‘Naʻe Malanga Hake ʻa e Ngaahi Sino ʻo e Māʻoniʻoni’
“PEA naʻe ngalulululu ʻa e fonua, pea mafahifahi ʻa e ngaahi makatuʻu. Pea naʻe matangaki ʻa e ngaahi faʻitoka fakamanatu pea naʻe malanga hake ai ʻa e ngaahi sino ʻo e kau māʻoniʻoni naʻe mohe, (pea ko e faʻahinga kuo nau haʻu mei he ngaahi faʻitoka fakamanatu ʻi he hili ʻene toetuʻu hake ia, naʻa nau hū atu ki he kolo tapu,) pea naʻe sio kiate kinautolu ʻa e kakai tokolahi.” (Mātiu 27:51-53, NW) Ko ha mataotao Katolika ko Karl Staab ʻokú ne ui ʻa e meʻa ko ʻeni naʻe hoko ʻi he pekia ʻa Sīsuú ko ha “fuʻu misiteli lahi.” Ko e hā naʻe hokó?
Ko Epifaniusi mo e ngaahi Mātuʻa-ʻi-Muʻa ʻo e Siasí naʻa nau akoʻi ʻo pehē ko e kau māʻoniʻoni naʻa nau toe moʻui mai pē pea nau ʻalu mo Sīsū kuo ʻosi toetuʻú ki hēvani. Ko ʻAokositaine, Teofilakitusi, mo Sikapenusi naʻa nau tui naʻe maʻu ʻe he faʻahinga ko ʻeni naʻe maté ha toetuʻu fakataimi pē ka naʻa nau toe foki ki honau ngaahi faʻitoká ki mui mai. Kaekehe, ko e fakakaukau ki mui aí, “naʻe ʻikai ke tali ʻe he tokolahi,” ko e fakamatala ia ʻa e mataotao ko Erich Fascher. ʻI he lave ki he Mātiu 27:52, 53, ko e ngaahi liliu Tohitapu lahi ʻi onopooni ʻoku nau fakahuʻuhuʻu ʻo pehē naʻe fai ha toetuʻu mei he maté. Ka ʻoku ʻikai ke pehē ʻa e New World Translation ia, ʻa ia ʻokú ne tuhu ki he uesia ʻoku fai ʻe he mofuiké. Ko e hā hono ʻuhingá?
Ko e ʻuluakí, pe ko hai ʻa e “kau māʻoniʻoni”, naʻe ʻikai ke pehē ʻe Mātiu ia naʻe malanga hake kinautolu. Naʻá ne pehē ko honau ngaahi sinó, pe ʻangaʻangá naʻe malanga hake. Ko hono uá, naʻe ʻikai te ne pehē naʻe moʻui ʻa e ngaahi sino ko ʻení. Naʻá ne pehē naʻa nau malanga hake, pea ko e foʻi veape faka-Kalisi ko e e·geiʹro, ʻoku ʻuhinga ki he “malanga hake,” ʻoku ʻikai ke ʻuhinga maʻu ai pē ia ki he toetuʻu mei he maté. ʻI he lotolotonga ʻo e ngaahi meʻa kehé, ʻe lava pē ke ʻuhinga foki ke “too hake” mei ha luo pe ke “tuu hake” mei he kelekelé. (Mātiu 12:11, PM; Māt 17:7, PM; Luke 1:69) Ko e meʻa naʻe hoko ʻi he pekia ʻa Sīsuú naʻe matangaki ai ʻa e ngaahi faʻitoká, ʻo hiki-ʻo-haʻaki ai ʻa e ngaahi sino maté ki tuʻa. Ko e ngaahi meʻa pehē ʻoku hoko he lolotonga ʻa e ngaahi mofuiké naʻe fakamatalaʻi ʻi he senituli hono ua T.S. ʻe ha tokotaha-tohi Kalisi ko Aelius Aristides pea ki mui mai ʻi he 1962 ʻi Kolomipia.
Ko e vakai ko ʻeni ki he meʻá ni ʻoku fetāiaki ia mo e ngaahi akonaki ʻa e Tohitapú. ʻOku ʻomai ʻe he ʻapositolo ko Paulá ʻa e fakamoʻoni fakatupunga tui ki he toetuʻu mei he maté ʻi he 1 Kolinitō vahe 15, ka ʻoku ʻikai ke ʻi ai haʻane lave ʻana ia ki he Mātiu 27:52, 53. ʻOku pehē pē mo e kau tohi Tohitapu kehé. (Ngāue 2:32, 34) Naʻe ʻikai malava ke hoko ʻo moʻui ʻa e ngaahi ʻangaʻanga naʻe malanga hake ʻi he pekia ʻa Sīsuú ʻo hangē ko e fakakaukau ʻa Epifaniusí, he ko e ʻosi ʻa e ʻaho ʻe tolu mei ai, ko Sīsū naʻe hoko ko e “uluaki tubu mei he mate.” (Kolose 1:18, PM) Ko e kau Kalisitiane kuo paní ʻa ia ʻoku toe ui ko e “kau maʻoniʻoni,” naʻe talaʻofa ke nau kau ʻi he ʻuluaki toetuʻú lolotonga ʻa e ʻi ai taʻehāmai ʻa Kalaisí, kae ʻikai ʻi he ʻuluaki senitulí.—1 Tesalonaika 3:13; 4:14-17.
Ko e tokolahi taha ʻo e kau fakamatala Tohitapú ʻoku nau faingataʻaʻia ʻi hono fakamatalaʻi ʻa e Māt 27 veesi 53, neongo ko e niʻihi ʻiate kinautolu ʻoku nau fokotuʻu ʻo pehē ko e Māt 27 veesi 52 ʻoku fakamatala ki hono fakaava ʻo e ngaahi faʻitoká ʻe he mofuiké pea mo e ʻasi mai ai ʻa e ngaahi ʻangaʻanga foʻou naʻe toki tanu atú. Ko e fakatātā, ko e mataotao Siamane ko Theobald Daechsel ʻokú ne fai ʻa e liliu ko ʻení: “Pea naʻe ava ʻa e ngaahi faʻitoká, pea ko e ngaahi sino ʻo e kau maʻoniʻoni kuo maté naʻe hiki hake.”
Ko hai ʻa kinautolu naʻe “hū atu ki he kolo tapu” ʻi ha taimi ki mui mai, ʻi he hili hono fokotuʻu ʻo Sīsuú? Hangē pē ko ia ʻoku hā ʻi ʻolungá, ko e ngaahi sino naʻe hā aí naʻe ʻikai ke moʻui, ko ia ʻoku pau ko e ʻuhinga ʻa Mātiú ia ki he faʻahinga naʻa nau ʻalu ki he faʻitoká pea nau foki mai ki Selusalema mo e talanoa ʻo kau ki he meʻa naʻe hoko aí. Ko ia, ko hono ʻai ʻe he New World Translation ʻoku loloto ange ai ʻa e ʻilo ki he Tohitapú pea ʻikai ke fakapuputuʻu ki he kau lau tohí ʻo fekauʻaki mo e toetuʻu mei he maté.