-
Ko e Hā ʻa Seoli mo Hētesi?Ko e Hā ʻOku Akoʻi Moʻoni ʻe he Tohi Tapú?
-
-
ʻAPENITIKI
Ko e Hā ʻa Seoli mo Hētesi?
ʻI HONO ongo muʻaki leá, ʻoku ngāueʻaki ai ʻe he Tohi Tapú ʻa e foʻi lea faka-Hepelū ko e sheʼohlʹ mo hono tatau faka-Kalisi ko e haiʹdes ʻo laka hake he tuʻo 70. Ko e ongo foʻi leá fakatouʻosi ʻoku felāveʻi ia mo e maté. ʻOku liliu kinaua ʻe he ngaahi liliu Tohi Tapu ʻe niʻihi ko e “faʻitoka,” “heli,” “luo,” pe “lolofonua.” Kae kehe, ʻi he ngaahi lea lahi tahá ʻoku ʻikai ha ngaahi foʻi lea ia ai ʻe fakahaaʻi ai ʻa e ʻuhinga tonu mātē ʻo e ongo foʻi lea faka-Hepelū mo e faka-Kalisi ko ení. Ko ia ai, ʻoku ngāueʻaki ʻe he New World Translation ʻa e ongo foʻi lea ko e “Seoli” mo e “Hētesi.” Ko e hā ʻa e ʻuhinga moʻoni ʻo e ongo foʻi leá ni? Tau vakai angé ki he anga ʻo hono ngāueʻaki kinaua ʻi he ngaahi kupu kehekehe ʻi he Tohi Tapú.
ʻOku fakahaaʻi ʻi he Koheleti 9:10: “ʻOku ʻikai ha ngaue, pe ha fakakaukau, pe ha ʻilo, pe ha poto ʻi lolofonua [pe Seoli], ʻa e feituʻu ʻoku ke fononga ki ai.” ʻOku ʻuhinga ení ko e Seolí ʻoku ʻuhinga iá ki ha feituʻu faʻitoka makehe, pe tāutaha ʻa ia ʻe lava ke tau tanu ai ha tokotaha ʻoku tau ʻofa ai? ʻIkai. ʻI he taimi ʻoku lave ai ʻa e Tohi Tapú ki ha tanuʻanga, pe faʻitoka paú, ʻokú ne ngāueʻaki ʻa e ngaahi foʻi lea faka-Hepelū mo e faka-Kalisi kehe, ʻo ʻikai ko sheʼohlʹ mo e haiʹdes. (Senesi 23:7-9; Mātiu 28:1) Pehē foki, ʻoku ʻikai ke ngāueʻaki ʻe he Tohi Tapú ʻa e foʻi lea “Seoli” ki ha faʻitoka ʻa ia ʻoku tanu fakataha ai ha faʻahinga tāutaha, hangē ko ha faʻitoka fakafāmili pe faʻitoka fakatokolahi.—Senesi 49:30, 31.
Ko e faʻahinga feituʻu fēfē leva ʻoku ʻuhinga ki ai ʻa e “Seoli”? ʻOku fakahaaʻi ʻe he Folofola ʻa e ʻOtuá ko e “Seolí,” pe “Hētesí,” ʻoku ʻuhinga iá ki he meʻa lahi ʻaupito ange ia ʻi ha fuʻu faʻitoka fakatokolahi. Hangē ko ení, ʻoku fakahaaʻi ʻi he Aisea 5:14 ko Seolí ʻoku “fakaava hono ngutu taʻe hano fakangatangata.” Neongo kuo ʻosi folofua ʻe Seoli, hangē ko e laú, ʻa e kakai mate taʻefaʻalaua, ʻoku hā ngali fiekaia maʻu pē ia ki ha toe tokolahi ange. (Palovepi 30:15, 16) ʻI he ʻikai hangē ko ha feituʻu tanuʻanga moʻoní, ʻa ia ʻe lava ke ʻi ai ha tokolahi fakangatangata pē ʻo e kau maté, ‘oku ikai ke bito a hetesi’ pe Seoli. (Palovepi 27:20, PM) ʻA ia, ʻoku ʻikai ʻaupito hoko ʻo fonu ʻa Seoli. ʻOku ʻikai hano ngaahi ngataʻanga. Ko ia ai, ko Seolí, pe Hētesí, ʻoku ʻikai ko ha feituʻu moʻoni ia ʻi ha tuʻuʻanga pau. ʻI hono kehé, ko e faʻitoka anga-maheni ia ʻo e faʻahinga ʻo e tangatá kuo nau maté, ko e feituʻu fakaefakatātā ʻa ia ʻoku mohe ai ʻa e tokolahi taha ʻo e faʻahinga ʻo e tangatá ʻi he maté.
Ko e akonaki ʻa e Tohi Tapú fekauʻaki mo e toetuʻú ʻoku tokoniʻi ai kitautolu ke tau maʻu ʻa e fakamaama lahi ange ki he ʻuhinga ʻo e “Seoli” mo e “Hētesi.” ʻOku fakafekauʻaki ʻe he Folofola ʻa e ʻOtuá ʻa Seoli mo Hētesi mo e faʻahinga mate ʻa ia ʻe ʻi ai ha toetuʻú.a (Siope 14:13; Ngāue 2:31; Fakahā 20:13) ʻOku toe fakahaaʻi ʻe he Folofola ʻa e ʻOtuá ko e faʻahinga ko ia ʻi Seoli, pe Hētesí, ʻoku kau ai ʻo ʻikai ngata pē ʻi he faʻahinga kuo nau tauhi kia Sihová kae toe pehē foki ki he tokolahi kuo ʻikai te nau tauhi kiate iá. (Senesi 37:35; Sāme 55:15) Ko ia ai, ʻoku akoʻi ʻe he Tohi Tapú ʻe ʻi ai “ha toetuʻu ʻa e angatonu mo e angahala fakatouʻosi.”—Ngāue 24:15.
a ʻI hono kehé, ko e kau mate ʻe ʻikai ke fokotuʻu haké ʻoku fakamatalaʻi ʻoku ʻikai te nau ʻi Seoli, pe Hētesi, ka ʻi Kīhena, ʻa ia ʻoku toe liliu ko e “heli” ʻi he Tohi Tapu faka-Tongá. Ko e foʻi lea faka-Kalisi ki he “Kīhená” ʻoku ʻasi tuʻo 12 ia ʻi he Tohi Tapú, ʻa ia ʻi he Mātiu 5:22, 29, 30; 10:28; 18:9; 23:15, 33; Maake 9:43, 45, 47; Luke 12:5; Semisi 3:6. ʻI he hangē ko Seoli mo Hētesí, ko Kīhená ʻoku ʻikai ko ha feituʻu moʻoni ia.
-
-
ʻAho Fakamāú—Ko e Hā Ia?Ko e Hā ʻOku Akoʻi Moʻoni ʻe he Tohi Tapú?
-
-
ʻAPENITIKI
ʻAho Fakamāú—Ko e Hā Ia?
ʻOKU anga-fēfē hoʻo fakakaukauloto atu ki he ʻAho Fakamāú? ʻOku fakakaukau ʻa e tokolahi ʻe ʻomai tahataha, ʻa e ngaahi laumālie ʻe laui piliona ki he muʻa taloni ʻo e ʻOtuá. ʻE fakahoko mai ai ʻa e fakamaau ki he tokotaha taki taha. ʻE fakapaleʻi ʻa e niʻihi ʻaki ʻa e palataisi fakahēvani, pea ko e niʻihi kehé, ʻe fakahalaiaʻi kinautolu ki he fakamamahi taʻengata. Kae kehe, ʻoku fakamatalaʻi ʻe he Tohi Tapú ha fakatātā mātuʻaki kehe ʻo e vahaʻa taimi ko ení. ʻOku fakamatalaʻi ia ʻe he Folofola ʻa e ʻOtuá, ʻo ʻikai ko ha taimi fakalilifu, ka ko ha taimi ʻo e ʻamanaki mo e toe fakafoʻou.
ʻI he Fakahā 20:11, 12, ʻoku tau lau ai ʻa e fakamatala ʻa e ʻapositolo ko Sioné fekauʻaki mo e ʻAho Fakamāú: “Pea u vakai ha fuʻu taloni hinehina, pea mo Ia naʻe ʻafio ai, ʻa ia naʻe hola mei hono fofonga ʻa mamani mo e langi; pea naʻe ʻikai ʻilo hana potu. Pea u vakai ʻa e pekia, ʻa e lalahi mo e iki, ʻoku nau tutuʻu ʻi he ʻao ʻo e Taloni; pea naʻe folahi ʻa e ngaahi tohi, pea naʻe folahi mo e tohi ʻe taha ʻa ia ko e tohi ʻo e moʻui: pea naʻe fakamāu ʻa e pekia ʻi he ngaahi meʻa ʻoku tuʻu ʻi he ngaahi tohi, ʻo fakatatau ki heʻenau ngāue.” Ko hai ʻa e Fakamaau naʻe fakamatalaʻi hení?
Ko Sihova ko e ʻOtuá ʻa e Fakamaau aoniu ʻo e faʻahinga ʻo e tangatá. Kae kehe, ʻokú ne tuku ki ha tokotaha ʻa e ngāue moʻoni ʻo e fakamāú. Fakatatau ki he Ngāue 17:31 (PM), naʻe pehē ai ʻe he ʻapositolo ko Paulá ko e ʻOtuá “kuo ne kotofa ae aho, te ne fakamāu maonioni ai a mamani, i he tagata kuo ne fakanofo.” Ko e Fakamaau ko eni kuo fakanofó ko Sīsū Kalaisi kuo toetuʻú. (Sione 5:22) Ko ia ai, ko fē ʻa e taimi ʻe kamata ai ʻa e ʻAho Fakamāú? Ko e hā hono lōloá?
ʻOku fakahaaʻi ʻe he tohi Fakahaá ko e ʻAho Fakamāú ʻe kamata ia hili ʻa e tau ʻo ʻĀmaketoné, ʻi he taimi ʻa ia ʻe fakaʻauha ai ʻa e fokotuʻutuʻu ʻa Sētane ʻi he māmaní.a (Fakahā 16:14, 16; 19:19–20:3) Hili ʻa ʻĀmaketoné, ʻe tuku pōpula ʻa Sētane mo ʻene kau tēmenioó ʻi ha luo taʻehanotakele ʻo feʻunga mo ha taʻu ʻe afe. Lolotonga ʻa e taimi ko iá, ko e toko 144,000 ʻo e ngaahi kaungāʻea fakahēvaní te nau hoko ko e kau fakamaau pea te nau pule fakataha mai “ʻo nau Hau mo Kalaisi ʻi he taʻu ʻe taha afe.” (Fakahā 14:1-3; 20:1-4; Loma 8:17) Ko e ʻAho Fakamāú ʻoku ʻikai ko ha meʻa fakavavevave ia ʻe hoko ʻi ha houa pē ʻe 24. ʻOku feʻunga ia mo ha taʻu ʻe afe.
Lolotonga ʻa e vahaʻa taimi taʻu ʻe afe ko iá, ʻe hanga ai ʻe Sīsū Kalaisi ʻo “fakamāu ʻa e moʻui mo e pekia.” (2 Timote 4:1) Ko e kau “moʻui” ko e “fuʻu kakai lahi” ia te nau hao ʻi ʻĀmaketoné. (Fakahā 7:9-17) Naʻe toe sio ʻa e ʻapositolo ko Sioné ki he “pekia, . . . ʻoku nau tutuʻu ʻi he ʻao ʻo e Taloni” ʻo e fakamāú. Hangē ko ia naʻe talaʻofa ʻe Sīsuú, “ʻe fanongo ai ki hono leʻo [ʻo Kalaisí] ʻe he kakai kotoa pe ʻoku ʻi he ngaahi faʻitoka, pea te nau ʻalu atu mei ai” fakafou ʻi ha toetuʻu. (Sione 5:28, 29; Ngāue 24:15) Ka ko e hā ʻa e makatuʻunga ʻe fakamāuʻi kotoa ai kinautolú?
Fakatatau ki he vīsone ʻa e ʻapositolo ko Sioné, “naʻe folahi ʻa e ngaahi tohi,” pea “ʻi he ngaahi meʻa ʻoku tuʻu ʻi he ngaahi tohi, ʻo fakatatau ki heʻenau ngāue.” Ko e ngaahi takainga tohí ni ko e lēkooti ia ʻo e ngaahi ngāue ʻa e kakaí ʻi he kuohilí? ʻIkai, ʻe ʻikai makatuʻunga ʻa e fakamāú ʻi he meʻa naʻe fai ʻe he kakaí ki muʻa pea nau maté. ʻOku anga-fēfē ʻetau ʻiloʻi iá? ʻOku pehē ʻe he Tohi Tapú: “Ko ia kuo mate kuo ataʻatā ia meia Angahala.” (Loma 6:7) Ko e faʻahinga ko ia ʻe toetuʻú te nau hoko ʻo moʻui fakataha mo ha lēkooti maʻa, hangē ko e laú. Ko ia ai, ko e ngaahi takainga tohí ʻoku pau pē ʻoku nau fakatātaaʻi ʻa e ngaahi fiemaʻu lahi ange ʻa e ʻOtuá. Ke moʻui taʻengata, ko e faʻahinga ʻe hao ʻi ʻĀmaketoné mo e faʻahinga ʻe toetuʻú ʻe pau ke nau talangofua ki he ngaahi fekau ʻa e ʻOtuá, ʻo kau ai ha ngaahi fiemaʻu foʻou pē ʻe fakahaaʻi nai ʻe Sihova he lolotonga ʻa e taʻu ʻe afé. Ko ia ai, ʻe fakamāuʻi ʻa e faʻahinga tāutahá ʻo makatuʻunga ʻi he meʻa te nau fai he lolotonga ʻa e ʻAho Fakamāú.
ʻE ʻoange ʻi he ʻAho Fakamāú ki he kakai ʻe laui piliona ʻa honau ʻuluaki faingamālie ke ako ai ʻo fekauʻaki mo e finangalo ʻo e ʻOtuá pea ke fai ki ai. ʻOku ʻuhinga ení ʻe fakahoko ha ngāue fakaeako ʻi ha tuʻunga lahi. Ko e moʻoni, “e toki ako ae kakai o mamani ki he maonioni.” (Aisea 26:9, PM) Kae kehe, ʻe ʻikai loto-lelei ʻa e tokotaha kotoa ke fai ki he finangalo ʻo e ʻOtuá. ʻOku pehē ʻe he Aisea 26:10 (PM): “Ke ha ae aloofa ki he agakovi, ka e ikai te ne ako ki he maonioni: i he fonua oe agatonu te ne fai kaka, bea e ikai te ne mamata ki he mafimafi a Jihova.” Ko e faʻahinga anga-kovi ko ení ʻe tāmateʻi ʻosi kinautolu lolotonga ʻa e ʻAho Fakamāú.—Aisea 65:20.
ʻI he aʻu ki he ngataʻanga ʻo e ʻAho Fakamāú, ko e faʻahinga ʻo e tangatá ʻe haó te nau “moʻui hake” kakato ʻi he tuʻunga ko e faʻahinga haohaoa ʻo e tangatá. (Fakahā 20:5) ʻE mamata leva ai ʻi he ʻAho Fakamāú ki he toe fakafoki ʻo e faʻahinga ʻo e tangatá ki hono muʻaki tuʻunga haohaoá. (1 Kolinito 15:24-28) ʻE fakahoko leva ai ha ʻahiʻahi fakaʻosi. ʻE tukuange mai ʻa Sētane mei hono tuku pilīsoné pea fakaʻatā ia ke ne feinga ke takihalaʻi fakaʻosi ʻa e faʻahinga ʻo e tangatá. (Fakahā 20:3, 7-10) Ko e faʻahinga te nau talitekeʻi iá te nau hokosia ʻa hono fakahoko kakato ʻo e talaʻofa ʻa e Tohi Tapú: “Ko haʻa fai totonu te nau maʻu ʻa e fonua, pea te nau nofo ai ʻo tuputupuʻa.” (Sāme 37:29) ʻIo, ko e ʻAho Fakamāú ʻe hoko ia ko ha tāpuaki ki he faʻahinga faitōnunga kotoa ʻo e tangatá!
a ʻI he fekauʻaki mo ʻĀmaketoné, kātaki ʻo sio ki he Insight on the Scriptures, Voliume 1, peesi 594-5, 1037-8, mo e vahe 20 ʻo e Lotu ki he ʻOtua Moʻoni Pē Tahá, ko e pulusi fakatouʻosi ʻe he Kau Fakamoʻoni ʻa Sihová.
-