LAIPELI Taua Le‘o ‘I HE ‘INITANETÍ
Taua Le‘o
LAIPELI ‘I HE ‘INITANETÍ
Faka-Tonga
ʻ
  • ʻ
  • ā
  • ē
  • ī
  • ō
  • ū
  • TOHI TAPU
  • ‘Ū TOHI
  • NGAAHI FAKATAHA
  • Ko ha Fehuʻi Fakatupu Puputuʻu
    Ko e Taua Leʻo (Maʻá e Kakai)—2017 | Fika 4
    • Ko ha fefine ʻoku lotu mo ha losalio ʻi muʻa ʻi ha ngaahi teʻelango ʻoku ulo

      Ko e kau muimui ʻo e meimei ngaahi lotu lalahi kotoa pē ʻoku nau tui ʻoku taʻefaʻamate ʻa e laumālie ʻo e tangatá

      KAVEINGA TEFITO | KO E HĀ ʻA E LAU ʻA E TOHI TAPÚ ʻO KAU KI HE MOʻUÍ PEA MO E MATÉ?

      Ko ha Fehuʻi Fakatupu Puputuʻu

      ʻOKU lahi mo kehekehe ʻa e ngaahi fakakaukau fekauʻaki mo e moʻuí pea mo e maté. ʻOku fakakaukau ʻa e niʻihi ʻe hokohoko atu pē ʻenau moʻuí ʻi he hili ʻa e maté, ʻi ha sino ʻe taha pe ʻi ha feituʻu ʻe taha. ʻOku fakakaukau ʻa e niʻihi ʻe toe fanauʻi foʻou kinautolu ke nau moʻui ʻi ha moʻui ʻe taha. Lolotonga iá ʻoku fakakaukau ʻa e niʻihi ko e maté ʻoku ngata ai ʻa e meʻa kotoa.

      ʻOku ʻi ai pē nai hoʻo tui ʻaʻau fekauʻaki mo e kaveingá ni, ʻo fakatuʻunga ʻi hono tauhi hake koé pe ʻi he puipuituʻa fakafonuá. Koeʻuhi ʻoku mātuʻaki kehekehe ʻa e fakakaukau ki he meʻa ʻoku hoko ʻi he maté, ʻoku ʻi ai nai ha taha pe ko ha feituʻu ʻe lava ke tau hanga ki ai ki ha ngaahi tali alafalalaʻanga mo moʻoni ki he fehuʻi fakatupu puputuʻu ko ení?

      Kuo akoʻi ʻe he kau taki lotú ʻi he laui senituli ʻa e tokāteline fekauʻaki mo e taʻefaʻamate ʻa e laumālie ʻo e tangatá. Ko e kau muimui ʻo e meimei ngaahi lotu lalahi kotoa pē—faka-Kalisitiané, faka-Hinituú, faka-Siú, Mosilemí, mo e ngaahi lotu kehe—ʻoku nau tui ki he ʻi ai ha laumālie taʻefaʻamate, ʻa ia ʻoku pehē tokua ʻoku hao moʻui ʻi he mate ʻa e sinó ʻo hokohoko atu ʻene moʻuí ʻi ha nofoʻanga laumālie. Ko e kau lotu Putá, ʻi he tafaʻaki ʻe tahá, ʻoku nau tui fakafou ʻi he toe fanauʻi foʻou taʻefaʻalaua, ko e mālohi, pe ivi fakaʻatamai ʻi loto ʻi ha taha ʻe lava ke aʻu ia ki ha tuʻunga fakafiefia ʻoku ui ko e Nevana.

      Tuku ʻe ha kakai ha meʻakai ki honau ngaahi ʻofaʻanga kuo maté

      Fakafou ʻi he ngaahi akonaki ko iá, kuo hoko ai ʻa e kakai tokolahi takatakai ʻi he māmaní ʻo tui ʻoku fakaava ʻi he maté ʻa e matapā ki he moʻuí ʻi ha toe māmani ʻe taha. Ko ia ai, ki he tokolahi, ko e maté ko ha sitepu mahuʻinga ia ʻi he vilo takai ʻa e moʻuí, pea ʻoku hā kiate kinautolu ko e maté ko ha konga ia ʻo e finangalo ʻo e ʻOtuá. Ka ko e hā ʻa e lau ʻa e Tohi Tapú fekauʻaki mo e meʻá ni? Kātaki ʻo lau ʻa e kupu hokó. Te ke ʻohovale nai ʻi he tali ʻoku ʻomai aí.

  • Meʻa ʻOku Leaʻaki ʻe he Tohi Tapú Fekauʻaki mo e Moʻuí pea mo e Maté
    Ko e Taua Leʻo (Maʻá e Kakai)—2017 | Fika 4
    • Ko ha mate ʻi ha faʻitoka

      KAVEINGA TEFITO | KO E HĀ ʻA E LAU ʻA E TOHI TAPÚ ʻO KAU KI HE MOʻUÍ PEA MO E MATÉ?

      Meʻa ʻOku Leaʻaki ʻe he Tohi Tapú Fekauʻaki mo e Moʻuí pea mo e Maté

      ʻI hono lau ʻa e talanoa ki he fakatupú ʻi he tohi Sēnesí ʻi he Tohi Tapú, ʻoku tau ʻilo ai naʻe tala ange ʻe he ʻOtuá ki he ʻuluaki tangatá, ʻa ʻĀtama: “ʻE lava ke ke kai mei he ʻakau kotoa pē ʻo e ngoué ʻa ia ʻokú ke saiʻia aí. Ka ko e ʻakau ʻo e ʻilo ʻo e leleí mo e koví, kuo pau ke ʻoua te ke kai mei ai, he ʻi he ʻaho te ke kai ai mei aí ko e moʻoni te ke mate.” (Sēnesi 2:16, 17) Ko e fakamatala ko iá ʻoku fakahaaʻi māʻalaʻala mo mahino mei ai kapau naʻe talangofua ʻa ʻĀtama ki he fekau ʻa e ʻOtuá, naʻe ʻikai pau ai ke ne mate ka naʻe mei hokohoko atu pē ʻene moʻui ʻi he ngoue ʻo ʻĪtení.

      ʻĀtama mo ʻIvi ʻi heʻena taʻumotuʻá

      Ko e meʻa fakamamahí, ʻi he ʻikai fili ʻa ʻĀtama ke ne talangofua pea moʻui taʻengatá naʻá ne fili ke tukunoaʻi ʻa e fekau ʻa e ʻOtuá, peá ne kai ʻa e fuaʻiʻakau naʻe tapuí ʻi he taimi naʻe ʻoange ai ʻe ʻIvi ko hono uaifí kiate iá. (Sēnesi 3:1-6) Ko e ngaahi nunuʻa ʻo e foʻi ngāue talangataʻa ko iá ʻoku kei ʻiate kitautolu ia ʻi he ʻahó ni. Naʻe fakamatalaʻi ia ʻe he ʻapositolo ko Paulá ʻo peheni: “Ko e fou mai ʻi he tangata ʻe toko taha ʻa e hoko mai ʻa e angahalá ki he māmaní pea mo e maté fakafou ʻi he angahalá, pea ʻoku pehē ʻa e mafola ʻa e maté ki he kakai kotoa pē koeʻuhi kuo nau angahala kotoa pē.” (Loma 5:12) Ko e “tangata ʻe toko taha” ko iá, ko hono moʻoní ko ʻĀtama. Ka ko e hā ʻa e angahalá, pea ko e hā naʻe iku ai ia ki he maté?

      Ko e meʻa naʻe fai ʻe ʻĀtamá​—ʻa e talangataʻa loto-lelei pe maumauʻi ʻa e lao ʻa e ʻOtuá—​ko e angahala. (1 Sione 3:4) Pea ko e tautea ki he angahalá ko e mate, hangē ko ia naʻe tala ʻe he ʻOtuá kia ʻĀtamá. Lolotonga ʻa e hoko ʻa ʻĀtama​—mo ʻene fānau ki he kahaʻú—​ʻo talangofua ai pē ki he fekau ʻa e ʻOtuá, naʻe ʻikai mei ʻi ai haʻanau angahala pea naʻe ʻikai ʻaupito pau ke nau hokosia ʻa e maté. Naʻe ʻikai fakatupu ʻe he ʻOtuá ʻa e tangatá ke mate ka ke moʻui​—pea aʻu ʻo taʻengata.

      ʻOku ʻikai ala fakakikihiʻi ʻa e hoko ʻa e maté ʻo ‘mafola ki he kakai kotoa pē,’ hangē ko ia ʻoku fakahaaʻi ʻe he Tohi Tapú. Ka ʻoku ʻi ai hatau konga ʻe hokohoko atu ʻene moʻuí ʻi he hili ʻetau maté? ʻE tali ʻio nai ki ai ʻa e tokolahi, ʻo pehē ko hatau konga​—ʻa e meʻa ʻoku ui ko e laumālié—​ʻoku taʻefaʻamate. Kae kehe, ʻe tatau nai eni mo e pehē naʻe loi ʻa e ʻOtuá kia ʻĀtama. Anga-fēfē? Koeʻuhí kapau ʻoku hokohoko atu ʻa e moʻui ʻa hotau konga ʻi ha toe feituʻu hili ʻetau maté, tā heʻikai leva ke hoko ʻa e maté ko e tautea ki he angahalá, ʻo hangē ko ia naʻe fakahaaʻi ʻe he ʻOtuá. ʻOku pehē ʻe he Tohi Tapú: ‘ʻOku ʻikai ʻaupito ke loi ʻa e ʻOtuá.’ (Hepelū 6:18) Ko hono moʻoní, ko Sētane ia naʻe loí ʻi heʻene tala ange kia ʻIvi: “ʻE ʻikai moʻoni te mo mate.”​—Sēnesi 3:4.

      ʻOku langaʻi hake ai ha fehuʻi, Kapau ko e akonaki fekauʻaki mo e taʻefaʻamate ʻa e laumālié ʻoku makatuʻunga ʻi ha loi, ko e hā leva ʻoku hoko moʻoni ʻi he maté?

      FAKATONUTONU ʻA E NGAAHI MEʻÁ ʻE HE TOHI TAPÚ

      ʻOku pehē ʻe he fakamatala ʻi he Sēnesí fekauʻaki mo e fakatupú: “Naʻe hoko atu ʻa Sihova ko e ʻOtuá ʻo ne ngaohi ʻa e tangatá mei he efu ʻo e kelekelé peá ne puhiʻi ki hono avaʻi ihú ʻa e mānava moʻuí, pea naʻe hoko ʻa e tangatá ko ha tokotaha moʻui.” Ko e kupuʻi lea “ko ha tokotaha moʻui” ʻoku liliu ia mei he foʻi lea faka-Hepelū ko e ne’phesh,a ʻa ia ʻoku ʻuhinga fakafoʻileá “ko ha meʻamoʻui ʻoku mānava.”​—Sēnesi 2:7, fakamatala ʻi lalo.

      Ko ia ʻoku ʻai ʻe he Tohi Tapú ke mahino ko e tangatá ʻoku ʻikai fakatupu kinautolu ko e faʻahinga tāutaha ʻoku ʻi loto ai ha laumālie ʻa ia ʻoku taʻefaʻamate. ʻI hono kehé, ko e toko taha taki taha ko e “tokotaha moʻui.” Ko e ʻuhinga ia kapau te ke fai ha fekumi, heʻikai te ke maʻu ha konga Tohi Tapu ʻe taha ʻoku ngāueʻaki ai ʻa e kupuʻi lea ko e “laumālie taʻefaʻamate.”

      Koeʻuhi ʻoku ʻikai ke pehē ʻe he Tohi Tapú ʻoku maʻu ʻe he tangatá ʻa e meʻa ʻoku ui ʻe he niʻihi ko ha laumālie taʻefaʻamaté, ko e hā ʻoku akoʻi ai ʻe he ngaahi lotu lahi ʻa e meʻa ʻoku fehangahangaí? Ko e talí ʻoku ʻave ai kitautolu ki ʻIsipite ʻo e kuonga muʻá.

      LAKALAKAIMONŪ HA AKONAKI FAKAPANGANI

      Naʻe pehē ʻe Helotōtasi, ko ha faihisitōlia Kalisi ʻi he senituli hono nima K.M., ko e kau ʻIsipité “ʻa e ʻuluaki ʻi he faʻahinga ʻo e tangatá naʻa nau poupouʻi ʻa e tui ki he taʻefaʻamate ʻa e laumālié.” ʻI ha anga fakafonua ʻe taha ʻi he kuonga muʻá, ko e kau Pāpiloné, naʻa nau fakakataʻaki foki ʻa e fakakaukau fekauʻaki mo e laumālie taʻefaʻamaté. ʻI he aʻu ki he taimi naʻe ikunaʻi ai ʻe ʻĀlekisānita ko e Lahi ʻa e Hahake Lotolotó ʻi he 332 K.M., naʻe ʻai ʻe he kau filōsefa Kalisí ke manakoa ʻa e akonaki ko ení, pea naʻe vave ʻene mafola ʻi he kotoa ʻo e ʻEmipaea Kalisí.

      ʻE ʻikai te ke maʻu ha konga Tohi Tapu ʻoku ngāueʻaki ai ʻa e kupuʻi lea ko e “laumālie taʻefaʻamate”

      ʻI he ʻuluaki senituli T.S., ko e ongo lotu mavahe faka-Siu ʻiloa ko e kau ʻĪsiní mo e kau Fālesí, naʻa nau akoʻi ʻoku hao moʻui atu ʻa e laumālie mei he sinó ʻi he maté. ʻOku pehē ʻe he Jewish Encyclopedia: “Naʻe hoko mai ki he kau Siú ʻa e tui ki he taʻefaʻamate ʻa e laumālié ʻi heʻenau fetuʻutaki mo e fakakaukau faka-Kalisí pea fou mai tautefito mei he filōsofia ʻa Palató.” ʻI he tuʻunga meimei tatau, naʻe taku ʻe he faihisitōlia Siu ko Siosifasi ʻi he ʻuluaki senitulí ʻa e akonakí ni, ʻoku ʻikai ko e haʻu mei he Folofola Māʻoniʻoní, ka ko e haʻu mei he “tui ʻa e ngaahi foha ʻo Kalisí,” ʻa ia naʻá ne vakai ki ai ko ha tātānaki ʻo e ngaahi fananga naʻe fai ʻe heʻenau kau talatupuʻá.

      ʻI he hokohoko atu ʻo lahi ange ʻa e tākiekina ʻa e anga fakafonua faka-Kalisí, naʻe ohi foki ʻa e akonaki fakapangani ko ení ʻe he faʻahinga naʻa nau taku ko e kau Kalisitiane kinautolu. Fakatatau ki he lau ʻa e faihisitōlia ko Jona Lendering, “ko e fakamahamahalo ʻa Palato ʻo pehē naʻe ʻi ha feituʻu lelei ange ʻi he taimi ʻe taha ʻa hotau laumālié pea ʻoku moʻui he taimí ni ʻi ha māmani kuo hingá naʻe ʻai ai ke faingofua hono fakatahaʻi ʻa e filōsofia ʻa Palató mo e lotu faka-Kalisitiané.” Ko ia ai, naʻe hūhū ʻa e tokāteline fakapangani ko e laumālie taʻefaʻamaté ki he siasi “Kalisitiané” pea hoko ai ko ha konga tefito ʻo ʻene tuí.

      “ʻE FAKATAUʻATĀINAʻI KIMOUTOLU ʻE HE MOʻONÍ”

      ʻI he ʻuluaki senitulí, naʻe fakaongo atu ai ʻe he ʻapositolo ko Paulá ʻa e fakatokanga ko ení: “ʻOku leaʻaki mahino ʻe he folofola fakamānavaʻí ʻo pehē ʻi he ngaahi taimi ʻamuí ʻe tō ai ʻa e niʻihi mei he tuí, ʻo nau tokanga ki he ngaahi fakamatala fakamānavaʻi fakatupu takihalaʻi mo e ngaahi akonaki ʻa e fanga tēmenioó.” (1 Tīmote 4:1) He moʻoni ē ko e ngaahi lea ko iá! Ko e tokāteline fekauʻaki mo e laumālie taʻefaʻamaté ko e fakatātā pē ia ʻe taha ʻo e “ngaahi akonaki ʻa e fanga tēmenioó.” ʻOku ʻikai ke poupouʻi ia ʻe he Tohi Tapú, pea ko ʻene tupu mei he ngaahi lotu mo e filōsofia fakapangani motuʻá.

      Ko e meʻa fakafiefia kiate kitautolú, naʻe pehē ʻe Sīsū: “Te mou ʻilo ʻa e moʻoní, pea ʻe fakatauʻatāinaʻi kimoutolu ʻe he moʻoní.” (Sione 8:32) ʻI hono maʻu ha ʻilo totonu ki he moʻoni Fakatohitapú, ʻoku fakatauʻatāinaʻi ai kitautolu mei he ngaahi akonaki mo e tōʻonga taʻefakalāngilangiʻi ʻOtua kuo pouaki ʻe he ngaahi lotu lahi ʻo e māmaní. ʻIkai ngata aí, ko e moʻoni ʻi he Folofola ʻa e ʻOtuá ʻokú ne fakatauʻatāinaʻi kitautolu mei he ngaahi haʻi ʻa e ngaahi talatukufakaholo mo e tui taʻeʻuhinga ʻoku fekauʻaki mo e maté.​—Sio ki he puha “ʻOku ʻi Fē ʻa e Kau Maté?”

      Naʻe ʻikai fakataumuʻa hotau Tokotaha-Fakatupú ki he tangatá ke moʻui pē ʻi he taʻu ʻe 70 pe 80 ʻi he māmaní pea hiki leva ʻo nofo taʻengata ʻi ha feituʻu ʻe taha. Ko ʻene muʻaki taumuʻa ki heʻene fakatupu fakaetangatá ke nau moʻui taʻengata ʻi heni tonu ʻi he māmaní ko ʻene fānau talangofua. Ko e taumuʻa maʻongoʻonga ko ení ko ha fakahāhā ia ʻo e ʻofa ʻa e ʻOtuá ki he faʻahinga ʻo e tangatá, pea heʻikai ke taʻofi ia ʻe ha meʻa. (Malakai 3:6) Ko e meʻa fakalototoʻá, naʻe fakahaaʻi ʻe he tokotaha-tohi-saame fakamānavaʻí: “Ko e kau māʻoniʻoní te nau maʻu ʻa e māmaní, pea te nau nofo ai ʻo taʻengata.”​—Saame 37:29.

      Ki ha fakamatala lahi ange ki he meʻa ʻoku leaʻaki ʻe he Tohi Tapú fekauʻaki mo e moʻuí pea mo e maté, sio ki he vahe 6 ʻo e tohi Ko e Hā ʻOku Lava ke Akoʻi Mai ʻe he Tohi Tapú? ko e pulusi ʻe he Kau Fakamoʻoni ʻa Sihová. ʻOku toe ala maʻu eni ʻi he www.jw.org.

      a Ko e ngaahi liliu Tohi Tapu ʻe niʻihi, hangē ko e Paaki Motuʻá ʻoku liliu ai ʻa e ne’phesh ʻaki ʻa e foʻi lea ko e “laumalie moui,” lolotonga iá ʻoku liliu ia ʻi he Paaki Foʻou ko e “kakano moʻui.”

      ʻE Lava ke Moʻui Taʻengata ʻa e Faʻahinga ʻo e Tangatá?

      ʻI he ngaahi taʻu siʻi kuo maliu atú, naʻe līpooti ai ʻe he kau fakatotoló ha fanga kiʻi ʻakau ʻi lalo ʻi he vaí ʻa ia ʻoku nau tui kuo moʻui ʻi he taʻu ʻe laui afe​—mahalo ko e fanga kiʻi ʻakau moʻui fuoloa taha ia ʻi ha meʻamoʻui pē ʻi he māmaní. Ko e fanga kiʻi ʻakaú ʻoku kau ki he kalasi ko e Posidonia oceanica, ko ha faʻahinga musie ʻi tahi ʻokú ne ʻufiʻufi ha fuʻu konga lahi ʻo e kilisitahi ʻo e Metiteleniané ʻi he vahaʻa ʻo Sipeini mo Saipaló.

      Kapau ʻoku lava ke moʻui ʻa e fanga kiʻi ʻakaú ʻi ha taʻu fakaofo pehē, fēfē ʻa e faʻahinga ʻo e tangatá? Ko e kau saienisi ʻe niʻihi ʻa ia ʻoku nau ako ki he hoholo ke motuʻá ʻoku nau fakatuʻamelie ʻi he ʻamanaki ki ha toe lōloa atu ʻa e lōloa ʻo e moʻuí. Ko e fakatātaá, ʻoku pehē ʻi ha tohi fekauʻaki mo e kaveingá ni ʻoku fai ha fakatotolo “ki he founga lahi ʻo e fakalakalaka fakasaienisi” ʻi he malaʻe ko iá. Pe ʻe ʻi ai moʻoni ha kaunga ʻo e ngaahi fakalakalaka fakasaienisí ki he lōloa ʻo e moʻui ʻa e tangatá ʻoku teʻeki ai ke ʻiloʻi.

      Kae kehe, ko e ʻamanaki moʻoni ki he moʻui taʻengatá, ʻoku ʻikai ke fakatuʻunga ia ʻi he saienisi fakaeonopōní. ʻOku fakahanga ʻe he Tohi Tapú ʻa e tokangá ki hotau Tokotaha-Fakatupú, ʻa Sihova ko e ʻOtuá, pea pehē: “Ko koe ʻa e matavai ʻo e moʻuí.” (Saame 36:9) Naʻe pehē ʻe Sīsū Kalaisi ʻi ha lotu fekauʻaki mo ia: “Ko ʻeni ia ʻe maʻu ai ʻa e moʻui taʻengatá, ko ʻenau hoko ʻo ʻiloʻi koe, ko e ʻOtua moʻoni pē taha, pea mo e tokotaha ko ia naʻá ke fekau maí, ʻa Sīsū Kalaisi.” (Sione 17:3) Ko e moʻoni, ko ʻetau ngaahi feinga ke ʻiloʻi mo fakahōifuaʻi ʻa Sihova ko e ʻOtuá mo hono ʻAló, ʻa Sīsū Kalaisi, ʻe fakapaleʻi ia ʻaki ʻa e ngaahi tāpuaki taʻengata.

      Musie tahi

      ʻOku tui ʻa e kau fakatotoló ko e fanga kiʻi ʻakau ʻe niʻihi ʻi he faʻahinga ko eni ʻo e musie ʻi tahí kuo nau moʻui ʻi he taʻu ʻe laui afe

      ʻOKU ʻI FĒ ʻA E KAU MATÉ?

      Fokotuʻu hake ʻe Sīsū ʻa Lāsalosi

      Ko hono ʻai mahinó, ʻoku pehē ʻe he Tohi Tapú ko e kau maté ʻoku nau ʻi he faʻitoká, ʻo tatali ai ki he toetuʻú. (Sione 5:28, 29) ʻOku ʻikai te nau faingataʻaʻia pe ʻi ha faʻahinga mamahi, he “ko e kau maté ʻoku ʻikai te nau ʻiloʻi ha momoʻi meʻa.” (Tangata Malanga 9:5) Naʻe fakatatau ʻe Sīsū ʻi heʻene ngaahi akonakí ʻa e maté ki ha mohe maʻu. (Sione 11:11-14) Ko ia ai, ʻoku ʻikai fiemaʻu ke tau manavahē ki he faʻahinga kuo nau mohe ʻi he maté pe ke fakafiemālieʻi kinautolu ʻaki hono fai ha ngaahi feilaulau kiate kinautolu. Heʻikai lava ke nau tokoni pe fai mai ha kovi kiate kitautolu, he “ʻoku ʻikai ha ngāue pe ha palani pe ha ʻilo pe ha poto ʻi he Faʻitoká.” (Tangata Malanga 9:10) Kae kehe, fakafou ʻi he toetuʻú, ʻe toʻo atu ai ʻe he ʻOtuá ʻa e maté ʻo taʻengata.​—1 Kolinitō 15:26, 55; Fakahā 21:4.

      ʻUhinga Ke Falala Ai ki he Meʻa ʻOku Leaʻaki ʻe he Tohi Tapú

      ʻOku lava ke tau tuipau kakato ko e meʻa ʻoku leaʻaki ʻe he Tohi Tapú ʻoku taau ke tau falala ki ai. Ko e hā hono ʻuhingá? Fakakaukau angé ki heni:

      • Vaitohi mo e peni

        Makehe ʻa e Anga Hono Hikí: ʻOku faʻuʻaki ʻa e Tohi Tapú ʻa e ngaahi tohi ʻe 66 naʻe hiki ʻe ha kau hiki-tohi nai ʻe toko 40 ʻi ha vahaʻa taimi ko e senituli ʻe 16, mei he 1513 K.M. ki he 98 T.S. nai. Neongo ia, ko e meʻa ʻi loto aí ʻoku feongoongoi mo huʻufataha kotoa. ʻOku fakamoʻoniʻi ʻe he meʻá ni ko e moʻoni ko hono Tokotaha-Tohí ko e ʻOtua māfimafi-aoniú. Naʻá ne fakahaaʻi ʻa e fakamatalá ki he kau tangata naʻa nau hiki iá.

      • Fuʻu pou

        Tonu Fakahisitōlia: Ko e ngaahi meʻa naʻe hoko ʻoku hiki ʻi he Tohi Tapú ʻoku feongoongoi kakato ia mo e ngaahi moʻoniʻi meʻa fakahisitōlia kuo fakamoʻoniʻí. Ko e tohi A Lawyer Examines the Bible ʻoku fakamatala ai: “Lolotonga ʻoku fai ʻa e tokanga ʻi he ngaahi talanoa ʻevá, ngaahi fanangá mo e ngaahi fakamatala loí ke fakahaaʻi naʻe hoko ʻa e ngaahi meʻá ʻi ha feituʻu mamaʻo pea ʻi ha taimi ʻoku ʻikai pau, . . . ko e ngaahi talanoa ʻi he Tohi Tapú ʻoku ʻomai ai kiate kitautolu ʻo tonu mātē ʻa e ʻaho mo e feituʻu ʻo e ngaahi meʻa ʻoku fakamatala ki aí.

      • ʻĀtomi

        Tonu Fakasaienisi: Ko e Tohi Tapú ʻoku ʻikai ko ha tohi ako saienisi, ka ʻi he taimi ʻoku lave ai ki he ngaahi meʻa fakasaienisí, ʻoku tapua atu ai ha tuʻunga tonu matematē ʻi muʻa ʻaupito ia ʻi hono taimí. Ko e fakatātaá, ʻi he vahe 13 mo e 14 ʻo e tohi Livitikó, naʻe ʻoange ai ha ngaahi lao fakaikiiki ʻi he haisiní mo e kolonitiní ki he kau ʻIsilelí, ki muʻa fuoloa ke ʻiloʻi ʻe he kakaí ha meʻa fekauʻaki mo e siemú pea mo e mahaki pipihí. ʻOku toe lave ʻa e Tohi Tapú ki he foʻi māmaní ʻoku fuopotopoto pea ʻoku tautau ʻi he ʻataá, ko e ongo moʻoniʻi meʻa naʻe ʻikai ke mahinoʻi kakato ʻe he saienisí ka ʻi ha toki ngaahi senituli ki mui.​—Siope 26:7; ʻAisea 40:22.

      Ko e ngaahi fakatātā pē eni ʻe niʻihi ke fakapapauʻi ʻaki ʻa e taukaveʻi ʻe he Tohi Tapú ʻoku alafalalaʻanga ʻi heʻene pehē: “Ko e potu Folofola kotoa pē kuo fakamānavaʻi ia ʻe he ʻOtuá pea ʻoku ʻaonga ki he akonaki, ki he valoki, ki he fakatonutonu.”​—2 Tīmote 3:16.

ʻŪ Tohi Faka-Tonga (1987-2026)
Hū ki Tu‘a
Hū ki Loto
  • Faka-Tonga
  • Share
  • Sai‘ia
  • Copyright © 2025 Watch Tower Bible and Tract Society of Pennsylvania
  • Makatu‘unga Hono Ngāue‘akí
  • Polisī Fakafo‘ituitui
  • Privacy Setting
  • JW.ORG
  • Hū ki Loto
Share