ʻOua ʻe Tukunoaʻi ʻa e Taumuʻa ʻo e Tauʻatāina Kuo Foaki Mai ʻe he ʻOtuá
“ʻIlonga ha potu ʻoku ʻi ai ʻa e laumalie ʻo e ʻEiki ʻoku ʻi ai ʻa e tauʻataina.”—2 KOLINITO 3:17.
1. Ko e hā ʻoku kaungatonu ai ʻa ʻAisea 65:13, 14 ki he Kau Fakamoʻoni ʻa Sihová?
KO SIHOVÁ ko e ʻOtua ʻo e tauʻatāina. Ko e toki tāpuaki lahi ē ʻa e tauʻatāina kuo foaki mai ʻe he ʻOtuá! ʻI he maʻu ʻe heʻene kau sevāniti fakatapuí ʻa e tauʻatāina peheé, ʻoku kaungatonu kiate kinautolu ʻa e ngaahi lea ko eni ʻa e ʻEiki Hau ko Sihová: “Vakai ko ʻeku kau sevaniti te nau kai, kae honge ʻa kimoutolu: vakai ko ʻeku kau sevaniti ʻe inu, kae fieinua kimoutolu: vakai ko ʻeku kau sevaniti te nau fiefia, ka ko kimoutolu ʻe ma: vakai ko ʻeku kau sevaniti te nau mavava ʻi he fiefia honau loto, ka ko kimoutolu te mou tangi ko e mamahi homou loto, pea te mou ʻoiaue ʻi he fasi homou laumalie.”—ʻAisea 65:13, 14.
2. Ko e hā ʻoku tuʻumālie fakalaumālie ai ʻa e kakai ʻa Sihová?
2 ʻOku maʻu ʻe he kakai ʻa e ʻOtuá ʻa e tuʻunga tuʻumālie fakalaumālie ko ʻení he ʻoku taki kinautolu ʻe hono laumālié, pe ivi ngāué. Naʻe pehē ʻe he ʻapositolo ko Paulá: “Ka ko e ʻEiki ko eni [Sihova] ko e Laumalie: pea ʻilonga ha potu ʻoku ʻi ai ʻa e laumalie ʻo e ʻEiki ʻoku ʻi ai ʻa e tauʻataina.” (2 Kolinitō 3:17) Ko e hā ʻa e taumuʻa ʻo e tauʻatāina kuo foaki mai ʻe he ʻOtuá? Pea ko e hā ʻa e meʻa ʻoku fiemaʻu meiate kitautolu ke tau ngāue kakato ʻaki ai iá?
Ko e Faʻahinga Tauʻatāina ʻOku Maʻu ʻe he ʻOtuá
3. Ko e hā ʻa e faʻahinga tauʻatāina ʻoku maʻu ʻe he ʻOtuá pea ko e hā hono ʻuhingá?
3 Ko Sihova tokotaha pē ʻoku tauʻatāina maʻataʻatā. ʻOku ʻikai ha taha ʻo ʻene ngaahi meʻamoʻuí ʻoku malava ke ne fakangata ʻa ʻene tauʻatāiná koeʻuhi ko e ʻOtua Māfimafiʻiá ia mo e Hau Fakalevelevá. Hangē ko ia naʻe leaʻaki ʻe he tangata angatonu ko Siopé: “Ko hai te ne taʻofi mai? Ko hai te ne malea ki Heʻene ʻAfio, “Ko e ha tu ia ʻoku ke fai?” (Siope 9:12) ʻI he founga meimei tatau pē, naʻe pau ki he Tuʻi Papilone ko Nepukanesá ke ne fakahā: “ʻOku ʻikai ha taha te ne mataʻofi hono nima [ʻo e ʻOtua], pe ʻeke kiate ia, Ko e ha ʻoku ke fai?”—Tāniela 4:35.
4. ʻOku anga-fēfē ʻa hono fakangatangata ʻe he ʻOtuá ʻa ʻene tauʻatāiná?
4 Kaekehe, ʻoku fakangatangata ʻe he ngaahi tefitoʻi moʻoni māʻoniʻoni ʻa Sihova tonu ʻa e tauʻatāina maʻataʻatā ko iá. Naʻe fakahā ʻa e meʻá ni ʻi hono fakahā ʻe ʻĒpalahame ʻene hohaʻa ʻo kau ki he kakai ʻo Sōtoma mo Komolá peá ne ʻeke: “ʻO ʻikai fai totonu koā ʻa e Tuʻi Fakamāu ʻo mamani katoa?” ʻOku fakahā mei he tali ʻa e ʻOtuá ʻokú ne ʻafioʻi ʻa e fatongia ke fai ʻa e meʻa ʻoku totonú. Naʻe ʻikai te ne mei fakaʻauha ʻa Sōtoma ʻo ka ne kei ʻi ʻai ha faʻahinga māʻoniʻoni naʻe nofo ai. (Sēnesi 18:22-33) ʻOku toe fakangatangata ʻe he ʻOtuá ʻa ʻene tauʻatāiná koeʻuhi ko ʻene ʻofá mo ʻene potó ʻokú na ʻai ia ke ne tuai ki he houhau pea ʻokú ne fakahā ʻa e mapuleʻi-kita.—ʻAisea 42:14.
Ngaahi Fakangatangata ki he Tauʻatāina ʻa e Faʻahinga ʻo e Tangatá
5. Ko e hā ʻa e ngaahi meʻa ʻe niʻihi ʻoku nau fakangatangata ʻa e tauʻatāina ʻa e faʻahinga ʻo e tangatá?
5 Neongo ʻoku maʻu ʻe Sihova ʻa e tauʻatāina maʻataʻatā, ko e faʻahinga kehe kotoa ʻoku nau ngāuemofaiʻa engaahimeʻaʻofakatatauki he ngaahi fakangatangata ʻo honau angá, mo ʻenau ngaahi malavá, ko honau nofoʻangá, pea pehē mo e ngaahi meʻa ʻo hangē ko e moʻui fuonounou lolotongá ni ʻa e faʻahinga ʻo e tangata angahalaʻiá. Naʻe fakatupu ʻe he ʻOtuá ʻa e tangatá ʻo ne maʻu ʻa e tauʻatāina kakato ke ne ngāue ʻi he feituʻu naʻe fokotuʻu ʻe Sihova kiate ia. ʻOku ʻi ai ʻa e ngaahi ʻuhinga kehe ʻoku fakangatangata ʻo ʻikai ke maʻataʻatā ai ʻa e tauʻatāina ʻa e faʻahinga ʻo e tangatá.
6. Ko e hā ʻa e kaunga ʻo e pau ke tau fai ha tali ki he ʻOtuá mo ʻetau tauʻatāiná?
6 Ko e ʻuluakí, ʻoku fakangatangata ʻa e tauʻatāina ʻa e tangatá he naʻe fakatupu ʻe he ʻOtuá ʻa e tangatá ke ne fakahoko ʻEne taumuʻá. Ko Sihova ʻokú ne ‘tāu ke lau ki ai ʻa e kololia mo e fakaʻapaʻapa mo e mafai: he ko ia naʻá ne ngaohi ʻa e meʻa kotoa pē, pea naʻa nau ʻi ai, pea naʻe ngaohi kinautolu, koeʻuhi pe ko hono finangalo ia.’ (Fakahā 4:11) Ko ia kuo pau ke fai ʻe he tangatá ha fakamatala ki hono Tokotaha-Ngaohí, ʻa ia kuo totonu ʻa ʻene fokotuʻu ʻa e ngaahi lao ke nau puleʻi ʻa e faʻahinga ʻo e tangatá. ʻI ʻIsileli ʻo e kuonga muʻá, ʻi he malumalu ʻo e Lao ʻia Mōsesé, naʻe fiemaʻu ʻe he ʻOtuá ke tāmateʻi ha taha ʻo kapau naʻá ne ngāuekoviʻaki hono huafá pe maumauʻi ʻa e lao ʻo kau ki he Sāpaté. (ʻEkisoto 20:7; 31:14, 15; Livitikō 24:13-16; Nōmipa 15:32-36) Neongo ʻetau ʻi he tuʻunga ko e kau Kalisitiane ʻoku ʻikai te tau kei moʻulaloa ki he Laó, ʻoku fakangatangata ʻetau tauʻatāiná koeʻuhi kuo pau ke tau fai ha fakamatala kia Sihova, ʻa ia ko hotau Fakamaau mo e Faifono mo e Tuʻi.—ʻAisea 33:22; Loma 14:12.
7, 8. (a) ʻOku anga-fēfē ʻa hono fakangatangata ʻe he ngaahi lao fakamatelié ʻa ʻetau tauʻatāiná? (e) Ko e hā ʻa e ngaahi lao kehe ʻa e ʻOtuá ʻoku nau fakangatangata ʻa ʻetau tauʻatāina ʻa kitautolu ko e faʻahinga ʻo e tangatá?
7 Ko hono uá, ʻoku fakangatangata ʻa e tauʻatāina ʻa e faʻahinga ʻo e tangatá ʻe he ngaahi lao fakamatelie ʻa e ʻOtuá. Ko e fakatātā, ʻi he ʻi ai ʻa e lao ʻo e kalāvité, heʻikai malava ʻe he tangatá ke puna mei ha fale māʻolunga ʻaupito ʻo taʻe hoko ha lavea kiate ia pe mate ia. ʻOku hā mahino, ʻoku fakangatangata ʻe he ngaahi lao fakamatelie ʻa e ʻOtuá ʻa e tauʻatāina ʻa e tangatá ke ne fai ʻa e ngaahi meʻa ʻe niʻihi.
8 Ko hono tolú, ʻoku fakangatangata ʻa e tauʻatāina ʻa e faʻahinga ʻo e tangatá ʻe he ngaahi lao fakaeʻulungaanga ʻa e ʻOtuá. ʻOku hā ngalingali kuó ke fakatokangaʻi ʻa hono fakahoko ʻo e meʻa naʻe tohi ʻe Paula ʻia Kalētia 6:7, 8: “ʻOua naʻa tuku ke fakahalaʻi kimoutolu: talaʻehai ʻoku ala pāʻusiʻi ʻa e ʻOtua; he ʻilonga pe meʻa ʻoku to ʻe ha tangata, ko ia ia te ne utu foki. He ko ia ʻoku ne to ʻi hono kakano, te ne utu mei he kakano ʻa e ʻauha: ka ko ia ʻoku ne to ʻi he laumalie, te ne utu mei he laumalie ʻa e moʻui taʻengata.” ʻOku taʻe ala fakakikihiʻi, ʻoku toe fakangatangata ʻetau tauʻatāiná ʻe he ngaahi lao fakaeʻulungaanga ʻa e ʻOtua ko Sihová, ka ʻoku fiemaʻu kiate kitautolu ke tau talangofua ki ai kae maʻu ʻa e moʻui.
9. ʻOku anga-fēfē ʻa hono fakangatangata ʻetau tauʻatāiná ʻi heʻetau hoko ko e konga ʻo e sōsaieti ʻo e faʻahinga ʻo e tangatá?
9 Ko hono faá, ʻoku fakangatangata ʻa e tauʻatāina ʻa e tangatá koeʻuhi he ko e konga ia ʻo e sōsaieti ʻo e faʻahinga ʻo e tangatá. Ko ia ai, ʻoku totonu ke ne tauʻatāina pē ʻo aʻu ki he tuʻunga ke ʻoua naʻa uesia kovi ai ʻa e tauʻatāina ʻa e niʻihi kehé. Kuo pau ke anganofo ʻa e kau Kalisitiané ki he “kau maʻu mafai māʻolunga ange” fakaepuleʻangá, ʻo talangofua kiate kinautolu tukukehe pē ʻo ka ʻoku nau fekauʻi kitautolu ke tau fai ha meʻa ʻokú ne maumauʻi ʻa e ngaahi lao ʻa e ʻOtuá. (Loma 13:1; Ngāue 5:29) Ko e fakatātā, ʻoku totonu ke tau talangofua ki he ngaahi lao ʻo fekauʻaki mo e totongi ʻo e ngaahi tukuhaú, ko e vave ʻo ʻete lele ʻi ha meʻalele, mo e hā fua. Ko e moʻoniʻi meʻa kuo pau ke tau talangofua ki he ngaahi lao pehē ʻa “Sisa” ʻokú ne toe fakahā ʻoku ʻikai maʻataʻatā ʻetau tauʻatāina kuo foaki mai ʻe he ʻOtuá.—Maʻake 12:17; Loma 13:7.
Ko e hā ʻOku Fakangatangata Ai ʻa e Tauʻatāiná?
10, 11. Ko e hā naʻe ʻoange ai ʻe Sihova ki he faʻahinga ʻo e tangatá ʻa e tauʻatāina fakangatangata?
10 Ko e hā naʻe foaki ai ʻe he ʻOtua ʻa e tauʻatāina fakangatangata ki he faʻahinga ʻo e tangatá? Ko e ʻuhinga ʻe tahá ke maʻu ʻe he Tokotaha-Fakatupú ʻa e ngaahi meʻamoʻui ʻatamai poto ʻi he māmaní ʻa ia te nau ʻoatu ʻa e fakalāngilangi mo e fakamālō kiate ia ʻaki ʻenau lea mo e ʻulungaanga lelei. ʻOku malava ke fai eni ʻe he faʻahinga ʻo e tangatá, ka ʻoku ʻikai malava ke fai ia ʻe he fanga monumanú. ʻOku ʻikai ke ʻilo ʻe he fanga monumanú ha meʻa ʻe taha ʻo kau ki he ngaahi tuʻunga ʻo e meʻa ʻoku lelei pe koví, ka ʻoku puleʻi kinautolu ʻe he ʻilo fakaenatula. Te ke lava ʻo akoʻi ha kulī ke ʻoua te ne toʻo ha meʻa, ka ʻe ʻikai te ke lava ʻo akoʻi ki ai ʻoku kovi ʻa e kaihaʻá. Ko ha faʻahinga monumanu pē, ʻa ia ʻoku malava pē ke ne fai ha meʻa ʻo fakatatau ki he ʻilo fakaenatulá, ʻoku ʻikai malava ke ne fai ha ngaahi fili ʻa ia te nau ʻomai ʻa e fakamālō mo e fakalāngilangi ki he ʻOtuá, ka ʻe lava ke fili tauʻatāina ʻa e tangatá ke tauhi ki hono Tokotaha-Ngaohí ʻi he ʻofa mo e houngaʻia.
11 ʻOku toe foaki ʻe he ʻOtuá ʻa e tauʻatāina pehē ki he faʻahinga ʻo e tangatá ke nau maʻu ʻa e ʻaonga mo e fiefia. ʻOku lava ke nau ngāueʻaki ʻenau tauʻatāina fakangatangatá ʻaki ʻenau faʻu ha meʻa ʻiate kinautolu pē, mo fakahā ʻa e loto-ʻofa mo e fie ngāue fakataha mo e niʻihi kehe. ʻOku tauʻatāina foki ʻa e faʻahinga ʻo e tangatá ke nau fili ki he ngaahi meʻa ʻo hangē ko ʻenau ngāué pea mo e feituʻu te nau nofo aí. ʻI he ʻahó ni, ʻoku faʻa fakangatangata ʻe he ngaahi meʻa fakaʻikonōmika mo fakapolitikalé ʻa e tauʻatāina ko ʻeni ke fai ha filí, ka ʻe hoko nai eni mei he mānumanu ʻa e faʻahinga ʻo e tangatá, kae ʻikai tupu mei he founga ʻa hono ʻuluaki fakatupu ʻe he ʻOtuá ʻa e faʻahinga ʻo e tangatá.
12. Ko e hā ʻoku haʻisia ai ʻa e tokolahi taha ʻo e faʻahinga ʻo e tangatá?
12 Neongo naʻe ʻoange ʻe Sihova ki he faʻahinga ʻo e tangatá ʻa e tauʻatāina lahi, ka ʻi he ngaahi ʻahó ni ko e tokolahi taha ʻo kinautolu ʻoku haʻisia mo faingataʻaʻia. Ko e hā kuo hokó? Ko e ʻuluaki ongo meʻá, ko ʻĀtama mo ʻIvi, naʻá na tukunoaʻi ʻa e taumuʻa ʻo e tauʻatāina naʻe foaki mai ʻe he ʻOtuá. Naʻá na lakasi ʻa e ngaahi fakangatangata fakaʻotua ki heʻena tauʻatāiná peá na poleʻi ʻa e tuʻunga-hau totonu ʻa e ʻOtuá ʻi hono tuʻunga ko e ʻEiki Hau, ko Sihová kiate kinaua. (Sēnesi 3:1-7; Selemaia 10:10; 50:31) Naʻe ʻikai te na fiemālie ke ngāueʻaki ʻena tauʻatāiná ke fakalāngilangiʻi ʻa e ʻOtuá ka naʻá na ngāue siokita ʻaki ia, ke na fili tauʻatāina ai ki he meʻa ʻoku totonú pea mo ia ʻoku halá, ʻo na toki kau ai mo Sētane ʻi heʻene angatuʻu kia Sihová. Kaekehe, ʻi he ʻikai ke maʻu ha tauʻatāina lahi angé, ko e ongo angahalaʻia ko ʻĀtama mo ʻIvi naʻá na moʻulaloa kinaua ki he ngaahi fakataputapui fakatupu faingataʻaʻia pea mo e haʻisia, ko e fakasiʻisiʻi ʻo ʻena tauʻatāiná, pea faifai atu ʻo na mate. Naʻe maʻu ʻe hona hakó ʻi he tukufakaholo ʻa e mole ko eni ʻo e tauʻatāiná. “He kuo fai angahala kotoa pe, pea ʻoku ʻikai te nau aʻusia ʻa e hōifua ʻa e ʻOtua.” “He koe totogi oe agahala koe mate.”—Loma 3:23; 5:12; 6:23, PM.
13. Ko e ha kuo malava ai ʻa Sētane ke ne fakapōpulaʻi ʻa e faʻahinga ʻo e tangatá?
13 Koeʻuhi ko e angatuʻu ko iá, ne hoko ʻa ʻĀtama mo hono hakó ke haʻisia foki kia Sētane ko e Tēvoló. Ko hono moʻoní, “ko hono kotoa ʻo mamani ʻoku ʻi he nima ʻo e fili”! (1 Sione 5:19) Kuo malava ʻe Sētane ke ne kākaaʻi mo fakapōpulaʻi katoa ʻa e faʻahinga ʻo e tangatá kuo motuhia mei he ʻOtuá koeʻuhi ko e lahi ange ʻo ʻene mālohí mo ʻene malavá. ʻIkai ko ia pē, kuo puleʻi ʻe he kau tangata siokita ʻa honau kaungātangatá ki he mamahi. (Koheleti 8:9) Ko ia ai, ʻi he tuʻunga fakalūkufuá ʻoku haʻisia ʻa e faʻahinga ʻo e tangatá ki he angahala mo e mate, kia Sētane mo ʻene kau tēmeniō pea ki he ngaahi fokotuʻutuʻu fakapolitikalé, fakaʻikonōmiká mo e fakalotu ʻo e māmaní.
Kuo ʻAi ke Malava ʻa e Tauʻatāina Moʻoni
14. ʻOku fekauʻaki mo e hā ʻa e ʻamanaki ʻa e faʻahinga ʻo e tangatá ki he tauʻatāina moʻoní?
14 ʻOku fekauʻaki ʻa hono maʻu ʻa e tauʻatāina mei he angahala mo e maté pea mo e Tēvolo mo hono māmaní ki he fakapapau ʻa e ʻOtuá ke ne fakaleleiʻi ʻa e pole ʻo kau ki he totonu ʻo hono tuʻunga-hau fakalevelevá. Koeʻuhi naʻe langaʻi ʻe Sētane ʻa e pole ko ʻení, ʻoku kei fakangofua ai ʻe Sihova ke ne kei ʻi ai, ʻo hangē pē ko ia naʻá Ne fakangofua ai ʻa Feló ke ne kei ʻi ai ʻo kiʻi fuoloa ange. ʻOku fai ení kae malava ke fakahāhā kakato ai ʻe Sihova ʻa hono mālohí pea ke fakahāhā hono huafá ʻi māmani kātoa. (ʻEkisoto 9:15, 16) ʻE vavé ni ʻa hono fakatonuhiaʻi ʻe he ʻOtuá ʻa ia tonu pē ko e Hau Fakaleveleva ia pea ʻe fakamāʻoniʻoniʻi hono huafa toputapú ʻaki ʻene toʻo ʻa e fakaongoongokovi naʻe ʻomai kiate ia ʻi he angatuʻu ʻa Sētane mo ʻĀtama mo ʻIví. Ko ia ai, ʻe fakatauʻatāinaʻi mei he haʻisia ki he angahalá mo e maté ʻa e faʻahinga ʻoku manavahē-ʻOtuá pea ʻe ʻomai kinautolu ki ha māmani foʻou ʻe ʻi ai ʻa e tauʻatāina kuo foaki mai ʻe he ʻOtuá.—Loma 8:19-23.
15. Ko e hā ʻa e kaunga ʻa Sīsū ki hono toe fakafoki ʻa e tauʻatāiná ki he faʻahinga ʻo e tangatá?
15 Naʻe fekauʻi mai ʻe he ʻOtuá hono ʻAló ki māmani ko e tangatá ke fakafoki ʻa e tauʻatāiná ki he faʻahinga ʻo e tangatá. Naʻe tokonaki ʻe he ʻAlo ʻo e ʻOtuá, ko Sīsū Kalaisi, ʻa e feilaulau huhuʻi, ʻi heʻene foaki loto-fiefoaki ʻene moʻui haohaoa fakaetangatá ko e makatuʻunga ke tauʻatāina ai ʻa e faʻahinga ʻo e tangatá. (Mātiu 20:28) Naʻá ne toe fakahā atu ʻa e pōpoaki ʻo e tauʻatāiná. ʻI he kamata ʻo ʻene ngāue fakafaifekaú, naʻá ne ʻai kiate ia ʻa e ngaahi leá ni: “Ko e laumalie ʻo Atonai Sihova ʻoku ʻiate au; koeʻuhi kuo pani au ʻe Sihova ke ʻalu mo e ongoongolelei ki he masiva; kuo ne fekau au ke haʻihaʻi ʻa e kakai ʻoku loto mafesi, ke fanongonongo ʻa e tukuange ki he popula, mo e fakaava ʻo e pilisone kiate kinautolu ʻoku maʻu kiiʻi.”—ʻAisea 61:1; Luke 4:16-21.
16. Ko e hā ʻa e ngaahi meʻa naʻe pau ke fai ʻe he kau Siu ʻi he ʻuluaki senitulí kae maʻu ʻa e tauʻatāina moʻoní?
16 ʻE anga-fēfē ʻa hono maʻu ʻe he kakaí ʻa e tauʻatāina ko ení? Naʻe pehē ʻe Sīsū: “Kapau te mou nofo maʻu ʻi heʻeku akonaki, ko ʻeku kau ako moʻoni kimoutolu; pea ʻe faifai pea mahino kiate kimoutolu ʻa e moʻoni, pea ʻe fakatauʻatāina ʻa kimoutolu ʻe he moʻoni.” Ko ia ai, kuo maʻu ʻe he kau muimui ʻo Sīsū ʻa e tauʻatāina fakalaumālie. (Sione 8:31, 32, 36) ʻIkai ko ia pē, naʻe tala ʻe Sīsū ki he kōvana Loma ko Ponito Pailató: “Ko e meʻa ko ia kuo u haʻu ai ki māmani, koeʻuhi ke u fakahāʻi ʻa e moʻoni. Ko ia kotoa pe ʻoku ʻo e moʻoni ʻoku ne tokanga ki hoku leʻo.” (Sione 18:37) Ko e kau Siu naʻa nau tali ʻa e moʻoni naʻe malangaʻi pea mo fakahāhā ʻi ha founga haohaoa ʻe Sīsuú naʻa nau fakatomala mei heʻenau ngaahi angahalá, ʻo nau fakatonutonu ʻenau ʻalunga halá ʻo foaki kinautolu kia Sihova pea naʻe papitaiso ʻo hangē ko Sīsuú. (Mātiu 3:13-17; Ngāue 3:19) ʻI he founga ko ʻení naʻa nau hoko ai ʻo maʻu ʻa e tauʻatāina fakangatangata kuo foaki mai ʻe he ʻOtuá.
17. Ko e hā ʻoku foaki ai ʻe Sihova ʻa e tauʻatāiná ki heʻene kau sevānití?
17 ʻOku tautefito ʻa hono ʻomai ʻe Sihova ʻa e tauʻatāiná ki heʻene kau sevāniti ʻofa-mateakí ke fakatonuhiaʻi hono tuʻunga-hau ʻoʻoná, kae toe pehē foki ke nau maʻu ʻa e fiemālie mo e ʻaonga. Naʻá ne fakatauʻatāinaʻi ʻa e kau ʻIsileli mei he nofo pōpula ʻi ʻIsipité koeʻuhi ke nau fakalāngilangiʻi ia ʻi heʻenau hoko ko e puleʻanga ʻo e kau taulaʻeiki, ko ʻene kau fakamoʻoni. (ʻEkisoto 19:5, 6; ʻAisea 43:10-12) ʻI he ʻuhinga meimei tatau pē, naʻe tautefito ʻa hono ʻomai ʻe Sihova ʻa hono kakaí ki tuʻa mei he nofo pōpula ʻi Pāpiloné koeʻuhi ke nau toe langa hono temipalé pea toe fokotuʻu ʻa e lotu moʻoní. (ʻĒsela 1:2-4) ʻI he tokanga pē ʻa e faʻahinga naʻe fakafokí ki heʻenau fiemālie fakamatelie ʻanautolu pē, naʻe fekau atu ʻe Sihova ʻa ʻene ongo palōfita ko Hākeai mo Sākalaiá ke toe fakamanatuʻi kiate kinautolu honau ngaahi fatongia ki he ʻOtuá. Ko ia ʻi he hoko ʻo mahino kiate kinautolu ʻa e kaunga mo e taumuʻa totonu ʻo ʻenau tauʻatāina kuo foaki ʻe he ʻOtuá naʻe iku ai ki hono fakaʻosi ʻo e temipalé ʻo ʻomai ʻa e nāunauʻia ki he ʻOtuá pea mo e fakafiemālie mo e tuʻunga lelei ki heʻene kakaí.
Ke ʻOua ʻe Tukunoaʻi ʻa e Taumuʻa ʻo e Tauʻatāina Kuo Foaki Mai ʻe he ʻOtuá
18. Ko e hā ʻoku lava ai ke pehē kuo ʻikai ke tukunoaʻi ʻe he Kau Fakamoʻoni ʻa Sihova ʻi onopooní ʻa ʻenau tauʻatāina kuo foaki mai ʻe he ʻOtuá?
18 Kae fēfē ʻa e kau sevāniti ʻa e ʻOtuá ʻi onopooní? ʻI he tuʻunga ko e kautahá, kuo ʻikai te nau tukunoaʻi ʻa e taumuʻa ʻo ʻenau tauʻatāina kuo foaki mai ʻe he ʻOtuá. ʻI he ngaahi taʻu 1870 tupú, naʻe kamata ke nau tauʻatāina mei he ngaahi fehalaaki faka-Pāpiloné pea nau fiefia ʻi he tauʻatāina faka-Kalisitiane lahi ange. Naʻe fehoanaki eni mo Palōvepi 4:18, ʻa ia ʻokú ne pehē: “He ko e ʻalunga ʻo haʻa faitotonu ʻoku hange ko e maama hengihengi, ʻa e fakautuutu ʻene maama ʻo aʻu ki he hoʻatā malie.” Ka, hangē foki ko ia naʻe ʻave ʻa e kakai ʻa e ʻOtuá ʻi he kuonga muʻá ki he tuʻunga pōpula ki Pāpilone ʻi ha taimi, naʻe toe pehē pē foki ʻa e hoko ʻa e kau sevāniti ʻa Sihová ki ha tuʻunga pōpula ki Pāpilone ko e Lahí ʻi he 1918. (Fakahā 17:1, 2, 5) Naʻe mātuʻaki fiefia ʻa e kau mēmipa ʻo e ʻemipaea ʻo e lotu loi ʻi māmaní ʻi he tokoto mate fakalaumālie ʻa e “ongo fakamoʻoni” fakaefakatātaá. Ka ʻi he 1919 naʻe toe moʻui pea fakatauʻatāinaʻi fakalaumālie ʻa e kau sevāniti paní ʻi he ʻofa maʻataʻatā ʻa e ʻOtuá. (Fakahā 11:3, 7-11) ʻI heʻenau ngāueʻaki ʻa e tauʻatāina naʻe foaki kiate kinautolu ʻe he ʻOtuá, naʻa nau hoko ko e kau fakamoʻoni faivelenga ʻa e Fungani Māʻolungá. Ko ia ai, naʻe mātuʻaki feʻungamālie ʻa ʻenau tali fiefia ʻi he 1931 ʻa e hingoa, ko e Kau Fakamoʻoni ʻa Sihová! (ʻAisea 43:10-12) Tautefito talu mei he 1935 naʻe toe fakakau atu ai ki he Kau Fakamoʻoni paní ʻa e “fuʻu kakai lahi,” ʻa ia ʻoku nau ʻamanaki ke maʻu ʻa e moʻui taʻengata ʻi he māmaní. Ko kinautolu foki ʻoku ʻikai te nau tukunoaʻi ʻa e taumuʻa ʻo ʻenau tauʻatāina kuo foaki mai ʻe he ʻOtuá.—Fakahā 7:9-17.
19, 20. (a) Ko e hā ʻa e founga ʻe taha ʻoku taau ke tokangaʻi ʻa ia kuo ngāueleleiʻaki ai ʻe he kakai ʻa Sihová ʻa e tauʻatāina kuo foaki ʻe he ʻOtuá kiate kinautolú? (e) Ko e hā ʻa e toe founga ʻoku taau ke tokangaʻi kuo ngāueleleiʻaki ai ʻe he Kau Fakamoʻoni ʻa Sihová ʻa e tauʻatāina kuo foaki ʻe he ʻOtuá kiate kinautolú?
19 ʻOku ngāueleleiʻaki ʻe he kakai ʻa Sihová ʻa e tauʻatāina kuo foaki mai ʻe he ʻOtuá ʻi he founga ʻe ua ʻoku tautefito ʻa hono taau ke tokangaʻí. Ko e meʻa ʻe taha, ʻoku nau ngāueʻaki ia ʻi he fetuli ki he ʻalunga angatonú. (1 Pita 2:16) Ko e ongoongolelei lahi ē kuo nau maʻu! Ko e fakatātā, naʻe haʻu ha tangata ki ha Kingdom Hall ʻi Suliki, Suisalani, ʻo ne pehē ʻokú ne saiʻia ke hoko ko e taha ʻo e Kau Fakamoʻoni ʻa Sihová. Naʻe ʻeke pe ko e hā ʻa e ʻuhingá, pea naʻá ne pehē naʻe tuʻusi hono tuofefine ʻa ia ko ha taha ʻo e Kau Fakamoʻoní ʻi he ʻulungaanga taʻetaau. Naʻá ne hoko atu: ‘Ko e kautaha ia ʻoku ou saiʻia ke kau ki aí—ʻa ia ʻoku ʻikai ke toe kātakiʻi ai ʻa e ʻulungaanga koví.’ ʻOku ʻi ai ʻa e ʻuhinga lelei ʻi hono fakahā ʻe he New Catholic Encyclopedia kuo ʻiloa ʻa e Kau Fakamoʻoni ʻa Sihová ko e “taha ia ʻo e kulupu ʻulungaanga lelei taha ʻi he māmaní.”
20 ʻOku toe ngāueleleiʻaki ʻe he Kau Fakamoʻoni ʻa Sihová ʻenau tauʻatāina kuo foaki mai ʻe he ʻOtuá ʻi hono fakahoko ʻa e ngāue kuo vaheʻi kiate kinautolu ke malangaʻi ʻa e ongoongolelei ʻo e Puleʻangá ʻo hangē ko ia naʻe fai ʻe Sīsū. (Mātiu 4:17) ʻOku nau fanongonongo atu ʻa e Puleʻanga ʻo Sihová ʻaki ʻa e lea ʻa e ngutú mo e ngaahi tohi kuo pulusí, fakatouʻosi ʻi he founga anga-maheni mo e ngaahi founga kehe. ʻI heʻenau fai peheé, ʻoku nau maʻu ai ʻa e ʻaonga lahi kiate kinautolu ʻi he ʻai ke mālohi ange ai ʻenau tuí mo fakamaama ange ʻenau ʻamanakí. ʻIkai ko ia pē, ko e ngāue ko ení ʻoku tokoni ia ke fakahaofi fakatouʻosi ʻa kinautolu pea mo e kakai ʻe fanongo kiate kinautolú. (1 Tīmote 4:16) ʻOku pehē ʻe he tohi Dynamic Religious Movements ʻo kau ki he ngāue ko ení: “ʻE fuʻu mātuʻaki faingataʻa ke maʻu ha ngaahi mēmipa ʻo ha toe faʻahinga kulupu ʻoku ngāue mālohi ʻi heʻenau lotú ʻo hangē ko e Kau Fakamoʻoní.”
21. Ko e hā ʻa e fakamoʻoni ʻoku tāpuakiʻi ʻe Sihova ʻa e ngāue fakamalanga ʻa ʻene kakaí?
21 Pea ʻoku tāpuekina kitautolu ʻe Sihova ʻi heʻetau fakahoko atu ʻa e taumuʻa ʻo ʻetau tauʻatāina kuo foaki mai ʻe he ʻOtuá! ʻOku malava ke fakamoʻoniʻi eni mei he lipooti ʻo e ngāue fakamalanga he taʻu kuo ʻosí—ko e tumutumú ko e tokolahi ange he kau malanga ʻe toko fā miliona, pea naʻe lahi ange he toko hongofulu miliona naʻe maʻu Fakamanatu ʻo e pekia ʻa Sīsuú. Fakatatau ki he fakamatala ʻe taha, naʻe aʻusia ʻe ʻAilani ʻa e tumutumu hokohoko ʻe 29; naʻe maʻu ʻe Mekisikou ʻa e tumutumu ʻe 78 ʻi he māhina ʻe 80; pea kuo maʻu ʻe Siapani ʻa e tumutumu hokohoko ʻe 153!
Ngāueleleiʻaki Hoʻo Tauʻatāina Kuo Foaki Mai ʻe he ʻOtuá
22. Ko e hā ʻa e poini tefito ʻo e ngaahi fehuʻi fakatupu fakakaukau te tau ʻeke hifo nai kiate kitautolu?
22 Kapau ko e tokotaha koe ʻo e Kau Fakamoʻoni ʻosi fakatapui ʻa Sihová, ʻokú ke ngāueleleiʻaki ʻa e tauʻatāina kuo foaki ʻe he ʻOtuá kiate koé? ʻE lelei kiate kitautolu taki taha ke tau ʻeke hifo: ‘ʻOku ou ngāue tokangaʻaki ʻa ʻeku tauʻatāina kuo foaki mai ʻe he ʻOtuá ke u taʻofi ke ʻoua ʻe fakatūkiaʻi ha taha ʻaki ʻa e ʻulungaanga halá? ʻOku ou loto-tōnunga ʻo talangofua ki he ngaahi lao ʻa Sisá, kae ʻi he taimi tatau ke ʻai ke muʻomuʻa ʻa e lao ʻa e ʻOtuá? ʻOku ou ngāue fakataha kakato mo e kau mātuʻa ʻi he fakatahaʻangá? ʻOku ou ngāue kakatoʻaki ʻa ʻeku tauʻatāina kuo foaki mai ʻe he ʻOtuá ʻi hono malangaʻi ʻa e ongoongoleleí? ʻOku ou “femoʻuekina maʻu ai pē ʻi he ngāue ʻa e ʻEiki”? ʻOku ou vēlevele ʻi he tulitāupau ki he ngāue fakamāmaní neongo ʻoku malava ke u ngāueleleiʻaki ange ʻeku tauʻatāina kuo foaki mai ʻe he ʻOtuá ke fakalahi ʻeku ngāue fakafaifekaú, ʻo kakapa atu ke maʻu ha fatongia lahi ange ʻi he fakatahaʻangá pe ʻi he ngāue fakafaifekau taimi kakató?’—1 Kolinitō 15:58.
23. Ko e hā ʻa e meʻa ʻoku totonu ke tau fai kae ʻoua te tau tukunoaʻi ʻa e taumuʻa ʻo e tauʻatāina kuo foaki mai ʻe he ʻOtuá?
23 ʻOfa ke tau kau kotoa ʻo “ʻahiʻahiʻi pea ʻilo ʻoku lelei ʻa Sihova.” (Sāme 34:8, NW) Ke tau falala kiate ia, ʻo muimui ki heʻene ngaahi laó, pea fakalāngilangiʻi hono huafa toputapú ʻaki ʻetau faivelenga ʻi hono fanongonongo atu hono Puleʻangá. Manatuʻi ko kinautolu ʻoku “tūtūi lahi, e utu lahi foki.” (2 Kolinitō 9:6, PM) Ko ia ai, ke tau ʻaufuatō ʻi he ngāue kia Sihová pea fakahāhā ai kuo ʻikai te tau tukunoaʻi ʻa e taumuʻa ʻo ʻetau tauʻatāina kuo foaki mai ʻe he ʻOtuá.
ʻE Fēfē Haʻo Tali?
◻ Ko e hā ʻa e faʻahinga tauʻatāina ʻoku maʻu ʻe he ʻOtuá?
◻ Ko e hā ʻa e ngaahi fakangatangata ki he tauʻatāina ʻa e faʻahinga ʻo e tangatá?
◻ Naʻe fēfē ʻa hono ʻai ke malava ʻa e tauʻatāina moʻoní?
◻ Ko e hā ʻa e meʻa kuo pau ke tau fai kae ʻoua te tau tukunoaʻi ʻa e taumuʻa ʻo e tauʻatāina kuo foaki mai ʻe he ʻOtuá?
[Fakatātā ʻi he peesi 11]
ʻOku fakangatangata ʻa e tauʻatāina ʻa e faʻahinga ʻo e tangatá ʻe he ngaahi meʻa ʻo hangē ko e lao ʻo e kalāvité