ʻEke Heʻetau Kau Lautohí . . .
Ko Kihená ko ha feituʻu ia ʻo e afi fakamamahi?
▪ ʻI he ngaahi fakamatala Kōsipelí, ʻoku fakatokanga ai ʻa Sīsū ki heʻene kau ākongá fekauʻaki mo e faingataʻaʻia ʻi he fakamaau ʻo Kihená. ʻOku hā mahino, naʻe fakataumuʻa ʻe Sīsuú ke fai ha fakakaukau fakamātoato ki he fakatokangá. Kae kehe, naʻá ne ʻuhingá ki ha heli ʻoku ulo ʻo e fakamamahi taʻengata?—Mātiu 5:22.
ʻUluakí, tau sio angé ki he foʻi leá tonu. Ko e foʻi lea faka-Kalisi ko e Geʹen·na ʻoku fehoanakimālie ia mo e foʻi lea faka-Hepelū ko e geh Hin·nomʹ ko hono ʻuhingá ko e “telea ʻo Hinomi,” pe ko ʻene kakato angé ko e geh veneh-Hin·nomʹ, ʻoku ʻuhingá ko e “telea ae fānau o Henomi.” (Siosiua 15:8; 2 Tuʻi 23:10, PM) Ko e feituʻu fakasiokālafi ko ení, ʻoku ʻiloa he ʻahó ni ko e Wadi er-Rababi, ko ha teleʻa loloto mo fāsiʻi ia ʻoku tuʻu ʻi he fakatonga mo e tonga-hihifo ʻo Selusalemá.
ʻI he taimi ʻo e ngaahi tuʻi ʻo Siutá, mei he senituli hono valu K.M., naʻe ngāueʻaki ai ʻa e feituʻu ko ení ki he ngaahi ouau fakapanganí, ʻo kau ai ʻa e tutu fakaefeilaulau ʻo e fānaú ʻi he afí. (2 Kalonikali 28:1-3; 33:1-6) Ko e palōfita ko Selemaiá naʻá ne tomuʻa tala ko e teleʻa tatau ʻe hoko ko e feituʻu ia ʻe tāmateʻi ai ʻa e kau Siutá ʻi he nima ʻo e kau Pāpiloné ʻi he fakamaau mei he ʻOtuá ki heʻenau fulikivanú.a—Selemaia 7:30-33; 19:6, 7.
Fakatatau ki he mataotao Siu ko David Kimhi (1160 nai-1235 T.S. nai), naʻe liliu ki mui ʻa e teleʻá ko ha lingiʻanga veve ki he kolo ko Selusalemá. Naʻe hoko ʻa e feituʻú ko ha tutuʻanga veve ʻa ia naʻe tauhi ke ulo maʻu pē ke fakaʻauha ai ʻa e vevé. Ko ha meʻa pē naʻe lī ki he lingiʻanga veve ko ení naʻe ʻauha fakaʻaufuli, ʻo hoko ko e efuefu.
Kuo fili ʻe he kau liliu Tohi Tapu tokolahi ʻo ʻikai haʻanau totonu ki ai, ke liliu ʻa e Geʹen·na ko e “heli.” (Mātiu 5:22, PM) Ko e hā hono ʻuhingá? Koeʻuhí naʻa nau fakafekauʻaki ʻa e tui tupuʻanga fakapangani ki ha fakamaau kakaha ki he fulikivanú hili ʻa e maté ʻaki ʻa e afi moʻoni ʻi he teleʻa ʻi tuʻa Selusalemá. Kae kehe, naʻe ʻikai ʻaupito fakafekauʻaki ʻe Sīsū ʻa Kihena ki ha fakamamahi.
Naʻe ʻiloʻi ʻe Sīsū ko e foʻi fakakaukau tonu ki hono tutu moʻui ʻo e kakaí ʻoku fakalielia ia ki heʻene Tamai fakahēvaní, ʻa Sihova. ʻI he lave ki hono ngāueʻaki ʻo Kihena ʻi he ngaahi ʻaho ʻo e palōfita ko Selemaiá, naʻe pehē ʻe he ʻOtuá: “Kuo nau tanu ʻa e ngahi ʻesi ʻi Tofeti, ʻa ia ʻoku ʻi he Teleʻa ʻo e foha ʻo Hinomi, ke fakamomofi ʻenau fanau tangata mo ʻenau fanau fefine ʻi he afi: ʻa ia ko e meʻa naʻe ʻikai te u tuʻutuʻuni, pea naʻe ʻikai ake ia ʻi hoku loto.” (Selemaia 7:31) ʻIkai ngata aí, ko e fakakaukau ʻo e fakamamahiʻi ʻo e kau maté ʻoku fepaki ia mo e ʻulungaanga ʻofa ʻo e ʻOtuá pea pehē ki he akonaki mahino ʻa e Tohi Tapú ʻo pehē ko e kau maté ʻoku “ʻikai te nau ʻilo ha momoʻi meʻa.”—Koheleti 9:5, 10.
Naʻe ngāueʻaki ʻe Sīsū ʻa e foʻi lea ‘Kihená’ ke fakatātaaʻiʻaki ʻa e fakaʻauha fakaʻaufuli tupu mei he fakamaau-tamaki ʻa e ʻOtuá. Ko ia ai, ko e ‘Kihená’ ʻoku ʻi ai hono ʻuhinga meimei tatau mo e “Anoafi,” naʻe lave ki ai he tohi Fakahaá. ʻOkú na fakatātaaʻi fakatouʻosi ʻa e fakaʻauha taʻengata ʻa ia heʻikai malava ai ha toetuʻu.—Luke 12:4, 5, NW; Fakahā 20:14, 15.
[Fakamatala ʻi lalo]
a ʻI he fakamatala ki he kikite ko ení, ʻoku pehē ʻi he New Catholic Encyclopedia: “ʻI he fakaʻauha ʻo Selusalemá naʻe tāmateʻi ai ʻa e fuʻu tokolahi ʻo hono kakaí ʻo liʻaki ai ʻa honau ʻangaʻangá, ʻo ʻikai ke tanu, ʻi he teleʻá ke ʻauʻaunga ai pe ke tutu.”