku fakamatalaʻi ʻi he Mātiu 25:31 ʻi heʻene lea ʻo kau ki he Foha ʻo e tangatá ʻoku nofo hifo ʻi hono taloni nāunauʻiá?

      25 Ko ia, ʻoku toki ʻuhinga ʻeni ko Sīsuú ʻe ‘nofo hifo ʻi hono taloni nāunauʻia’ ki he fakamaaú, naʻe lave ki ai ʻi he Mātiu 25:​31, ʻoku kaunga ia ki ha taimi ʻi he kahaʻú ʻa ia ʻe nofo ai ʻa e Tuʻi mālohi ʻaupito ko ʻení ke fakahā mo fakahoko ʻa e fakamaau ki he ngaahi puleʻangá. ʻIo, ko e fakamatala ʻo e fakamaaú ʻoku kau ki ai ʻa Sīsū ʻi he Mātiu 25:​31-33, 46 ʻoku ala fakatatau ia ki he fakamatala ʻi he Tāniela vahe 7, ʻa ia ko e Tuʻi ʻoku pulé, ko Talumeimuʻa, ʻoku ʻafio hifo ke fai hono fatongia ko e Fakamaaú.

      26. Ko e hā ʻa e fakamatala foʻou ʻo e talanoa fakatātaá ʻoku hā māhinó?

      26 ʻI hono maʻu ʻa e mahino ʻo e talanoa fakatātā ʻo e fanga sipí mo e fanga kosí ʻi he founga ko ʻení ʻoku hā mei ai ko e fai ʻo e fakamaau ki he fanga sipí mo e fanga kosí ʻe fakahoko ia ʻi he kahaʻú. ʻE fai ia ʻi he kamata ʻa e “mamahi” naʻe lave ki ai ʻi he Mātiu 24:​29, 30 pea ʻe ‘hoko mai ʻi hono nāunau’ ʻa e Foha ʻo e tangatá. (Fakafehoanaki mo Maʻake 13:​24-26.) Ko ia, ʻi he ngataʻanga ʻo e fokotuʻutuʻu fulikivanú fakakātoa, ʻe toki fai ʻe Sīsū ʻa e fakamaaú mo e fakahoko ʻa e tauteá.​—Sione 5:30; 2 Tesalonaika 1:​7-10.

      27. Ko e hā ʻoku totonu ke mahuʻinga kiate kitautolu ʻi he ʻilo ʻo fekauʻaki mo e talanoa fakatātā fakaʻosi ʻa Sīsuú?

      27 ʻOku fakamaʻalaʻala ʻe he meʻa ko ʻení ʻa ʻetau mahino ki he taimi ʻe fakahoko ai ʻa e talanoa fakatātā ʻa Sīsuú, ʻa ia ʻoku fakahā ai ʻa e taimi ʻe fakamāuʻi ai ʻa e fanga sipí mo e fanga kosí. Ka ʻoku anga-fēfē ʻa ʻene kaunga kiate kitautolu ʻoku tau malangaʻi faivelenga ʻa e ongoongo lelei ʻo e Puleʻangá? (Mātiu 24:14) ʻOkú ne ʻai ʻa ʻetau ngāué ke siʻisiʻi ʻa hono mahuʻingá, pe ʻoku hoko ʻo mamafa ange ai ʻa hotau fatongiá? Tau sio ange ʻi he kupu hono hoko maí ki he anga ʻo hono kaunga kiate kitautolú.

      [Fakamatala ʻi lalo]

      a Ko e foʻi lea ʻoku liliu ko e “fakamaau” ʻi he Tāniela 7:​10, 26 ʻoku toe hā ia ʻi he ʻĒsela 7:​26 mo e Tāniela 4:​37 (PM); Tāniela 7:22.

      b Fekauʻaki mo e feʻaveʻaki ʻe he kau Kalisitiané ʻa kinautolu ki he fakamaauʻangá, naʻe ʻeke ai ʻe Paula: “Ko hai fua ha niʻihi ʻi he siasi ʻoku taʻetokaʻi ke fakamaau [ko hono ʻuhinga fakafoʻileá “ʻoku mou tangutu”]?”​—1 Kolinitō 6:4.

      c Sio ki he Revelation​—Its Grand Climax At Hand!, peesi 56, 73, 235-245, 260, naʻe pulusi ʻe he Watchtower Bible and Tract Society of New York, Inc.

      ʻOkú Ke Manatuʻi?

      ◻ ʻOku anga-fēfē ʻa e fakatou hoko ʻa Sihova ko e Tuʻi mo e Fakamaaú?

      ◻ Ko e hā ʻa e ongo ʻuhinga ʻe lava ke maʻu ʻi he pehē ‘ʻafio hifo ʻi ha taloni’?

      ◻ Ko e hā naʻa tau lau ki muʻa ʻo kau ki he taimi ʻe fakahoko ai ʻa e Mātiu 25:​31, pea ko e hā ʻa e makatuʻunga ki ha fakatonutonu ʻo e maʻu ko iá?

      ◻ ʻE nofo hifo ʻafē ʻa e Foha ʻo e tangatá ki hono taloní, ʻo hangē ko ia naʻe fakahaaʻi ʻi he Mātiu 25:31?

  • Ko e Hā ʻa e Kahaʻu ki he Fanga Sipí mo e Fanga Kosí?
    Pulusinga Ako Taua Leʻo
    • Ko e Hā ʻa e Kahaʻu ki he Fanga Sipí mo e Fanga Kosí?

      “E vahe ua eia akinautolu, o hage koe vaheʻi e he tauhi-sibi a ene sibi mei he koji.”​—MĀTIU 25:32, PM.

      1, 2. Ko e hā ʻoku totonu ke mahuʻinga ai kiate kitautolu ʻa e talanoa fakatātā ʻo e fanga sipí mo e fanga kosí?

      KO E moʻoni naʻe hoko ʻa Sīsū ko e Faiako lahi taha ia ʻi he māmaní. (Sione 7:46) Ko e taha ʻo ʻene ngaahi founga faiakó naʻá ne ngāueʻaki ʻa e ngaahi talanoa fakatātaá, pe ngaahi lea fakatātaá. (Mātiu 13:​34, 35) Naʻe faingofua ka naʻe mālohi ʻaupito ʻi hono fakahā ʻa e ngaahi moʻoni loloto fakalaumālie mo fakaekikité.

      2 ʻI he talanoa fakatātā ʻo e fanga sipí mo e fanga kosí, naʻe tuhu ai ʻa Sīsū ki ha taimi te ne hoko ai ki ha tuʻunga makehe: “Oka haʻu ae Foha oe tagata i hono nāunāu, mo e . . .” (Mātiu 25:​31, PM) ʻOku totonu ke mahuʻinga ʻeni kiate kitautolu koeʻuhi he ko e lea fakatātā ia ʻoku fakaʻosiʻaki ai ʻe Sīsū ʻa ʻene tali ki he fehuʻí: “Koeha ae fakailoga o hoo haʻu, bea moe gataaga oe mamani?” (Mātiu 24:3, PM) Ka ko e hā ʻa e ʻuhinga ʻo e meʻá ni kiate kitautolú?

      3. ʻI muʻa ʻi heʻene malangá, ko e hā naʻe tala ʻe Sīsū ʻe fakautuutu leva ʻi he hili ʻa e kamata ʻa e fuʻu mamahi lahí?

      3 Naʻe fuatala ʻe Sīsū ʻa e ngaahi meʻa hā mahino ʻe hoko ʻi he “hili leva” ʻa e hoko ʻa e fuʻu mamahi lahí, ko e ngaahi meʻa ia ʻoku tau tatali ki aí. Naʻá ne pehē ʻe toki hā mai ʻa e “fakailoga oe Foha oe tagata.” ʻE uesia lahi ʻe he meʻá ni “ae gaahi faahinga kotoabe o mamani” ʻa ia “te nau mamata ki he Foha oe tagata oku haʻu i he gaahi ao oe lagi, i he malohi moe nāunāu lahi.” Ko e Foha ʻo e tangatá ʻe fakafeʻao ia ʻe he “ene kau agelo.” (Mātiu 24:​21, 29-31, PM)a Kae fēfē ʻa e talanoa fakatātā ʻo e fanga sipí mo e fanga kosí? ʻOku fokotuʻu ia ʻi he ngaahi Tohitapu ʻi onopooní ʻi he Mātiu vahe 25, ka ko e konga ia ʻo e tali ʻa Sīsuú, ʻo ʻomai ai ha toe fakaikiiki ʻo fekauʻaki mo ʻene hoko mai ʻi hono nāunaú mo fakahanga ʻa e tokangá ki heʻene fakamaau “ae gaahi kakai kotoabe.”​—Mātiu 25:​32, PM.

      Ngaahi Meʻa ʻOku Fakafofongaʻi ʻe he Talanoa Fakatātaá

      4. Ko e hā ʻa e lave ʻo fekauʻaki mo Sīsuú ʻi he kamataʻanga ʻo e talanoa fakatātā ʻo e fanga sipí mo e fanga kosí, pea ko hai ʻoku toe lave ki aí?

      4 ʻOku kamataʻaki ʻe Sīsū ʻa e talanoa fakatātaá ʻo pehē: “Oka haʻu ae Foha oe tagata.” ʻOku ngalingali kuó ke ʻosi ʻiloʻi pe ko hai ʻa e “Foha oe tagata.” Ko e kau tohi ʻo e Kōsipelí naʻa nau faʻa ngāueʻaki ʻa e kupuʻi lea ko iá kia Sīsū. Naʻa mo Sīsū tonu naʻá ne fai pehē, ʻoku ʻikai ha veiveiua naʻe ʻi heʻene fakakaukaú ʻa e vīsone ʻa Tāniela ki ha taha “hage koe foha oe tagata” ʻoku fakaofiofi atu kia Talumeimuʻa ke maʻu ʻa e “bule, moe nāunāu, mo ha buleaga.” (Tāniela 7:​13, 14, PM; Mātiu 26:​63, 64; Maʻake 14:​61, 62) Neongo ko Sīsū ʻa e tokotaha tefito ʻi he talanoa fakatātā ko ʻení, ʻoku ʻikai ko ia tokotaha pē. ʻI muʻa ʻi he malanga ko ʻení, ʻo hangē ko ia naʻe hiki ʻi he Mātiu 24:​30, 31 (PM), naʻá ne pehē ʻi he taimi ʻe ‘haʻu ai mo e malohi mo e nāunāu lahi’ ʻa e Foha ʻa e tangatá, ʻe fai ʻe heʻene kau ʻāngeló ha ngāue mahuʻinga ʻaupito. ʻOku meimei tatau pē mo e talanoa fakatātā ʻo e fanga sipí mo e fanga kosí, ʻoku hā ai ʻa e kau ʻāngelo mo Sīsū ʻi heʻene “nofo ia i he nofoa o hono nāunāuʻia” ke fai ʻa e fakamaaú. (Fakafehoanaki mo Mātiu 16:27.) Ka ko e Fakamaaú mo ʻene kau ʻāngeló ʻoku nau ʻi hēvani, ko ia ai ʻoku fakamatalaʻi ʻa e faʻahinga ʻo e tangatá ʻi he talanoa fakatātaá?

      5. ʻOku lava fēfē ke tau ʻilo fakapapauʻi ʻa e “ngaahi tokoua” ʻo Sīsuú?

      5 Ko ha vakai ki he talanoa fakatātaá, ʻoku hā mei ai ʻa e kulupu ʻe tolu ʻoku fiemaʻu ke tau ʻiloʻi fakapapauʻi. Tānaki atu ki he fanga sipí mo e fanga kosí, ʻoku tānaki atu ʻe he Foha ʻo e tangatá ʻa e kulupu hono tolú ʻa ia ko honau ʻiloʻi fakapapauʻí ʻoku fakatefito ai ʻa hono ʻiloʻi fakapapauʻi ʻa e fanga sipí mo e fanga kosí. ʻOku ui ʻe Sīsū ʻa e kulupu ko ʻeni hono tolú ko hono ngaahi tokoua fakalaumālie. (Mātiu 25:​40, 45) ʻOku pau ko e faʻahinga ʻeni ʻo e kau lotu moʻoní, he naʻe pehē ʻe Sīsū: “He ko ia ia te ne fai ae finagalo o eku Tamai . . . ko hoku tokoua ia, mo hoku tuofefine, mo eku faʻe.” (Mātiu 12:​50, PM; Sione 20:17) Ke toe mahino angé, naʻe tohi ʻa Paula ki he kau Kalisitiané ko e konga kinautolu ʻo e “hako ʻo Epalahame” pea ko e ngaahi foha kinautolu ʻo e ʻOtuá. Naʻá ne ui ʻa e faʻahingá ni ko e “ngaahi tokoua” ʻo Sīsū mo e “siʻi kau ʻi ha ui mei langi.”​—Hepelū 2:​9–3:​1; Kalētia 3:​26, 29.

      6. Ko hai ko e ngaahi tokoua “jii taha” ʻo Sīsuú?

      6 Ko e hā naʻe lave ai ʻa Sīsū ki he “jii taha” ʻi he fekauʻaki mo hono ngaahi tokouá? Ko e ngaahi lea ko iá ʻoku ongo mai ai ʻa e meʻa naʻe fanongo ki ai ʻa e kau ʻaposetoló, ʻa ia naʻá ne muʻaki leaʻakí. ʻI heʻene fakafaikehekeheʻi ʻa Sione Papitaisó, ʻa ia naʻe mate ia ki muʻa ʻia Sīsū pea naʻá ne maʻu ʻa e ʻamanaki ki he māmaní, pea mo kinautolu ʻoku nau lavaʻi ʻa e moʻui fakahēvaní, naʻe pehē ʻe Sīsū: “Oku ikai tubu ha toko taha lahi hake ia Jone koe Babitaiso . . . ka ko ia oku jii taha be i he buleaga oe lagi oku lahi ia iate ia.” (Mātiu 11:​11, PM) Ko e niʻihi ʻoku nau ʻalu ki hēvaní naʻe ʻiloa nai ʻi he fakatahaʻangá, ʻo hangē ko e kau ʻaposetoló, mo e niʻihi kehe ʻoku siʻi hifó, ka ko e ngaahi tokoua fakalaumālie kotoa pē kinautolu ʻo Sīsū. (Luke 16:10; 1 Kolinitō 15:9; ʻEfesō 3:8; Hepelū 8:11) Ko ia, naʻa mo ha niʻihi ʻoku ngali taʻemahuʻinga ʻi māmani, ko hono ngaahi tokouá ia pea ʻoku totonu ke fai kiate kinautolu ʻa e meʻa ʻoku totonú.

      Ko Hai ʻa e Fanga Sipí mo e Fanga Kosí?

      7, 8. Ko e hā naʻe leaʻaki ʻe Sīsū ʻo fekauʻaki mo e fanga sipí, ko ia ko e hā ʻoku lava ke tau fakaʻosiʻaki ʻo fekauʻaki mo kinautolú?

      7 ʻOku tau lau ʻo fekauʻaki mo e fakamāuʻi ʻo e fanga sipí: “Bea e toki behe e he Tuʻi [Sīsū] kiate kinautolu i hono nima toomatau, Haʻu, akimoutolu kuo monuia i he eku Tamai, o maʻu ae buleaga kuo teu moo moutolu talu mei he kamataaga o mamani: He naaku fiekaia, bea naa mou foaki ae mea kai kiate au: naaku fieinua, bea naa mou foaki ae inu kiate au: koe muli au, pea naa mou fakaafeʻi au: Telefua, bea naa mou fakakofuʻi au: nāaku mahaki, bea naa mou aahi mai kiate au: naaku i he fale fakabobula, bea naa mou haʻu kiate au. Bea e toki lea ae maonioni, o beheage kiate ia, Eiki, naa mau mamata kiate koe anefe oku ke fiekaia, bea mau fafagaʻi koe? bea fieinua, bea mau foaki ae inu kiate koe? Naa mau mamata kiate koe anefe koe muli, bea mau fakaafeʻi koe? be telefua, bea mau alu atu kiate koe? Bea e lea ae Tuʻi, o beheage kiate kinautolu, Ko eku tala mooni atu kiate kimoutolu, Koe mea i hoo mou fai ia ki ha taha oku kihii jii hifo i hoku kaiga ni, ko hoo mou fai ia kiate au.”​—Mātiu 25:​34-40, PM.

      8 ʻOku hā mahino, ko e fanga sipi naʻe fakamāuʻí ʻoku nau taau ki he tafaʻaki toʻomataʻu ʻo e ngeia mo e fakafiemālie ʻo Sīsuú ʻoku nau fakafofongaʻi ʻa e kalasi ʻi he faʻahinga ʻo e tangatá. (ʻEfesō 1:20; Hepelū 1:3) Ko e hā naʻa nau faí pea ʻi he taimi fē? ʻOku pehē ʻe Sīsuú, naʻa nau anga-lelei, anga-fakaʻapaʻapa, mo loto-fiefoaki kiate ia ha meʻakai, inu, mo e kofu, tokoniʻi ia ʻi heʻene puké pe ʻi he pilīsoné. ʻI he pehē ʻe he fanga sipí naʻe ʻikai te nau fai fakahangatonu ʻeni kia Sīsuú, naʻá ne fakahaaʻi naʻa nau poupouʻi ʻa hono ngaahi tokoua fakalaumālié, ko e toenga ʻo e kau Kalisitiane paní, pea ʻi he ʻuhinga ko iá naʻa nau fai ai ia kiate iá.

      9. Ko e hā ʻoku ʻikai ke kaunga ai ʻa e talanoa fakatātaá ki he lolotonga ʻo e Afeʻi Taʻú?

      9 ʻOku ʻikai ke kaunga ʻa e talanoa fakatātaá ia ki he lolotonga ʻo e Afeʻi Taʻú, he ko e kau paní ia ʻe ʻikai te nau kei ʻi he kakanó ʻo moʻua ʻi he fiekaiá, fieinuá, mahakí, pe nofo pilīsoné. Neongo ko e tokolahi ʻo kinautolu naʻa nau hokosia ʻa e meʻa peheé ʻi he lolotonga ʻo e fakaʻosiʻosi ʻo e fokotuʻutuʻu ʻo e ngaahi meʻa ko ʻení. Talu mei hono lī hifo ʻa Sētane ki he māmaní, kuó ne ʻai ʻa e toengá ko e taumuʻa makehe ia ʻo ʻene ʻita lahi ʻaupitó, ʻo fakahoko ʻa e luma kiate kinautolu, fakamamahiʻi, mo e mate.​—Fakahā 12:17.

      10, 11. (a) Ko e hā ʻoku ʻikai faituʻunga ai ke fakakaukau ko e fanga sipí ʻoku kau ki ai ʻa e tokotaha kotoa pē ʻokú ne fai ha ngāue anga-ʻofa ki he ngaahi tokoua ʻo Sīsuú? (e) Ko hai ʻoku feʻungamālie ʻa hono fakafofongaʻi ʻe he fanga sipí?

      10 ʻOku pehē ʻe Sīsū ko e tokotaha kotoa pē ʻokú ne fai ha kiʻi anga-ʻofa ki ha tokotaha ʻo hono ngaahi tokouá, ʻo hangē ko hono ʻoange ha konga mā pe ipu vai, ʻoku taau ia ke hoko ko e taha ʻo e fanga sipi ko ʻení? ʻOku moʻoni, ko e fai ha anga-ʻofa pehē ʻe tapua nai ai ʻa e anga-ʻofa fakaetangatá, ka ko hono moʻoní, ʻoku ngalingali ʻoku lahi ange ʻa e meʻa ʻoku kau ki he fanga sipi ʻo e talanoa fakatātā ko ʻení. Ko e fakatātaá, naʻe ʻikai ko e lave ia ʻa Sīsū ki he kau fakaʻikaiʻi ʻOtuá pe haʻa-faifekaú ʻoku nau fai ha ngāue anga-ʻofa ki ha tokotaha ʻo hono ngaahi tokouá. Ko hono faikehekehé, naʻe tuʻo ua ʻa hono ui ʻe Sīsū ʻa e fanga sipí ko e “kau fai lelei.” (Mātiu 25:​37, 46, PM) Ko ia ko e fanga sipí ʻoku pau ko e faʻahinga kuo nau tokoni ʻi ha vahaʻa taimi​—poupouʻi longomoʻui​—ʻa e ngaahi tokoua ʻo Kalaisí, pea kuo nau ngāueʻaki ʻa e tui ki he tuʻunga ʻo hono maʻu ʻa e tuʻunga māʻoniʻoní ʻi he ʻao ʻo e ʻOtuá.

      11 ʻI he ngaahi senitulí, ko e tokolahi ʻo hangē ko ʻĒpalahamé, naʻa nau maʻu ʻa e tuʻunga māʻoniʻoni. (Sēmisi 2:​21-23) Ko Noa, ʻĒpalahame, mo e faʻahinga anga-tonu kehé ʻoku nau kau ʻi he lotolotonga ʻo e “fanga sipi kehe” ʻa ia te nau maʻu ʻa e moʻui ʻi he Palataisí ʻi he malumalu ʻo e Puleʻanga ʻo e ʻOtuá. ʻI he ngaahi taimi ki muí ni maí ko e toe laui miliona kuo nau kau ki he lotu moʻoní ʻi he tuʻunga ko e fanga sipi kehé pea kuo nau hoko ʻo “takanga pe taha” mo e kau paní. (Sione 10:16; Fakahā 7:9) ʻOku ʻilo ʻe he faʻahinga ko ʻeni ʻoku nau ʻamanaki ki he māmaní ʻa e ngaahi tokoua ʻo Sīsuú ko e kau ʻamipasitoa kinautolu ʻo e Puleʻangá pea ko ia ai kuo nau tokoni kiate kinautolu​—fakamatelie mo fakalaumālie. ʻOku lau ʻe Sīsū ko e fai ange ki ai, ʻa e meʻa ko ia ʻoku fai ʻe he fanga sipi kehé ki hono ngaahi tokoua ʻi he māmaní. Ko e faʻahinga pehē ʻoku nau moʻui ʻi heʻene haʻu ke fakamaau ʻa e ngaahi puleʻangá ʻe lau kinautolu ko e fanga sipi.

      12. Ko e hā ʻe ʻeke nai ai ʻe he fanga sipí, pe naʻe anga-fēfē ʻa ʻenau fai lelei kia Sīsuú?

      12 Kapau ʻoku malangaʻi ʻa e ongoongo leleí ʻe he fanga sipi kehé ʻi he taimí ni mo e kau paní pea mo tokoni kiate kinautolu, ko e hā te nau ʻeke ai: “Eiki, naʻa mau mamata kiate koe anefe oku ke fiekaia, bea mau fafagaʻi koe? bea fieinua, bea mau foaki ae inu kiate koe?” (Mātiu 25:​37, PM) ʻOku ʻi ai ʻa e ngaahi ʻuhinga kehekehe. Ko e talanoa fakatātā ʻeni. Pea fakafou mai aí, ʻoku fakahā ai ʻe Sīsū ʻa ʻene tokanga loloto ki hono ngaahi tokoua fakalaumālié; ʻokú ne kaungāongoʻi mo kinautolu, kaungāmamahi mo kinautolu. Naʻe muʻaki leaʻaki ʻe Sīsū: “Ko ia ʻoku ne tali kimoutolu ʻoku ne tali au, pea ko ia ʻoku ne tali au, ʻoku ne tali ia ʻa ia naʻa ne fekau mai au.” (Mātiu 10:40) ʻI he lea fakatātā ko ʻení, ʻoku fakalahi atu ai ʻe Sīsū ʻa e tefitoʻi moʻoní, ʻo hā ai ko e meʻa ʻoku fai (lelei pe kovi) ki hono ngaahi tokouá naʻa mo hēvani ʻoku aʻu ki aí; ʻoku hangē ko hano fai pē ia kiate iá ʻi hēvaní. ʻOku toe fakamamafaʻi heni ʻe Sīsū ʻa e tuʻunga ʻa Sihova ki he fakamaaú, ʻo hā mahino ai ko e fakamaau ʻa e ʻOtuá, tatau ai pē pe ʻe lelei pe fakahalaiaʻi, ʻoku lelei mo totonu. ʻOku ʻikai lava ʻe he fanga kosí ke fai ʻa e kalofanga, ‘Kapau naʻa mau sio pe ā kiate koe tonu.’

      13. Ko e hā ʻe lea nai ai ʻa e faʻahinga hangē ha kosí kia Sīsū ko e “ʻEiki”?

      13 Ko ʻene mahino pē kiate kitautolu ʻa e taimi ʻo hono fai ʻa e fakamaau ʻoku fakahā ʻi he talanoa fakatātā ko ʻení, te tau maʻu ai ha mahino lelei ange pe ko hai ʻa e fanga kosí. Ko hono fakahokó ko e taimi ʻe hā ai “ae fakailoga oe Foha oe tagata i he lagi: bea e toki tagi ae gaahi faahiga kotoabe o mamani, bea te nau mamata ki he Foha oe tagata oku haʻu i he malohi moe nāunāu lahi.” (Mātiu 24:​29, 30, PM, fakaʻītali ʻamautolu.) Ko e kau hao ʻi he mamahi ʻo Pāpilone ko e Lahí, ʻa ia naʻa nau ngaohikoviʻi ʻa e ngaahi tokoua ʻo e Tuʻí ʻoku nau feifeingavale nai ʻi he taimi ko iá ke lea ki he Fakamaaú ko e “ʻEiki,” ʻo ʻamanaki ʻe haofaki ai ʻa ʻenau moʻuí.​—Mātiu 7:​22, 23; fakafehoanaki mo Fakahā 6:​15-17.

      14. Ko e hā ʻa e makatuʻunga ʻe fakamāuʻi ai ʻe Sīsū ʻa e fanga sipí mo e fanga kosí?

      14 Kae kehe, ko e fakamaau ʻa Sīsuú ia ʻe ʻikai ke makatuʻunga ia mei he ngaahi taukave faingatāmaki ʻaupito mei he kau maʻu lotu ki muʻá, kau fakaʻikaiʻi ʻOtuá, pe niʻihi kehé. (2 Tesalonaika 1:8) Ka, ko e fakamaaú te ne toe vakaiʻi ʻa e tuʻunga ʻo e lotó mo e ngaahi ngāue ʻi he kuo hilí naʻe fai ʻe he kakaí ki ha “toko taha oku kihii jii hifo [ʻi hono ngaahi tokouá].” Ko e moʻoni, ko e tokolahi ko ia ʻo e kau Kalisitiane pani ʻoku toe ʻi he māmaní ʻoku fakaʻau ke tokosiʻi ange. Kae kehe, ʻi he kei hoko atu ʻa e kau paní, ʻa ia ʻoku faʻu ʻaki kinautolu ʻa e “tamaioeiki agatonu mo boto,” ke tokonaki mai ʻa e meʻakai fakalaumālié mo e fakahinohinó, ʻoku maʻu ai ʻe he faʻahinga ʻoku ʻamanekina ko e fanga sipí ʻa e faingamālie ke fai lelei ki he kalasi tamaioʻeikí ʻo hangē ko ia kuo fai ʻe he ‘fuʻu kakai lahi ʻo e puleʻanga kotoa pē mo e ngaahi matakali mo e ngaahi faʻahinga.’ ​—Fakahā 7:​9, 14.

      15. (a) Kuo anga-fēfē ʻa hono fakahā ʻe he tokolahi ʻoku nau hangē ko e fanga kosí? (e) Ko e hā ʻoku totonu ai ke tau fakaʻehiʻehi mei hono fakahā pe ko ha sipi pe kosi ha tokotaha?

      15 ʻOku anga-fēfē ʻa e fakafeangai ki he ngaahi tokoua ʻo Kalaisí mo e laui miliona ʻo e fanga sipi kehe ʻoku fāʻūtaha mo kinautolu ko e takanga pē tahá? Ko e kakai tokolahi ʻoku ʻikai nai te nau ʻohofi fakahangatonu ʻa e kau fakafofonga ʻo Kalaisí, ka ʻoku ʻikai te nau feangainga anga-ʻofa ki hono kakaí. ʻI he saiʻia ange ʻi he māmani fulikivanú, ʻoku talitekeʻi ai ʻa e pōpoaki ʻo e Puleʻangá ʻe he faʻahinga ʻoku hangē ha fanga kosí, tatau ai pē pe ko e fanongo fakahangatonu pe taʻefakahangatonu ki ai. (1 Sione 2:​15-17) Ko e moʻoni, ko hono sivisiviʻi fakaʻosí, ko Sīsū ʻa e tokotaha kuo fakanofo ke ne fai ʻa e fakamaaú. ʻOku ʻikai ko kitautolu ʻoku tau fakapapauʻi pe ko hai ʻa e fanga sipí, pea ko hai ʻa e fanga kosí.​—Maʻake 2:8; Luke 5:22; Sione 2:​24, 25; Loma 14:​10-12; 1 Kolinitō 4:5.

      Ko e Hā ʻa e Kahaʻu ki he Kulupu Taki Taha?

      16, 17. Ko e hā ʻa e kahaʻu ʻe maʻu ʻe he fanga sipí?

      16 Naʻe ʻoatu ʻe Sīsū ʻa ʻene fakamaau ki he fanga sipí: “Haʻu, akimoutolu kuo monuia i he eku Tamai, o maʻu ae buleaga kuo teu moo moutolu talu mei he kamataaga o mamani.” Ko ha fakaafe māfana ē​—“Haʻu”! Ki he hā? Ki he moʻui taʻengatá, ʻo hangē ko ia naʻá ne tānaki mai: “Ka koe maonioni [te nau hū] ki he moui taegata.”​—Mātiu 25:​34, 46, PM.

      17 ʻI he talanoa fakatātā ʻo e ngaahi talēnití, naʻe fakahā ai ʻe Sīsū ʻa e meʻa ʻoku fiemaʻu meiate kinautolu te nau pule mo ia ʻi hēvaní, ka ʻi he talanoa fakatātā ko ʻení ʻokú ne fakahā ai ʻa e meʻa ʻoku ʻamanekina meiate kinautolu ʻe pule mai ki ai ʻa e Puleʻangá. (Mātiu 25:​14-23) ʻI he meʻa ko iá, koeʻuhi ko ʻenau poupouʻi ʻaufuatō ʻa e ngaahi tokoua ʻo Sīsuú, ʻoku maʻu ai ʻe he fanga sipí ʻa e feituʻu ʻi he tafaʻaki ʻi māmani ʻo hono Puleʻangá. Te nau maʻu ʻa e moʻui ʻi ha māmani palataisí​—ko ha ʻamanaki naʻe teuteu ʻe he ʻOtuá kiate kinautolu “mei he tubuaga o mamani” ʻo e faʻahinga ʻo e tangata ʻoku ala huhuʻí.​—Luke 11:​50, 51, PM.

      18, 19. (a) Ko e hā ʻa e fakamaau ʻe ʻoange ʻe Sīsū ki he fanga kosí? (e) ʻOku lava fēfē ke tau fakapapauʻi ʻe ʻikai fakamamahiʻi taʻengata ʻa e fanga kosí?

      18 Ko ha fai kehekehe ē ka ko e fakamaau ʻe fakahoko ki he fanga kosí! “Bea e toki tala eia foki kiate kinautolu i hono nima toohema, Alu iate au, akimoutolu kuo malaia, ki he afi taemate, nae teu ki he tevolo mo ene kau agelo: He naaku fiekaia, bea nae ikai te mou foaki ha mea kai kiate au: naaku fieinua, bea nae ikai te mou foaki ha inu kiate au: Koe muli au, bea nae ikai te mou fakaafeʻi au: telefua, bea nae ikai te mou fakakofuʻi au: mahaki, bea i he fale fakabobula, bea nae ikai te mou aahi mai kiate au. Bea e toki lea ai akinautolu kiate ia foki, o beheage, Eiki, naa mau mamata kiate koe anefe oku ke fiekaia, be koe fieinua, be koe muli, be telefua, be mahaki, be i he fale fakabobula, kae ikai te mau tauhi koe? Bea e toki lea ia kiate kinautolu, o behe, Ko eku tala mooni atu kiate kimoutolu, Koe mea i hoo mou tae fai ia ki ha toko taha oku kihii jii hifo iate kinautolu ni, ko hoo mou tae fai ia kiate au.”​—Mātiu 25:​41-45, PM.

      19 ʻOku ʻilo ʻe he kau ako Tohitapú ia ʻoku ʻikai lava ke ʻuhinga ʻeni ki ha ngaahi soulu taʻefaʻamate ʻo e faʻahinga ʻoku hangē ha fanga kosí te nau faingataʻaʻia ʻi ha afi taʻengata. ʻIkai, ko e faʻahinga ʻo e tangatá ko e ngaahi soulu kinautolu; ʻoku ʻikai te nau maʻu ha ngaahi soulu taʻefaʻamate. (Sēnesi 2:​7, PM; Koheleti 9:​5, 10; ʻIsikeli 18:4, PM) ʻI hono tautea ʻa e fanga kosí ki he “afi taemate,” ʻoku ʻuhinga ʻa e Fakamaaú ko e fakaʻauha ʻo ʻikai toe ʻi ai ha ʻamanaki ki he kahaʻú, ʻa ia ʻe toe pehē pē ʻa e ngataʻanga taʻengata ʻo e Tēvoló mo ʻene kau tēmenioó. (Fakahā 20:​10, 14) Ko ia, ʻe fokotuʻu atu ʻe he Fakamaau ʻa Sihová ha ongo fakamaau fehangahangai. ʻOkú ne tala ki he fanga sipí, “Haʻu”; ki he fanga kosí, “Alu iate au.” ʻE maʻu ʻe he fanga sipí ʻa e “moui taegata.” Ko e fanga kosí te nau maʻu ʻa e “malaia taegata.”​—Mātiu 25:​46, PM.b

      Ko e Hā ʻa Hono ʻUhinga Kiate Kitautolú?

      20, 21. (a) Ko e hā ʻa e ngāue mahuʻinga ʻoku maʻu ʻe he kau Kalisitiané ke nau faí? (e) Ko e hā ʻa e vahevahe ʻoku lolotonga hoko ní? (f) Ko e hā ʻa e tuʻunga ʻe ʻi ai ʻa e kakaí ʻi he kamata ke fakahoko ʻa e talanoa fakatātā ʻo e fanga sipí mo e fanga kosí?

      20 Naʻe lahi ʻa e meʻa ke tokanga ki ai ʻa e kau ʻaposetolo ʻe toko fā naʻa nau fanongo ki he tali ʻa Sīsū ʻo fekauʻaki mo e fakaʻilonga ʻo ʻene ʻi aí mo e fakaʻosiʻosi ʻo e koungá. Naʻe fiemaʻu foki kiate kinautolu ke nau hanganaki ʻā mo leʻo. (Mātiu 24:42) Naʻe fiemaʻu foki ke nau fai ʻa e ngāue fakaefakamoʻoni naʻe lave ki ai ʻi he Maʻake 13:10. Kuo kau longomoʻui ʻa e Kau Fakamoʻoni ʻa Sihová ʻi he ngāue ko iá ʻi he ʻahó ni.

      21 Ka neongo ia, ko e hā ʻa hono ʻuhinga kiate kitautolu ʻa e mahino foʻou ʻoku tānaki mai ʻi he talanoa fakatātā ʻo e fanga sipí mo e fanga kosí? Sai, ko e kakaí ia kuo nau ʻosi kau ki he ongo faʻahí taki taha. Ko e niʻihi ʻoku nau ʻi he ‘hala fālahi ʻoku fakatau ki he fakaʻauhá,’ lolotonga iá ko e niʻihi kehe ʻoku nau feinga ke nofo pē ʻi he ‘hala fāsiʻi ʻoku fakatau ki he moʻuí.’ (Mātiu 7:​13, 14) Ka ko e taimi ʻe tala ai ʻe Sīsū ʻa e fakamaau fakaʻosi ki he fanga sipí mo e fanga kosí naʻe fakamatalaʻi ʻi he talanoa fakatātaá ʻoku kei ʻi he kahaʻú. ʻI he haʻu ʻa e Foha ʻo e tangatá ʻi hono tuʻunga ko e Fakamaaú, te ne fakapapauʻi ko e tokolahi ʻo e kau Kalisitiane moʻoní​—ko hono moʻoní ko e “fuʻu kakai lahi” ʻo e fanga sipi kuo fakatapuí—​te nau taau ke hū atu ʻi he konga fakaʻosi ʻo e “mamahi lahi” ki he māmani foʻoú. ʻOku totonu ke hoko ʻi he taimí ni ʻa e ʻamanaki ko iá ko ha maʻuʻanga ʻo e fiefia. (Fakahā 7:​9, 14) ʻI he tafaʻaki ʻe tahá, ko e fuʻu tokolahi mei he “ngāhi kakai kotoa pe” te nau ʻosi fakamoʻoniʻi kinautolu kuo nau hangē ko e fanga kosi ongongataʻá. Te nau “ʻalu atu kinautolu ni ki he tautea taʻengata.” Ko ha fiemālie ē ki he māmaní!

      22, 23. Neongo ko e fakahoko kakato ʻo e talanoa fakatātaá ʻoku kei ʻi he kahaʻú, ko e hā ʻoku mahuʻinga ai ʻa ʻetau ngāue fakamalanga ʻi he ʻaho ní?

      22 Neongo ko e fakamaaú ʻo hangē ko ia naʻe fakamatalaʻi ʻi he talanoa fakatātaá ʻoku ʻi he kahaʻu ofi maí, ka naʻa mo e taimí ni ʻoku fakahoko ai ha meʻa mahuʻinga ʻaupito. Ko kitautolu ʻa e kau Kalisitiané ʻoku tau kau ki ha ngāue fakahaofi moʻuí ʻa ia ko hono fanongonongo ʻa e pōpoaki ʻoku fakatupunga ai ʻa hono vahevahe ʻo e kakaí. (Mātiu 10:​32-39) Naʻe tohi ʻe Paula: “He ʻilonga ʻa ia ʻe tautapa ki he huafa ʻo e ʻEiki [Sihova] ʻe fakamoʻui. Ka te nau lava fefe ke tautapa ki ha toko taha ʻoku teʻeki ke nau tui ki ai? pea te nau lava fefe ke tui ki ha toko taha kuo teʻeki ke nau fanongo ki ai? pea fefe haʻanau fanongo ʻoka ʻikai ha taha ke malanga?” (Loma 10:​13, 14) Ko ʻetau ngāue fakafaifekau ki he kakaí ʻaki ʻa e huafa ʻo e ʻOtuá pea mo ʻene pōpoaki ʻo e fakamoʻuí kuo aʻu ia ki he kakai ʻi he ngaahi fonua ʻoku laka hake ʻi he 230. Ko e ngaahi tokoua pani ʻo Kalaisí ʻoku nau kei takimuʻa ʻi he ngāue ko ʻení. ʻOku meimei nima miliona ʻa e fanga sipi kehe kuo nau kau ʻi he taimí ni mo kinautolu. Pea ko e kakai takatakai ʻi he kolopé ʻoku nau tali ʻa e pōpoaki ʻoku fanongonongo ʻe he ngaahi tokoua ʻo Sīsuú.

      23 ʻOku fanongo ʻa e tokolahi ki heʻetau pōpoakí ʻi heʻetau malanga mei he fale ki he falé pe ʻikai ʻi he founga anga-mahení. Ko e niʻihi kehe, ʻoku nau ako nai ki he Kau Fakamoʻoni ʻa Sihová mo e meʻa ʻoku tau fakafofongaʻí ʻi he ngaahi founga ʻoku ʻikai te tau ʻilo. ʻI he aʻu ki he taimi fakamaaú, ko e hā hano lahi ʻe tokanga ki ai ʻa Sīsū ko e fatongia ia ʻo e koló mo e lelei fakafāmilí? ʻOku ʻikai lava ke tau leaʻaki, pea ʻoku taʻeʻaonga ke fakamahalo ki ai. (Fakafehoanaki mo 1 Kolinitō 7:14.) Ko e tokolahi ʻoku nau taʻetokaʻi fakakaukauʻi pē ʻi he taimí ni, manumanukiʻi, pe kau fakahangatonu ʻi hono fakatangaʻi ʻa e kakai ʻa e ʻOtuá. Ko ia ai, ko e taimi mahuʻinga ʻeni; he ko e faʻahinga peheé ʻe tupu nai ʻo nau hoko ko e faʻahinga ia ʻe fakamāuʻi ʻe Sīsuú, ko e fanga kosí.​—Mātiu 10:22; Sione 15:20; 16:​2, 3; Loma 2:​5, 6. 

      24. (a) Ko e hā ʻoku mahuʻinga ai ki he tokotaha tāutaha ke nau tali lelei ʻa ʻetau malangá? (e) ʻOku tokoni ʻa e ako ko ʻení kiate koe fakafoʻituitui ke maʻu ʻa e fakakaukau fēfē ki hoʻo ngāue fakafaifekaú?

      24 Ka neongo ia, ʻoku fakafiefia he ʻoku tali lelei ʻe he tokolahi, ako ʻa e Folofola ʻa e ʻOtuá, pea hoko ko e Kau Fakamoʻoni ʻa Sihova. Ko e niʻihi ʻoku nau lolotonga hangē ha fanga kosí te nau liliu nai ke hoko ʻo hangē ha fanga sipí. Ko e poiní ko kinautolu ʻoku nau tali mo poupou longomoʻui ki he toenga ʻo e ngaahi tokoua ʻo Kalaisí ʻoku nau maʻu ai ha fakamoʻoni ʻa ia ʻe hoko ko ha makatuʻunga kiate kinautolu ke nau ʻi he nima toʻomataʻu ʻo Sīsuú, ʻi he kahaʻu ofi maí ʻi heʻene nofo hifo ʻi hono taloní ke fai ʻa e fakamaaú. Kuo tāpuakiʻi ʻa e faʻahinga ko ʻení pea ʻe hokohoko atu pē ia. Ko ia, ʻoku totonu ke ueʻi kitautolu ʻe he talanoa fakatātā ko ʻení ke tau faivelenga ange ʻi he ngāue fakafaifekau faka-Kalisitiané. Ki muʻa ke fuʻu tōmuí, ʻoku totonu ke tau fai ʻa ia kotoa pē te tau malavá ke fanongonongo ʻa e ongoongo lelei ʻo e Puleʻangá, pea ʻi he founga ko iá ʻoku maʻu ai ʻe he niʻihi kehé ʻa e faingamālie ke nau tali ia. Pea ko e meʻa ia ʻa Sīsū ke fai ʻa e fakamaaú, fakahalaiaʻi pe fakafiemālie.​—Mātiu 25:46.

      [Fakamatala ʻi lalo]

      a Sio ki he Taua Leʻo ʻo Sune 1, 1994, peesi 27-32.

      b ʻOku pehē ʻi he El Evangelio de Mateo: “Ko e moʻui taʻengatá ko e moʻui moʻoni; ko hono fehangahangaí ko e tautea moʻoni. Ko e hoānauna faka-Kalisi ko e aionios ʻoku ʻikai ʻuhinga tefito ia ki he fuoloa, ka ko e ʻulungaangá. Ko e tautea moʻoní ko e mate taʻengata.”​—Palōfesa mālōlō ko Juan Mateos (Pontifical Biblical Institute, Loma) mo Palōfesa Fernando Camacho (Theological Center, Seville), Madrid, Sipeini, 1981.

      ʻOkú Ke Manatuʻi?

      ◻ Ko e hā ʻoku huʻufataha ʻi he Mātiu 24:​29-31 mo e Mātiu 25:​31-33 ʻo hā ai ko e talanoa fakatātā ʻo e fanga sipí mo e fanga kosí ʻoku toki fakahoko ia ʻi he kahaʻú, pea ʻi he taimi fē ia?

      ◻ Ko hai ʻa e ngaahi tokoua “jii taha” ʻo Sīsuú?

      ◻ ʻOku anga-fēfē ʻa e tokoni kiate kitautolu ʻa hono ngāueʻaki ʻe Sīsū ʻa e kupuʻi lea ko e faʻahinga “maonioni” ke fakapapauʻi pe ko hai ʻoku nau fakafofongaʻí, mo hai ʻoku ʻikai te nau fakafofongaʻí?

      ◻ Neongo ko e talanoa fakatātaá ʻe toki fakahoko ia ʻi he kahaʻú, ko e hā ʻoku mahuʻinga ʻaupito ai mo fakavavevave ʻa ʻetau malangá?

      [Puha/Fakatātā ʻi he peesi 48]

      FAKATOKANGAʻI ʻA E HUʻUFATAHÁ

      Mātiu 24:​29-31 (PM) Mātiu 25:​31-33 (PM)

      Hili ʻa e kamata ʻa e fuʻu mamahi lahí, ʻOku hoko mai ʻa e

      ʻoku hoko mai ʻa e Foha ʻo e tangatá Foha ʻo e tangata

      Haʻu mo e nāunau lahi Hoko mai ʻi hono nāunau ʻo

      nofo ʻi hono nofoʻa nāunauʻia

      ʻOku ʻi ai ʻa e kau ʻāngelo mo ia Haʻu ʻa e kau ʻāngelo mo ia

      Sio ki ai ʻa e faʻahinga kotoa pē Fakatahaʻi ʻa e ngaahi kakai;

      ʻo e māmaní fakamāuʻi fakaʻosi ʻa e

      fanga kosí

      (ʻoku ngata ʻa e mamahi lahí)

      [Maʻuʻana ʻo e Tā]

      Garo Nalbandian

ʻŪ Tohi Faka-Tonga (1987-2026)
Hū ki Tu‘a
Hū ki Loto
  • Faka-Tonga
  • Share
  • Sai‘ia
  • Copyright © 2025 Watch Tower Bible and Tract Society of Pennsylvania
  • Makatu‘unga Hono Ngāue‘akí
  • Polisī Fakafo‘ituitui
  • Privacy Setting
  • JW.ORG
  • Hū ki Loto
Share