Ngaahi Tapa ʻa e Maamá—Lahi mo e Siʻisiʻi (Konga 2)
“ʻI hoʻo māma te mau sio māma.”—SĀME 36:9.
1. Ko e hā ʻa e muʻaki feinga naʻe fai ke mahino ʻa e tuʻu fakaefakatātā ʻa e tohi ʻa Fakahaá?
KUO hanga ʻe he tohi Fakahā ʻi he Tohitapú ʻo fusiakiʻi ʻa e tokanga ʻa e kau Kalisitiané talu pē mei he muʻaki ngaahi taimí. ʻOkú ne ʻomai ha fakatātā lelei ʻo e anga ʻo e fakautuutu ʻa e huhulu lahi ange ʻa e maamá. ʻI he 1917, naʻe pulusi ai ʻe he kakai ʻa Sihová ha fakamatala ʻo e tohi Fakahaá ʻi he tohi ko e Finished Mystery. Naʻá ne fakaeʻa taʻemanavahē ʻa e kau taki lotu mo e kau taki fakapolitikale ʻo Puleʻanga-Haʻa-Kalisitiané, ka ko e konga lahi ʻo e fakamatalá naʻe toʻo ia mei he ngaahi maʻuʻanga fakamatala kehekehe. Ka, naʻe hoko ʻa e Finished Mystery ke ne ʻahiʻahiʻi ʻa e mateaki ʻa e Kau Ako Tohitapú ki he fouʻanga fakamatala hā mai naʻe ngāueʻaki ʻe Sihová.
2. Ko e hā ʻa e maama naʻe huluʻi ki he tohi ʻa Fakahaá ʻe he kupu ko e “Fanauʻi ʻo e Puleʻangá”?
2 Naʻe ʻi ai ha tapa hā mahino ʻa e maamá naʻe huhulu ʻo fekauʻaki mo e tohi ʻa Fakahaá ʻi hono pulusi ʻa e kupu ko e “Fanauʻi ʻo e Puleʻangá” ʻi he Watch Tower ʻo Maʻasi 1, 1925. Naʻe ʻi ai ʻa e fakakaukau ia ʻo pehē naʻe fakamatalaʻi ʻe he Fakahā vahe 12 ha tau ʻa e ʻEmipaea Loma panganí mo e Siasi Katolika Lomá, pea ko e tama tangatá ʻoku ʻuhinga ia ki he tuʻunga ʻo e tuʻitapú. Ka naʻe fakahā ʻe he kupu ko iá naʻe kaunga ʻa e Fakahā 11:15-18 ki he ʻuhinga ʻo e vahe 12, ʻo fakahaaʻi ʻoku fekauʻaki ia mo e fanauʻi ʻo e Puleʻanga ʻo e ʻOtuá.
3. Ko e hā ʻa e ngaahi tohi naʻa nau huluʻi ha maama fakautuutu ki he tohi ʻa Fakahaá?
3 Naʻe taki ʻa e meʻá ni kotoa ki ha mahino lelei ange fekauʻaki mo e tohi Fakahaá naʻe maʻu ʻi hono pulusi ʻo e Light, ʻi he voliume ʻe ua, ʻi he 1930. Ka naʻe toe ʻasi ʻa e ngaahi mahino maʻalaʻala ange ʻi he “Babylon the Great Has Fallen!” God’s Kingdom Rules! (1963) mo e “Then Is Finished the Mystery of God” (1969). Ka neongo ia, naʻe kei lahi ange ʻa e meʻa ke ako ʻo fekauʻaki mo e tohi fakaekikite ʻa Fakahaá. ʻIo, naʻe huhulu ha maama ngingila ange ki ai ʻi he 1988, ʻi hono pulusi ʻo e Revelation—Its Grand Climax At Hand! Ko e kī ki he fakamaama fakalakalaka ko ení ʻoku lava ke pehē ko e moʻoniʻi meʻa ko ia ko e kikite ʻa e tohi Fakahaá ʻoku kaunga ia ki he “ʻaho ʻo e ʻEiki,” ʻa ia naʻe kamata ʻi he 1914. (Fakahā 1:10) Ko ia ai, ʻe mahino lelei ange ʻa e tohi Fakahaá ʻi he hokohoko mai ʻa e ʻaho ko iá.
Mahino ʻo Kau ki he “Ngaahi Pule ʻOku Maʻolunga”
4, 5. (a) Ko e hā naʻe fakakaukau ki ai ʻa e Kau Ako Tohitapú ʻo kau ki he Loma 13:1? (e) Ko e hā naʻe mahino ki mui mai ko e tuʻunga Fakatohitapu ia fekauʻaki mo e “ngaahi pule ʻoku maʻolunga”?
4 Naʻe hā ha tapa ngingila ʻa e maamá ʻi he 1962 ʻo fekauʻaki mo e Loma 13:1, ʻa ia ʻoku pehē: “Ke anganofo ʻa e tangata kotoa pe ki he ngaahi pule ʻoku maʻolunga [“kau maʻu-mafai māʻolunga angé,” NW].” Ko e mahino naʻe maʻu ʻe he muʻaki Kau Ako Tohitapú ʻo kau ki he “ngaahi pule ʻoku maʻolunga” naʻe lave ki ai hení naʻe ʻuhinga ia ki he kau maʻu-mafai fakaemāmaní. Naʻa nau fakaʻuhingaʻi ʻa e konga Tohitapú ni ʻo pehē kapau naʻe ui ha Kalisitiane ke kau ʻi he taú, naʻe pau leva ke ne tui ha teunga, toʻo mo ha meʻafana, pea ʻalu ki he laine ʻo e taú, ki he ngaahi luo kolotaú. Naʻe ʻi ai ʻa e fakakaukau ʻo pehē koeʻuhi heʻikai lava ke tāmateʻi ʻe ha Kalisitiane ha taha, naʻe pau ke ne fana ʻene meʻafaná ki he ʻataá ʻo ka hoko mai ʻa e tuʻunga taʻefakafiemālie lahi tahá.a
5 Ko e Watchtower ʻo Nōvema 15 mo Tīsema 1, 1962, naʻá na huluʻi ha maama maʻalaʻala ki he kaveingá ni ʻi hono fakamatalaʻi ʻa e ngaahi lea ʻa Sīsū ʻi he Mātiu 22:21: “ʻAnge kia Sisa ʻa e ngāhi meʻa ʻa Sisa; pea ki he ʻOtua ʻa e ngāhi meʻa ʻa e ʻOtua.” Naʻe fehoanaki ia mo e ngaahi lea ʻa e kau ʻaposetoló ʻi he Ngāue 5:29: “ʻOku totonu pe ke fai ki he pule ʻa e ʻOtua ʻi he pule ʻa e tangata.” ʻOku moʻulaloa ʻa e kau Kalisitiané kia Sisa—ko e “ngaahi pule ʻoku maʻolunga”—ʻi he tuʻunga pē ʻoku ʻikai ke fiemaʻu ai ke fai ʻe he Kalisitiané ha meʻa ʻoku fepaki mo e lao ʻa e ʻOtuá. Naʻe ʻiloʻi ko e moʻulaloa kia Sisá ʻoku fakangatangata ia, ʻo ʻikai ke fakaʻaufuli. ʻOku ʻange ʻe he kau Kalisitiané kia Sisa ʻa e meʻa pē ko ē ʻoku ʻikai ke fepaki mo e ngaahi fiemaʻu ʻa e ʻOtuá. Ko ha fiemālie lahi ē ne hoko ʻi hono maʻu ʻa e mahino maʻalaʻala ki he kaveinga ko iá!
Ngaahi Tapa ʻa e Maamá ki he Ngaahi Meʻa ʻa e Kautahá
6. (a) Ke fakaʻehiʻehi mei he fokotuʻu tuʻunga-pule fakalotu ʻoku faʻa hoko ʻi Puleʻanga-Haʻa-Kalisitiané, ko e hā ʻa e tefitoʻi moʻoni naʻe talí? (e) Ko e hā naʻe toki mahino mai ko e founga totonu ia ki hono fili ʻo e faʻahinga ke nau tokangaʻi ʻa e fakatahaʻangá?
6 Naʻe ʻi ai ʻa e fehuʻi pē ko hai ʻoku totonu ke hoko ko e kau mātuʻa mo e kau tīkoni ʻi he ngaahi fakatahaʻangá. Ke fakaʻehiʻehi mei he fokotuʻu tuʻunga-pule fakalotu ʻoku faʻa hoko ʻi Puleʻanga-Haʻa-Kalisitiané, naʻe fakaʻosiʻaki ʻo pehē ʻoku totonu ke fili fakatemokalati ʻa e faʻahingá ni ʻaki hono pālotiʻi ʻe he kau mēmipa ʻo e ngaahi fakatahaʻangá. Ka ko e maama fakautuutu naʻe ʻi he Watchtower ʻo Sepitema 1 mo ʻOkatopa 15, 1932, naʻe fakahaaʻi ai ʻoku ʻikai ʻomai ʻe he Tohitapú ha makatuʻunga ke pālotiʻi ha kau mātuʻa. Ko ia naʻe fetongi ʻa e faʻahingá ni ʻaki ha kōmiti ngāue, pea naʻe fili ʻe he Sōsaietí ʻa e talēkita ngāué.
7. Ko e hā ʻa e ngaahi fakalelei ko e ola ia ʻo e ngaahi tapa ʻa e maamá ki he founga naʻe fakanofo ai ʻa e kau sevāniti ki he fakatahaʻangá?
7 ʻI he Watchtower ʻo Sune 1 mo Sune 15, 1938, naʻe ʻi ai ʻa e ngaahi tapa ʻa e maamá ʻo nau fakahaaʻi ko e kau sevāniti ʻi he fakatahaʻangá ʻe ʻikai totonu ke fili, ka ʻe fai hono fakanofo, ʻa ia ko e fakanofo fakateokalati. ʻI he 1971 naʻe toe ʻi ai ha tapa ʻa e maamá ai naʻá ne fakahaaʻi ko e fakatahaʻanga taki taha heʻikai ke tataki ia ʻe ha sevāniti fakatahaʻanga pē ʻe taha. Ka, ʻoku totonu ke nau taki taha maʻu ha kulupu ʻo e kau mātuʻa, pe kau ʻovasia, naʻe vaheʻi ki ai ʻe he Kulupu Pule ʻo e Kau Fakamoʻoni ʻa Sihová. Ko ia ʻi he fakautuutu ʻa e maamá he lolotonga ʻo e taʻu nai ʻe 40, naʻe hoko leva ʻo hā mahino ko e kau mātuʻá pea pehē ki he kau tīkoní, ʻa ia ʻoku ui he taimí ni ko e kau sevānití, ʻe totonu ke fakanofo ia ki ai ʻe he “tamaioeiki agatonu mo boto,” ʻo fakafou ʻi hono Kulupu Pulé. (Mātiu 24:45-47, PM) Naʻe fehoanaki eni mo e meʻa naʻe hoko ʻi he taimi ʻo e kau ʻaposetoló. Ko e kau tangata hangē ko Tīmote mo Taitusí naʻe fakanofo kinautolu ko e kau ʻovasia ʻe he kulupu pule ʻo e ʻuluaki senitulí. (1 Tīmote 3:1-7; 5:22; Taitusi 1:5-9) Ko e kotoa ʻo e meʻá ni ko hono fakahoko hā mahino ia ʻo e ʻAisea 60:17: “Te u ʻomi koula ko e fetongi ʻo e kapa, pea te u ʻomi siliva ko e fetongi ʻo e aione, pea ko e kapa ko e fetongi ʻo e ʻakau, pea ko e aione ko e fetongi ʻo e maka: pea te u fokotuʻu ha melino ko ho angi, pea mo ha faitotonu ko ho kau ofisa.”
8. (a) Ko e hā ʻa e ngaahi fakalelei ki he founga ngāue ʻa e Sōsaietí naʻe ʻomai ʻe he tupulaki ʻa e moʻoní? (e) Ko e hā ʻa e ngaahi kōmiti ʻa e Kulupu Pulé, pea ko e hā ʻa ʻenau ngāue taki taha ʻoku nau tokangaʻí?
8 Naʻe toe ʻi ai mo e meʻa fekauʻaki mo e ngāue ʻa e Sōsaieti Taua Leʻó. ʻI he laui taʻu ko e Kulupu Pule ʻo e Kau Fakamoʻoni ʻa Sihová naʻe ʻuhinga tatau pē ki he poate ʻo e kau talēkita ʻo e Watch Tower Bible and Tract Society of Pennsylvania, pea ko e ngaahi meʻá naʻe lahi hono puleʻi ia ʻe hono palesitení. Hangē ko ia naʻe fakahaaʻi ʻi he 1977 Yearbook of Jehovah’s Witnesses (peesi 258-259), ʻi he 1976 naʻe kamata ai ʻa e Kulupu Pulé ke ngāue mo e ngaahi kōmiti ʻe ono, naʻe vaheʻi taki taha ki hono tokangaʻi ʻo e ngaahi tafaʻaki pau ʻo e ngāue ʻi māmani lahí. Ko e Kōmiti Kau Ngāué ʻoku ngāue ia ki he ngaahi meʻa fekauʻaki mo e kau ngāué, kau ai ʻa e ngaahi meʻa ʻe ʻaonga ki he faʻahinga kotoa ʻoku ngāue ʻi he ngaahi fāmili Pētelí ʻi māmani lahi. Ko e Kōmiti Faipulusí ʻoku tokanga ia ki he ngaahi meʻa fekauʻaki mo e māmaní mo e ngaahi meʻa fakalaó kotoa, ʻo hangē ko e ʻapi mo e paaki tohi. Ko e Kōmiti Ngāué ʻokú ne tokangaʻi ʻe ia ʻa e ngāue fakamoʻoní mo tokangaʻi ʻa e kau ʻovasia fefonongaʻakí, kau tāimuʻá, pea mo e ngaahi ngāue ʻa e kau malanga ʻa e fakatahaʻangá. Ko e Kōmiti Faiakó ʻoku tokangaʻi ʻe ia ʻa e ngaahi fakataha ʻa e fakatahaʻangá, ngaahi ʻasemipilī ʻaho makehé, ngaahi ʻasemipilī fakafeituʻú, mo e ngaahi fakatahalahi fakavahé mo e fakavahaʻapuleʻangá pea pehē ki he ngaahi akoʻanga kehekehe ki he ako fakalaumālie ʻa e kakai ʻa e ʻOtuá. Ko e Kōmiti Faitohí ʻokú ne tokangaʻi ʻa hono teuteu mo hono liliu lea ʻo e ngaahi tohí ʻi he ngaahi faʻunga kotoa pē, mo fakapapauʻi ʻoku fehoanaki ʻa e meʻa kotoa pē mo e Tohitapú. ʻOku tokanga ʻa e Kōmiti Seá ki he ngaahi meʻa ʻoku hoko fakatuʻupakē mo e ngaahi meʻa fakavavevave kehe.b Pehē foki ʻi he 1970 tupú, naʻe kamata ai ke tokangaʻi ʻe ha kōmiti kae ʻikai ko ha ʻovasia ʻa e ngaahi ʻōfisi vaʻa ʻo e Sōsaieti Taua Leʻó.
Maama Fekauʻaki mo e ʻUlungaanga ʻo e Kalisitiané
9. Naʻe anga-fēfē ʻa e ngāue ʻa e maama ʻo e moʻoní ki he fakafeangai ʻa e kau Kalisitiané ki he ngaahi puleʻanga ʻo e māmaní?
9 Kuo lahi ʻa e ngaahi tapa ʻa e maamá ʻo kau ki he ʻulungaanga ʻo e Kalisitiané. Ko e fakatātaá, fakakaukau atu ki he meʻa fekauʻaki mo e tuʻunga tuʻu ʻataá. Naʻe ʻi ai ha tapa ʻa e maama mātuʻaki ngingila naʻe huhulu ki he kaveingá ni ʻi he kupu ko e “Tuʻunga Tuʻu ʻAtā” naʻe hā ʻi he Watchtower ʻo Nōvema 1, 1939. Ko ha toki meʻa taimi tonu ē ko ia, ʻo haʻu ʻi he hili pē ʻa e kamata ʻa e Tau II ʻa Māmaní! Naʻe fakamatalaʻi ʻe he kupú ni ʻa e tuʻunga tuʻu ʻataá peá ne fakahaaʻi ko e kau Kalisitiané kuo pau ke ʻoua te nau kau ʻi he ngaahi meʻa fakapolitikalé pe ko e ngaahi fepaki ʻi he vahaʻa ʻo e ngaahi puleʻangá. (Maika 4:3, 5; Sione 17:14, 16) Naʻe tafunaki ʻe he meʻá ni ʻa honau fehiʻanekina ʻe he ngaahi puleʻangá kotoa. (Mātiu 24:9) Ko e ngaahi tau ʻa ʻIsileli ʻo e kuonga muʻá ʻoku ʻikai te nau tomuʻa tokonaki mai ha sīpinga ki he kau Kalisitiané, hangē ko ia ʻoku fakahā mahino mai ʻe Sīsū ʻi he Mātiu 26:52. ʻIkai ngata aí, ʻoku ʻikai ke ʻi ai ha puleʻanga fakapolitikale he ʻahó ni ʻoku ʻi ha founga-pule fakateokalati, ke puleʻi ia ʻe he ʻOtuá, ʻo hangē ko ʻIsileli ʻo e kuonga muʻá.
10. Ko e hā naʻe fakahaaʻi ʻe he ngaahi tapa ʻa e maamá ʻo fekauʻaki mo e founga ʻoku totonu ke fakakaukau ki ai ʻa e kau Kalisitiané ki he totó?
10 Naʻe toe huluʻi ha maama ki he tuʻunga tāpuhā ʻo e totó. Naʻe fakakaukau ʻa e Kau Ako Tohitapu ʻe niʻihi ko hono tapui ʻo e kai ʻo e totó, ʻi he Ngāue 15:28, 29, naʻe fakangatangata pē ki he kau Kalisitiane Siú. Kae kehe, ʻoku fakahā ʻe he Ngāue 21:25 ʻo pehē naʻe toe kaunga ʻa e fekaú ni ʻi he taimi ʻo e kau ʻaposetoló ki he faʻahinga ʻo e ngaahi puleʻangá ʻa ia naʻa nau hoko ko e kau tuí. Ko ia ko e tuʻunga tāpuhā ʻo e totó ʻoku kaunga ki he kau Kalisitiane kotoa pē, ʻo hangē ko ia naʻe fakahaaʻi ʻi he Watchtower ʻo Siulai 1, 1945. ʻOku ʻuhinga iá ʻoku ʻikai ko e fakafisi pē mei hono kai ʻa e toto ʻo e fanga manú, ʻo hangē ko ia ʻoku ʻi he sōsisi ʻoku ʻi ai ʻa e totó, ka ke toe fakaʻehiʻehi foki mei he toto ʻo e faʻahinga ʻo e tangatá, ʻo hangē ko ia ko e huhu totó.
11. Ko e hā naʻe ʻilo ʻo fekauʻaki mo e fakakaukau ʻa e Kalisitiané ki hono ngāueʻaki ʻa e tapaká?
11 Tupu mei he fakautuutu ʻa e maamá, ko e ngaahi tōʻonga naʻe ʻuluaki fakahā ha taʻeloto pē ki aí naʻe fakaleleiʻi ia ki mui ʻaki ʻa e anga-fakamātoato feʻungamālie. Ko ha fakatātā ʻo e meʻá ni naʻe fekauʻaki ia mo hono ngāueʻaki ʻo e tapaká. ʻI he Zion’s Watch Tower ʻo ʻAokosi 1, 1895, naʻe fakahanga ai ʻe Tokoua Russell ʻa e tokangá ki he 1 Kolinitō 10:31 mo e 2 Kolinitō 6:19 (7:1, PM) ʻo ne tohi: “ʻOku ʻikai te u ʻilo pe ʻe anga-fēfē ongoongo lelei ai ʻa e ʻOtuá, pe ʻaonga ki ha Kalisitiane, kapau te ne ngāueʻaki ʻa e tapaká ʻi ha faʻahinga founga pē.” Kuo mahino lelei mai talu mei he 1973 heʻikai ke lava ke hoko ha taha ʻokú ne ngāueʻaki ʻa e tapaká ko ha taha ʻo e Kau Fakamoʻoni ʻa Sihová. Naʻe fakamahino mai ʻi he 1976 heʻikai lava ke ngāue ha tokotaha Fakamoʻoni ʻi ha fale pelepaʻanga pea kei kau ʻi he fakatahaʻangá.
Ngaahi Fakamaʻalaʻala Kehe
12. (a) Ko e hā naʻe fakahaaʻi ʻe ha tapa ʻa e maamá ʻo fekauʻaki mo hono lahi ʻo e ngaahi kī ʻo e Puleʻangá naʻe ʻoange kia Pitá? (e) Ko e hā ʻa e ngaahi tuʻunga naʻe ʻi ai ʻi he taimi naʻe ngāueʻaki ai ʻe Pita ʻa e kī taki taha?
12 Naʻe toe ʻi ai ha maama fakautuutu fekauʻaki mo hono lahi ʻo e ngaahi kī fakaefakatātā naʻe ʻoange ʻe Sīsū kia Pitá. Naʻe fakakaukau ʻa e Kau Ako Tohitapú naʻe maʻu ʻe Pita ʻa e foʻi kī ʻe ua ʻa ia naʻe fakaavaʻaki ʻa e hala ki he kakai ke hoko ko e kau ʻea ki he Puleʻangá—ko e taha ki he kau Siú, naʻe ngāueʻaki ia ʻi he Penitekosi ʻo e 33 T.S., pea ko e taha ko ē ki he kau Senitailé, ʻa ia naʻe ʻuluaki ngāueʻaki ia ʻi he 36 T.S. ʻi he malanga ai ʻa Pita kia Koliniusí. (Ngāue 2:14-41; 10:34-48) ʻI he faai mai ʻa e taimí, naʻe ʻiloʻi ne ʻi ai ha kulupu hono tolu naʻe kau ki ai—ko e kau Samēliá. Naʻe ngāueʻaki ʻe Pita ʻa e kī hono uá ki hono fakaavaʻaki ʻa e faingamālie ʻo e Puleʻangá kiate kinautolu. (Ngāue 8:14-17) Ko ia ai, naʻe ngāueʻaki ʻa e kī hono tolú ʻi he taimi naʻe malanga ai ʻa Pita kia Koliniusí.—The Watchtower, ʻOkatopa 1, 1979, peesi 16-22, 26.
13. Ko e hā naʻe fakahaaʻi ʻe ha tapa ʻa e maamá ʻo fekauʻaki mo e ngaahi lotoʻā sipi naʻe lave ki ai ʻi he Sione vahe 10?
13 Mei ha toe maama ʻe taha, naʻe ʻiloʻi ai naʻe lave ʻa Sīsū ʻo ʻikai ki ha lotoʻā sipi pē ʻe ua ka ko e tolu. (Sione, vahe 10) ʻA ia ko e (1) ko e lotoʻā sipi ʻo e kau Siu ʻa ia naʻe leʻo matapā ai ʻa Sione Papitaisó, (2) ko e lotoʻā ʻo e kau ʻea pani ki he Puleʻangá, pea ko hono (3) ko e lotoʻā ʻo e “fanga sipi kehe,” ʻa ia ʻoku nau maʻu ʻa e ʻamanaki ki he māmaní.—Sione 10:2, 3, 15, 16; The Watchtower, Fēpueli 15, 1984, peesi 10-20.
14. Naʻe anga-fēfē ʻa hono fakamaʻalaʻala ange ʻe he fakautuutu ʻa e maamá ʻa e ngaahi meʻa fekauʻaki mo e Siupeli ʻikai tuʻu fakaefakatātaá?
14 Ko e mahino fekauʻaki mo e Siupeli ʻikai tuʻu fakaefakatātaá naʻe toe maʻu ai ha fakamaʻalaʻala lahi ange. ʻI he malumalu ʻo e Laó, ko e taʻu hono 50 kotoa pē naʻe hoko ia ko ha Siupeli lahi, ʻa ia naʻe toe fakafoki ai ʻa e ngaahi meʻa ki he faʻahinga naʻe fuofua ʻonautolu iá. (Livitikō 25:10) Naʻe mahino fuoloa pē naʻe tomuʻa fakatātaaʻi ʻe he meʻá ni ʻa e Pule Taʻu ʻe Taha Afe ʻa Kalaisí. Kae kehe, ki muí ni ʻaupito mai, naʻe ʻiloʻi ai naʻe kamata ʻa e Siupeli ʻikai tuʻu fakaefakatātaá ʻi he Penitekosi ʻo e 33 T.S., ʻi hono fakatauʻatāinaʻi ʻa e faʻahinga naʻa nau maʻu ʻa e laumālie māʻoniʻoni naʻe huaʻi hifó mei he nofo pōpula ki he Lao kovinānite ʻa Mōsesé.—The Watchtower, Sānuali 1, 1987, peesi 18-28.
Fakautuutu ʻa e Maama ki he Ngaahi Foʻi Leá
15. Ko e hā ʻa e maama naʻe huluʻi ki hono ngāueʻaki ʻa e foʻi lea ko e “palani”?
15 “Nae kumi e he Malaga ke ne maʻu ae lea lelei: bea koia kuo tohi oku totonu ia, bea koe gaahi lea ia oe mooni.” (Koheleti 12:10, PM) ʻOku kaungatonu nai ʻa e ngaahi leá ni ki heʻetau kaveingá ni, he kuo huhulu ʻa e maamá ʻo ʻikai ʻi he ngaahi meʻa mahuʻingá pē ʻo hangē ko e tokāteliné mo e ʻulungaangá kae toe pehē foki ki he ngaahi foʻi lea faka-Kalisitiané mo hono ʻuhinga totonú. Ko e fakatātaá, ʻi he lotolotonga ʻo e Kau Ako Tohitapú, ko e taha ʻo e ngaahi tohi naʻa nau saiʻia taha aí ko e voliume ʻuluaki ʻo e Studies in the Scriptures, naʻe fakakaveinga ko e Divine Plan of the Ages. Kae kehe, ʻi he faai mai ʻa e taimí, naʻe ʻiloʻi ai ʻoku pehē ʻe he Folofola ʻa e ʻOtuá ko e faʻahinga pē ʻo e tangatá ʻoku nau fai ha ngaahi palani. (Palōvepi 19:21) ʻOku ʻikai ʻaupito ke lave ʻa e Tohitapú kia Sihova ʻokú ne fai ha palani. ʻOku ʻikai ke fiemaʻu ke ne fai ha palani. Kuo pau ke hoko ha faʻahinga meʻa pē ʻokú ne taumuʻa ki ai koeʻuhi ko hono potó mo hono mālohi taʻengatá, ʻo hangē ko ia ʻoku tau lau ʻi he ʻEfesō 1:9, 10 (NW): “ʻOku fakatatau ia ki heʻene loto-lelei ʻaʻana, ʻa ia naʻá ne taumuʻa ʻiate ia pē ha founga puleʻi ʻi he kakato ʻo e taimi kuo kotofa.” Ko ia naʻe faai mai ʻo ʻiloʻi ko e foʻi lea “taumuʻa” ʻoku feʻungamālie ange ia ʻi he taimi ʻoku lave ai kia Sihová.
16. Ko e hā naʻe faai mai ʻo hā mahino ko e mahino totonu ia fekauʻaki mo Luke 2:14?
16 Naʻe toe ʻi ai ha mahino lelei ange ʻo fekauʻaki mo Luke 2:14. Fakatatau ki he King James Version, ʻoku pehē: “Ko e kolōlia ki he ʻOtua ʻi langi taupotu, pea ko e melino ki māmani, ko e hoifua ki he kakai.” Naʻe ʻiloʻi ne ʻikai ke fakahaaʻi ʻe he meʻá ni ʻa e foʻi fakakaukau totonú, he ʻoku ʻikai ke hōifua ʻa e ʻOtuá ki he kau faikoví. Ko ia ai naʻe fakakaukau ʻa e Kau Fakamoʻoní ko e ʻuhinga ʻo e meʻá ni ko e melino ki he kakai ʻa ia naʻa nau loto-lelei ki he ʻOtuá. Ko ia naʻa nau toutou lave ki he faʻahinga naʻe mahuʻingaʻia ʻi he Tohitapú ko e faʻahinga loto-lelei. Ka naʻe toki mahino ko e meʻa naʻe kaunga ki ai ʻa e loto-leleí, naʻe ʻikai ko e loto-lelei mei he tafaʻaki ʻa e kakaí, ka mei he tafaʻaki ʻa e ʻOtuá. Ko ia ai, ko e fakamatala ʻi lalo ki he Luke 2:14 ʻi he New World Translation ʻoku lau ʻo kau ki he “kakai ʻokú ne [ʻOtua] hōifua ai.” Ko e kau Kalisitiane kotoa pē ʻa ia ʻoku nau moʻui ʻo fetāiaki mo ʻenau fuakava ʻo e fakatapuí kuo nau maʻu ʻa e hōifua ʻa e ʻOtuá.
17, 18. Ko e hā ʻe fakatonuhiaʻi ʻe Sihová, pea ko e hā te ne fakamāʻoniʻoniʻí?
17 Pehē foki, ʻi he vahaʻa taimi lōloa, naʻe lea ai ʻa e Kau Fakamoʻoní ʻo kau ki hono fakatonuhiaʻi ʻa e huafa ʻo Sihová. Ka naʻe fehuʻia ʻe Sētane ʻa e huafa ʻo Sihová? ʻI he fekauʻaki mo e meʻa ko iá, kuo fai pehē ha niʻihi ʻo e kau fakafofonga ʻo Sētané, ʻo hangē naʻe ʻikai ha totonu ia ʻa Sihova ki he huafa ko iá? ʻIkai ʻaupito. Naʻe ʻikai ko e huafa ia ʻo Sihová naʻe poleʻí pea fiemaʻu ai ke fakatonuhiaʻí. Ko e ʻuhinga ia ʻoku ʻikai ke lea ai ʻa e ngaahi tohi ki muí ni mai ʻa e Sōsaieti Taua Leʻó ʻo fekauʻaki mo e huafa ʻo Sihová ʻo pehē ʻoku fakatonuhiaʻi. ʻOku nau pehē ko e tuʻunga-hau ʻo Sihová ʻoku fakatonuhiaʻí pea ko hono huafá ʻoku fakamāʻoniʻoniʻi. ʻOku fehoanaki eni mo e meʻa naʻe tala mai ʻe Sīsū ke tau lotuá: “Ke tapuhā [“fakamāʻoniʻoniʻi,” NW] ho huafa.” (Mātiu 6:9, fakaʻītali ʻamautolu.) Kuo toutou pehē ʻe Sihova te ne fakamāʻoniʻoniʻi hono huafá, ʻa ē naʻe ʻikai poleʻi ʻe he kau ʻIsilelí ka naʻa nau fakalieliaʻí.—ʻIsikeli 20:9, 14, 22; 36:23.
18 Ko e meʻa fakatupu tokangá, ʻi he 1971, naʻe ʻomai ai ʻe he tohi ko e “Nations Shall Know That I Am Jehovah”—How? ʻa e fakafaikehekehe ko ení: “ʻOku faitau ʻa Sīsū Kalaisi . . . ki hono fakatonuhiaʻi ʻa e Tuʻunga-Hau fakaleveleva ʻo Sihová pea ki he lāngilangi ʻo e huafa ʻo Sihová.” (Peesi 364-365) ʻI he 1973, naʻe pehē ʻe he God’s Kingdom of a Thousand Years Has Approached: “Ko e ‘mamahi lahi’ ʻoku tuʻunuku maí ko e taimi ia kia Sihova ko e ʻOtua Aoniú ke ne fakatonuhiaʻi ai ʻa hono tuʻunga-hau fakalevelevá mo fakamāʻoniʻoniʻi ʻa hono huafa mahuʻingá.” (Peesi 409) Pea, ʻi he 1975, naʻe fakahā ai ʻi he Man’s Salvation Out Of World Distress at Hand!: “Ko e meʻa ʻoku hoko lahi taha ʻe lavaʻi ʻi he hisitōlia kotoa ʻo e ʻuniveesí, ko hono fakatonuhiaʻi ʻa e tuʻunga-hau fakaleveleva ʻo Sihová pea mo hono fakamāʻoniʻoniʻi ʻa hono huafa toputapú.”—Peesi 281.
19, 20. ʻE lava fēfē ke tau fakahāhaaʻi ʻetau houngaʻia ki he ngaahi tapa ʻa e maama fakalaumālié?
19 Ko ha tāpuaki lahi ē ki he kakai ʻa Sihová ke nau hoko ʻo maʻu maama mei he maama fakalaumālie kotoa ko ení! Ko hono faikehekehe ʻaupitó, ʻoku fakahaaʻi ʻa e fakapoʻuli fakalaumālie ʻoku ʻi ai ʻa e kau taki ʻo Puleʻanga-Haʻa-Kalisitiané ʻe he lea ko eni naʻe fai ʻe ha tangata faifekau: “Ko e hā ʻoku ʻi ai ai ʻa e angahalá? Ko e hā ʻoku ʻi ai ai ʻa e faingataʻaʻiá? Ko e hā ʻoku ʻi ai ai ʻa e tēvoló? Ko e ngaahi fehuʻi eni ʻoku ou loto ke u ʻeke ki he ʻEikí ʻi heʻeku ʻalu ki hēvaní.” Ka ʻe lava ʻe he Kau Fakamoʻoni ʻa Sihová ke nau tala ange kiate ia ʻa e ʻuhingá: Koeʻuhi ko hono poleʻi ʻa e totonu ʻo e tuʻunga-hau ʻo Sihová pea mo e fehuʻi ko ia pe ʻe lava ʻa e tangatá ke tauhi angatonu ki he ʻOtuá neongo ʻa e fakafepaki ʻa e Tēvoló.
20 ʻI he lolotonga ʻa e ngaahi taʻú, kuo huluhulu fakatouʻosi ai ʻe he ngaahi tapa lahi mo e siʻisiʻi ʻa e maamá ʻa e hala ʻo e kau sevāniti fakatapui ʻa Sihová. Ko hono fakahoko ia ʻo e ngaahi konga Tohitapu ʻo hangē ko e Sāme 97:11 mo e Palōvepi 4:18. Kae ʻoua ʻaupito naʻa ngalo ʻiate kitautolu ko e ʻaʻeva ʻi he maamá ʻoku ʻuhingá ko e houngaʻia ʻi he maama ʻoku fakautuutú pea moʻui ʻo fehoanaki mo ia. Hangē ko ia kuo tau ako ki aí, ko e maama fakautuutu ko ení ʻoku fakatou kau ki ai hotau ʻulungaangá mo hotau ngafa ke malangá.
[Fakamatala ʻi lalo]
a Ko e Taua Leʻo ʻo Tīsema 1, 1992, naʻe fakahā mai ai ko e ngaahi tokoua kuo fili lahi taha mei he “fanga sipi kehe” kuo vaheʻi ke nau tokoni ki he ngaahi kōmiti ʻa e Kulupu Pulé, ʻo fehoanaki mo e kau Netinimi ʻi he taimi ʻo ʻĒselá.—Sione 10:16; ʻĒsela 2:58.
b ʻI he tali ki he fakakaukaú ni, naʻe fakaʻuhingaʻi ʻi he Watch Tower ʻo Sune 1 mo Sune 15, 1929, ko e “ngaahi pule ʻoku maʻolunga” ko Sihova ko e ʻOtuá mo Sīsū Kalaisi. Ko e tuʻunga tefito eni naʻe fakatonutonu ʻi he 1962.
ʻOkú Ke Manatuʻi?
◻ Ko e hā ʻa e maama naʻe huluʻi ki he moʻulaloa ki he “ngaahi pule ʻoku maʻolunga”?
◻ Ko e hā ʻa e ngaahi fakalakalaka ʻi he kautahá ko e ola ia ʻo e ngaahi tapa ʻa e maamá?
◻ Kuo anga-fēfē ʻa e kaunga ʻa e maama fakautuutú ki he ʻulungaanga ʻo e Kalisitiané?
◻ Ko e hā ʻa e ngaahi fakamaʻalaʻala kuo fakahoko mai ʻe he maama fakalaumālié ki heʻetau mahino fekauʻaki mo e ngaahi poini Fakatohitapu ʻe niʻihi?
[Maʻuʻanga ʻo e Tā ʻi he peesi 31]
Ngaahi kī ʻi he peesi 31: Ko e tā fakatātā naʻe makatuʻunga ʻi he laʻitā naʻe ʻai ʻi Cooper-Hewitt, National Design Museum, Smithsonian Institution