LAIPELI Taua Le‘o ‘I HE ‘INITANETÍ
Taua Le‘o
LAIPELI ‘I HE ‘INITANETÍ
Faka-Tonga
ʻ
  • ʻ
  • ā
  • ē
  • ī
  • ō
  • ū
  • TOHI TAPU
  • ‘Ū TOHI
  • NGAAHI FAKATAHA
  • Teuteuʻi ʻa e Ngaahi Malanga ki he Kakaí
    Maʻu ʻAonga mei he Ako Fakafaifekau Fakateokalatí
    • Teuteuʻi ʻa e Ngaahi Malanga ki he Kakaí

      ʻI HE uike taki taha, ʻoku fokotuʻutuʻu ai ʻa e lahi taha ʻo e ngaahi fakatahaʻanga ʻa e Kau Fakamoʻoni ʻa Sihová ki ha malanga maʻá e kakaí ʻi ha tuʻunga-lea Fakatohitapu. Kapau ko ha tokotaha mātuʻa koe pe ko ha sevāniti fakafaifekau, ʻokú ke fakahaaʻi ʻa e fakamoʻoni ʻo e hoko ko ha tokotaha malanga ola lelei ki he kakaí, ko ha faiako? Kapau ko ia, ʻe fakaafeʻi nai koe ke ke fai ha malanga maʻá e kakaí. Kuo tokoniʻi ʻe he Ako Fakafaifekau Fakateokalatí ʻa e laui mano ʻo e fanga tokouá ke nau taau ki he monū ko eni ʻo e ngāué. ʻI hono vaheʻi atu ke ke fai ha malanga maʻá e kakaí, ʻoku totonu ke ke kamatá ʻi fē?

      Ako ʻa e ʻAutilainé

      Ki muʻa ke ke fai ha fekumí, lau ʻa e ʻautilainé pea fakalaulauloto ki ai kae ʻoua kuó ke maʻu ʻa hono ʻuhingá. Fokotuʻu maʻu ʻi hoʻo fakakaukaú ʻa e kaveingá, ʻa ia ko e ʻuluʻi-kaveinga ia ʻo e malangá. Ko e hā ʻa e meʻa kuo pau ke ke akoʻi ki hoʻo kau fanongó? Ko e hā hoʻo taumuʻá?

      Hoko ʻo alāanga mo e ngaahi kaveinga tokoni tefitó. ʻAnalaiso ʻa e ngaahi poini tefito ko iá. ʻOku anga-fēfē ʻa e fehokotaki ʻa e poini taki taha mo e kaveingá? ʻI lalo ʻi he poini tefito taki taha, ʻoku fakahokohoko ai ha ngaahi poini tokoni. Ko e ngaahi konga tefito ʻokú ne poupouʻi ʻa e ngaahi poini tokoní ʻoku fakahokohoko ia ʻi lalo ai. Fakakaukau ki he anga ʻo e langa hake ʻa e konga taki taha ʻo e ʻautilainé ʻi he konga ki muʻá, tataki ki he konga hono hokó, pea tokoni ke fakahoko ʻa e taumuʻa ʻo e malangá. ʻI hoʻo mahinoʻi pē ʻa e kaveingá, ko e taumuʻa ʻo e malangá, pea mo e anga hono fakahoko ʻe he ngaahi poini tefitó ʻa e taumuʻa ko iá, ʻokú ke mateuteu leva ke kamata fakahokohoko ʻa e fakamatalá.

      ʻUluakí, te ke ʻiloʻi nai ʻoku ʻaonga ke fakakaukau ki hoʻo malangá ko ha fanga kiʻi malanga nounou ʻe fā pe nima, ʻoku taki taha hono poini tefito. Teuteuʻi tahataha eni.

      Ko e ʻautilaine ʻoku ʻomaí ko ha meʻangāue teuteu ia. ʻOku ʻikai ʻuhinga iá ke hoko ia ko e ngaahi nouti ke fai mei ai hoʻo malangá. ʻOku hangē ia ha ʻū huí. ʻE fiemaʻu ke ke ʻai ki ai ha kakano, hangē ko e laú, ʻoange ki ai hano mafu pea hō ha moʻui ki ai.

      Ngāueʻaki ʻo e Ngaahi Konga Tohitapú

      Ko Sīsū Kalaisi mo ʻene kau ākongá naʻa nau langa ʻenau akonakí ʻi he ngaahi Konga Tohitapú. (Luke 4:​16-​21; 24:27; Ng. 17:​2, 3) ʻE lava ke ke fai ʻa e meʻa tatau. Ko e ngaahi Konga Tohitapú ʻoku totonu ke hoko ko e makatuʻunga ia ʻo hoʻo malangá. ʻI he ʻikai ke fakamatalaʻi mo ngāueʻaki pē ʻa e ngaahi fakamatala kuo fai ʻi he ʻautilaine kuo ʻomaí, sio ki he anga hono poupouʻi ʻa e ngaahi fakamatala ko iá ʻe he ngaahi Konga Tohitapú, pea faiako leva mei he ngaahi Konga Tohitapú.

      ʻI hoʻo teuteu hoʻo malangá, sivisiviʻi ʻa e foʻi veesi taki taha ʻoku hā ʻi he ʻautilainé. Tokanga ki he potutohí. ʻOku ʻomai nai pē ʻe he ngaahi konga tohi ʻe niʻihi ʻa e puipuituʻa ʻaonga. ʻOku ʻikai fiemaʻu ke lau kotoa ia pe fakamatala ki ai lolotonga hoʻo malangá. Filifili ʻa ia ʻoku lelei taha ki hoʻo kau fanongó. Kapau ʻokú ke nōfoʻi ʻi he ngaahi konga Tohitapu ʻoku hā ʻi he ʻautilaine kuo pulusí, ʻe ʻikai nai fiemaʻu ke ke ngāueʻaki ha toe ngaahi fakamatala Tohitapu lahi ange.

      Ko e lavameʻa ʻo hoʻo malangá ʻoku fakatuʻunga ia, ʻo ʻikai ʻi he lahi ʻo e ngaahi konga Tohitapu ʻoku ngāueʻakí, ka ʻi he anga ʻo e faiakó. ʻI hoʻo ngāueʻaki ʻa e ngaahi konga Tohitapú, fakahaaʻi ʻa e ʻuhinga ʻoku ngāueʻaki aí. Fakaʻatā ʻa e taimi ke ngāueʻaki ai iá. Hili hoʻo lau ha konga Tohitapu, tuku fakaava hoʻo Tohitapú ʻi hoʻo lāulea ki he konga tohí. Ngalingali ʻe fai pehē mo hoʻo kau fanongó. ʻE lava fēfē ke ke langaʻi ʻa e mahuʻingaʻia ʻa hoʻo kau fanongó pea tokoniʻi kinautolu ke nau maʻu ʻaonga kakato ange mei he Folofola ʻa e ʻOtuá? (Nehe. 8:​8, 12) ʻE lava ke ke fai ia ʻaki ʻa e fakamatala, talanoa fakatātā, mo hono ngāueʻaki.

      Fakamatala. ʻI he teuteu ke fakamatalaʻi ha konga tohi tefito, ʻeke hifo kiate koe: ‘Ko e hā hono ʻuhingá? Ko e hā ʻoku ou ngāueʻaki ai ia ʻi heʻeku malangá? Ko e hā nai ʻe ʻeke hifo ʻe he faʻahinga ʻi he kau fanongó kia kinautolu fekauʻaki mo e veesi ko ení?’ Te ke fiemaʻu nai ke ʻanalaiso ʻa e potutohí, ko e puipuituʻá, ko e fokotuʻutuʻú, ko e mālohi ʻo e ngaahi foʻi leá mo e taumuʻa ʻa e tokotaha-tohi fakamānavaʻí. ʻOku fiemaʻu ki he meʻá ni ʻa e fekumi. Te ke maʻu ha fakamatala mahuʻinga lahi ʻi he ngaahi tohi ʻoku ʻomai ʻe he “tamaioeiki agatonu mo boto.” (Mt. 24:​45-47, PM) ʻOua ʻe feinga ke fakamatalaʻi ʻa e meʻa kotoa pē fekauʻaki mo e vēsí, kae fakamatalaʻi ʻa e ʻuhinga ʻokú ke ʻai ai ke lau ia ʻe hoʻo kau fanongó ʻi he felāveʻi mo e poini ʻoku fai ki ai ʻa e lāuleá.

      Talanoa Fakatātā. Ko e taumuʻa ʻo e ngaahi talanoa fakatātaá ke tataki hoʻo kau fanongó ki ha lēvolo loloto ange ʻo e mahinó pe ke tokoniʻi kinautolu ke nau manatuʻi ha poini pe tefitoʻi moʻoni kuó ke lāulea ki ai. ʻOku tokoniʻi ʻe he ngaahi talanoa fakatātaá ʻa e kakaí ke nau mahinoʻi ʻa e meʻa kuó ke tala kia kinautolú pea ke nau fakahoa ia ki ha meʻa kuo nau ʻosi ʻiloʻi. Ko e meʻa eni naʻe fai ʻe Sīsū ʻi heʻene fai ʻa ʻene Malanga ʻiloa he Moʻungá. Ko e “fanga manupuna ʻo e ʻatā,” “ngāhi lile ʻo e kelekele,” ko ha “matapa fāsiʻi,” ko ha “fale ki he maka,” pea mo e ngaahi kupuʻi lea lahi peheé naʻá ne ʻai ʻene faiakó ke mālohi, māʻalaʻala mo fakangalongataʻa.​—Mt., vahe 5–7.

      Ngāueʻaki. Ko hono fakamatalaʻi mo fakatātaaʻi ha konga Tohitapú ʻe ʻomai ai ʻa e ʻiló, ka ko hono ngāueʻaki ʻa e ʻilo ko iá ʻa e meʻa ʻokú ne ʻomai ʻa e ngaahi olá. Ko e moʻoni, ko e fatongia ia ʻo e faʻahinga ʻi hoʻo kau fanongó ke nau fai ki he pōpoaki ʻa e Tohitapú, ka ʻe lava ke ke tokoniʻi kinautolu ke nau ʻiloʻi ʻa e ngaahi meʻa ʻoku fiemaʻu ke nau faí. Ko hoʻo tuipau pē ʻoku mahino ki hoʻo kau fanongó ʻa e foʻi veesi ʻoku fai ki ai ʻa e lāuleá pea nau sio ki hono kaunga ki he poini ʻoku fakaeʻá, vaheʻi leva ha taimi ke fakahaaʻi kia kinautolu ʻa ʻene felāveʻi mo e tuí pea mo e ʻulungāngá. Fakamamafaʻi ʻa e ngaahi ʻaonga ʻo hono liʻaki ʻa e ngaahi fakakaukau pe ʻulungaanga hala ʻa ia ʻoku ʻikai huʻufataha mo e moʻoni ʻoku fai ki ai ʻa e lāuleá.

      ʻI hoʻo fakakaukau fekauʻaki mo e founga ke ngāueʻaki ai ʻa e ngaahi konga Tohitapú, manatuʻi ko e kakai ʻoku faʻuʻaki hoʻo kau fanongó ʻoku nau haʻu mei he ngaahi ʻātakai kehekehe pea nau fehangahangai mo e ngaahi tuʻunga kehekehe lahi. ʻE ʻi ai nai ʻa e faʻahinga mahuʻingaʻia foʻou, kau talavou, faʻahinga taʻumotuʻa ange, pea mo e faʻahinga ʻoku nau fāinga mo ha ngaahi palopalema fakafoʻituitui kehekehe. ʻAi hoʻo malangá ke ʻaonga pea fekauʻaki moʻoni mo e moʻuí. Fakaʻehiʻehi mei hono fai ha akonaki ʻoku hā ngali hangē ko e faʻahinga tāutaha tokosiʻi pē ʻokú ke fakakaukau ki aí.

      Ngaahi Fili ʻa e Tokotaha Malangá

      Ko e ngaahi fili ʻe niʻihi fekauʻaki mo hoʻo malangá kuo ʻosi fai ia maʻau. ʻOku fakahaaʻi mahino ʻa e ngaahi poini tefitó, pea ko e lahi ʻo e taimi ʻoku totonu ke ke fai ai ʻa e lāulea ʻi he kaveinga tokoni tefito taki taha ʻoku fakahaaʻi mahino mai ia. Ko e ngaahi fili kehé ʻoku ʻaʻau ia ke ke fai. Te ke fili nai ke fakamoleki ʻa e taimi lahi ange ʻi he ngaahi poini tokoni pau, pea siʻisiʻi ange ʻi he ngaahi poini tokoni kehé. ʻOua ʻe fakakaukau kuo pau ke ke fakamatalaʻi ʻi he tuʻunga tatau ʻa e poini tokoni kotoa pē. ʻE fakatupunga nai ʻe he meʻa ko iá ke ke fakavaveʻi ʻa e fakamatalá pea lōmekina ai hoʻo kau fanongó. ʻE lava fēfē ke ke fakapapauʻi ʻa e meʻa ke fakahoko kakato angé pea mo ia ke lave nounou pē ki ai, pe tukú? ʻEke hifo kiate koe: ‘Ko fē ʻa e ngaahi poini te ne tokoniʻi au ke u fakahaaʻi ʻa e foʻi fakakaukau tefito ʻo e malangá? Ko fē ʻoku lava ke ne ʻomai ʻa e meʻa ʻe malava lahi taha ke maʻu ʻaonga ai ʻeku kau fanongó? ʻE fakavaivaiʻi ʻe hono liʻaki ha konga Tohitapu pau ʻoku hā pea mo ha poini felāveʻi mo ia ʻa e hokohoko ʻo e fakamoʻoni ʻa ia ʻoku fakahokó?’

      Tokanga lelei ke fakaʻehiʻehi mei hono fakahū ki ai ha fakamahamahalo pe fakakaukau fakafoʻituitui. Naʻa mo e ʻAlo ʻo e ʻOtuá, ʻa Sīsū Kalaisi, naʻá ne fakaʻehiʻehi mei he lea ‘meiate ia peé.’ (Sione 14:10) Fakatokangaʻi ange ko e ʻuhinga ʻoku haʻu ai ʻa e kakaí ki he ngaahi fakataha ʻa e Kau Fakamoʻoni ʻa Sihová ke fanongo ki he lāulea ʻi he Tohitapú. Kapau kuó ke hoko ʻo vakai ki ai ko ha tokotaha malanga lelei, ngalingali koeʻuhi pē ko hoʻo tōʻongaʻaki ʻa e tohoakiʻi ʻo e tokangá, ʻo ʻikai kiate koe, ka ki he Folofola ʻa e ʻOtuá. ʻI he meʻá ni, ʻoku fakahoungaʻi ai hoʻo ngaahi malangá.​—Fili. 1:​10, 11.

      ʻI hono liliuʻi ha ʻautilaine faingofua ki ha fakamatalaʻi lelei ʻo e ngaahi Konga Tohitapú, ʻoku fiemaʻu he taimí ni ke ke ʻahiʻahiʻi hoʻo malangá. ʻOku ʻaonga ke fai leʻo-lahi ia. Ko e meʻa mahuʻingá ke fakapapauʻi ʻokú ke maʻu lelei ʻi ho ʻatamaí ʻa e ngaahi poiní kotoa. Kuo pau ke ke malava ʻo ʻai ho lotó ki hoʻo malangá, hō ʻa e moʻuí ki hoʻo fakamatalá, pea fai hano fakahoko faivelenga ʻo e moʻoní. Ki muʻa ke fakahoko hoʻo malangá, ʻeke hifo kiate koe: ‘Ko e hā ʻoku ou ʻamanaki ke fakahokó? ʻOku eʻa ʻa e ngaahi poini tefitó? Kuó u ʻai moʻoni ʻa e ngaahi Konga Tohitapú ko e makatuʻunga ia ʻo ʻeku malangá? ʻOku fakanatula ʻa e tataki atu ʻe he poini tefito taki taha ki hono hokó? ʻOku langa hake ʻe he malangá ʻa e houngaʻia kia Sihova mo ʻene ngaahi tokonakí? ʻOku felāveʻi hangatonu ʻa e fakamulitukú mo e kaveingá, fakahaaʻi ki he kau fanongó ʻa e meʻa ke nau faí, pea ueʻi kinautolu ke nau fai ia?’ Kapau ʻoku lava ke ke tali ʻio ki he ngaahi fehuʻí ni, ʻokú ke ʻi he tuʻunga leva ke ‘fai ʻa e meʻa lelei ʻaki ʻa e ʻiló,’ ke ʻaonga ki he fakatahaʻangá pea ki hono fakahīkihikiʻi ʻo Sihová!​—Pal. 15:​2, NW.

  • Fakatupulekina ʻa e Malava ʻi he Tuʻunga ko ha Faiakó
    Maʻu ʻAonga mei he Ako Fakafaifekau Fakateokalatí
    • Fakatupulekina ʻa e Malava ʻi he Tuʻunga ko ha Faiakó

      KO E HĀ hoʻo taumuʻa ʻi he tuʻunga ko ha faiakó? Kapau kuó ke hoko ki muí ni ko ha tokotaha malanga ʻo e Puleʻangá, ʻoku ʻikai ha veiveiua ʻokú ke maʻu ʻa e holi ke ako ki he founga ke fai ai ha ako Tohitapu ʻi ʻapi, koeʻuhi he naʻe ʻoange ʻe Sīsū ki hono kau muimuí ʻa e vāhenga-ngāue ke ngaohi-ākongá. (Mt. 28:​19, 20) Kapau kuó ke ʻosi maʻu ʻa e taukei ʻi he ngāue ko ení, mahalo pē ko hoʻo taumuʻá ke hoko ʻo ola lelei ange ʻi he aʻu ki he loto ʻo e faʻahinga ʻokú ke kumi ke tokoniʻí. Kapau ko ha mātuʻa tauhi fānau koe, ko e moʻoni ʻokú ke loto ke ke hoko ko e faʻahinga faiako ʻa ia ʻoku lava ke ke ueʻi hoʻo fānaú ke nau fakatapui ʻenau moʻuí ki he ʻOtuá. (3 Sione 4) Kapau ko ha tokotaha mātuʻa koe pe ʻokú ke kakapa atu ke hoko ko ha mātuʻa, mahalo pē te ke loto ke hoko ko ha tokotaha malanga ki he kakaí ʻa ia ʻe lava ke ne langa hake ʻi heʻene kau fanongó ha houngaʻia loloto ange kia Sihova mo ʻene ngaahi foungá. ʻE lava fēfē ke ke aʻusia ʻa e ngaahi taumuʻa ko ení?

      Maʻu ha lēsoni mei he Faiako Mataotaó, ʻa Sīsū Kalaisi. (Luke 6:​40) Pe naʻe lea ʻa Sīsū ki ha fuʻu kakai ʻi ha veʻe moʻunga pe ki ha kakai tokosiʻi pē ʻi heʻenau luelue ʻi he halá, ko e meʻa naʻá ne leaʻakí pea mo e founga ʻo ʻene leaʻakí naʻe maongo tuʻuloa. Naʻe ueʻi ʻe Sīsū ʻa e ʻatamai mo e loto ʻo ʻene kau fanongó, pea naʻá ne ngāueʻaongaʻaki ia ʻo lava ai ke mahino kia kinautolu. ʻE lava ke ke fakahoko ha ngaahi meʻa meimei tatau?

      Falala kia Sihova

      Ko e malava fakafaiako ʻa Sīsuú naʻe fakaleleiʻi ia fakatouʻosi ʻe he vahaʻangatae fekoekoeʻi naʻá ne maʻu mo ʻene Tamai fakahēvaní pea ʻi he tāpuaki ʻa e laumālie ʻo e ʻOtuá. ʻOkú ke lotu fakamātoato kia Sihova ke ke malava ʻo fai ha ako Tohitapu ʻi ʻapi ʻo ola lelei? Kapau ko ha mātuʻa tauhi fānau koe, ʻokú ke toutou lotu ki ha tataki fakaʻotua ʻi hono akoʻi hoʻo fānaú? ʻOkú ke fai ha lotu loto-moʻoni ʻi hoʻo teuteu ke fai ʻa e ngaahi malangá pe ke tataki ʻa e ngaahi fakatahá? Ko e falala fakamātoato pehē kia Sihová te ne tokoniʻi koe ke ke hoko ai ko ha faiako ola lelei ange.

      Ko e falala kia Sihová ʻoku toe fakahaaʻi ia ʻaki ʻa e falala ki heʻene Folofolá, ʻa e Tohitapú. ʻI he lotu ʻi he efiafi fakaʻosi ʻo ʻene moʻui ʻi he tuʻunga ko ha tangata haohaoá, naʻe pehē ai ʻe Sīsū ki heʻene Tamaí: “Kuo u tuku kiate kinautolu hoʻo folofola.” (Sione 17:14) Neongo naʻe maʻu ʻe Sīsū ʻa e taukei kāfakafa, naʻe ʻikai ʻaupito te ne lea meiate ia pē. Naʻá ne leaʻaki maʻu pē ʻa e meʻa naʻe akoʻi kiate ia ʻe heʻene Tamaí, ʻo tuku mai ai ha faʻifaʻitakiʻanga kia kitautolu ke tau muimui ai. (Sione 12:​49, 50) Ko e folofola ʻa e ʻOtuá, hangē ko ia ʻoku fakatolonga ʻi he Tohitapú, ʻoku ʻi ai hono mālohi ke tākiekina ʻa e kakaí—ʻenau ngaahi tōʻongá, ngaahi fakakaukau lolotó mo e ngaahi ongoʻí. (Hep. 4:​12) ʻI hoʻo tupu ʻi he ʻiloʻi ʻo e Folofola ʻa e ʻOtuá pea ako ke ngāueleleiʻaki ia ʻi hoʻo ngāue fakafaifekaú, te ke fakatupulekina ai ʻa e faʻahinga malava fakafaiako ʻokú ne tohoaki mai ʻa e kakaí ki he ʻOtuá.​—2 Tim. 3:​16, 17.

      Fakalāngilangiʻi ʻa Sihova

      ʻI he hoko ko ha faiako ʻi he faʻifaʻitaki kia Kalaisí ʻoku ʻikai ko ha tuʻunga pē ia ʻo e malava ke fai ha malanga fakamānako. Ko e moʻoni, naʻe ofo ʻa e kakaí ʻi he “ngaahi lea mālie” ʻa Sīsuú. (Luke 4:22) Ka ko e hā ʻa e taumuʻa ʻa Sīsū ʻi heʻene lea leleí? Ko e taumuʻá ke fakalāngilangiʻi ʻa Sihova, ʻo ʻikai ke tohoakiʻi mai ai ʻa e tokangá kiate ia tonu. (Sione 7:​16-​18) Pea naʻá ne enginaki ki hono kau muimuí: “Pehē foki, ke ulo atu hoʻomou māma ke hā ki he kakai, ke nau mamata ki hoʻomou ngāhi ngaue lelei, pea fakamāloʻia ʻa hoʻomou Tamai ʻoku ʻi Hevani.” (Mt. 5:​16, fakaʻītali ʻamautolu.) ʻOku totonu ke tākiekina ʻe he akonaki ko iá ʻa e founga ʻo ʻetau faiakó. ʻOku totonu ke hoko ia ko ʻetau taumuʻa, ke fakaʻehiʻehi mei ha meʻa pē ʻa ia te ne toʻo ʻa e tokangá mei he taumuʻa ko iá. Ko ia ʻi he taimi ʻoku palani ai ʻa e meʻa te tau leaʻakí pe ko e founga te tau leaʻaki ai iá, ʻoku lelei ke tau ʻeke hifo kia kitautolu, ‘ʻE fakalolotoʻi ʻe he meʻá ni ʻa ʻeku houngaʻia kia Sihová, pe te ne tohoaki mai ʻe ia ʻa e tokangá kiate au?’

      Ko e fakatātaá, ko e ngaahi talanoa fakatātā mo e ngaahi faʻifaʻitakiʻanga moʻoni ʻi he moʻuí ʻe lava ke ngāueʻaki ola lelei ia ʻi he faiakó. Kae kehe, ʻi hono fakahoko ha talanoa fakatātā lōloa pe fakamatalaʻi ha meʻa naʻe hokosia ʻo fakaikiiki tōtuʻa, ʻe mole nai ai ʻa e poini ʻo e fakahinohinó. ʻI he founga meimei tatau, ko hono fai ha ngaahi talanoa ʻoku hoko ko e meʻa fakaoli peé ʻoku fakasiʻisiʻi ai ʻa e taumuʻa ʻo ʻetau ngāue fakafaifekaú. Ko hono moʻoní, ʻoku tohoaki ai ʻe he faiakó ʻa e tokangá kiate ia tonu kae ʻikai ko hono fakahoko ʻa e taumuʻa moʻoni ʻo e ako fakateokalatí.

      “ʻIlo ʻa e Faikehekehe”

      Ki ha tokotaha ke hoko moʻoni ko ha ākonga, kuo pau ke mahino lelei ki ai ʻa e meʻa kuo akoʻí. Kuo pau ke ne fanongo ki he moʻoní pea sio ki he anga ʻo ʻene kehekehe mei he ngaahi tui kehé. Ko hono ʻohake ʻa e faikehekehé ʻoku tokoni ia ki hono lavaʻi ʻa e meʻá ni.

      Naʻe toutou enginaki ʻe Sihova ʻa hono kakaí ke nau “ʻilo ʻa e faikehekehe” ʻi he vahaʻa ʻo e meʻa ʻoku maʻá mo ia ʻoku taʻemaʻá. (Liv. 10:​9-11) Naʻá ne pehē ko e faʻahinga te nau ngāue ʻi hono temipale lahi fakalaumālié te nau fakahinohinoʻi ʻa e kakaí “ke nau ʻilo ʻa e meʻa ʻoku taʻemaʻa mo e meʻa ʻoku maʻa.” (Isi. 44:23) Ko e tohi ʻa Palovepí ʻoku fonu ia ʻi he ngaahi faikehekehe ʻi he vahaʻa ʻo e māʻoniʻoní mo e fulikivanú, vahaʻa ʻo e potó mo e valé. Naʻa mo e ngaahi meʻa ʻoku ʻikai ke nau fehangahangaí ʻe lava ke fakafaikehekeheʻi ia ʻia kinautolu. Naʻe ʻohake ʻe he ʻapositolo ko Paulá ʻa e faikehekehe ʻi he vahaʻa ʻo ha tangata māʻoniʻoni mo ha tangata lelei, hangē ko ia ʻoku lēkooti ʻi he Loma 5:7. ʻI he tohi Hepeluú, naʻá ne fakahaaʻi ai ʻa e tuʻunga māʻolunga ange ʻo e ngāue fakataulaʻeiki lahi ʻa Kalaisí ʻi he ngāue ko ia ʻa ʻĒloné. Ko e moʻoni, hangē ko ia naʻe tohi ʻe he faiako ʻi he senituli hono 17 ko John Amos Comenius: “Ke faiako ʻoku ʻuhinga iá ke fakahaaʻi ʻa e anga ʻo e kehekehe ʻa e ngaahi meʻá ʻia kinautolu ʻi honau ngaahi taumuʻa kehekehe, ngaahi faʻunga, mo e ngaahi tupuʻanga. . . . Ko ia ai, ko ia ʻokú ne fai ʻa e fakafaikehekeheʻi leleí ʻokú ne faiako lelei.”

      Te tau fakatātāʻaki, hono akoʻi ha tokotaha fekauʻaki mo e Puleʻanga ʻo e ʻOtuá. Kapau ʻoku ʻikai ke mahino kiate ia pe ko e hā ʻa e Puleʻangá, te ke fakahaaʻi nai ʻa e founga ʻoku faikehekehe ai ʻa e meʻa ʻoku leaʻaki ʻe he Tohitapú mei he fakakaukau ko ia ko e Puleʻangá ko ha tuʻunga pē ia ʻi ha loto ʻo ha taha. Pe ʻe lava ke ke fakahaaʻi ʻa e anga ʻo e kehekehe ʻa e Puleʻangá mei he ngaahi founga-pule fakaetangatá. Neongo ia, ki he kakai ʻoku nau ʻiloʻi ʻa e ngaahi moʻoni tefito ko ení, te ke hoko atu nai ki ha fakaikiiki lahi ange. Te ke fakahaaʻi nai kia kinautolu ʻa e anga ʻo e faikehekehe ʻa e Puleʻanga faka-Mīsaiá mei he tuʻunga-tuʻi fakaʻuniveesi tonu ʻo Sihová, ʻa ē ʻoku fakamatalaʻi ʻi he Sāme 103:​19, pe mei he ‘puleʻanga ʻo e ʻAlo ʻOfaʻanga ʻo e ʻOtuá,’ naʻe lave ki ai ʻi he Kolose 1:​13, pe mei he “founga puleʻi,” ʻoku lau ki ai ʻi he Efeso 1:​10 (NW). Ko e ngāueʻaki ʻo e ngaahi faikehekehé ʻe lava ke tokoni ia ke ʻomai mahino ʻa e akonaki faka-Tohitapu mahuʻinga ko ení ki he tokanga ʻa hoʻo kau fanongó.

      Naʻe toutou ngāueʻaki ʻe Sīsū ʻa e founga faiako ko ení. Naʻá ne fakafaikehekeheʻi ʻa e mahinoʻi anga-maheni ʻo e Lao ʻa Mōsesé mo e taumuʻa moʻoni ʻo e Laó. (Mt. 5:​21-​48) Naʻá ne fakafaikehekeheʻi ʻa e anga-līʻoa fakaʻotua moʻoní mei he ngaahi ngāue mālualoi ʻa e kau Fālesí. (Mt. 6:​1-​18) Naʻá ne fakafaikehekeheʻi ʻa e laumālie ʻo e faʻahinga ko ia naʻa nau ‘puleʻi’ ʻa e niʻihi kehé mo e laumālie feilaulauʻi-kita ʻe fakahāhaaʻi ʻe hono kau muimuí. (Mt. 20:​25-​28) ʻI he taimi ʻe taha, ʻi hono lēkooti ʻi he Mātiu 21:​28-​32, naʻe fakaafeʻi ai ʻe Sīsū ʻa ʻene kau fanongó ke nau ʻohake ʻenau fakafaikehekehe pē ʻanautolu ʻi he vahaʻa ʻo e māʻoniʻoni fakaekitá pea mo e fakatomala moʻoní. ʻOku taki atu ai kitautolu ki ha toe tafaʻaki mahuʻinga ʻe taha ʻo e faiako leleí.

      Fakalototoʻaʻi ʻa e Kau Fanongó Ke Nau Fakakaukau

      ʻI he Mātiu 21:​28, ʻoku tau lau ai naʻe fakahaaʻi ʻe Sīsū ʻa ʻene fakahoá ʻaki ʻene ʻeke: “Ko e ha hoʻomou poa?” Ko ha faiako lavameʻa ʻoku ʻikai te ne fakamatalaʻi pē ʻa e ngaahi foʻi moʻoní pe fai ha ngaahi tali. ʻI hono kehé, ʻokú ne fakalototoʻaʻi ʻa ʻene kau fanongó ke nau fakatupulekina ʻa e malava fakaefakakaukaú. (Pal. 3:​21; Loma 12:1) ʻOku fai eni, ʻi hano konga, ʻaki hono ʻeke ʻa e ngaahi fehuʻi. Hangē ko ia ʻoku maʻu ʻi he Mātiu 17:​25, naʻe ʻeke ai ʻe Sīsū: “Saimone, ko e ha hoʻo poa? ko e ngāhi tuʻi ʻo mamani ʻoku nau tanaki tute mo e tukuhau meia hai? mei he faleʻalo, pe mei he kakai kehe?” Ko e ngaahi fehuʻi fakatupu fakakaukau ʻa Sīsuú naʻá ne tokoniʻi ʻa Pita ke ʻomai ʻa ʻene fakamulituku tonu ʻo fekauʻaki mo hono totongi ʻa e tukuhau temipalé. ʻI he founga meimei tatau, ʻi heʻene tali ki he tangatá naʻá ne ʻeke, “Ko hai nai hoku kaungaʻapi?” Naʻe fakafaikehekeheʻi ai ʻe Sīsū ʻa e ngaahi ngāue ʻa ha taulaʻeiki mo ha tokotaha Līvai pea mo e ngāue ʻa ha tokotaha Samēlia. Naʻá ne ʻoatu leva ʻa e fehuʻi ko ení: “Ko hai ʻi he toko tolu ni, ʻi hoʻo poa, naʻe hoko ko e kaungaʻapi ʻo e siana naʻe moʻua ʻe he kaihaʻakau?” (Luke 10:​29-​36) ʻI he toe meʻa ko ení, ʻi he ʻikai fai atu ʻa e fakakaukau maʻa ʻene tokotaha fanongó, naʻe fakaafeʻi ia ʻe Sīsū ke ne tali ʻa ʻene fehuʻi pē ʻaʻaná.​—Luke 7:​41-​43.

      Aʻu ki he Lotó

      Ko e kau faiako ʻoku nau maʻu ʻa e ʻuhinga ʻo e Folofola ʻa e ʻOtuá ʻoku nau ʻiloʻi ko e lotu moʻoní ʻoku ʻikai ko ha tuʻunga pē ia ʻo hono maʻu loto ʻa e ngaahi foʻi moʻoni pau pe liliu ki ha ngaahi lao pau. ʻOku langa hake ia ʻi ha vahaʻangatae lelei mo Sihova mo e houngaʻia ki heʻene ngaahi foungá. Ko e lotu peheé ʻoku kau ki ai ʻa e lotó. (Teu. 10:​12, 13; Luke 10:​25-​27) ʻI he ngaahi Konga Tohitapú, ko e kupuʻi lea ko e “loto” ʻoku faʻa ʻuhinga ia ki he tokotaha ʻi lotó kakato, ʻo kau ai ʻa e ngaahi meʻa hangē ko e ngaahi holi, ʻofa, ongoʻi mo e ngaahi fakaueʻiloto.

      Naʻe ʻiloʻi ʻe Sīsū lolotonga ʻoku sio ʻa e tangatá ki he fōtunga ʻi tuʻá, ʻoku ʻafio mai ʻa e ʻOtuá ia ki he tuʻunga ʻo e lotó. (1 Sam. 16:7) Ko ʻetau ngāue ki he ʻOtuá ʻoku totonu ke ueʻi ia ʻe heʻetau ʻofa kiate iá, ʻo ʻikai ʻaki ʻa e ngaahi feinga ke ʻai ke maongo ki he kaungā faʻahinga ʻo e tangatá. (Mt. 6:​5-8) ʻI he tafaʻaki ʻe tahá, naʻe fai ʻe he kau Fālesí ʻa e ngaahi meʻa lahi ki he fakahāhā pē ki tuʻa. Naʻa nau fai ʻa e fakamamafa lahi ʻi he ngāue ki he ngaahi fakaikiiki ʻo e Laó mo e fai ki he ngaahi tuʻutuʻuni faʻu pē ʻe kinautolu. Ka naʻe ʻikai te nau lava ke fakahāhā ʻi heʻenau moʻuí ʻa e ngaahi anga ʻa ia te ne fakaʻilongaʻi kinautolu fakataha mo e ʻOtua ko ia naʻa nau taku ʻoku nau lotu ki aí. (Mt. 9:​13; Luke 11:42) Naʻe akoʻi ʻe Sīsū ʻo pehē lolotonga ʻoku mahuʻinga ʻa e talangofua ki he ngaahi fiemaʻu ʻa e ʻOtuá, ko e mahuʻinga ʻo e talangofua peheé ʻoku fakapapauʻi ʻaki ia ʻa e meʻa ʻoku ʻi he lotó. (Mt. 15:​7-9; Mk. 7:​20-​23; Sione 3:​36) ʻE lavaʻi ʻe heʻetau faiakó ʻa e lelei lahi tahá kapau ʻoku tau faʻifaʻitaki ki he faʻifaʻitakiʻanga ʻa Sīsuú. ʻOku mahuʻinga ke tau tokoniʻi ʻa e kakaí ke nau ako ʻa e meʻa ʻoku fiemaʻu ʻe he ʻOtuá meia kinautolú. Ka ʻoku toe mahuʻinga ke nau ʻiloʻi mo ʻofa kia Sihova ʻi hono tuʻunga ko ha tokotahá koeʻuhi ke hoko ai honau ʻulungāngá ko ha tapua atu ia ʻo e mahuʻinga ʻoku nau fokotuʻu ʻi ha vahaʻangatae fakahōifua mo e ʻOtua moʻoní.

      Ko e moʻoni, ke maʻu ʻaonga mei he akonaki peheé, ʻoku fiemaʻu ke ʻiloʻi ʻe he kakaí ʻa e meʻa ʻoku ʻi honau lotó tonu. Naʻe fakalototoʻaʻi ʻe Sīsū ʻa e kakaí ke nau ʻanalaiso ʻenau ngaahi fakaueʻilotó pea ke sivisiviʻi ʻenau ngaahi ongoʻí. ʻI hono fakatonutonu ha fakakaukau hala, naʻá ne ʻeke ki heʻene kau fanongó ʻa e ʻuhinga ʻo ʻenau fakakaukaú, leá, pe fai ha ngaahi meʻa pau. Neongo ia, koeʻuhi ke ʻoua ʻe ngata pē ai, naʻe fai fakataha ʻe Sīsū ʻa ʻene fehuʻí mo ha fakamatala, ko ha talanoa fakatātā, pe ko ha tōʻonga ʻa ia naʻe fakalotolahiʻi ai kinautolu ke nau fakakaukau totonu ki he ngaahi meʻá. (Mk. 2:8; 4:​40; 8:​17; Luke 6:​41, 46) ʻE lava ke tau tokoniʻi tatau ʻetau kau fanongó ʻaki hono fokotuʻu ange ke nau ʻeke hifo kia kinautolu ʻa e ngaahi fehuʻi hangē ko ení: ‘Ko e hā ʻoku fakamānako ai kiate au ʻa e ʻalunga ʻo e tōʻonga ko ení? Ko e hā ʻoku ou tali ai ki he tuʻungá ni hangē ko ia ʻoku ou faí?’ Tokonaki leva ʻa e fakaueʻiloto kia kinautolu ke nau vakai ki he ngaahi meʻá mei he tuʻunga ʻa Sihová.

      Fakamatalaʻi ʻa Hono Ngāueʻakí

      Ko ha faiako lelei ʻokú ne ʻiloʻi ko e “boto koe mea oku fugani hake.” (Pal. 4:​7, PM) Ko e potó ko e malava ke ngāueʻaki lavameʻa ʻa e ʻiló ke solovaʻaki ʻa e ngaahi palopalemá, ke fakaʻehiʻehi mei he ngaahi fakatuʻutāmakí, ke lavaʻi ʻa e ngaahi taumuʻá, ke tokoniʻi ʻa e niʻihi kehé. Ko e fatongia ia ʻo ha faiako ke tokoniʻi ʻa e kau akó ke nau ako ke fai ia kae ʻikai ko hono fai ʻa e fili maʻanautolú. ʻI he lāulea ki he ngaahi tefitoʻi moʻoni faka-Tohitapu kehekehé, tokoniʻi ʻa e tokotaha akó ke fakaʻuhinga. Te ke lave nai ki ha tuʻunga ʻi he moʻui fakaʻahó pea ʻeke leva ki he tokotaha akó pe ʻe anga-fēfē hono tokoniʻi ia ʻe he tefitoʻi moʻoni faka-Tohitapú kuó ke toki ʻosi akoʻí ʻo kapau ʻe fehangahangai mo e tuʻunga ko iá.​—Hep. 5:​14.

      ʻI heʻene malanga ʻi he Penitekosi ʻo e 33 T.S., naʻe ʻomai ai ʻe he ʻapositolo ko Pitá ha fakatātā ʻo e ngāueʻaki ʻaongá ʻa ia naʻá ne ueʻi ʻa e moʻui ʻa e kakaí. (Ng. 2:​14-​36) Hili ʻene lāulea ki he kupu ʻe tolu ʻi he Tohitapú naʻe taku ʻe he fuʻu kakaí ʻoku nau tui ki aí, naʻe fakamatalaʻi ʻe Pita ʻa e ngaahi meʻá ni ʻi he vakai atu ki he ngaahi meʻa naʻa nau siotonu kotoa ki aí. ʻI hono olá, naʻe ongoʻi ʻe he fuʻu kakaí ʻa e fiemaʻu ke nau ngāue ki he meʻa naʻa nau fanongoá. ʻOku ola meimei tatau pehē ʻa hoʻo faiakó ki he kakaí? ʻOkú ke fakalaka atu ʻi hono fakalau pē ʻo e ngaahi moʻoniʻi meʻá pea tokoniʻi ʻa e kakaí ke mahino kia kinautolu ʻa e ʻuhinga ʻoku pehē ai ʻa e ngaahi meʻá? ʻOkú ke fakalototoʻaʻi kinautolu ke nau fakakaukau ki he anga ʻo e totonu ke ueʻi ʻe he ngaahi meʻa ʻoku nau akó ʻa ʻenau moʻuí? ʻE ʻikai nai ke nau kalanga mai, “Ko e hā ʻoku totonu ke mau faí?” ʻo hangē ko ia naʻe fai ʻe he fuʻu kakai ʻi he Penitekosí, ka ʻo kapau kuó ke ngāueʻaki lelei ʻa e ngaahi konga Tohitapú, ʻe ueʻi ai kinautolu ke nau fakakaukau ke fai ha ngāue feʻungamālie mo ia.​—Ng. 2:​37.

      ʻI hono lau ʻa e Tohitapú fakataha mo hoʻo fānaú, ko kimoutolu ngaahi mātuʻá ʻoku mou maʻu ai ha faingamālie lelei ke akoʻi kinautolu ke nau fakakaukau fekauʻaki mo hono ngāueʻaki ʻaonga ʻa e ngaahi tefitoʻi moʻoni faka-Tohitapú. (Ef. 6:4) Ko e fakatātaá, te mou fili nai ha ngaahi veesi siʻi mei he lau Tohitapu kuo fakataimitēpileʻi ki he uiké, lāulea ki honau ʻuhingá, pea ʻeke leva ha ngaahi fehuʻi hangē ko ení: ‘ʻOku anga-fēfē hono tokonaki mai ʻe he meʻá ni ha tataki kia kitautolú? ʻE anga-fēfē nai haʻatau ngāueʻaki ʻa e ngaahi foʻi vēsí ni ʻi he ngāue fakafaifekaú? Ko e hā ʻoku nau fakahaaʻi fekauʻaki mo Sihova mo ʻene founga ʻo hono fai ʻo e ngaahi meʻá, pea ʻoku anga-fēfē hono langa hake ʻe he meʻa ko iá ʻetau houngaʻia kiate iá?’ Fakalototoʻaʻi homou fāmilí ke nau fakahaaʻi ʻa e fakakaukau ki he ngaahi poini ko ení lolotonga ʻa e lāulea ki he ngaahi meʻa mahuʻinga ʻi he Tohitapú ʻi he Ako Fakafaifekau Fakateokalatí. Ko e ngaahi veesi te nau fakahaaʻi ai ʻa e fakakaukaú ʻe ngalingali ko e meʻa ia te nau manatuʻí.

      Fokotuʻu ha Faʻifaʻitakiʻanga Lelei

      ʻOkú ke faiako ʻo ʻikai ʻi he meʻa pē ʻokú ke leaʻakí kae pehē foki ʻi he meʻa ʻokú ke faí. Ko hoʻo ngaahi tōʻongá ʻoku ʻomai ai ha faʻifaʻitakiʻanga ʻaonga ʻo e founga ke ngāueʻaki ai ʻa e ngaahi meʻa ʻokú ke leaʻakí. Ko e founga ia ʻe ako ai ʻa e fānaú. ʻI heʻenau faʻifaʻitaki ki heʻenau ongo mātuʻá, ʻoku nau ʻomai ai ʻa e fakamoʻoni ʻoku nau loto ke hangē ko ʻenau ongo mātuʻá. ʻOku nau loto ke ʻiloʻi pe ʻoku fēfē ʻa hono fai ʻa e meʻa ʻoku fai ʻe heʻenau ongo mātuʻá. ʻI he founga tatau, ʻi he taimi ʻoku hoko ai ʻa e faʻahinga ʻokú ke akoʻí ‘ko e kau faʻifaʻitaki kiate koe, ʻo hange foki ko hoʻo faʻifaʻitaki ʻau kia Kalaisí,’ ʻoku nau kamata ke aʻusia ai ʻa e ngaahi tāpuaki ʻo e ʻaʻeva ʻi he ngaahi founga ʻa Sihová. (1 Kol. 10:​34, [11:​1, PM]) Ko e feangainga ʻa e ʻOtuá mo kinautolú ʻoku hoko ko e konga ia ʻo ʻenau ngaahi meʻa tonu ʻoku hokosiá.

      Ko ha fakamanatu fakatupu fakakaukau ia ki he mahuʻinga ʻo e fokotuʻu ha faʻifaʻitakiʻanga totonú. Ko e ‘anga ʻoku totonu ke [tau] angaʻakí, ke taka he toʻonga maʻoniʻoní mo e lotu moʻoní,’ ʻe tokoni lahi ia ki hono ʻoange ki he faʻahinga ʻoku tau akoʻí ha fakahāhā moʻui ʻo e founga ke ngāueʻaki ai ʻa e ngaahi tefitoʻi moʻoni faka-Tohitapú. (2 Pita 3:11) Kapau ʻokú ke fakalototoʻaʻi ha tokotaha ako Tohitapu ke ne lau tuʻumaʻu ʻa e Folofola ʻa e ʻOtuá, tōtōivi mo koe tonu ʻo fekauʻaki mo hono lau iá. Kapau ʻokú ke loto ke ako hoʻo fānaú ke nau nofo maʻu ʻi he ngaahi tefitoʻi moʻoni faka-Tohitapú, fakapapauʻi ʻoku nau sio ʻoku feongoongoi hoʻo ngaahi tōʻongá mo e finangalo ʻo e ʻOtuá. Kapau ʻokú ke fakahinohinoʻi ʻa e fakatahaʻangá ke nau faivelenga ʻi he ngāue fakafaifekaú, fakapapauʻi ke ke kau kakato ʻi he ngāue ko iá. ʻI hoʻo ngāueʻaki ʻa e meʻa ʻokú ke akoʻí, ʻokú ke ʻi ha tuʻunga lelei ange ai ke ueʻi ʻa e niʻihi kehé.​—Loma 2:​21-​23.

      ʻI ha fakakaukau ke fakaleleiʻi hoʻo faiakó, ʻeke hifo kiate koe: ‘ʻI heʻeku fai ʻa e fakahinohinó, ʻoku fai ia ʻi ha founga ʻokú ne ʻai ai ha faikehekehe ʻi he ngaahi fakakaukaú, ko e leá, pe ko e ngaahi tōʻonga ʻa e faʻahinga ʻoku nau fanongo ki aí? Ke ʻai ke māʻalaʻala ʻa e ngaahi meʻá, ʻoku ou fakafaikehekeheʻi ʻa e foʻi fakakaukau pe ʻalunga ʻo e tōʻonga ko ē mei he tōʻonga ko ē? Ko e hā ʻoku ou fai ke tokoniʻi ʻa ʻeku kau akó, ko ʻeku fānaú, pe ko ʻeku kau fanongó ʻi ha fakataha ke nau manatuʻi ʻa e meʻa ʻoku ou leaʻakí? ʻOku ou fakahaaʻi mahino ki heʻeku kau fanongó ʻa e founga ke ngāueʻaki ai ʻa e meʻa ʻoku nau akó? ʻE lava ke nau sio ki ai ʻi heʻeku faʻifaʻitakiʻangá? ʻOku nau ʻiloʻi ko e anga ʻo ʻenau tali ki he meʻa naʻe fai ki ai ʻa e lāuleá ʻe lava ke ne tākiekina honau vahaʻangatae mo Sihová?’ (Pal. 9:​10) Hokohoko atu ʻa e tokanga ki he ngaahi meʻá ni ʻi hoʻo feinga ke fakatupulekina ʻa e malava ʻi he tuʻunga ko ha faiakó. “Lamalama kiate koe mo e meʻa ʻoku ke akoʻaki: ke ke nofoʻaki fai ʻa e ongo meʻa ko ia; he ʻi hoʻo fai pehe, te ke fakamoʻui koe mo kinautolu foki ʻoku fanongo kiate koe.”—1 Tim. 4:16.

ʻŪ Tohi Faka-Tonga (1987-2026)
Hū ki Tu‘a
Hū ki Loto
  • Faka-Tonga
  • Share
  • Sai‘ia
  • Copyright © 2025 Watch Tower Bible and Tract Society of Pennsylvania
  • Makatu‘unga Hono Ngāue‘akí
  • Polisī Fakafo‘ituitui
  • Privacy Setting
  • JW.ORG
  • Hū ki Loto
Share