Ko e ongo tāimuʻa ko George Rollston mo Arthur Willis ʻi heʻena tuʻu ʻo ʻutu ʻa e tangikē vai ʻo ʻena kaá.—Feituʻu Fakatokelau, 1933
MEI HOTAU KUOHILÍ
“ʻOku ʻIkai ha Hala Ia ʻe Fuʻu Tokakovi pe Fuʻu Lōloa”
ʻI HE ʻaho 26 ʻo Maʻasi, 1937, naʻe lele māmālie atu ai ha ongo tangata naʻá na ongosia he fonongá ʻi heʻena veeni efuá ki Senē, ʻAositelēlia. Talu ʻena mavahe mei he koló ʻi ha taʻu ʻe taha ki muʻa ai, naʻá na fononga ʻo laka hake ʻi he maile ʻe 12,000 (kilomita ʻe 19,300) ʻo fou ʻi he niʻihi ʻo e ngaahi vahefonua mamaʻo taha mo tokakovi taha ʻo e konitinēnití. Ko e ongo tangatá ni naʻe ʻikai ko ha ongo tangata fakatotolo pe kumi ki ha ngaahi meʻa foʻou. Ko Arthur Willis mo Bill Newlands ko e toko ua ia ʻi he kau tāimuʻa faivelenga naʻa nau fakapapauʻi ke nau ʻave ʻa e ongoongo lelei ʻo e Puleʻanga ʻo e ʻOtuá ki he ngaahi kolo ʻuta lalahi fakaʻulia ʻo ʻAositelēliá.
ʻI he aʻu mai ki he konga ki mui ʻo e 1920 tupú, naʻe malanga ai ʻa e kiʻi Kau Ako Tohi Tapua ʻi ʻAositelēliá ʻi he meimei ngaahi kolo lalahi mo e fanga kiʻi kolo iiki tuʻu matātahí. Naʻe tuʻu loto fonua ʻa e ngaahi kolo ʻuta naʻe siʻi hono nofoʻí, ʻi ha feituʻu pakukā naʻe laka hake ʻi he vaeua ʻo e lahi ʻo ʻAmeliká. Kae kehe, ko e fanga tokouá, naʻa nau ʻiloʻi lelei ko e kau muimui ʻo Sīsuú naʻe pau ke nau faifakamoʻoni fekauʻaki mo ia “ki he feituʻu taupotu taha ʻo e māmaní,” ʻo kau ai ʻa e ngaahi kolo ʻuta mamaʻo ʻi ʻAositelēliá. (Ngā. 1:8) Ka ʻe lava fēfē ke nau lavaʻi ha ngāue lahi fau pehē? ʻI he tui kakato ʻe tāpuakiʻi ʻe Sihova ʻenau ngaahi feingá, naʻa nau fakapapauʻi ai ke fai honau lelei tahá.
TOFA ʻE HE KAU TĀIMUʻÁ ʻA E HALÁ
ʻI he 1929, naʻe faʻu ai ʻe he ngaahi fakatahaʻanga ʻi Kuinisilaní mo e feituʻu faka-Hihifo ʻo ʻAositelēliá ha ngaahi veeni naʻe fakanāunauʻi lelei ke nau ʻosiki ʻa ʻenau feituʻu ngāue ʻi honau ngaahi feituʻu tuʻu loto fonuá. Naʻe heka ʻi he ngaahi vēní ʻa e kau tāimuʻa sino mālohi ʻa ia naʻe lava ke nau matuʻuaki ʻa e ngaahi tuʻunga faingataʻá pea ngaahi ʻa e ngaahi meʻalelé ʻi he taimi naʻe maumau aí. Ko e kau tāimuʻa ko ení naʻa nau ʻaʻahi ki he ngaahi feituʻu lahi ʻa ia naʻe teʻeki ai ʻaupito ke fai ai ha ngāue fakaefakamoʻoni ki muʻa.
Ko e kau tāimuʻa naʻe ʻikai maʻu haʻanau meʻalelé naʻa nau heka pasikala ki he ngaahi feituʻu ʻutá. Ko e fakatātaá, ʻi he 1932, naʻe kamataʻi ai ʻe he tokotaha taʻu 23 ko Bennett Brickell ha fononga fakaemalanga māhina ʻe nima mei Rockhampton, Kuinisilani ki he feituʻu fakatokelau mamaʻo ʻo e vahefonua ko iá. ʻI heʻene pasikala uta mamafá, naʻá ne ʻave ai ʻa e ngaahi kafu, vala, meʻakai, mo ha ʻū tohi lahi. ʻI he pā ʻa e vaʻe ʻo ʻene pasikalá, naʻá ne hokohoko atu pē ʻi heʻene tuipau ʻe tataki ia ʻe Sihova. Naʻá ne taki fakaʻosi ʻene pasikalá ʻi he maile ʻe 200 (kilomita ʻe 320) ʻi he ngaahi feituʻu ʻa ia naʻe mate ai ki muʻa ha kau tangata ʻi he fieinuá. ʻI he taʻu ʻe 30 hokó, naʻe fononga ai ʻa Tokoua Brickell ʻi he maile ʻe laui kilu ʻi he kotoa ʻo ʻAositelēliá ʻi ha pasikala, paiki mo e kā. Naʻá ne kamataʻi ai ʻa e ngāue fakamalangá ʻi he lotolotonga ʻo e kau ʻApó pea tokoni ki hono fokotuʻu ʻa e ngaahi fakatahaʻanga foʻou, ʻo ne hoko ai ʻo ʻilolahia pea fakaʻapaʻapaʻi ʻi he kotoa ʻo e ngaahi kolo ʻutá.
IKUʻI ʻA E NGAAHI POLÉ
ʻOku kau ʻa ʻAositelēlia ʻi he fonua ʻi māmani ʻoku nofoʻi tokosiʻi taha ʻo fakatatau ki he lahi ʻo e konga kelekelé, pea tautefito ki he feituʻu ʻutá ʻa e tokosiʻi hono nofoʻí. Ko ia ai, kuo fakahāhā ʻe he kakai ʻa Sihová ʻa e fakapapau ke kumi ki he faʻahinga tāutaha ʻi he ngaahi feituʻu mamaʻo ʻo e konitinēnití.
Ko e ongo tāimuʻa ko Stuart Keltie mo William Torrington naʻá na fakahāhā ʻa e faʻahinga fakapapau ko iá. ʻI he 1933, naʻá na kolosi ai ʻi he Toafa Simpson, ko ha fuʻu toafa ʻoneʻone ke malanga ʻi he kolo ko Alice Springs, ʻi he loto-mālie ʻo e konitinēnití. ʻI he maumau ʻena kiʻi kaá naʻe pau ai ke na liʻaki, pea ko Tokoua Keltie—ʻa ia naʻe vaʻe loi—naʻe hokohoko atu ʻene fononga fakamalangá, ka ne heka ʻi he taimi ko ení ʻi ha kāmeli! Naʻe ola lelei ʻa e ngaahi feinga ʻa e ongo tāimuʻá ʻi heʻena fetaulaki mo ha pule hōtele ʻi ha tauʻanga lēlue mamaʻo ʻi William Creek. Ko e pule hōtelé, ko Charles Bernhardt, naʻá ne tali ki mui ʻa e moʻoní, fakatau atu hono hōtelé, pea tāimuʻa toko taha ʻi he taʻu ʻe 15 ʻi he niʻihi ʻo e ngaahi feituʻu pakukā taha mo mamaʻo taha ʻo ʻAositelēliá.
Teuteu ʻa Arthur Willis ke mavahe ʻi ha fononga fakamalanga ʻi he ngaahi kolo ʻuta lahi fakaʻulia ʻo ʻAositelēlia.—Perth, Fakahihifo ʻo ʻAositelēliá, 1936
Ko e muʻaki kau tāimuʻá naʻe fiemaʻu moʻoni kiate kinautolu ʻa e loto-toʻa mo e loto-lahi ke nau ikuʻi ʻaki ʻa e ngaahi pole lahi naʻa nau fehangahangai mo iá. ʻI heʻena fononga fakamalanga ʻi he ngaahi kolo ʻuta ʻo ʻAositelēliá, ko Arthur Willis mo Bill Newlands, naʻe lave ki ai ki muʻá, naʻá na ngāue mālohi ʻi he taimi ʻe taha ʻo feʻunga mo e uike ʻe ua ʻi heʻena fononga ʻi he maile ʻe 20 (kilomita ʻe 32) koeʻuhí naʻe iku ʻo pelepela ʻatā ʻa e toafá ʻi ha ngaahi ʻuha lahi. ʻI he taimi ʻe niʻihi, naʻá na tā pupuha mo ongosia ʻi he vevela ʻa e ʻeá ʻi hono teke ʻena vēní ʻi he ngaahi fuʻu tahake ʻoneʻoné, ʻo na fou ʻi ha ngaahi teleʻa makamaka pea kolosi ʻi ha ngaahi tokaʻanga vai ʻoneʻone. ʻI he maumau ʻena vēní, ʻa ia naʻe faʻa hokó, naʻá na luelue pe heka pasikala ʻi ha ngaahi ʻaho ke aʻu ki he kolo ofi tahá peá na tali leva ai ke aʻu mai ʻa e ngaahi konga ʻo e vēní ke fetongiʻaki. Neongo ʻa e ngaahi tuʻunga faingataʻa peheé, naʻá na tauhi maʻu ha fakakaukau pau. Ko Arthur Willis, ʻi heʻene toe fakalea ha fakamatala naʻe fai ʻi he makasini The Golden Age, naʻá ne fakahaaʻi ki mui ai: “ʻOku ʻikai ha hala ia ʻe fuʻu tokakovi pe fuʻu lōloa ki Heʻene kau fakamoʻoní.”
Ko ha tāimuʻa taimi lōloa ko Charles Harris naʻá ne fakamatala ʻo pehē ko e nofo mavahé mo e ngaahi faingataʻaʻia fakaesino ʻi he ngaahi kolo ʻutá naʻe tohoakiʻi moʻoni ai ia ke ne ofi ange kia Sihova. Naʻá ne toe pehē: “ʻOku lelei ange ʻa e moʻuí ʻi he fononga mo ha kiʻi kato siʻisiʻi ʻo ka ala lava. Kapau naʻe loto-lelei ʻa Sīsū ke ne mohe ʻi tuʻa ʻi he taimi naʻe fiemaʻu aí, tā ʻoku totonu ke tau fiefia ke fai ʻa e meʻa tatau kapau ʻoku fiemaʻu ʻi heʻetau vāhenga-ngāué.” Pea ko e meʻa ia naʻe fai ʻe he kau tāimuʻa tokolahi. Mālō mo ʻenau ngaahi feinga mālohí, kuo aʻu ai ʻa e ongoongo leleí ki he tuliki kotoa ʻo e konitinēnití, ʻi hono tokoniʻi ʻa e faʻahinga tāutaha taʻefaʻalaua ke nau tuʻu maʻá e Puleʻanga ʻo e ʻOtuá.
a Naʻe ngāueʻaki ʻe he Kau Ako Tohi Tapú ʻa e hingoa Kau Fakamoʻoni ʻa Sihová ʻi he 1931.—ʻAi. 43:10.