LAIPELI Taua Le‘o ‘I HE ‘INITANETÍ
Taua Le‘o
LAIPELI ‘I HE ‘INITANETÍ
Faka-Tonga
ʻ
  • ʻ
  • ā
  • ē
  • ī
  • ō
  • ū
  • TOHI TAPU
  • ‘Ū TOHI
  • NGAAHI FAKATAHA
  • w09 6/15 p. 28-31
  • VAHEʻI ʻO HA MEʻA Ko e Hā? Anga-Fēfē?

‘Ikai ala ma‘u ha vitiō

Kātaki, ‘oku ‘ikai ma‘u ha vitiō.

  • VAHEʻI ʻO HA MEʻA Ko e Hā? Anga-Fēfē?
  • Ko e Taua Leʻo ʻOku Fanongonongo Ai ʻa e Puleʻanga ʻo Sihová—2009
  • Kaveinga Tokoni
  • Fakamatala Meimei Tatau
  • Ko e Hā ʻa e Vaheʻi ʻo ha Meʻa?
  • Ko e Hā ke Vaheʻi Ai ha Meʻá?
  • ʻUhinga ʻo e Toumoua ʻa e Niʻihi
  • Founga ke Vaheʻi Ai ha Meʻá
  • Kau Tangata Anga-Fakatōkilaló ʻOku Nau Akoʻi mo Vahevahe ʻa e Fatongiá
    Ko ʻEtau Moʻui Faka-Kalisitiané mo e Ngāue Fakafaifekaú—Polokalama Ngāue ki he Fakatahá—2020
  • ʻAʻeva Anga-Fakatōkilalo mo Anga-Fakanānā mo Ho ʻOtuá
    Ko e Taua Leʻo ʻOku Fanongonongo Ai ʻa e Puleʻanga ʻo Sihová (Ako)—2020
  • Kau Mātuʻa Akoʻi ʻa e Niʻihi Kehé ke Fua ʻa e Fatongiá
    Ko e Taua Leʻo ʻOku Fanongonongo Ai ʻa e Puleʻanga ʻo Sihová—2002
  • “Tuku Atu ʻa e Ngaahi Meʻá Ni ki ha Kau Tangata Faitōnunga”
    Ko e Taua Leʻo ʻOku Fanongonongo Ai ʻa e Puleʻanga ʻo Sihová (Ako)—2017
Sio ki he Me‘a Lahi Ange
Ko e Taua Leʻo ʻOku Fanongonongo Ai ʻa e Puleʻanga ʻo Sihová—2009
w09 6/15 p. 28-31

VAHEʻI ʻO HA MEʻA Ko e Hā? Anga-Fēfē?

KO E vaheʻi ʻo ha meʻá ʻoku fuoloa ange hono hisitōliá ʻi he palanite ko Māmaní. Naʻe fakatupu ʻe Sihova ʻa hono ʻAlo tofu-pē-taha-ne-fakatupú pea ʻi hono ngāueʻaki leva ʻa hono ʻAló ko ha “tufunga lahi,” naʻá ne ngaohi ʻa e ʻunivēsí. (Pal. 8:22, 23, 30; Sione 1:3) ʻI hono fakatupu ʻe he ʻOtuá ʻa e ʻuluaki ongo meʻa fakaetangatá, naʻá ne tala ange kia kinaua ke na “fakafonu ʻa mamani, pea ikuna ia.” (Sen. 1:28) Naʻe ʻoange ʻe he Tokotaha-Fakatupú ki he ongo meʻá ʻa e ngāue ko hono fakalahi ʻa e Palataisi ʻi ʻĪtení ke kāpui ai ʻa e foʻi māmaní kotoa. ʻIo, mei he kamataʻangá, ko e vaheʻi ʻo ha meʻá naʻe tōʻongaʻaki ia ʻi he kautaha ʻa Sihová.

Ko e hā ʻoku kau ki he vaheʻi ʻo ha meʻá? Ko e hā ʻoku totonu ai ke ako ʻa e kau mātuʻa Kalisitiané ke nau vaheʻi ha ngaahi ngāue pau ʻi he fakatahaʻangá ki he niʻihi kehé, pea ʻe lava fēfē ke nau fai iá?

Ko e Hā ʻa e Vaheʻi ʻo ha Meʻa?

“Ke vaheʻi ha meʻa” ʻoku ʻuhinga iá “ke tuku atu ki ha tokotaha ʻe taha; ke fakanofo ko ʻete fakafofonga; ke ʻoange ʻa e fatongia pe ko e mafai.” (Merriam-Webster’s Collegiate Dictionary, Pulusinga Hono 11) Ko ia ai, ko e vaheʻi ʻo ha meʻá ʻoku fiemaʻu ke kau ki ai ʻa e niʻihi kehe ke nau lavaʻi ha ngaahi taumuʻa. ʻOku anga-maheni ke iku ia ki hono vahevahe ʻo e mafaí.

Ko e faʻahinga ʻoku ʻoange ha ngāue ke nau fai ʻi he fakatahaʻanga Kalisitiané ʻoku ʻamanekina ke nau fakahoko ʻa e ngāué, ke fai hokohoko ha līpooti, pea ke faʻa fetalanoaʻaki mo e tokotaha naʻá ne vaheʻi mai ʻa e meʻa ke faí. Neongo ia, ko e fatongia tefitó, ʻoku hilifaki ia ʻi he tokoua fakanofo naʻá ne vaheʻi ʻa e ngāué. ʻOku fiemaʻu ke ne fakapapauʻi ʻoku hokohoko atu ʻa e ngāué pea fai ha faleʻi ʻo fakatatau ki he fiemaʻú. Neongo ia, ʻe ʻeke nai ʻe he niʻihi, ‘Ko e hā ke vaheʻi ai ha meʻa kapau ʻoku lava ke ke fai pē ʻe koe ʻa e ngāué?’

Ko e Hā ke Vaheʻi Ai ha Meʻá?

Fakakaukau fekauʻaki mo hono fakatupu ʻe Sihova ʻa hono ʻAlo tofu-pē-taha-ne-fakatupú pea vaheʻi ke ne kau ʻi he toenga ʻo e ngāue fakaefakatupú. ʻIo, “naʻe tefito kiate ia ʻa e ngaohi ʻo e meʻa kotoa pe, ʻa e meʻa ʻi he langi mo e meʻa ʻi mamani, ʻa e meʻa hamai mo e meʻa taʻehamai.” (Kol. 1:16) Naʻe mei lava ke fai pē ʻe he Tokotaha-Fakatupú ia ʻa e meʻa kotoa pē, neongo ia naʻá ne fili ke kau ʻa hono ʻAló ʻi he fiefia ʻi hono fakahoko ʻa e ngāue fakaefakatupú. (Pal. 8:31) Naʻe tokoni ʻa e meʻá ni ki he ʻAló ke ne ako ai ʻa e meʻa lahi ange fekauʻaki mo e ngaahi ʻulungaanga ʻo e ʻOtuá. Naʻe ngāueʻaki ʻe he Tamaí ʻi ha ʻuhinga ʻa e faingamālie ko iá ke akoʻi ai ʻa hono ʻAlo tofu-pē-taha-ne-fakatupú.

ʻI heʻene ʻi māmaní, naʻe faʻifaʻitaki ai ʻa Sīsū Kalaisi ki heʻene Tamaí ʻi hono vaheʻi ʻo e fatongiá. Naʻá ne akoʻi māmālie ʻa ʻene kau ākongá. Naʻá ne fekauʻi ʻa e kau ʻapositolo ʻe toko 12 pea ki mui ai ko e kau ākonga kehe ʻe toko 70 ke nau muʻomuʻa ʻiate ia ke takimuʻa ʻi he ngāue fakamalangá. (Luke 9:1-6; 10:1-7) ʻI he taimi naʻe aʻu atu ai ki mui ʻa Sīsū ki he ngaahi feituʻu ko iá, ne ʻosi fakatoka ai ha makatuʻunga lelei kiate ia ke ne kamata mei ai. ʻI heʻene mavahe mei he māmaní, naʻe vaheʻi atu ai ʻe Sīsū ʻa e ngaahi fatongia mamafa ange, ʻo kau ai ʻa e ngāue fakamalanga ʻi māmani lahí, ki heʻene kau ākonga ne ʻosi akoʻí.—Mt. 24:45-47; Ng. 1:8.

Ko e vaheʻi ʻo ha meʻa mo hono akoʻí naʻe hoko ʻo tōʻongaʻaki ia ʻi he fakatahaʻanga Kalisitiané. Naʻe tala ange ʻe he ʻapositolo ko Paulá kia Tīmote: “Ke ke tuku ia ki ha kau tangata ala-falalaʻanga ke tauhi, ko ha niʻihi te nau mafai ke akoʻaki ki ha kakai kehe foki.” (2 Tim. 2:2) ʻIo, ko e faʻahinga taukeí ʻoku fiemaʻu ke nau akoʻi ʻa e faʻahinga, ʻa ia ʻi he tafaʻaki ʻe tahá, te nau akoʻi mo e toe niʻihi kehe.

ʻI hono vaheʻi ʻa e niʻihi ʻo e ngāue ne ʻoange kiate iá, ʻe lava ke vahevahe ha mātuʻa mo e niʻihi kehé ʻa e fiefia ʻi he faiakó mo e tauhí. ʻI hono ʻiloʻi ʻoku fakangatangata ʻa e ngaahi malava fakaetangatá, ʻoku maʻu ʻe he kau mātuʻá ʻa e toe ʻuhinga lahi ange ke kole ki he niʻihi kehé ke nau tokoni ʻi he ngaahi fatongia ʻi he fakatahaʻangá. ʻOku fakahaaʻi ʻe he Tohi Tapú: “Ko e angavaivai ʻoku ai ʻene poto.” (Pal. 11:2) Ko e anga-vaivaí ʻoku kau ai ʻa e lāuʻilo ki hoto ngātangá. Kapau ʻokú ke feinga ke fai ʻiate koe pē ʻa e meʻa kotoa, te ke helaʻia ʻosi ai pea toʻo ai mei ho fāmilí ʻa e taimi naʻe mei lava ke fakamoleki kia kinautolú. Ko ia ko e ʻalunga moʻoni ia ʻo e potó ke vahevahe ʻa e mamafa ʻo e fatongiá. Ko e fakatātaá, ko e tokoua ʻoku ngāue ko e sea ʻi he kulupu ʻo e kau mātuʻá. Te ne kole nai ki he kau mātuʻa kehé ke ʻaotitaʻi ʻa e paʻanga ʻa e fakatahaʻangá. ʻI heʻenau vakaiʻi ʻa e ngaahi lēkōtí, ko e kau mātuʻa ko iá ʻe lava ke nau alāanga ai mo e tuʻunga fakapaʻanga ʻo e fakatahaʻangá.

Lolotonga ko e vaheʻi ʻo ha meʻá ʻoku ʻoatu ai ha faingamālie ki he niʻihi kehé ke nau maʻu ai ʻa e pōtoʻi mo e taukei ʻoku fiemaʻú, ʻoku toe fakaʻatā ai ʻa e tokotaha ʻokú ne vaheʻi ʻa e fatongiá ke ne siofi ʻa e ngaahi malava ʻa e faʻahinga ko ia kuo ʻoange ki ai ʻa e ngāué. Ko ia ai, ʻi hono vaheʻi ʻa e ngaahi ngāue feʻungamālie ʻi he fakatahaʻangá, ʻoku lava ke siviʻi ai ʻe he kau mātuʻá ʻa e faʻahinga ʻoku ʻamanekina ke nau hoko ko e kau sevāniti fakafaifekaú pe “ʻoku nau feʻunga.”—1 Tim. 3:10, Ko e Taulua.

Fakaʻosí, ʻi he vaheʻi ʻo ha meʻá, ʻoku fakahaaʻi ai ʻe he kau mātuʻá ʻenau falala ki he niʻihi kehé. Naʻe akoʻi ʻe Paula ʻa Tīmote ʻi heʻene ngāue fakataha mo ia he ngāue fakamisinalé. Naʻe hoko ai ha haʻi vāofi ʻi he ongo tangatá ni. Naʻe ui ʻe Paula ʻa Tīmote ko hono “foha mooni i he tui.” (1 Tim. 1:2, PM) ʻI he tuʻunga meimei tatau, naʻe faʻu ha haʻi mālohi ʻi he vahaʻa ʻo Sihova mo Sīsuú ʻi heʻena ngāue fakataha ʻi hono fakatupu ʻa e meʻa kehe kotoa pē. ʻI hono tuku ʻa e ngāue ki he niʻihi kehé, ʻe lava ke fakatupulekina ai ʻe he kau mātuʻá ha vahaʻangatae māfana mo kinautolu.

ʻUhinga ʻo e Toumoua ʻa e Niʻihi

Neongo hono ʻiloʻi ʻa e ngaahi ʻaongá, ʻoku faingataʻa ki he kau mātuʻa ʻe niʻihi ke vaheʻi ha meʻa, ʻoku nau toumoua nai koeʻuhi ʻoku nau ongoʻi ʻoku nau tukuange ai honau mafaí. ʻOku nau fakakaukau nai kuo pau maʻu pē ke nau tuʻu ʻi he fohé, hangē ko e laú. Neongo ia, manatuʻi ki muʻa ʻi heʻene ʻalu hake ki hēvaní, naʻe fakamafaiʻi ʻe Sīsū ʻa ʻene kau ākongá ke nau fakahoko ha ngāue mamafa, lolotonga ia naʻá ne ʻiloʻi te nau lavaʻi ʻa e ngaahi ngāue lahi ange ʻi he meʻa naʻá ne faí!—Mt. 28:19, 20; Sione 14:12.

Kuo vaheʻi atu nai ʻe he kau mātuʻa kehe ha meʻa ke fai ʻi he kuohilí ka naʻe ʻikai te nau sio ki ha ola fakafiemālie. ʻOku nau ongoʻi nai ʻe lava ke nau fai ʻe kinautolu ʻo lelei ange mo vave ange ʻa e ngāué. Neongo ia, fakakaukau angé ki he faʻifaʻitakiʻanga ʻa Paulá. Naʻá ne ʻiloʻi ʻa e mahuʻinga ʻo e vaheʻi ʻo ha meʻá, ka naʻá ne ʻiloʻi ko e faʻahinga ʻoku akoʻí heʻikai te nau fakahoko maʻu pē ʻa e ngaahi meʻa naʻá ne ʻamanekiná. ʻI heʻene ʻuluaki fononga fakamisinalé, naʻe akoʻi ai ʻe Paula ʻa e talavou naʻá ne kaungā fononga mo iá, ʻa Maʻake. Naʻe siva moʻoni e ʻamanaki ʻa Paulá ʻi hono liʻaki ʻe Maʻake ʻa ʻene ngāué pea foki ki ʻapí. (Ng. 13:13; 15:37, 38) Neongo ia, naʻe ʻikai tuku ai hono akoʻi ʻe Paula ʻa e niʻihi kehé. Hangē ko ia ne ʻosi lave ki aí, naʻá ne fakaafeʻi ʻa e talavou Kalisitiane ko Tīmoté ke hoko ko hono kaungā fononga. ʻI he taimi naʻe mateuteu ai ʻa Tīmote ke fua ʻa e fatongia mamafa angé, naʻe tuku ia ʻe Paula ʻi ʻEfesō, ʻo ne ʻoange kiate ia ʻa e mafai ke ne fakanofo ʻa e kau ʻovasia mo e kau sevāniti fakafaifekau ʻi he fakatahaʻangá.—1 Tim. 1:3; 3:1-10, 12, 13; 5:22.

ʻI he tuʻunga meimei tatau, ko e kau mātuʻa ʻi he ʻaho ní ʻoku ʻikai totonu ke nau foʻi ʻi hono akoʻi ʻa e fanga tokouá koeʻuhí pē ko e ʻikai fai lelei ʻe ha taha ʻo kinautolu. ʻOku fakapotopoto mo mahuʻinga ke ako ke falala ki he niʻihi kehé pea ke akoʻi kinautolu. Kae kehe, ko e hā e ngaahi moʻoniʻi meʻa ʻoku totonu ke manatuʻi ʻe he kau mātuʻá ʻi hono vaheʻi ʻo ha meʻá?

Founga ke Vaheʻi Ai ha Meʻá

ʻI hono vaheʻi ʻo e ngaahi fatongiá, vakai angé ki he ngaahi tuʻunga taau ʻo e fanga tokoua ʻokú ke fakakaukau ki aí. ʻI he taimi naʻe malanga hake ai ha fiemaʻu ke tokangaʻi ʻa e tufa fakaʻaho ʻo e meʻakai ʻi Selusalemá, naʻe fili ai ʻe he kau ʻapositoló ‘ha toko fitu, ko ha kau tangata kuo fakaongoongolelei mai, ʻo nau mātuʻaki fakalaumālie mo poto.’ (Ng. 6:3) Kapau te ke kole ki ha taha taʻefalalaʻanga ke ne fai ha ngāue, ʻe ʻikai pē nai malava ke ne fakahoko ia. Ko ia ʻuluaki vaheʻi ʻa e fanga kiʻi ngāue iiki. ʻI he fakamoʻoniʻi ʻoku faitōnunga ki ai ha tokotaha, te ne malava nai ai ke fakahoko ʻa e fatongia lahi ange.

Ka ʻoku kau ki ai ʻa e meʻa lahi ange. ʻOku kehekehe ʻa e angaʻitangatá mo e ngaahi malavá. ʻOku kehekehe foki ʻa e taukei ʻa e tokotaha taki taha. Ko ha tokoua ʻoku anga-fakakaumeʻa, mo anga-leleí ʻe lelei nai ke ne hoko ko ha tokotaha fakanofonofo, lolotonga ia ko ha tokotaha ʻoku maau mo palani fakaʻāulilikí ʻe fakamoʻoniʻi nai ʻa ʻene ʻaonga lahi ke hoko ko ha tokoni ia ki he sekelitali ʻa e fakatahaʻangá. Ko ha tuofefine ʻokú ne maʻu ʻa e pōtoʻi ʻi he fokotuʻutuʻu meʻá ʻe ʻoange nai ke ne fokotuʻutuʻu ʻa e matalaʻiʻakau ʻi he Fakamanatú.

ʻI hono vaheʻi ʻo e ngaahi fatongiá, fakahaaʻi mahino ʻa e meʻa ʻoku ʻamanekiná. Ki muʻa ke fekauʻi atu ʻe Sione Papitaiso ʻa e kau talafekau kia Sīsuú, naʻá ne fakamatalaʻi kia kinautolu ʻa e meʻa naʻá ne fiemaʻu ke ʻiló mo e fakalea ʻo e meʻa ke nau ʻeké. (Luke 7:18-20) ʻI he tafaʻaki ʻe tahá, ʻi he taimi naʻe fakahinohinoʻi ai ʻe Sīsū ʻa ʻene kau ākongá ke nau tānaki ʻa e toenga ʻo e meʻakai fakaemana naʻá ne tokonakí, naʻá ne ʻoange mo e fakaikiiki kia kinautolu. (Sione 6:12, 13) ʻOku fakatuʻunga ʻa e meʻa lahi ʻi he natula ʻo e ngāué mo e tuʻunga taau ʻo e tokotaha tokoní. Ko e tokotaha ʻokú ne vaheʻi ha meʻá mo e tokotaha naʻe fakaafeʻi ke ne fai ʻa e ngāué ʻoku totonu ke na mahinoʻi fakatouʻosi ʻa e ngaahi ola ʻoku ʻamanekiná mo e lahi ʻo e taimi ke līpooti ai ʻa e fakalakalaka ʻoku hokó. ʻOku totonu ke na fakatou ʻiloʻi ʻa e lahi ʻo e meʻa ʻoku tuku ke fai ʻaki ʻa e fakapotopoto ʻa e tokotaha ʻokú ne fai ʻa e ngāué. Kapau ko e ngāué ʻoku fiemaʻu ke kakato ʻi ha ʻaho pau, ʻe fakaueʻiloto ange nai kapau ko e ʻaho ʻoku fiemaʻu ke ʻosi ki aí ʻoku fai ha lāulea mo ha felotoi ki ai kae ʻikai ko hono fokotuʻu atu pē.

Ko e tokotaha kuo vaheʻi ki ai ʻa e ngāué ʻoku totonu ke mateuteu atu kiate ia ʻa e paʻanga, meʻangāue mo ha tokoni ʻo fakatatau ki he fiemaʻú. ʻE ʻaonga nai ke ʻai ʻa e fokotuʻutuʻú ke ʻilo ki ai ʻa e niʻihi kehé. ʻI he taimi naʻe ʻoange ai ʻe Sīsū kia Pita ʻa e “ngāhi kī ʻo e Puleʻanga ʻo Hevani,” naʻá ne fai ia ʻi he ʻi ai ʻa e kau ākonga kehé. (Mt. 16:13-19) ʻI he founga tatau, ʻi he ngaahi tuʻunga ʻe niʻihi ʻe lelei nai ke tuku ke ʻiloʻi ʻe he fakatahaʻangá ʻa e tokotaha ʻoku fakafatongiaʻi ki ha ngāue pau.

ʻOku toe fiemaʻu foki ʻa e tokanga. Kapau ʻokú ke kei feinga ke puleʻi ʻa e ngāue kuó ke tuku atu ki ha taha, ʻoku tatau pē ia mo hoʻo pehē ange ki ai, “ʻoku ʻikai moʻoni te u falala au kiate koe.” Ko ia ai, ʻi he taimi ʻe niʻihi ko e olá heʻikai nai tatau ia mo e meʻa tofu pē naʻá ke ʻamanekiná. Ka, ʻo kapau ko e tokoua naʻe ʻoange ki ai ha fatongiá ʻoku tuku kiate ia ha kiʻi tauʻatāina, ʻoku ngalingali te ne maʻu ai ʻa e loto-maʻu mo e taukei. Ko hono moʻoní, ʻoku ʻikai ʻuhinga eni iá heʻikai fai ha tokanga ia ki he founga ʻo ʻene fakahoko ʻa e ngāué. Neongo hono ʻoange ha ngafa ʻi he ngāue fakaefakatupú ki hono ʻAló, naʻe kei kau pē ʻa Sihova tonu ʻi he ngāué. Naʻá ne pehē ki he Tufunga Lahí: ‘Ta ngaohi tangata ʻi hota imisí.’ (Sen. 1:26) Ko ia ʻi hoʻo leá mo e ngāué, poupouʻi ʻa e ngāue ʻoku faí, pea fakaongoongoleleiʻi ʻa e tokotahá ʻi heʻene ngaahi feingá. Ko ha vakai nounou ki he olá ʻe lava ke tokoniʻi ai ia. Kapau ʻoku ʻikai fai lelei ʻa e ngāué, ʻoua ʻe toumoua ke fai ha faleʻi pe tokoni lahi ange. Manatuʻi, ko e fatongia aofangatukú ʻoku ʻiate koe ia ʻa e tokotaha naʻá ke vaheʻi ha meʻá.—Luke 12:48.

Kuo maʻu ʻaonga ʻa e tokolahi mei hono vaheʻi kia kinautolu ʻa e ngaahi ngāue ʻi he fakatahaʻangá ʻe he kau mātuʻa naʻa nau mahuʻingaʻia moʻoni ʻia kinautolu. Ko e moʻoni, ʻoku fiemaʻu ke ʻiloʻi ʻe he kau mātuʻa kotoa pē ʻa e ʻuhinga mo e founga ke vaheʻi ai ha meʻa ke faí, ʻi he faʻifaʻitaki kia Sihova.

[Fakatātā ʻi he peesi 29]

KO E VAHEʻI ʻO HA MEʻÁ

• ko ha founga ia ke vahevahe ai ʻa e fiefia ʻi he lavaʻi ʻo ha meʻa

• ko ha founga ia ke lavaʻi ai ʻa e meʻa lahi ange

• ko ha fakahāhā ia ʻo e poto mo e anga-vaivai

• ko ha founga ia ke akoʻi ai ʻa e niʻihi kehé

• ko ha founga ia ke fakahāhā ai ʻa e falala ki he niʻihi kehé

[Fakatātā ʻi he peesi 30]

FOUNGA KE VAHEʻI AI HA MEʻÁ

• Filifili ʻa e faʻahinga tāutaha ʻe feʻungamālie ki he ngāué

• Fakamatalaʻi/fetuʻutaki mahino

• Fakamāʻalaʻala ʻa e meʻa ʻoku totonu ke fakahokó

• Tokonaki ʻa e koloa ʻoku fiemaʻú

• Tokanga fekauʻaki mo e ngāué, pea fakahāhā hoʻo falalá

• Loto-lelei ke fua ʻa e fatongia aofangatukú

[Fakatātā ʻi he peesi 31]

Ko e vaheʻi ʻo ha meʻá ʻoku kau ki ai ʻa hono tuku atu ʻo ha ngāue pea muimuiʻi ʻa e fakalakalaka ʻoku aʻu ki aí

    ʻŪ Tohi Faka-Tonga (1987-2026)
    Hū ki Tu‘a
    Hū ki Loto
    • Faka-Tonga
    • Share
    • Sai‘ia
    • Copyright © 2025 Watch Tower Bible and Tract Society of Pennsylvania
    • Makatu‘unga Hono Ngāue‘akí
    • Polisī Fakafo‘ituitui
    • Privacy Setting
    • JW.ORG
    • Hū ki Loto
    Share