-
Fakahoko PōtoʻiMaʻu ʻAonga mei he Ako Fakafaifekau Fakateokalatí
-
-
AKO 4
Fakahoko Pōtoʻi
ʻI HE lautohi leʻo-lahí, ʻokú ke nenu ʻi ha ngaahi kupuʻi lea ʻe niʻihi? Pe ʻi he taimi ʻokú ke ʻi muʻa ai ʻi ha kau fanongo ke fai ha malangá, ʻokú ke ʻiloʻi ʻokú ke faʻa kumi holo ki ha ngaahi foʻi lea totonu? Kapau ko ia, ʻoku ʻi ai nai haʻo palopalema ʻi he pōtoʻi leá. Ko ha tokotaha pōtoʻi lea ʻoku lautohi mo lea ia ʻi ha founga ʻa ia ʻoku lele lelei ai ʻa e ngaahi foʻi leá mo e fakakaukaú, ʻo hā mahino ai ʻa e fiemālie. ʻOku ʻikai ʻuhinga eni ia ʻokú ne hokohoko lea, ʻo ne lea vave ʻaupito, pe ʻokú ne lea taʻefakakaukau. Ko ʻene leá ʻoku fakaʻofoʻofa mo fakafiefia. ʻOku fai ʻa e tokanga makehe ki he pōtoʻi leá ʻi he Ako Fakafaifekau Fakateokalatí.
ʻOku kaunga nai ha ngaahi meʻa tefito kehekehe ki he ʻikai pōtoʻi leá. ʻOku fiemaʻu ke ke fai ha fakakaukau makehe ki ha taha ʻi he ngaahi meʻa hono hokó? (1) ʻI he lautohi ki he niʻihi kehé, ko e ʻikai alāanga mo e ngaahi foʻi lea ʻe niʻihi ʻe fakatupunga nai ai ʻa e toumoua. (2) Ko e kiʻi mālōlō ʻi he ngaahi feituʻu lahi ʻe iku nai ia ki hano fakahoko fakatahamuhamu. (3) ʻOku tānaki atu nai ʻa e taʻeteuteú ki he palopalemá. (4) ʻI he lea ʻi ha ʻao ʻo ha kulupu, ko ha meʻa tefito anga-maheni ʻi he ʻikai ha pōtoʻi leá ko e taʻemalava ke fokotuʻutuʻu ʻi ha founga totonu ʻa e fakamatalá. (5) Ko ha fakangatangata ʻo e ʻilo leá ʻe fakatupunga nai ai ha tokotaha ke toumoua ʻi heʻene kumi ki he ngaahi foʻi lea totonú. (6) Kapau ʻoku fakamamafaʻi ha ngaahi foʻi lea ʻoku fuʻu lahi, ʻe maumauʻi nai ai ʻa e pōtoʻi leá. (7) Ko e ʻikai ha alāanga mo e ngaahi lao ʻo e kalamá ʻe kaunga nai ia ki he palopalemá.
Kapau ʻoku ʻikai te ke pōtoʻi lea, ʻe ʻikai nai ke hū moʻoni ki tuʻa ʻa e kau fanongo ʻi he Fale Fakatahaʻangá, ka ʻe tā kakau holo honau ʻatamaí. Ko hono olá, ko e lahi ʻo e meʻa ʻokú ke leaʻakí ʻe mole nai ia.
ʻI he tafaʻaki ʻe tahá, kuo pau ke fai ʻa e tokanga koeʻuhi ke ʻoua ʻe hoko ʻa e lea ʻoku ʻuhinga ke mālohi mo pōtoʻí ʻo fuʻu fefeka, naʻa mo ʻene aʻu nai ʻo ʻai ke mā ʻa e kau fanongó. Kapau ʻoku vakai ʻa e kakaí ki hoʻo founga leá koeʻuhi ko e kehekehe ʻo e ʻātakai fakafonuá ʻoku taʻefakapotopoto, pe ʻikai ke fakamātoato, ʻe ikuʻi nai ʻe he meʻa ko iá ʻa hoʻo taumuʻá. ʻOku taau ke fakatokangaʻi ko e ʻapositolo ko Paulá, neongo ko ha tokotaha malanga taukei, naʻá ne fakaofiofi ki he kau Kolinitoó “i he vaivai, moe manavahe, bea i he tetetete lahi” koeʻuhi ke ʻoua te ne tohoaki mai ha tokanga naʻe ʻikai fiemaʻu kiate ia tonu.—1 Kol. 2:3, PM.
Ngaahi Tōʻonga ke Fakaʻehiʻehi mei Ai. ʻOku maʻu ʻe he kakai tokolahi ʻa e tōʻonga ko hono fakahū ʻa e ngaahi kupuʻi lea hangē ko e “pea-á” ʻi he taimi ʻoku nau lea aí. ʻOku faʻa kamataʻaki ʻe he niʻihi kehe ha foʻi fakakaukau ʻaki ʻa e “sai,” pe ʻoku nau fakakau ki ai ha kupuʻi lea, hangē ko e “ʻiloʻi koā” pe “he koā,” ki ha meʻa pē ʻoku nau leaʻaki. Mahalo pē ʻoku ʻikai te ke lāuʻilo ki he lahi ʻo hoʻo ngāueʻaki ʻa e ngaahi kupuʻi lea peheé. Te ke ʻahiʻahiʻi nai ha konga ʻa ia ʻe fanongo ai ha taha kiate koe peá ne toe leaʻaki ʻa e ngaahi kupuʻi lea ko ení ʻi he taimi taki taha ʻokú ke leaʻaki ai iá. Te ke ʻohovale nai ai.
ʻOku lautohi mo lea ʻa e kakai ʻe niʻihi fakataha mo e toe foki tuʻo lahi. ʻA ia, ʻoku nau kamata ha sētesi pea taʻofi ʻi he vaeuaʻangá ʻo toe leaʻaki ha kiʻi konga nai ʻo e meʻa kuo nau ʻosi leaʻakí.
Ko e faʻahinga leva ʻe niʻihi ʻoku nau lea vave feʻunga, ka ʻoku nau kamata ʻi ha foʻi fakakaukau ʻe taha pea hili iá, ʻi he loto-mālie ʻo e sētesí, ʻoku nau hiki ki ha fakakaukau kehe. Neongo ʻoku lele lelei ʻa e ngaahi foʻi leá, ko e ngaahi liliu taʻeʻamanekina ʻi he fakakaukaú ʻoku maumauʻi ai ʻa e pōtoʻi leá.
Founga ke Fakalakalaka Aí. Kapau ko hoʻo palopalemá ko hoʻo faʻa kumi ki he foʻi lea totonú, ʻoku fiemaʻu ke ke fai ha feinga fakamātoato ke fakalahi ʻa hoʻo ʻū leá. Tokanga makehe ki he ngaahi foʻi lea ʻoku ʻikai te ke alāanga mo ia ʻi he Taua Leʻo, ʻĀ Hake!, mo e ngaahi tohi kehe nai ʻokú ke laú. Kumi ia ʻi ha tikisinale, vakaiʻi honau puʻakí mo honau ʻuhingá, pea tānaki ʻa e niʻihi ʻo e ngaahi foʻi leá ni ki hoʻo ʻū leá. Kapau ʻoku ʻikai te ke ala maʻu ha tikisinale, kole tokoni ki ha taha ʻokú ne lea lelei ʻi he leá.
Ko hono ʻai ko ha tōʻonga ʻa e lautohi leʻo-lahi tuʻumaʻú ʻe tokoni ia ki he fakalakalaká. Fakatokangaʻi ʻa e ngaahi foʻi lea faingataʻá, pea leaʻaki leʻo-lahi ia ʻo tuʻo lahi.
Koeʻuhi ke lautohi pōtoʻi, ʻoku fiemaʻu ke mahino kiate koe ʻa e anga ʻo e ngāue fakataha ʻa e ngaahi foʻi leá ʻi ha sētesi. ʻOku faʻa fiemaʻu ke lau ʻa e ngaahi foʻi leá ʻo fakapupunga lea koeʻuhi ke fakahaaʻi ʻa e fakakaukau ʻoku ʻomai ʻe he tokotaha-tohí. Fai ha tokanga makehe ki he ngaahi pupunga lea ko ení. Kapau ʻe tokoni kia koe, fakaʻilongaʻi ia. Ko hoʻo taumuʻá ʻoku ʻikai koeʻuhí ke lea tonu ʻaki pē ʻa e ngaahi foʻi leá ka ke toe fakahaaʻi māʻalaʻala ʻa e ngaahi fakakaukaú. Hili hoʻo ʻanalaiso ha sētesi ʻe taha, hoko atu ki hono hokó kae ʻoua kuó ke akoʻi ʻa e palakalafí kakato. Hoko ʻo maheni mo e ʻalu ʻa e foʻi fakakaukaú. Pea ʻahiʻahi lautohi leʻo-lahi leva. Toutou lau ʻa e palakalafí kae ʻoua kuo lava ke ke fai ia ʻo ʻikai nenu pea ʻikai mālōlō ʻi he ngaahi feituʻu halá. Hoko atu leva ki he ngaahi palakalafi kehé.
Hokó, fakatupulekina ʻa e vave hoʻo laú. Kapau kuó ke hoko ʻo ʻiloʻi ʻa e anga ʻo e ngāue fakataha ha ngaahi foʻi lea ʻi he sētesí, te ke malava ai ke sio ʻo laka hake ʻi he foʻi lea ʻe tahá ʻi he taimi pea ke fakatuʻotuʻa atu ki he meʻa ʻoku totonu ke hoko mai aí. ʻE tokoni lahi eni ki he ola lelei ʻa hoʻo lautohí.
Ko hono fai ha ʻahiʻahiʻi tuʻumaʻu ʻo e lautohí ʻi he toki sio pē ki aí ʻe lava ke hoko ia ko ha ako mahuʻinga. Ko e fakatātaá, ʻi he ʻikai fai ha teuteu ki muʻá, lau leʻo-lahi ʻa e konga tohi pea mo e fakamatala ʻo e ʻahó; fai ia ʻi ha tuʻunga tuʻumaʻu. Hoko ʻo angaʻaki ʻa hono tuku ho matá ke sio ki he ngaahi foʻi leá ʻi ha pupunga ʻokú ne fakamatalaʻi ha ngaahi foʻi fakakaukau kakato ʻo ʻikai ko e sio pē ki ha foʻi lea ʻe taha ʻi he taimi.
ʻI he fetalanoaʻakí, ʻoku fiemaʻu ʻi he pōtoʻi leá ke ke fakakaukau ki muʻa ke ke leá. ʻAi ia ko ha tōʻonga ʻi hoʻo ngāue fakaʻahó. Fakapapauʻi ʻa e ngaahi foʻi fakakaukau ʻokú ke loto ke fakahāʻí pea mo e hokohoko ʻoku teu ke ke fakahaaʻi ai kinautolú; pea kamata lea leva. ʻOua ʻe fakavavé. Feinga ke fakahaaʻi ha foʻi fakakaukau kakato ʻo ʻikai taʻofi pe liliu ʻa e fakakaukaú ki muʻa ke kakató. Te ke ʻiloʻi nai ʻoku ʻaonga ke ngāueʻaki ʻa e ngaahi sētesi nounou mo faingofua.
ʻOku totonu ke haʻu fakanatula ʻa e ngaahi foʻi leá kapau ʻokú ke ʻiloʻi ʻa e meʻa tofu pē ko ia ʻokú ke fiemaʻu ke leaʻakí. ʻI he fakalūkufuá, ʻoku ʻikai fiemaʻu ke filifili ʻa e ngaahi foʻi lea te ke ngāueʻakí. Ko hono moʻoní, koeʻuhi ko hono ʻahiʻahiʻí, ʻoku lelei ange ke fakapapauʻi pē ʻoku mahino ki ho ʻatamaí ʻa e foʻi fakakaukaú pea toki fakakaukau leva ki he ngaahi foʻi leá ʻi hoʻo leá. Kapau ʻokú ke fai ia pea kapau ʻoku tuku maʻu ho ʻatamaí ʻi he foʻi fakakaukaú kae ʻikai ʻi he ngaahi foʻi lea ʻokú ke leaʻakí, ʻe hoko noa mai pē ʻi ha tuʻunga ʻa e ngaahi foʻi leá, pea ʻe fakahaaʻi ai ʻa hoʻo fakakaukaú ʻi hoʻo lea moʻoni ʻaki ho lotó. Ka ʻi hoʻo kamata pē ke fakakaukau ki he ngaahi foʻi leá kae ʻikai ko e ngaahi fakakaukaú, ʻe hoko nai ai ʻo veiveiua hoʻo leá. ʻI hono ʻahiʻahiʻí, ʻe lava ke ke lavameʻa ai ʻi hono fakatupu ʻa e pōtoʻi leá, ko ha ʻulungaanga mahuʻinga ia ʻi he lea mo e lautohi ola leleí.
ʻI hono vaheʻi ke ne fakafofongaʻi ʻa Sihova ki he puleʻanga ʻo ʻIsilelí pea ʻi he ʻao ʻo Felo ʻo ʻIsipité, naʻe ongoʻi ʻe Mōsese ʻoku ʻikai te ne poto. Ko e hā hono ʻuhingá? Naʻe ʻikai ko ha tokotaha pōtoʻi lea ia; naʻá ne maʻu nai ha faingataʻaʻiaʻanga ʻi he leá. (Eki. 4:10; 6:12) Naʻe ʻoatu ʻe Mōsese ha ngaahi kalofanga, ka naʻe ʻikai ha taha ʻi he ngaahi meʻá ni naʻe tali ʻe he ʻOtuá. Naʻe fekauʻi atu ʻe Sihova ʻa ʻĒlone ʻi he tuʻunga ko ha tokotaha-lea, ka naʻá Ne toe tokoniʻi foki ʻa Mōsese ke lea. Naʻe toutou lea ʻo ola lelei ʻa Mōsese ʻo ʻikai ki ha faʻahinga tāutaha pē pea ki ha fanga kiʻi kulupu pē ka ki he puleʻanga fakakātoa ʻo ʻIsilelí. (Teu. 1:1-3; 5:1; 29:2; 31:1, 2, 30; 33:1) Kapau te ke fai lelei kotoa hoʻo tafaʻakí lolotonga ia ʻokú ke falala kia Sihova, te ke lava mo koe foki ke ngāueʻaki hoʻo leá ke fakalāngilangiʻi ʻa e ʻOtuá.
-
-
Mālōlō FeʻungamālieMaʻu ʻAonga mei he Ako Fakafaifekau Fakateokalatí
-
-
AKO 5
Mālōlō Feʻungamālie
ʻI HE leá, ʻoku mahuʻinga ʻa e ngaahi mālōlō ʻoku fokotuʻu totonú. ʻOku moʻoni eni tatau ai pē pe ʻokú ke fakahoko ha malanga pe talanoa mo ha tokotaha. ʻI he ʻikai ha ngaahi mālōlō peheé, ko e meʻa ʻoku leaʻakí ʻe ongo nai ia hangē ha valelau noaʻiá kae ʻikai ko e fakahaaʻi māʻalaʻala ʻo e fakakaukaú. Ko e mālōlō feʻungamālié ʻoku tokoni ia ki hono ʻoange ha tuʻunga māʻalaʻala ki hoʻo leá. ʻE toe lava ke ngāueʻaki ia ʻi ha founga ʻe ʻai ai ke maongo tuʻuloa ʻa hoʻo ngaahi poini tefitó.
ʻE lava fēfē ke ke fakapapauʻi ʻa e taimi ʻoku totonu ke ke mālōlō aí? ʻOku totonu ke lōloa fēfē ʻa e ngaahi mālōloó?
Mālōlō ke Fakaʻilongaʻi. Ko e fakaʻilongá kuo hoko ia ko ha konga mahuʻinga ʻo e lea kuo tohí. ʻE fakahaaʻi nai ai ʻa e ngataʻanga ʻo ha fakamatala pe ko ha fehuʻi. ʻI he ngaahi lea ʻe niʻihi ʻoku ngāueʻaki ia ke fakamavaheʻi ʻa e ngaahi leá. ʻOku fakahaaʻi ʻe he ngaahi fakaʻilonga ʻe niʻihi ʻa e vahaʻa ʻo e konga ʻe taha ʻo ha sētesi mo e ngaahi konga kehé. Ko ha tokotaha ʻoku lautohi kiate ia ʻoku lava ke ne sio ki he ngaahi fakaʻilonga leá. Ka ʻi he taimi ʻokú ne lautohi leʻo-lahi ai ke ʻaonga ki he niʻihi kehé, kuo pau ke fakahaaʻi ʻe hono leʻó ʻa e ʻuhinga ʻo ha fakaʻilonga pē ʻoku hā ʻi he fakamatala kuo tohí. (Ki ha ngaahi fakaikiiki lahi ange, sio ki he Ako 1, “Lautohi Tonu Matematē.”) Ko e ʻikai lava ke mālōlō ʻi he taimi ʻoku fiemaʻu ai ʻe he fakaʻilongá ʻe ʻai nai ai ke faingataʻa ke mahino ki he niʻihi kehé ʻa e meʻa ʻokú ke laú, pe ʻe iku nai ia ki hono mioʻi ʻa e ʻuhinga ʻo e fakamatalá.
ʻI he tānaki atu ki he fakaʻilongá, ko e founga ʻoku fakahāhaaʻi ai ʻa e fakakaukaú ʻi ha sētesi ʻoku fakapapauʻi ai ʻa e feituʻu ʻoku feʻungamālie ki ai ʻa e mālōloó. Naʻe pehē ʻe ha fai mūsika ʻiloa: “Ko e ngaahi nota ʻoku ou taá ʻoku ʻikai ke lelei ange ia ʻi he nota ʻa e kau tā piano kehe tokolahi. Ka ko e ngaahi mālōlō ʻi he vahaʻa ʻo e ngaahi notá, seuke, ko e meʻa ia ʻoku ʻi ai ʻa e pōtoʻí.” ʻOku meimei tatau ia mo e leá. Ko e ngāuetotonuʻaki ʻa e mālōloó ʻe tānaki atu ai ʻa e fakaʻofoʻofa mo e ʻuhinga ki hoʻo fakamatala kuo teuteuʻi leleí.
ʻI he teuteu ke lautohi fakahāhaá, te ke ʻiloʻi nai ʻoku ʻaonga ke fakaʻilongaʻi ʻa e fakamatala kuo pulusi ʻa ia te ke lautohi mei aí. Tā ha kiʻi laine hangatonu ki ʻolunga ʻa ia ʻe fakahū ai ha kiʻi mālōlō nounou, ko ha kiʻi toloi pē nai. Ngāueʻaki ha ongo laine vāofi ʻe ua ʻo tuʻu hangatonu ki ʻolunga ki ha mālōlō lōloa ange. Kapau ʻokú ke ʻiloʻi ʻoku fakahelengavale kiate koe ha fakalea pau pea ʻokú ke toutou mālōlō ʻi ha feituʻu hala, ʻai ha ngaahi fakaʻilonga peni vahevahe ʻo fakafehokotaki ʻa e ngaahi foʻi lea kotoa ʻoku faʻuʻaki ʻa e kupuʻi lea faingataʻá. Lau leva ʻa e kupuʻi leá mei he kamatá ki heʻene ʻosi. ʻOku fai eni ʻe he kau malanga taukei tokolahi.
Ko e mālōlō ʻi he lea fakaʻahó ʻoku ʻikai faʻa fakahoko ai ha palopalema koeʻuhi ʻokú ke ʻiloʻi ʻa e ngaahi fakakaukau ʻokú ke loto ke fakahāʻí. Kae kehe, kapau ʻokú ke maʻu ʻa e tōʻonga ʻo e mālōlō ʻi he ngaahi taimi mālōlō tuʻumaʻú ʻo tatau ai pē pe ko e hā ʻoku fiemaʻu ʻe he foʻi fakakaukaú, ʻe ʻikai ha mālohi mo ha māʻalaʻala ʻi hoʻo leá. Ko e ngaahi fokotuʻu ki he fakalakalaká ʻoku ʻomai ia ʻi he Ako 4, “Fakahoko Pōtoʻi.”
Mālōlō ki he Liliu ʻo e Fakakaukaú. ʻI haʻo hiki mei he poini ʻe taha ki he poini ʻe tahá, ʻe lava ke ʻoange ʻe he mālōloó ki hoʻo kau fanongó ha faingamālie ke fakakaukauloto ai, ke liliu, ke ʻiloʻi ʻa e liliu ʻi he feituʻu ʻoku huʻu ki aí, pea ke mahinoʻi lelei ange ai ʻa e fakakaukau hono hoko ʻoku ʻomaí. ʻOku mahuʻinga tatau pē kia koe ke mālōlō ʻi he liliu mei he fakakaukau ʻe taha ki he fakakaukau ʻe tahá ʻo hangē ko haʻo māmālie hifo ʻi he afe ʻi ha tuliki ʻo ha hala ki he tuliki hala ʻe tahá.
Ko e ʻuhinga ʻe taha ʻoku fakavave ai ʻa e kau malanga ʻe niʻihi mei ha foʻi fakakaukau ki he fakakaukau hokó ʻo ʻikai mālōloó ko ʻenau feinga ke ʻosiki ʻa e fakamatala ʻoku fuʻu lahí. Ki he niʻihi, ʻoku tapua mei he tōʻongá ni ʻa ʻenau sīpinga lea fakaʻahó. Mahalo pē ko e tokotaha kotoa takatakai ʻia kinautolú ʻoku lea ʻi he founga tatau. Ka ʻoku ʻikai ke iku ia ki ha faiako ola lelei. Kapau ʻoku ʻi ai haʻo meʻa ke leaʻaki ʻa ia ʻoku mahuʻinga ke fanongo ki ai pea taau ke manatuʻi, vaheʻi leva ha taimi feʻunga ke ʻai ai ke eʻa māʻalaʻala ʻa e fakakaukaú. Fakatokangaʻi ko e ngaahi mālōloó ʻoku fiemaʻu pau ia ki he lea ʻoku fakahaaʻi mahino ai ʻa e ngaahi fakakaukaú.
Kapau ʻoku teu ke ke fai ha malanga mei ha ʻautilaine, ko hoʻo fakamatalá ʻoku totonu ke fokotuʻutuʻu ia ʻi ha founga ʻa ia ʻoku hā mahino ai ʻa e feituʻu ke mālōlō ai ʻi he vahaʻa ʻo e ngaahi poini tefitó. Kapau te ke lau ha maniusikilipi, fakaʻilongaʻi ʻa e ngaahi feituʻu ʻa ia ʻoku ʻi ai ha liliu mei he poini tefito ʻe taha ki he poini hono hokó.
Ko e ngaahi mālōlō ki he liliu ʻa e fakakaukaú ʻoku faʻa lōloa ange ia ʻi he ngaahi mālōlō ki he fakaʻilongá—kae kehe, ʻoku ʻikai ke fuʻu lōloa ke totoho ai ʻa hono fakahokó. Kapau ʻoku nau fuʻu lōloa, ʻoku nau ʻomai ʻa e foʻi fakakaukau naʻe kovi hoʻo teuteú pea ʻokú ke feinga ke fakapapauʻi ʻa e meʻa hono hoko ke leaʻakí.
Mālōlō ki he Fakamamafá. Ko ha mālōlō ke fakamamafá ʻoku faʻa maeʻeeʻa ia, ʻa ia ko e mālōlō ia ʻoku ʻi muʻa pe hoko mai ʻi ha fakamatala pe ko ha fehuʻi ʻoku fakahoko fakataha mai ia mo ha tuʻunga ʻo e mālohi. Ko ha mālōlō pehē ʻokú ne ʻoange ki he kau fanongó ʻa e faingamālie ke fakakaukau ai ki he meʻa kuo toki ʻosi leaʻakí, pe ʻokú ne fakatupu ha fakatuʻotuʻa ki he meʻa ʻe hoko atu ki aí. ʻOku ʻikai tatau ʻa e ongo meʻá ni. Fili ʻa e founga feʻungamālie ke ngāueʻakí. Kae manatuʻi ko e ngaahi mālōlō ki he fakamamafá ʻoku totonu ke fakangatangata ia ki he ngaahi fakamatala mahuʻinga moʻoní. He ka ʻikai, ʻe mole ʻa e mahuʻinga ʻo e ngaahi fakamatala ko iá.
ʻI he taimi naʻe lautohi leʻo-lahi ai ʻa Sīsū mei he ngaahi Konga Tohitapú ʻi he sinakoke ʻi Nasaletí, naʻá ne ngāueʻaongaʻaki ʻa e mālōloó. ʻUluakí, naʻá ne lau ʻa ʻene vāhenga-ngāué mei he takainga tohi ʻa e palōfita ko ʻAiseá. Kae kehe, ki muʻa ke ngāueʻaki iá, naʻá ne takatakaiʻi ʻa e takainga tohí, ʻo fakafoki ki he tokotaha tauhí, peá ne tangutu ki lalo. Pea ʻi he sio fakamamaʻu kiate ia ʻa e faʻahinga kotoa ʻi he sinakoké, naʻá ne pehē: “Ko e ʻaho ni kuo fakamoʻoni ʻa e potu folofola ni ʻi hoʻomou fanongo.”—Luke 4:16-21.
Mālōlō ʻi he Fiemaʻu ʻe he Ngaahi Tuʻungá. Ko e ngaahi fakahohaʻá ʻe toe fiemaʻu nai ai ʻi ha taimi ke ke mālōlō ʻi hoʻo leá. Ko e longoaʻa ʻo ha meʻalele ʻoku lele hake pe ko ha kiʻi tama ʻoku tangi, ʻe fiemaʻu nai ai ha taʻofi ʻo e fetalanoaʻaki mo ha tokotaha-ʻapi kuó ke fetaulaki mo ia ʻi he malaʻe fakafaifekaú. Kapau ʻoku ʻikai fuʻu lahi ha fakahohaʻa ʻi ha feituʻu ʻasemipilī, te ke malava nai ke hikiʻi hake ʻa e lahi ʻo ho leʻó pea hoko atu. Ka ʻo kapau ʻoku leʻo-lahi ʻa e fakahohaʻá pea hokohoko atu, kuo pau ke ke mālōlō. ʻE ʻikai ke fanongo ʻa hoʻo kau fanongó ʻi ha tuʻunga. Ko ia ai, ngāueʻaongaʻaki ʻa e mālōloó, fakataha mo e fakakaukau ki hono tokoniʻi ʻa hoʻo kau fanongó ke nau maʻu ʻaonga kakato mei he ngaahi meʻa lelei ʻokú ke loto ke tala kia kinautolú.
Mālōlō ke Fakaʻatā ki ha Tali. Neongo ʻokú ke fai nai ha malanga ʻo ʻikai ha fokotuʻutuʻu ai ke kau moʻoni mai ki ai ʻa e kau fanongó, ʻoku mahuʻinga ke fakaʻatā ʻa e kau fanongó ke nau fai ha tali, ʻo ʻikai ko e ʻai ke te fanongo ki ai, kae ʻi he ʻatamaí. Kapau ʻokú ke fokotuʻu ha ngaahi fehuʻi ʻa ia ʻoku totonu ke ne ʻai hoʻo kau fanongó ke nau fakakaukau ka ʻoku ʻikai lava ia ai ke ke mālōlō feʻunga, ko e konga lahi ʻo e mahuʻinga ʻo e ngaahi fehuʻi ko iá ʻe mole ia.
Ko e moʻoni, ʻoku mahuʻinga ke mālōlō ʻo ʻikai ʻi he lea pē mei ha peletifōmú kae pehē foki ʻi he taimi ʻo e faifakamoʻoni ki he niʻihi kehé. ʻOku ʻikai ʻaupito hā ngali mālōlō ʻa e kakai ʻe niʻihi. Kapau ko hoʻo palopalemá ia, fokotuʻu ha feinga fakamātoato ke fakatupu ʻa e anga ko eni ʻo e leá. Te ke fakalakalaka ai ʻi hoʻo fetuʻutaki mo e niʻihi kehé pea pehē ki he tuʻunga ola lelei ʻo hoʻo ngāue fakafaifekau ʻi he malaʻé. Ko e mālōloó ko ha mōmeniti ia ʻo e fakalongolongo, pea kuo leaʻaki moʻoni ʻo pehē ko e fakalongolongó ʻokú ne fakaʻilongaʻi, ʻokú ne fakamamafaʻi, ʻokú ne kounaʻi ʻa e tokanga, pea ʻokú ne ʻai ke longomoʻui ʻa e telingá.
Ko e fetalanoaʻaki fakaʻahó ʻoku kau ki ai ʻa e fefetongiʻaki tafaʻaki-ua ʻa e fakakaukaú. ʻOku hehema lahi ange ʻa e niʻihi ke fanongo kia koe ʻi hoʻo fanongo kia kinautolu pea fakahaaʻi ʻa e mahuʻingaʻia ʻi he meʻa ʻoku nau leaʻakí. ʻOku fiemaʻu heni ke ke mālōlō lōloa feʻunga ke ʻoange ai kia kinautolu ʻa e faingamālie ke nau fai ha fakamatala.
ʻI he malaʻe fakafaifekaú, ʻoku faʻa ola lelei ange ai ʻetau faifakamoʻoní ʻi he taimi ʻoku fai ai ʻi he founga fetalanoaʻakí. Hili ha fefakafeʻiloakiʻaki, ʻoku ʻiloʻi ʻe he Kau Fakamoʻoni tokolahi ʻoku lelei ke fakahaaʻi ʻenau tuʻunga-leá pea toki fokotuʻu atu leva ha fehuʻi. ʻOku nau mālōlō ke ʻoange ki he tokotaha ʻe tahá ʻa e faingamālie ke ne fai ai ha tali, pea nau fakahaaʻi leva ʻa e loto-tatau ki he meʻa naʻe leaʻaki ʻe he tokotaha-ʻapí. Lolotonga ʻa e lāuleá, te nau ʻoange nai ki he tokotaha-ʻapí ha ngaahi faingamālie ke ne fai ai ha fakamatala. ʻOku nau ʻiloʻi ʻe lava ke nau faʻa fai ha tokoni lahi ange ki ha tokotaha kapau te nau ʻiloʻi ʻa ʻene ngaahi fakakaukau ki he meʻa ʻoku fai ki ai ʻa e lāuleá.—Pal. 20:5.
Ko e moʻoni ʻe ʻikai ke tali ʻa e tokotaha kotoa pē ki he ngaahi fehuʻí ʻi ha founga lelei. Ka naʻe ʻikai ke taʻofi ʻe he meʻa ko iá ʻa Sīsū mei heʻene taʻofi lōloa feʻunga ke fakaʻatā ha faingamālie ke lea ai naʻa mo e kau fakafepakí. (Mk. 3:1-5) Ko hono fakaʻatā ki he tokotaha ʻe tahá ʻa e faingamālie ke leá ʻoku fakaʻaiʻai ai ia ke fakakaukau, pea te ne iku nai ai ʻo fakahaaʻi ʻa e meʻa ʻoku ʻi hono lotó. Ko hono moʻoní, ko e taha ʻo e ngaahi taumuʻa ʻo ʻetau ngāue fakafaifekaú, ko hono ueʻi ʻa e lotó, ʻaki hono ʻoatu ki he kakaí ʻa e ngaahi ʻīsiu mātuʻaki mahuʻinga mei he Folofola ʻa e ʻOtuá, ʻa ia kuo pau ke nau fai ai ha ngaahi fili.—Hep. 4:12.
Ko hono ngāueʻaki ʻa e mālōlō feʻungamālie ʻi heʻetau ngāue fakafaifekaú ko ha tuʻunga pōtoʻi moʻoni ia. ʻI he taimi ʻoku ngāue ola lelei ʻaki ai ʻa e ngaahi mālōloó, ʻoku fakahaaʻi ʻo toe māʻalaʻala ange ai ʻa e ngaahi fakakaukaú pea faʻa manatuʻi fuoloa.
-
-
Fakamamafaʻi Totonu ʻa e ʻUhingaMaʻu ʻAonga mei he Ako Fakafaifekau Fakateokalatí
-
-
AKO 6
Fakamamafaʻi Totonu ʻa e ʻUhinga
ʻI HE taimi ʻokú ke lea ai pe lautohi leʻo-lahí, ʻoku mahuʻinga ke ʻikai ngata pē ʻi hoʻo lea totonu ʻaki ʻa e ngaahi foʻi lea tāutahá, kae pehē foki ke ke fakamamafaʻi ʻa e ngaahi foʻi lea tefitó mo e ngaahi kupuʻi lea fakatupu fakakaukaú, ʻi ha founga ʻoku fakahaaʻi māʻalaʻala ai ʻa e ngaahi fakakaukaú.
Ko e fakamamafaʻi totonu ʻa e ʻuhingá ʻoku kau ki ai ʻa e meʻa lahi ange ʻi hono toe tānaki atu pē ha fakamamafa ki ha ngaahi foʻi lea siʻi pe naʻa mo e lea lahi. Ko e ngaahi foʻi lea totonú kuo pau ke fakamamafaʻi. Kapau ʻoku fakamamafaʻi ʻa e ngaahi foʻi lea halá, ʻe ʻikai māʻalaʻala nai ai ʻa e ʻuhinga ʻo e meʻa ʻokú ke leaʻakí ki hoʻo kau fanongó, ʻa ia, ʻi he tafaʻaki ʻe tahá, ʻoku nau fakaʻatā nai ʻenau fakakaukaú ke hiki ki ha ngaahi meʻa kehe. Neongo ʻe lelei nai ʻa e fakamatalá, ko hano fakahoko ʻo ʻikai tonu ʻa e fakamamafaʻi ʻo e ʻuhingá ʻe siʻi ai ʻa ʻene ola lelei ʻi hono ueʻi ʻa e kau fanongó.
Ko e toe fakalahi ʻa e fakamamafá ʻe lava ke fakahaaʻi ia ʻi he ngaahi founga kehekehe, ʻo toutou ngāueʻaki ʻi he fakatahataha: ʻaki ʻa e leʻo-lahi ange, ʻaki ʻa e ongoʻi lahi ange, ʻaki ʻa e fakahaaʻi māmālie mo totoka, ʻaki ʻa e mālōlō ki muʻa pe ʻi he hili ha fakamatala (pe fakatouʻosi), pea ʻi he ngaue ke fakatātaaʻi mo e fakahaaʻi ʻe he matá. ʻI he ngaahi lea ʻe niʻihi, ʻe toe lava ke fakahaaʻi ʻa e fakamamafá ʻaki hono tuku hifo ʻa e anga ʻo e leʻó pe hiki hake ʻa e tō ʻo e leʻó. Fakakaukau ki he fakamatalá pea mo e ngaahi tuʻungá ke fakapapauʻi ʻa e meʻa ʻe mātuʻaki feʻungamālié.
ʻI he fakapapauʻi ʻa e meʻa ke fakamamafaʻí, fakakaukau ki heni. (1) ʻI ha sētesi pē, ko e ngaahi foʻi lea ʻoku totonu ke fai ki ai ha fakamamafa lahi angé ʻoku fakapapauʻi ia ʻo ʻikai ngata pē ʻi he toenga ʻo e sētesí kae toe pehē foki ki he potutohí. (2) ʻE ngāueʻaki nai ʻa e fakamamafaʻi ʻa e ʻuhingá ke fakamamafaʻi ʻa e kamataʻanga ʻo ha foʻi fakakaukau foʻou, tatau ai pē pe ko ha poini tefito pe ko ha liliu pē ʻi he tuʻunga fakaʻuhingá. Te ne toe tohoaki nai ʻa e tokangá ki he fakaʻosinga ʻo ha tuʻunga fakaʻuhinga. (3) ʻE ngāueʻaki nai ʻe ha tokotaha malanga ʻa e fakamamafaʻi ʻo e ʻuhingá ke fakahaaʻi ʻa e anga ʻo ʻene ongoʻi ʻo fekauʻaki mo ha meʻá. (4) ʻE toe lava ke ngāueʻaki ʻa e fakamamafaʻi totonu ʻa e ʻuhingá ke fakaeʻa ʻa e ngaahi poini tefito ʻo ha malanga.
Koeʻuhi ke ngāueʻaki ʻa e fakamamafaʻi ʻo e ʻuhingá ʻi he ngaahi founga ko ení, ko ha tokotaha malanga pe ko ha tokotaha lautohi fakahāhā kuo pau ke mahino lelei kiate ia ʻa ʻene fakamatalá peá ne loto fakamātoato ke maʻu ia ʻe heʻene kau fanongó. Fekauʻaki mo e fakahinohino naʻe fai ʻi he ngaahi ʻaho ʻo ʻĒselá, ʻoku pehē ʻi he Nehemaia 8:8: “Pea nau lau [“leʻo-lahi,” NW] mei he puka ʻo e Lao ʻo Elohimi ʻo tōtōlelei mai; ʻo nau fakaʻuhinga foki; ko ia naʻe matala ai ʻa e meʻa naʻe lau.” ʻOku hā mahino ko e faʻahinga naʻa nau lau mo fakamatalaʻi ʻa e Lao ʻa e ʻOtuá ʻi he taimi ko iá naʻa nau ʻiloʻi ʻa e mahuʻinga ʻo hono tokoniʻi ʻenau kau fanongó ke nau maʻu ʻa e ʻuhinga ʻo e meʻa naʻe laú, ke tauhi ia, pea ke ngāueʻaki ia.
Meʻa Te Ne Fakatupunga Nai ha Palopalema. Ko e tokolahi taha ʻo e kakaí ʻoku nau malava ke ʻai ʻenau ʻuhingá ke māʻalaʻala ʻi he fetalanoaʻaki maheni fakaʻahó. Kae kehe, ʻi he taimi ʻoku nau lau ai ha fakamatala naʻe tohi ʻe ha taha kehe, ko hono fakapapauʻi ʻa e ngaahi foʻi lea pe kupuʻi lea ke fakamamafaʻí ʻe hoko nai ai ha faingataʻa. Ko e kií ʻoku ʻi hono mahinoʻi lelei ʻa e fakamatalá. ʻOku fiemaʻu ki ai ʻa e ako fakalelei ʻo e meʻa kuo tohí. Ko ia kapau ʻoku kole atu ke ke lau ha fakamatala ʻi ha fakataha ʻa e fakatahaʻangá, ʻoku totonu ke ke teuteu tōtōivi.
ʻOku ngāueʻaki nai ʻe he kakai ʻe niʻihi ʻa e meʻa ʻe lava ke ui ko e “fakamamafa fakavahaʻa taimi” ʻo ʻikai ko e fakamamafaʻi ʻo e ʻuhingá. ʻOku nau fakamamafaʻi ʻa e ngaahi foʻi leá ʻi he tuʻunga ʻo e ngaahi taimi mālōlō pau, tatau ai pē pe ʻoku mohu ʻuhinga ʻa e fakamamafa ko iá pe ʻikai. ʻOku fakamamafaʻi ʻe he niʻihi ʻa e ngaahi foʻi lea ngāue, ʻo fai nai ʻa e fakamamafa tōtuʻa ʻi he ngaahi takinauná mo e ngaahi fehokotakingaleá. ʻI he taimi ʻoku ʻikai tokoni ai ʻa e fakamamafá ki he māʻalaʻala ʻa e fakakaukaú, ʻoku faingofua leva ai ʻene hoko ko ha tōʻonga fakatupu puputuʻu.
ʻI ha feinga ke ngāueʻaki ʻa e fakamamafaʻi ʻo e ʻuhingá, ʻoku ngāueʻaki ʻe he kau malanga ʻe niʻihi ʻa e leʻo-lahi ange ʻi ha founga ʻe ʻai nai ai ʻa e kau fanongó ke nau ongoʻi ʻoku tafuluʻi kinautolu. Ko e moʻoni, ʻoku tātātaha ke ʻomai ʻe he meʻa ko iá ha ngaahi ola mātuʻaki lelei. Kapau ʻoku ʻikai ke fakanatula ʻa e fakamamafaʻi ʻo e ʻuhingá, ʻe ʻi ai nai ʻa e vakai ʻoku lea fiemāʻolunga ʻa e tokotaha malangá ki heʻene kau fanongó. He lelei ange ē ke kōlenga kia kinautolu ʻo makatuʻunga ʻi he ʻofá pea ke tokoniʻi kinautolu ke nau sio ko e meʻa ʻoku leaʻakí ʻoku fakatou Fakatohitapu mo ʻuhinga lelei!
Founga ke Fakalakalaka Aí. ʻOku faʻa hoko ko e tokotaha ʻoku ʻi ai ʻene palopalema ʻi he fakamamafaʻi ʻo e ʻuhingá ʻoku ʻikai te ne lāuʻilo ki ai. ʻE fiemaʻu nai ha tokotaha kehe ke ne fakahanga ki ai ʻene tokangá. Kapau ʻoku fiemaʻu ke ke fai ha fakalakalaka ʻi he tafaʻaki ko ení, ʻe tokoniʻi koe ʻe hoʻo ʻovasia akó. Pehē foki, ongoʻi tauʻatāina ke kole tokoni mei ha taha pē ʻa ia ko ha tokotaha malanga lelei. Kole kiate ia ke ne fanongo lelei ki hoʻo lautohí mo hoʻo leá pea ke ne toki fai ha ngaahi fokotuʻu ki ha fakalakalaka.
ʻI he kamatá, ʻe fokotuʻu atu nai ʻe hoʻo tokotaha faleʻí ke ke ngāueʻaki ha kupu ʻi he Taua Leʻo ko ha makatuʻunga ia ke ʻahiʻahi ai. Te ne tala atu taʻetoeveiveiua ke ke ʻanalaiso ʻa e ngaahi foʻi sētesi tāutaha ke fakapapauʻi pe ko fē ʻa e ngaahi foʻi lea mo e ngaahi kupuʻi lea ʻoku fiemaʻu ke fakamamafaʻí koeʻuhi ke ʻai ʻa e ʻuhingá ke mahinongofua. Te ne fakamanatu atu nai kia koe ke ke fai ha tokanga makehe ki he ngaahi foʻi lea pau ʻa ia ʻoku tohiʻi fakaʻītalí. Manatuʻi ko e ngaahi foʻi lea ʻi ha sētesi ʻoku nau ngāue fakataha. ʻOku faʻa hoko, ko ha pupunga lea ʻoku totonu ke fakamamafaʻí, ʻo ʻikai ko ha foʻi lea mavahe pē. ʻI he ngaahi lea ʻe niʻihi, ʻe fakalotolahiʻi nai ai ʻa e kau akó, ke nau fai ha tokanga lelei ki he ngaahi fakaʻilonga fakamamafa ʻoku fakahaaʻi ai ke fakamamafaʻi totonu ʻa e ʻuhingá.
ʻI he tuʻunga ko e sitepu hono hoko ʻi he ako ki he meʻa ke fakamamafaʻí, ʻe fakaʻaiʻai nai koe ʻe hoʻo tokotaha faleʻí ke ke fakakaukau ki ha potutohi ʻa ia ʻoku fakalaka atu ia ʻi he sētesí tonu. Ko e hā ʻa e fakakaukau tefito ʻoku fakatupulekina ʻi he kotoa ʻo e palakalafí? ʻOku totonu ke fēfē hono tākiekina ʻe he meʻa ko iá ʻa e meʻa ʻokú ke fakamamafaʻi ʻi he ngaahi sētesi tāutahá? Sio ki he ʻuluʻi-kaveinga ʻo e kupú pea ki he kaveinga tokoni matalalahi ʻoku hā ʻi lalo ai ʻa hoʻo fakamatalá. Ko e hā ʻa e kaunga ʻo e ngaahi meʻá ni ki hoʻo filifili ʻa e ngaahi kupuʻi lea ke fakamamafaʻí? Ko e meʻá ni kotoa ko e ngaahi meʻa tefito ia ke fakakaukau ki ai. Kae tokanga ke ʻoua ʻe fakamamafaʻi mālohi ha ngaahi foʻi lea ʻoku fuʻu lahi.
Pe te ke lea fakatuʻupakē pe lautohi, ʻe toe fakalotolahiʻi koe ʻe hoʻo tokotaha faleʻí ke ke fakaʻatā ʻa e tuʻunga fakaʻuhingá ke ne tākiekina ʻa hono ngāueʻaki ʻo e fakamamafaʻi ʻa e ʻuhingá. ʻOku fiemaʻu ke ke lāuʻilo ki he ngaahi feituʻu ʻa ia ʻoku ngata ai ʻa e tuʻunga fakaʻuhingá, pe ko e feituʻu ʻoku hiki ai ʻa e fakamatalá mei he fakakaukau mahuʻinga ʻe taha ki he taha. ʻE houngaʻia ʻa e kau fanongó kapau ʻoku hanga ʻe hoʻo fakahokó ʻo fakaʻilo kiate kinautolu ʻa e ngaahi feituʻu ko ení. ʻE fai nai eni ʻaki hono puʻaki ʻo fakamamafaʻi ʻa e ngaahi foʻi lea hangē ko e ʻuluakí, hokó, fakaʻosí, ko ia ai, mo e ʻi he ʻuhinga ko iá.
ʻE toe fakahanga ʻe hoʻo tokotaha faleʻí ʻa hoʻo tokangá ki he ngaahi fakakaukau ʻa ia ʻokú ke loto ke fakakau ki ai ha ongoʻi makehé. Ke fai ʻa e meʻá ni te ke fakamamafaʻi nai ʻa e ngaahi foʻi lea hangē ko e mātuʻaki, fakaʻaufuli, ʻikai ʻaupito, taʻefakaʻatuʻi, mahuʻinga, mo e maʻu pē. Ko hoʻo fai iá ʻe lava ke ne tākiekina ʻa e anga ʻo e ongoʻi ʻa hoʻo kau fanongó fekauʻaki mo e meʻa ʻokú ke leaʻakí. ʻOku leaʻaki ʻa e meʻa lahi ange fekauʻaki mo eni ʻi he Ako 11, “Loto-Māfana mo e Ongoʻi.”
Ke fakalakalaka ʻa hoʻo ngāueʻaki ʻa e fakamamafaʻi ʻo e ʻuhingá, ʻe toe fakalotolahiʻi koe ke ke maʻu māʻalaʻala ʻi ho ʻatamaí ʻa e ngaahi poini tefito ʻokú ke loto ke manatuʻi ʻe hoʻo kau fanongó. ʻOku fai ʻa e fakakaukau lahi ange ki he meʻá ni mei he tuʻunga ʻo e lautohi fakahāhaá ʻi he Ako 7, “Fakamamafaʻi ʻa e Ngaahi Fakakaukau Tefitó,” pea mei he tuʻunga ʻo e lea ʻi he Ako 37, “ʻAi ke Eʻa ʻa e Ngaahi Poini Tefitó.”
Kapau ʻokú ke feinga ke fakalakalaka ʻi hoʻo malaʻe fakafaifekaú, fai ha tokanga makehe ki he founga ʻo hoʻo lau ʻa e ngaahi konga Tohitapú. ʻAi ko ha tōʻonga ia ke ʻeke hifo kiate koe, ‘Ko e hā ʻoku ou lau ai ʻa e konga tohi ko ení?’ Ki ha faiako, ko hono lea totonu ʻaki pē ʻa e ngaahi foʻi leá ʻoku ʻikai ke feʻunga maʻu pē ia. Naʻa mo hono lau ʻa e konga tohí fakataha mo e ongoʻí ʻe ʻikai nai ke feʻunga. Kapau ʻokú ke tali ha fehuʻi ʻa ha taha pe akoʻi ha moʻoni tefito, ʻoku lelei ke fakamamafaʻi ʻi he konga Tohitapú, ʻa e ngaahi foʻi lea pe ngaahi kupuʻi lea ʻoku poupou ki he meʻa ʻoku fai ki ai ʻa e lāuleá. He ka ʻikai, ko e tokotaha ʻokú ke lautohi ki aí ʻe ʻikai nai te ne maʻu ʻa e poiní.
Koeʻuhi ʻoku kau ki he fakamamafaʻi ʻa e ʻuhingá ʻa hono fai ha fakamamafa lahi ange ki ha ngaahi foʻi lea mo e ngaahi kupuʻi lea pau, ko ha tokotaha malanga ʻikai taukei ʻe hehema nai ia ke ne fakamamafaʻi ʻo fuʻu tōtuʻa ʻa e ngaahi foʻi lea mo e ngaahi kupuʻi lea ko iá. Ko e ngaahi olá ʻe hangē ia ʻi ha tuʻunga ko e ngaahi nota ʻoku tā ʻe ha tokotaha ʻa ia ko ʻene toki kamata ako pē ia ki ha meʻalea fakamūsika. Kae kehe, ʻi he tānaki atu ki ai ʻa e ʻahiʻahiʻí, ko e “ngaahi nota” tāutahá ʻe hoko pē ia ko e konga ʻo e “fasi” ʻa ia ʻoku fakahaaʻi fakaʻofoʻofa.
Hili hoʻo ako ʻa e niʻihi ʻo e ngaahi meʻa tefitó, te ke ʻi ha tuʻunga ai ke maʻu ʻaonga ʻaki hono siofi ʻa e kau malanga taukeí. ʻE vave ai ʻa hoʻo hoko ʻo ʻiloʻi ʻa e meʻa ʻe lava ke fakahokó ʻaki ʻa e ngaahi tuʻunga kehekehe ʻo e fakamamafá. Pea te ke ʻiloʻi ʻa e mahuʻinga ʻo hono ngāueʻaki ʻa e fakamamafá ʻi he ngaahi founga kehekehe ke ʻai ke māʻalaʻala ʻa e ʻuhinga ʻo e meʻa ʻoku leaʻakí. Ko hono fakatupulekina ʻa e fakamamafaʻi totonu ʻa e ʻuhingá ʻe fakaleleiʻi lahi ai ʻa e tuʻunga ola lelei ʻo hoʻo lautohí mo e malangá tonu.
ʻOua ʻe ako ha meʻa feʻunga pē fekauʻaki mo e fakamamafaʻi ʻa e ʻuhingá ke lavameʻa ai. Koeʻuhi ke ola lelei ʻa e malangá, hanganaki ngāue ki ai kae ʻoua kuó ke pōtoʻi ʻi he fakamamafaʻi ʻa e ʻuhingá, pea lava ke ngāueʻaki ia ʻi ha founga ʻoku ongo fakanatula ki he telinga ʻo e niʻihi kehé.
-
-
Fakamamafaʻi ʻa e Ngaahi Fakakaukau TefitóMaʻu ʻAonga mei he Ako Fakafaifekau Fakateokalatí
-
-
AKO 7
Fakamamafaʻi ʻa e Ngaahi Fakakaukau Tefitó
KO HA tokotaha lautohi lelei ʻoku sio fakalaka atu ia ʻi he sētesi tāutahá, naʻa mo ʻene fakalaka ʻi he palakalafi ʻa ia ʻoku ʻasi aí. ʻI he taimi ʻoku lautohi aí, ʻokú ne manatuʻi ʻa e ngaahi fakakaukau tefito ʻi he sino kotoa ʻo e fakamatala ʻokú ne fakahokó. ʻOku tākiekina ʻe he meʻá ni ʻa ʻene fokotuʻu ʻa e fakamamafá.
Kapau ʻoku ʻikai muimui ʻi he founga ko ení, ʻe ʻikai ha ngaahi poini tuʻu-ki-muʻa ʻi hono fakahokó. ʻE ʻikai ha meʻa ʻe eʻa maʻalaʻala. ʻI hono fakaʻosi ʻo e malangá, ʻe faingataʻa nai ke manatuʻi ha meʻa pē ʻoku taau ke fakatokangaʻi.
Ko e tokanga totonu ki hono fakamamafaʻi ʻo e ngaahi fakakaukau tefitó ʻe faʻa lava ke ne fai ʻa e meʻa lahi ke fakaleleiʻi ai ʻa e lau ʻo ha fakamatala mei he Tohitapú. Ko e fakamamafa peheé ʻe lava ke ne ʻomai ha ʻuhinga lahi ange ki hono lau ʻo e ngaahi palakalafí ʻi ha ako Tohitapu ʻi ʻapi, pe ʻi ha fakataha ʻi he fakatahaʻangá. Pea ʻoku mahuʻinga ia tautefito ʻi he taimi ʻoku fai ai ha malanga mei ha maniusikilipi, hangē ko ia ʻoku fai ʻi he taimi ʻe niʻihi ʻi heʻetau ngaahi fakataha-lahí.
Founga ke Fai Ai Iá. ʻI he akó, ʻe vaheʻi atu nai kia koe ke ke lau ha konga ʻo e Tohitapú. Ko e hā ʻoku totonu ke fakamamafaʻí? Kapau ʻoku ʻi ai ha fakakaukau tefito pe meʻa mahuʻinga ʻoku hā mahino takatakai ʻi he fakamatala te ke laú, ʻe feʻungamālie ke ʻai ia ke eʻa.
Tatau ai pē pe ko e konga te ke laú ko e maau pe fakamatala, ko ha palōveepi pe foʻi talanoa, ʻe maʻu ʻaonga ʻa hoʻo kau fanongó kapau te ke lau lelei ia. (2 Tim. 3:16, 17) Ke fai ení kuo pau ke ke fakakaukau fakatouʻosi ki he ngaahi kupu te ke laú pea mo hoʻo kau fanongó.
Kapau ʻoku teu ke ke lautohi leʻo-lahi mei ha tohi ʻi ha ako Tohitapu pe ʻi ha fakataha ʻa e fakatahaʻangá, ko e hā ʻa e ngaahi fakakaukau tefito ʻe fiemaʻu ke ke fakamamafaʻí? Fakakaukau ki he ʻū tali ki he ngaahi fehuʻi ako kuo pulusí ko e ngaahi fakakaukau tefitó ia. Toe fakamamafaʻi mo e ngaahi fakakaukau ʻoku felāveʻi mo e kaveinga tokoni mata lalahi, ʻa ia ʻoku hā ʻi lalo ai ʻa e fakamatalá.
ʻOku ʻikai fakahinohinoʻi ke ke ʻahiʻahiʻi ʻa hono ngāueʻaki ha maniusikilipi ki he ngaahi malanga ʻoku fai ʻi he fakatahaʻangá. Kae kehe, ʻoku ʻomai ʻi ha tuʻunga ʻa e ngaahi maniusikilipí ki he ngaahi malanga pau ʻi he fakataha-lahí, koeʻuhi ke fakahoko ʻa e ngaahi fakakaukau tatau, ʻi he founga tatau ʻi he ngaahi fakataha-lahí kotoa. Koeʻuhi ke fakamamafaʻi ʻa e ngaahi fakakaukau tefitó ʻi ha maniusikilipi pehē, kuo pau ke ʻuluaki ʻanalaiso lelei ʻe he tokotaha malangá ʻa e fakamatalá. Ko e hā ʻa e ngaahi poini tefitó? ʻOku totonu ke ne malava ʻo ʻiloʻi eni. Ko e ngaahi poini tefitó ʻoku ʻikai ko e ngaahi fakakaukau pē ko ē ʻokú ne ongoʻi ʻoku mahuʻingá. Ko ia ʻa e ngaahi fakakaukau tefito ʻoku fakatupulekina takatakai ai ʻa e fakamatalá tonu. ʻI he taimi ʻe niʻihi ko ha fakamatala nounou ʻo ha fakakaukau tefito ʻi he maniusikilipí ʻokú ne ʻomai ai ha foʻi talanoa pe ko ha founga fakaʻuhinga. ʻOku faʻa fai ha fakamatala mālohi, hili hono fakahoko mai ʻa e fakamoʻoni ʻokú ne poupouʻí. ʻI he fakapapauʻi ʻa e ngaahi poini tefito ko ení, ʻoku totonu ke fakaʻilongaʻi ia ʻe he tokotaha malangá ʻi heʻene maniusikilipí. ʻOku faʻa ʻi ai ha ngaahi poini siʻi pē, ngalingali ʻoku ʻikai laka hake he faá pe ko e nimá. Hokó, ʻoku fiemaʻu ke ne ʻahiʻahi lau ʻi ha founga ʻe malava ngofua ai ʻo fakapapauʻi ia ʻe he kau fanongó. Ko e ngaahi tumutumu eni ʻo e malangá. Kapau ʻoku fakahoko ʻa e fakamatalá fakataha mo e fakamamafa totonú, ʻoku ngalingali lahi ange ke hoko ai ʻo manatuʻi ʻa e ngaahi fakakaukau tefito ko ení. ʻOku totonu ke hoko ʻa e meʻa ko iá ko e taumuʻa ia ʻa e tokotaha malangá.
ʻOku ʻi ai ʻa e ngaahi founga kehekehe ʻe lava ke fakahaaʻi ai ʻe ha tokotaha malanga ʻa e fakamamafa ʻoku fiemaʻú, ke tokoniʻi ai ʻa e kau fanongó ke nau fakapapauʻi ʻa e ngaahi poini tefitó. Te ne ngāueʻaki nai ʻa e faivelenga lahi ange, ko ha liliu ʻi he vavé, loloto ʻa e ongoʻí, pe ngaahi ngaue feʻungamālie ke fakahaaʻi ʻa e fakakaukaú, ko e lave ia ki ha meʻa siʻi pē.
-