RUTI

1 Pa nyengu yo akweruzga+ ayeruzganga, mucharu munguwa nja, ndipu munthu munyaki wangutuwa ku Betelehemu+ wa ku Yuda kuchija nge mulendu mucharu* cha Mowabu.+ Iyu wangulutiya limoza ndi muwolu waki ndipuso ŵana ŵaki ŵaŵi anthulumi. 2 Munthu mwenuyu zina laki lenga Elimeleki,* muwolu waki wenga Nawomi,* ndipu ŵana ŵaki ŵaŵi ŵenga Maloni* ndi Kiliyoni.* Yiwu ŵenga Aefurata akutuliya ku Betelehemu wa ku Yuda, ndipu anguza mucharu cha Mowabu ndi kuja mwenimo.

3 Pati pajumpha nyengu, Elimeleki mulumu waku Nawomi wangufwa ndipu Nawomi wanguja ndi ŵana ŵaki ŵaŵi. 4 Pavuli paki, ŵana anthulumi ŵenaŵa anguto anthukazi a ku Mowabu, munyaki wadanikanga kuti Oripa ndipu munyaki wadanikanga kuti Ruti.+ Anguja kweniko kwa vyaka pafufupi 10. 5 Sonu ŵana anthulumi ŵenaŵa, Maloni ndi Kiliyoni nawu angufwa, ndipu munthukazi yo, wanguja wambula ŵana ŵaki anthulumi ŵaŵi kweniso wambula mulumu waki. 6 Sonu iyu wanguŵanaŵana kuti waweku ku Mowabu limoza ndi akumwana ŵaki, pakuti wanguvwa we ku Mowabu kuti Yehova wakumbuka ŵanthu ŵaki mwakuŵapaska chakurya.*

7 Wangutuwaku kumalu ko wajanga, iyu limoza ndi akumwana ŵaki wosi ŵaŵi. Achiyenda munthowa kuwere kucharu cha Yuda, 8 Nawomi wangukambiya akumwana ŵaki wosi ŵaŵi kuti: “Lutani, weyosi wawere kunyumba kwa anyina. Yehova wakulongoni chanju chambula kumala,+ nge mo namwi mungulongore anthulumi wo akufwa kweniso ini. 9 Yehova wazomerezi* kuti weyosi waku yimwi wakavikiliriki* munyumba ya mulumu waki.”+ Pavuli paki, wanguŵafyofyontha ndipu anguliya mwakudaniriza. 10 Yiwu amukambiyanga kuti: “Awa, tilutengi namwi ku ŵanthu ŵinu.” 11 Kweni Nawomi wanguŵakambiya kuti: “Weleriyani mwaŵana ŵangu. Ntchifukwa wuli mukhumba kuluta nani? Kumbi ini ndingabala so ŵana anthulumi kuti aje alumu ŵinu?+ 12 Weleriyani mwaŵana ŵangu. Lutaningi, ndingayirwa cha chifukwa nde mura ukongwa. Ndipu chinanga kuti vingachitika kuti ndiyirwi usiku wunu ndipuso ndingabala ŵana anthulumi, 13 kumbi mungalindizga mpaka akuwi? Kumbi mungakana kuyirwa chifukwa chaku yiwu? Awa mwaŵana ŵangu, vo vakuchitikiyani vitindiŵaŵa ukongwa, pakuti janja laku Yehova landiyukiya.”+

14 Anguliya so mwakudaniriza, ndipu pavuli paki Oripa wangufyofyontha apongozi ŵaki ndi kuluta. Kweni Ruti wangukaniriya Nawomi. 15 Sonu Nawomi wangukamba kuti: “Awona! Munyaku yo nayu ndi choko wawere ku ŵanthu ŵaki kweniso kwa achiuta ŵaki. Nawi welere limoza ndi munyaku.”

16 Kweni Ruti wangukamba kuti: “Lekani kundiŵeyere kuti ndikulekeni kweniso kuti ndileki kukulondoni; pakuti kweniko muluta, nani ndikengi kweniko, kweniko mwamugona, nani ndamugona kweniko. Ŵanthu ŵinu amukuŵa ŵanthu ŵangu, ndipu Chiuta winu wamukuŵa Chiuta wangu.+ 17 Kweniko mwamufwiya, nani ndamufwiya kweniko ndipuso ndamuŵikika kweniko. Yehova wandilangi ndipuso wasazgiyeku* asani chinthu chinyaki kupatuwaku nyifwa, chindipatuwengi kwaku yimwi.”

18 Nawomi wati wawona kuti Ruti wangangamiya kuti walutengi nayu, wanguleka kumuchichizga kuti wawelere. 19 Ndipu wosi ŵaŵi angulutirizga ulendu wawu mpaka angufika ku Betelehemu.+ Ŵati afika ŵaka ku Betelehemu, ŵanthu mutawuni yosi akambanga ŵaka vaku yiwu pe, ndipu anthukazi afumbanga kuti: “Kumbi ndi Nawomi uyu?” 20 Iyu wakambiyanga anthukazi wo kuti: “Lekani kundidana kuti Nawomi.* Mundidanengi kuti Mara,* chifukwa Wanthazizosi wachitiska kuti umoyu wangu uje wakuŵaŵa ukongwa.+ 21 Ndichiluta ndenga wakuzaza, kweni Yehova wachitiska kuti ndiweku manja ngaŵaka. Ntchifukwa wuli mutindidana kuti Nawomi, penipo Yehova ndiyu wandiyukiya ndipu Wanthazizosi ndiyu wachitiska kuti ndikumani ndi masuzgu?”+

22 Viyo ndimu Nawomi wanguziya kutuwa kucharu cha Mowabu,+ limoza ndi Ruti mkumwana waki wa ku Mowabu. Yiwu anguza ku Betelehemu kukwamba kwa nyengu yakuvuna balire.+

2 Sonu penga munthu munyaki yo wenga mubali wa mulumu waku Nawomi ndipu wenga wakukhupuka ukongwa. Zina laki lenga Bowazi+ ndipu wenga wa mu banja laku Elimeleki.

2 Ruti munthukazi wa ku Mowabu wangukambiya Nawomi kuti: “Chondi ndizomerezeni kuti ndiluti kuminda ndi kuchitondo+ muvuli mwaku weyosi yo wangachindizomereza.” Sonu Nawomi wangumumuka kuti: “Luta mwana wangu.” 3 Mwaviyo, iyu wanguluta ndi kwamba kutondo mumunda, muvuli mwa akuvuna. Mwamwaŵi wanguza mumunda waku Bowazi,+ yo wenga wa mu banja laku Elimeleki.+ 4 Pechendajumphi nyengu yitali, Bowazi wanguza kutuliya ku Betelehemu ndipu wangukambiya akuvuna kuti: “Yehova waŵi namwi.” Ndipu yiwu angumuka kuti: “Yehova wakutumbikeni.”

5 Sonu Bowazi wangufumba mnyamata wakuwonere akuvuna kuti: “Kumbi msungwana uyu ngwa mu banja laku yani?” 6 Mnyamata wakuwonere akuvuna wangumuka kuti: “Msungwana uyu ngwa ku Mowabu+ ndipu wakuza ndi Nawomi kutuliya kucharu cha Mowabu.+ 7 Iyu wangundipempha kuti, ‘Kumbi ndingatondoku+ ndi kuwunjika mbewu* zo zajaliya muvuli mwa akuvuna?’ Ndipu waja wachitondo kutuliya mlenji po waziya. Sonu panu ndipu waja pasi kuti wapumuwepu kamanavi.”

8 Ndipu Bowazi wangukambiya Ruti kuti: “Vwiya mwana wangu. Ungalutanga so kuchitondo mumunda unyaki cha ndipu ungalutanga kwekosi cha. Uje pafupi ndi asungwana ŵangu.+ 9 Ulereseskengi mumunda wo avuna ndipu uyendiyengi nawu limoza. Ndalamula anyamata kuti angakukwaskanga* cha. Asani wavwa nyota, ukamwengi maji mumisuku ya maji ngo anyamata aneŵa.”

10 Ruti wati wavwa venivi wangujikama mpaka chisku chaki pasi ndipu wangumukambiya kuti: “Vaŵa wuli kuti mundilongo lisungu laviyo, ndipu ntchifukwa wuli mwandiŵanaŵaniya po ini nde mulendu?”+ 11 Bowazi wangumumuka kuti: “Ndikuvwa vosi vo ukuchitiya apongozi ŵaku mulumu waku wati wafwa, ndipuso mo unguleke awusu, anyoku ndi charu cha abali ŵaku kuti uzi ku ŵanthu wo waŵaziŵanga cha.+ 12 Yehova wakupaski mphotu chifukwa cha vo ukuchita,+ ndipu Yehova Chiuta waku Isirayeli yo yiwi wathaŵiya kumapapa ngaki kuti uvikiliriki, wakulipiri mwakufikapu.”*+ 13 Wati wavwa venivi, Ruti wangukamba kuti: “Lutirizgani kundilongo wezi pa masu pinu ambuya chifukwa mwandipembuzga ndipuso mwalongoro mwakuchiska ndi* mteŵeti winu, chinanga kuti nde yumoza wa ateŵeti ŵinu cha.”

14 Pa nyengu yachakurya, Bowazi wangukambiya Ruti kuti: “Iza kunu, uziryi chiŵandi ndipu ubwitengi chiŵandi cho muviniga.”* Mwaviyo wanguja pasi, pafupi ndi akuvuna. Bowazi wangupaska Ruti balire wakukazinga. Iyu wangurya mpaka kuguta ndipu munyaki wangujaku. 15 Wati wayamba kutondo,+ Bowazi wangulamula anyamata ŵaki kuti: “Mumuzomerezi kuti watondongi chinanga ndi mu balire yo mwavuna ndipu mungamusuzganga cha.+ 16 Mutenere so kumusolore balire munyaki pa ntchinda ndi kumuleka muvuli kuti iyu watondo ndipu mungamukanizanga cha.”

17 Sonu Ruti wangulutirizga kutondo mpaka mazulu.+ Wati wakhwema balire yo wangutondo, wangukwana pafufupi mwesu umoza wa efa.* 18 Pavuli paki wanguto balire yo ndi kuluta mutawuni. Apongozi ŵaki anguwona vo wangutondo. Ruti wangutuzga chakurya cho chingujaku+ wati waguta pa nyengu yo waryanga ndipu wangupaska apongozi ŵaki.

19 Apongozi ŵaki angumufumba kuti: “Kumbi wachitondonga pani msanawale? Kumbi ndi nunkhu ko wachigwiranga ntchitu? Watumbikiki munthu yo wakuchitiya lisungu.”+ Sonu wangukambiya apongozi ŵaki vakukwaskana ndi munthu yo wagwirangaku ntchitu. Iyu wanguŵakambiya kuti: “Munthu yo ndagwirangaku ntchitu msanawale ndi Bowazi.” 20 Nawomi wati wavwa venivi, wangukambiya mkumwana waki kuti: “Yehova yo watondeka cha kulongo chanju chambula kumala ku ŵanthu amoyu ndi akufwa, watumbiki munthu yo.”+ Nawomi wangulutirizga kukamba kuti: “Munthu yo ndi mubali widu+ ndipu ndi yumoza wa ŵanthu akutiwombo.”*+ 21 Sonu Ruti wa ku Mowabu wangukamba kuti: “Wangundikambiya so kuti, ‘Ja pafupi ndi antchitu ŵangu mpaka po amaliziya kuvuna munda wangu wosi.’”+ 22 Nawomi wangukambiya Ruti mkumwana waki kuti: “Ve umampha mwana wangu kuti ulutiyengi limoza ndi asungwana ŵaki kuluska kuti akakuchiti chipongu muminda ya ŵanthu anyaki.”

23 Mwaviyo, Ruti wangulutirizga kuja pafupi ndi asungwana aku Bowazi, ndipu wangutondo mpaka po nyengu yakuvuniya balire+ ndi tirigu yingumaliya. Kweniso wangulutirizga kuja ndi apongozi ŵaki.+

3 Nawomi mpongozi waku Ruti wangumukambiya kuti: “Kumbi asi nditenere kukusaniriya nyumba*+ kuti vinthu vikuyende umampha mwana wangu? 2 Asi Bowazi ndi mubali widu?+ Asungwana ŵaki ndiwu yiwi wagwiranga nawu ntchitu. Usiku wunu iyu wapetengi balire pamalu ngakukhwemiyapu mbewu. 3 Mwaviyo, samba kweniso upaki mafuta ngakununkhira. Pavuli paki uvwali* ndi kuluta kumalu ngakukhwemiyapu mbewu. Bowazi wangachiziŵanga cha kuti yiwi wazaku mpaka po iyu wamaliziya kurya ndi kumwa. 4 Asani iyu wagona, ukawonesesi kuti wagona pani. Ukaluti ndi kubenuwa kumaphazi ngaki, ndipu ukagoni. Iyu wakukukambiya vakuti uchiti.”

5 Ndipu Ruti wangumuka kuti: “Vosi vo mwandikambiya ndamuchita.” 6 Mwaviyo, iyu wanguluta kumalu ngakukhwemiyapu mbewu ndipu wanguchita vosi vo apongozi ŵaki angumukambiya kuti wakachiti. 7 Sonu Bowazi wangurya ndi kumwa ndipuso wangukondwa ukongwa mumtima. Wati wamala, wanguluta kuchigona kukumaliya kwa ndundu ya balire. Pavuli paki, Ruti wanguza mwachisisi ndipu wangubenuwa kumaphazi ngaku Bowazi ndi kugona. 8 Pakati pa usiku, Bowazi wangwamba kunjekeme. Iyu wanguja uja ndipu wanguwona kuti kumaphazi ngaki kwagona munthukazi. 9 Bowazi wangufumba kuti: “Kumbi ndiwi yani?” Ruti wangumuka kuti: “Ndini Ruti mteŵeti winu. Mudikeniku chakuvwala* chinu mteŵeti winu chifukwa ndimwi wakuwombo.”+ 10 Wati wavwa venivi, Bowazi wangukamba kuti: “Yehova wakutumbiki mwana wangu. Chanju chaku chambula kumala cho walongo ulendu wunu, chaluska cho ungulongo ulendu wakwamba,+ chifukwa walondo anyamata cha, kwali mbakavu pamwenga akukhupuka. 11 Sonu ungawopanga cha mwana wangu. Ndikuchitiyengi chechosi cho wakamba,+ chifukwa weyosi mutawuni waziŵa* kuti yiwi ndiwi munthukazi wamampha ukongwa. 12 Chinanga kuti mbuneneska kuti ini ndingakuwombo,+ kweni pe munthu munyaki yo ndi mubali wapafupi ukongwa kuluska ini ndipu iyu ndiyu wangakuwombo.+ 13 Ugoni penipanu usiku wunu, ndipu asani iyu wangakuwombo ndi mlenji, mbwenu ve umampha. Iyu wakuwombo.+ Kweni asani wakhumba cha kukuwombo, mbwenu ndikuwombongi ndini. Ndilapizga venivi mu zina laku Yehova Chiuta wamoyu. Ugoni penipanu mpaka mlenji.”

14 Mwaviyo, Ruti wangugona kumaphazi ngaku Bowazi mpaka mlenji ndipu wanguyuka kweche kamdima kakuti munthu wangaziŵika cha. Bowazi wangukamba kuti: “Munthu weyosi wangaziŵanga cha kuti kumalu ngakukhwemiyapu mbewu kunguza munthukazi.” 15 Iyu wangukamba so kuti: “Ndipaski chisalu cho wavwala ndipu uchitambasuwi.” Sonu Ruti wanguchitambasuwa ndipu Bowazi wanguŵikapu Balire wakukwana miyesu 6,* pavuli paki wangumuthula pamutu. Wati wachita ivi, Bowazi wangusere mutawuni.

16 Ruti wanguwere kunyumba ya apongozi ŵaki ndipu angumufumba kuti: “Vakuyende wuli* mwana wangu?” Iyu wanguŵakambiya chechosi cho Bowazi wangumuchitiya. 17 Iyu wangukamba so kuti: “Iyu wandipaska miyesu 6 iyi ya balire ndipu wandikambiya kuti, ‘Ungalutanga manja ngaŵaka cha kwa apongozi ŵaku.’” 18 Wati wavwa ivi, Nawomi wangukamba kuti: “Ulindizgi penipanu mwana wangu mpaka po uziŵiyengi mo nkhani iyi yiyendiyengi, chifukwa munthu uyu wajengi pasi cha mpaka po wamalisiya nkhani iyi msanawale.”

4 Sonu Bowazi wanguluta pageti la tawuni+ ndi kuchija penipo. Ndipu awonani! wakuwombo yo Bowazi wangukamba+ wajumphanga. Mwaviyo, Bowazi wangumukambiya kuti: “Yiwi ngana, ayiza kunu uzije pasi yapa.” Iyu wanguza ndi kuja pasi. 2 Pavuli paki Bowazi wangudana ŵara+ 10 a mutawuni ndi kuŵakambiya kuti: “Jani pasi yapa.” Sonu yiwu anguja pasi.

3 Bowazi wangukambiya wakuwombo+ yo kuti: “Nawomi yo wakutuliya kucharu cha Mowabu+ watenere kugulisa malu nga mubali widu Elimeleki.+ 4 Sonu ndaŵanaŵana kuti ndikuziŵisi venivi ndipuso kuti ndikukambiyi kuti, ‘Ungaguli pa masu pa ŵanthu a mutawuni iyi kweniso ŵara a ŵanthu ŵangu.+ Asani ukhumba kungawombo, ungawombo. Kweni asani ukhumba cha kungawombo, undikambiyi kuti ndiziŵi, chifukwa yiwi ndiwi we ndi wanangwa wakungawombo ndipu pavuli paku yiwi pe ini.’” Iyu wangumuka kuti: “Nde wakunozgeka kungawombo.”+ 5 Pavuli paki Bowazi wangukamba kuti: “Pa zuŵa lo uguliyengi munda kwaku Nawomi, utenere so kuwugula kwaku Ruti wa ku Mowabu, muwolu wa munthu wakufwa. Utenere kuchita ivi kuti zina la munthu wakufwa liweriyepu pa chihara chaki.”+ 6 Wati wavwa ivi, wakuwombo yo wangukamba kuti: “Ndatondeka kungawombo, chifukwa ndingananga chihara changu. Yiwi ungawombo mwakugwiriskiya ntchitu wanangwa wangu wakuwombole, chifukwa ini ndatondeka kungawombo.”

7 Sonu kali mu Isirayeli kuti vinthu vosi visimikiziki pa nkhani ya wanangwa wakuwombo ndipuso kusinthana wanangwa, mwenga mudawuku uwu: Munthu wakhumbikanga kuzuwa sapatu+ yaki ndi kupereka ku munthu yo wasinthana nayu, ndipu venivi ndivu achitanga pakusimikiziya phanganu* mu Isirayeli. 8 Mwaviyo, wakuwombo wati wakambiya Bowazi kuti, “Ungaguli ndiwi,” wanguzuwa sapatu yaki. 9 Pavuli paki Bowazi wangukambiya ŵara kweniso ŵanthu wosi kuti: “Msanawale yimwi ndimwi akaboni+ kuti ndigula kwaku Nawomi vosi vo venga vaku Elimeleki kweniso vosi vo venga vaku Kiliyoni ndi Maloni. 10 Ndito so Ruti wa ku Mowabu, muwolu waku Maloni, kuja muwolu wangu, kuti zina la munthu wakufwa liweriyepu pa chihara chaki.+ Kweniso kuti zina la munthu wakufwa yo, lingamalanga cha pakati pa abali ŵaki ndipuso pageti la muzi waki. Msanawale yimwi ndimwi akaboni.”+

11 Ŵati avwa ivi, ŵanthu wosi wo ŵenga pageti la tawuni yo angukamba kuti: “Ndisi akaboni! Yehova watumbiki munthukazi yo wasere munyumba yaku kuti waje nge Rakelu ndipuso nge Leya, wo anguzenga nyumba yaku Isirayeli.+ Vinthu vikuyende umampha mu Efurata+ ndipu uje ndi zina lamampha* mu Betelehemu.+ 12 Kuporote mu mphapu yo Yehova wazakukupaska kuziya mwa munthukazi mwenuyu,+ nyumba yaku yije nge nyumba yaku Perezi,+ mwana yo Tamara wangubaliya Yuda.”

13 Sonu Bowazi wanguto Ruti ndipu wanguja muwolu waki. Iyu wangugona nayu ndipu Yehova wangumuzomereza kume nthumbu, pavuli paki wangubala mwana munthulumi. 14 Sonu anthukazi angukambiya Nawomi kuti: “Watumbikiki Yehova yo wachitiska kuti ungasoŵanga wakukuwombo cha msanawale. Zina laki lipharazgiki mu Isirayeli! 15 Iyu* waweziyapu* umoyu waku ndipu wazakukusunga mu ukoti waku, chifukwa mwana wabalika ndi mkumwana waku yo watikuyanja+ ndipuso ngwamampha kuluska ŵana anthulumi 7.” 16 Nawomi wanguto mwana yo ndi kumukoleze pachifuŵa ndipuso wamuphweriyanga.* 17 Pavuli paki, anthukazi wo wajanga nawu pafupi angumupaska zina mwana yo. Yiwu angukamba kuti, “Kwaku Nawomi kwawa mwana munthulumi,” ndipu angumupaska zina lakuti Obedi.+ Iyu ndi wisi waku Jese,+ awisi aku Davidi.

18 Sonu uwu ndiwu mkoka waku* Perezi:+ Perezi wangubala Hezironi;+ 19 Hezironi wangubala Ramu; Ramu wangubala Aminadabu;+ 20 Aminadabu+ wangubala Nashoni; Nashoni wangubala Salimoni; 21 Salimoni wangubala Bowazi; Bowazi wangubala Obedi; 22 Obedi wangubala Jese;+ ndipu Jese wangubala Davidi.+