Ko ha Vakai Mafamafatatau ki he Ngāué
NAʻE ngāue pē ha ʻōfisa fakakautau līʻoa ʻi hono taimi kai hoʻataá koeʻuhi ke fakakakato ʻa e ngāue naʻe fiemaʻu fakavavevave ʻe hono ʻōfisa pule māʻolungá. ʻI he taimi naʻe foki mai ai hono ngaahi kaungāngāué mei he kai hoʻataá, naʻa nau ʻilo ia kuó ne mapelu ʻi ʻolunga heʻene ngāué ʻi hono funga tesí—kuo mate.
Siʻi hifo he houa ʻe ua mei ai, naʻe moʻutāfuʻua ʻa hono kaungā ʻōfisá ʻi he taimi naʻe telefoni mai ai ʻa honau pule māʻolungá ʻo pehē: “Ko e meʻa fakamamahi ia fekauʻaki mo ———, ka ʻoku ou fiemaʻu hano fetongi ki he pongipongi ʻapongipongí!” Naʻe fakatupunga heni ʻa kinautolu naʻe ʻi aí ke nau fifili, Ko e ngāue pē naʻe fakahoko ʻe he ʻōfisá ʻa e meʻa naʻe mahuʻinga ki hono pule māʻolungá?
ʻOku fakamamafaʻi ʻe he meʻa moʻoni ko eni naʻe hokó ha foʻi moʻoni—ko e mahuʻinga ʻo ha taha ʻoku faʻa fuaʻaki ʻataʻatā pē ia ʻa ʻene ʻaonga ki hono pule ngāué. ʻE taki atu nai heni ha taha ke ne ʻeke: Ko ʻeku moʻuí ke ngāue, pe ko ʻeku ngāué ke moʻui? Ko e hā ʻa e ngaahi tafaʻaki ʻo ʻeku moʻuí ʻoku ou feilaulauʻi ki heʻeku ngāué?
Fai ʻo ha Ngaahi Fili Fakapotopoto
Ko e meʻa ʻe ua ʻoku pehē ʻe he niʻihi ko e ongo fili mahuʻinga taha ia ʻi he moʻuí ka ʻoku faʻa fai fakavaveʻi—ko e fili ʻo ha hoa mali mo e fili ʻo ha ngāue. Naʻe fai ʻa e vakai fakatouʻosi ki muʻa ki he ngāué mo e malí ko ha meʻa tuʻuloa. Ko ia naʻe fai ʻa e fakakaukau lelei ʻi he taimi ʻoku fai ai hano fili ha taha ʻo kinaua. ʻI he taimi lahi, naʻe fai ha kumi ki he faleʻi ʻa e ngaahi kaungāmeʻa matuʻotuʻa angé pe ko e ongo mātuʻá.
Kae kehe, ʻi he ngaahi ʻahó ni, ʻoku hā ʻoku meimei fili fakaʻaufuli pē ʻe he tokolahi honau ngaahi hoa malí ʻo fakatefito ʻi he fakaʻofoʻofa fakaesinó, fakataha mo ha femahinoʻaki kapau ʻe ʻikai lele lelei ʻa e ngaahi meʻá, ʻe lava pē ke toe kumi ha hoa ʻe taha. ʻI he tuʻunga tatau, ʻoku fili ʻe he tokolahi ʻa e ngāué ʻo fakatefito ʻi heʻene hā fakamānakó, ʻo ʻikai ha fakakaukau ki he ngaahi nunuʻa kovi ʻe ala hokó. Pe ʻoku aʻu ʻo tukunoaʻi vave ʻa e ngaahi tuʻunga kovi ʻe ala hokó ʻi he fakakaukau, ‘Te u lava pē ʻe au ke fakaleleiʻi ia.’
Ko e meʻa fakamamahí, ko e kakai fefine ʻi he ngaahi fonua masiva angé ʻoku nau toutou tali ʻa e ngaahi tuʻuaki fakatauele ki he ngaahi ngāue ʻoku faʻa palōmesi ai ki ha moʻui fakamānako ʻi ha feituʻu kehe. Kae kehe, ʻi heʻenau aʻu ki he fonua ʻe tahá, ʻoku faʻa ʻave kinautolu ia ki he ngaahi fale paʻumutu, ʻa ia ko ʻenau moʻui ai ko ha paʻumutú ʻoku kovi ange ia ʻi he moʻui naʻa nau maʻu ki muʻá. Ko e faʻahinga fakapōpula fakalilifu ʻi onopooni ko ení ko ha “mala ʻe ʻikai mavahe,” ʻo fakatatau ki he kupu ʻi he World Press Review.
ʻE lava ke toe tauheleʻi ʻa e kakaí ki hono tali ha ngāue fakalao ʻoku fakaʻaliʻali ange pea iku leva ia ki ha tuʻunga ʻoku nau ongoʻi pōpula ai? Ko e meʻa tofu pē eni kuo hokó! Ko e fakatātaá, ʻoku tuʻuaki mai ʻe he ngaahi kautaha ʻe niʻihi ʻa e ngaahi tuʻunga tuʻumālie makehe maʻá e lelei ʻa ʻenau kau ngāué. ʻE kau nai heni ʻa e ngaahi loki kai ke ngāueʻaki ʻe he ngaahi fāmilí mo e ngaahi kaungāmeʻá, taʻetotongi e meʻalelé mo e fō mātuʻú, ʻi ai ʻa e kau toketā-nifo ʻi he falé, taʻetotongi hono ngāueʻaki ʻo e fale fakamālohisinó, pea totongi ʻa e kai ʻi he ngaahi falekai mamafá.
“Kuo aʻu ʻo totongi ʻe ha kautaha ʻe taha ha kautaha faialea maʻa ʻene kau ngāue kuo hulutuʻa ʻenau ngāué,” ko e fakamatala ia ʻa e tangata faiongoongo ko Richard Reeves. Kae tokanga! ʻOkú ne fakamatala: “Ko e ngaahi kautaha ko ení ʻoku nau kamata ha ngaahi fokotuʻutuʻu ke ʻai hoʻo moʻuí ke faingofua ange, ki ha tuʻunga pē taha—ke ke tuku kotoa ange ia kia kinautolu; ke ke ngāue houa ʻe 18 he ʻaho mo e fakaʻosinga ʻo e uiké, kai, fakamālohisino, vaʻinga, pea aʻu ʻo mohe ʻi he ʻōfisí ʻi he ngāue ki heʻenau tupú.”
Kumi ki ha Fetongi ʻOku Lelei Ange
ʻOku pehē ʻe ha palōveepi motuʻa ʻe taha: “ʻOku lelei hake ha kuli moʻui ʻi ha laione mate.” (Koheleti 9:4) ʻOku langaʻi ʻe ha palōveepi pehē ha fehuʻi, ʻOku tuha ʻeku ngāué mo ʻeku moʻuí pe ko ʻeku moʻui leleí? Ko e talí, kuo toe sivisiviʻi ʻe he tokolahi honau tuʻungá pea kuo nau ʻilo ha founga ke tokonaki feʻunga ai maʻa kinautolu—pea pehē ki honau fāmilí kapau ʻoku ʻi ai—pea toe moʻui ʻi ha moʻui fiefia mo mohu ʻuhinga.
Ko e moʻoni, ko hono fai ení ʻoku faʻa fiemaʻu ki ai ʻa e fakanānā pea ʻe fiemaʻu nai ke fakapapauʻi ko e hā ʻete ngaahi fiemaʻu moʻoní, kae ʻikai ko ʻete ngaahi holi taʻemahuʻingá. Ko e faʻahinga ko ia ʻoku nau kumi ki he tuʻungá mo e ongoongó te nau talitekeʻi nai ha ngaahi fili taau ange pea aʻu ʻo nau lau ko e kau vale ʻa e faʻahinga ʻoku nau fili iá. Ka ko e hā ʻoku mahuʻinga moʻoni ʻi he moʻuí? Kuó ke kiʻi tuʻu hifo ki muí ni ʻo fakakaukau ki he meʻá ni?
Ko e tuʻi poto ko Solomoné, ʻa ia naʻá ne tohi ʻa e palōveepi ʻoku lave ki ai ʻi ʻolungá, naʻá ne maʻu nai ʻo hulu atu ʻi he tuʻunga fakamatelié ʻi ha toe tangata. Ka ʻi hono fakanounou ʻa e meʻa ʻoku mahuʻinga moʻoní, naʻá ne tohi ai ʻi he malumalu ʻo hono fakamānavaʻi fakaʻotua: “Ko e ngataʻanga ʻeni ʻo e meʻa: kuo aʻau hono kotoa. Ke ke ʻapasia kia Elohimi, ʻo tauhi ʻene ngahi fekau; he ko e kotoa ʻo e tangata ia.”—Koheleti 12:13.
ʻI he taimi tatau, naʻe fakamahuʻingaʻi ʻe Solomone ʻa e ngāué. “ʻOku ʻikai ha lelei ʻi he nofo,” ko ʻene tohí ia, “ka [ko e tangatá ke] kai pe mo inu, mo fafanga ʻaki [hono] loto ʻa e lelei ʻoku maʻu ʻi [heʻene] ngaue.” (Koheleti 2:24) Ko Sīsū Kalaisi, ʻa e Solomone Lahi Angé, ʻoku toe pehē ʻene fakamahuʻingaʻi ʻa e ngāué, ʻo hangē ko ia ko ʻene Tamai fakahēvaní. “Kuo ngāue ʻa ʻeku Tamai ʻo aʻu ki he taimi ni, pea ʻoku ou ngāue mo au foki,” ko e fakamatala ia ʻa Sīsuú.—Sione 5:17; Mātiu 12:42.
Kae kehe, ʻi he lolotongá ni ko e lōloa ʻo e moʻui ʻa e faʻahinga ʻo e tangatá ʻoku fakangatangata pē. (Sāme 90:10) Ka naʻe ʻiloʻi ʻe Sīsū ko e moʻui tuʻuloa ʻi he māmaní ʻe maʻu ia ʻi he malumalu ʻo e pule ʻa e Puleʻangá, ʻa ia naʻá ne akoʻi ʻene kau ākongá ke nau lotu fekauʻaki mo iá. Ko e ʻuhinga ia naʻá ne ekinaki ai ʻi heʻene Malanga ʻiloa ʻi he Moʻungá: “Mou kumi muʻa ki hono puleʻanga, mo e maʻoniʻoni [ʻa e ʻOtuá], pea ʻe ʻatu mo ia foki ʻa e ngāhi meʻa ko ia kotoa.”—Mātiu 6:9, 10, 33.
Fekauʻaki mo e moʻui ʻi he malumalu ʻo e pule ʻa e Puleʻanga ko iá, ʻoku talaʻofa mai ʻe he Tohitapú: “Te nau langa fale, ʻo nofo ai; pea te nau to ngouevaine, pea kai hono fua. ʻE ʻikai te nau langa, kae nofo ai ha taha kehe; . . . ko ʻeku fanga pele te nau ʻosiki ʻa e ngaue ʻa honau nima.”—Aisea 65:21, 22.
He ʻamanaki fakaofo moʻoni ia—ke maʻu ha moʻui tuʻuloa ʻoku lauikuonga ʻa ia ʻoku kau ai ha ngāue mohu ʻuhinga mo fakafiemālie! Ko hono fatu fakamātoato ʻa hotau tuʻungá tonu ʻe fakaeʻa nai ai ʻoku fiemaʻu ke tau toe fakakaukauʻi ʻa e ngaahi tafaʻaki ʻe niʻihi ʻo ʻetau ngāué he ʻahó ni ke kalofi ai ha ngaahi faingataʻa ʻe ala hoko ʻa ia ʻe lava ke ne uesia kovi ʻa e malava ko ia ke tau maʻu ʻa e “moʻui moʻoni”—ʻa e moʻui ʻi he kahaʻú ʻi he malumalu ʻo e Puleʻanga ʻo e ʻOtuá. (1 Timote 6:19) Ko ia ʻofa ke tau fakahā ʻi heʻetau ngāué, pe ko e hā pē ha meʻa ʻoku tau fai, ʻoku tau maʻu ʻa e ʻapasia ki he Tokotaha naʻá ne foaki kia kitautolu ʻa e moʻuí.—Kolose 3:23.
[Fakatātā ʻi he peesi 8, 9]
ʻI he malumalu ʻo e Puleʻanga ʻo e ʻOtuá, ʻe maʻu ai ʻe he kakaí ʻa e ngāue ʻoku fakatou malu mo fakafiemālie