Vo Mungachita Kuti Chitima Chimali

Asani mufumba ŵanthu kuti akukambiyeni vo mungachita kuti chitima chimali, yiwu angakukambiyani vinthu vinandi. Vinyaki vingaja vakovya, penipo vinyaki cha. Ivi ve viyo chifukwa chakuti nge mo takonkhoske munkhani yajumpha, munthu weyosi wachita chitima mwakupambana ndi munyaki. Fundu zo zingawovya munthu munyaki, munyaki zingamuwovya cha.

Chinanga kuti ve viyo, pe fundu zinyaki zo zawovyapu ŵanthu anandi. Ŵanthu wo apereka ulongozgi asani munthu we ndi chitima, kanandi ndiwu akamba fundu zenizi, ndipu fundu zawu zikoliyana ndi fundu zakovya zo zisanirika m’Bayibolu.

1: MUZOMERENGI ASANI ANYINU AKHUMBA KUKUWOVYANI

• 

  Akaswiri anyaki awona kuti iyi ndi nthowa yamampha ukongwa yo yingawovya kuti chitima chimali. Kweni nyengu zinyaki mungakhumba kuti muje pakumwija, ndipuso mungaŵakwiyiya ŵanthu wo akhumba kukuwovyani. Ivi vachilendu cha.

• Ndi nyengu zosi cha po mukhumbika kuja po pe anyinu, kweni kuleke limu cha kucheza nawu. Tikamba viyo chifukwa kunthazi mwazamukhumba kuti akuwovyeni. Muŵakambiyengi mwaulemu anyinu vinthu vo mukhumba kweniso vo muleka kukhumba.

• Mwakukoliyana ndi mo vinthu viliri pa umoyu winu, musaniyengi nyengu yakucheze ndi anyinu kweniso yakujaliya pakumwija.

FUNDU YA M’BAYIBOLU: “Ŵaŵi aphara yumoza . . . Chifukwa asani munyaki wawa, munyaki wamuyuskengi.”—Wakutaula 4:9, 10.

2: MURYENGI VAKURYA VAMAGULU KWENISO MUCHITENGI MA EKISASAYIZI

• Kuti muleki kusuzgika maŵanaŵanu chifukwa cha chitima, muryengi vakurya vamagulu. Muryengi vipasu vakupambanapambana, mphangwi kweniso vakurya vamapurotini.

• Mumwengi maji nganandi kweniso vakumwa vinyaki vo vingakuwovyani kuti muje ndi liŵavu lamampha.

• Asani mulivi khumbu la chakurya, muryengi chakurya chimanavi kweni pafupipafupi. Kweniso mungafumba adokotala ŵinu kuti akukambiyeni vinthu vinyaki vo vingakuwovyani.a

• Kwenda mwakuphinda kweniso kuchita ma ekisasayizi nganyaki, kungakuwovyani kuti muleki kuŵanaŵana vinthu viheni. Kuchita ma ekisasayizi kungakuwovyani kuŵanaŵaniya suzgu lo mwakumana nalu pamwenga kuleka kuŵanaŵaniya waka suzgu lenilo pe.

FUNDU YA M’BAYIBOLU: “Palivi weyosi yo watinkha liŵavu laki, kweni watiliryisa ndi kuliphwere.”—Aefeso 5:29, NET Bible

3: MUGONENGI MWAKUKWANA

• 

  Nyengu zosi kugona nkhwakukhumbika. Kweni nkhwakukhumbika ukongwa ku ŵanthu wo ŵe ndi chitima. Ve viyo chifukwa chakuti chitima chingachitiska kuti munthu wavukengi ukongwa.

• Mungamwanga khofi kweniso moŵa unandi cha chifukwa venivi vingachitiska kuti mutondekengi kugona tulu.

FUNDU YA M’BAYIBOLU: “Kupumuwa kamanavi nkhwamampha kuluska kugwira ntchitu mwaphamphu ndipuso kutchimbiza mphepu.”—Wakutaula 4:6.

4: MUFWATUKENGI NDI ANYINU

• 

  Mutenere kuziŵa kuti munthu weyosi wachita chitima mwakupambana ndi munyaki. Kweni mukhumbika kusaniya nthowa yo yingaŵa yamampha kwaku yimwi.

• Ŵanthu anandi awona kuti kukambiya anyawu mo avwiya kutiŵawovya kuti chitima chimali, penipo anyaki atanja cha kukambiyaku anyawu. Akaswiri akamba vinthu vakupambana pa nkhani yeniyi. Asani mukhumba kukambiyaku munthu munyaki mo muvwiya mumtima kweni mutondeka, mungayamba dankha kukambiyapu mubwezi winu wa pa mtima.

• Ŵanthu anyaki awona kuti kuliya kutiŵawovya kuti chitima chimali, penipo anyaki awona kuti chitima chimala mbwenu chinanga angaliya kamanavi.

FUNDU YA M’BAYIBOLU: “Mtima wewosi uziŵa kuŵaŵa kwaki.”—Nthanthi 14:10, New International Version.

5: MUNGACHITANGA CHA VINTHU VO VINGAKUPWETEKANI

• 

  Ŵanthu anyaki atumwa ukongwa moŵa pamwenga atumwa munkhwala wakutimbanyizga wongu kuti chitima chawu chimali. Kweni “kumalisa chitima” munthowa yeniyi nkhwakofya ukongwa. Munthu wangavwaku umampha kwa kanyengu kamanavi kweni wangakumana ndi masuzgu ngakulu. Mwaviyo, mugwiriskiyengi ntchitu nthowa zamampha zo zingachitiska kuti muleki kukumana ndi masuzgu.

FUNDU YA M’BAYIBOLU: “Tiyeni tijitowesi ku chinthu chechosi chakukazuza.”—2 Akorinto 7:1.

6: MUGWIRISKIYENGI NTCHITU UMAMPHA NYENGU YINU

• Kuti chitima chimali, anyaki achita vinthu vinyaki vo vingachitiska kuti aluweku masuzgu ngo akumana nangu. Ndipu yiwu awona kuti venivi vitiŵawovya ukongwa.

• Mungachita so vinthu vinyaki nge kucheza ndi anyinu, kusambira ntchitu zinyaki pamwenga kuchita masaza.

• Asani pajumpha nyengu, vinthu vingayamba kusintha. Mungawona kuti chitima chinu chayamba kumala ndipu pangajumpha nyengu yitali mwechendakumani ndi masuzgu ngo ngachitika asani munthu we ndi chitima.

FUNDU YA M’BAYIBOLU: “Chechosi che ndi nyengu yaki, . . . Nyengu yakuliya ndi nyengu yakuseka; nyengu yakutenje ndi nyengu yakuvina.”—Wakutaula 3:1, 4.

7: MUCHITENGI VINTHU VO MWACHITANGA KALI

• 

  Mungaswelanga cha kwamba kuchita vinthu vo mwachitanga kali.

• Asani mwayamba so kuchita vinthu nge mo mwachitiyanga kali nge kugona, kugwira ntchitu kweniso kuchita vinthu vinyaki, vinthu vingayamba so kwenda umampha.

• Kuchita vinthu vinyaki vamampha kungakuwovyani kuti chitima cho mwe nachu chimaleku.

FUNDU YA M’BAYIBOLU: “Pakuti wawonengi cha mo mazuŵa nga umoyu waki ngamaliya, chifukwa Chiuta wa uneneska wachitiska kuti mtima waki utangwanikengi ndi likondwa.”—Wakutaula 5:20.

8: MUNGATHAŴIRIYANGA CHA KUCHITA VINTHU VIKULUVIKULU

• Ŵanthu anandi wo asankha kuchita vinthu vikuluvikulu asani munthu yo amuyanjanga watayika waka, pakumaliya adandawula chifukwa cha vo angusankha.

• Vingaja umampha asani pangajumpha nyengu yitali mwechendasami, mwechendayambi kugwira ntchitu zinyaki pamwenga mwechendatayi vinthu vambula kukhumbika va munthu yo wakutayika.

FUNDU YA M’BAYIBOLU: “Maŵanaŵanu nga munthu waphamphu ngatovya kuti vinthu vimuyendiyengi umampha, kweni wosi wo achita vinthu mwakupupuluma akavukengi.”—Nthanthi 21:5.

9: MUŴAKUMBUKENGI

• 

  Ŵanthu anandi wo ŵe ndi chitima, awona kuti kuchita vinthu vinyaki vo vingaŵawovya kuti akumbukengi mubali wawu yo wakutayika nkhwakovya ukongwa.

• Anyaki awona kuti apembuzgika ukongwa asani asunga vithuzi vaki, alemba nkhani pamwenga vinthu vinyaki vo iyu wachitanga weche wamoyu. Yiwu achita ivi kuti amukumbukengi.

• Musungengi vinthu vo vingakuwovyani kukumbuka vinthu vamampha vo mubali winu wachitanga ndipu pavuli paki, muviwonengi asani muwona kuti mungafiska.

FUNDU YA M’BAYIBOLU: “Kumbukani mazuŵa ngakali.”—Marangu 32:7.

10: MULUTENGI KUMALU NGANYAKI

• Mungaluta kuholidi.

• Asani mungafiska cha kuto holidi ya nyengu yitali, mungachita waka vinthu vinyaki vakukondwesa kwa zuŵa limoza pamwenga mazuŵa ngaŵi. Mwakuyeruzgiyapu, mungaluta kuchiwona chilengedu, ko asunga vinthu vakali pamwenga kumalu nganyaki.

• Kuchita vinthu vakupambana ndi vo muchita nyengu zosi, kungakuwovyani kuti chitima chinu chimali.

FUNDU YA M’BAYIBOLU: “Zani kunu, tiyeni kwakutija kuti tikapumuwi kamanavi.”—Mariko 6:31.

11: MUWOVYENGI ANYINU

• 

  Ziŵani kuti asani musaniya nyengu kuti muwovyi anyinu, vingachitiska kuti namwi muvwengi umampha mumtima.

• Mungayamba kovya ŵanthu wo ŵe ndi chitima chifukwa cha nyifwa ya mubali winu nge, mabwezi ngaki pamwenga achibali ŵaki wo angakhumbika kupembuzgika.

• Kovya ŵanthu anyaki kweniso kuŵapembuzga kungakuwovyani kuti muyambi so kukondwa kweniso kuti vinthu viyambi kukuyendiyani umampha.

FUNDU YA M’BAYIBOLU: “Kupaska kuchitiska kuti munthu wakondwengi ukongwa kuluska kulonde.”—Machitidu 20:35.

12: ZIŴANI VINTHU VAKUKHUMBIKA UKONGWA

• Chitima chingakuwovyani kuti muziŵi vinthu vakukhumbika ukongwa.

• Mugwiriskiyengi ntchitu mpata wenuwu kuti muziŵi vinthu vo muchita pa umoyu winu.

• Asani mphakwenere, sinthani vinthu vinyaki vo muwona kuti vambula kukhumbika ukongwa.

FUNDU YA M’BAYIBOLU: “Nkhwamampha kuluta kunyumba ya maliru kuluska kuluta kunyumba ya phwandu, chifukwa wenuwu ndiwu umaliru wa munthu weyosi. Ndipu munthu yo weche ndi umoyu wakumbukengi venivi mumtima waki.”—Wakutaula 7:2.

Kukamba uneneska, palivi chinthu cho chingamalisiya limu chitima cho mwe nachu. Chinanga kuti ve viyo, ŵanthu anandi wo abali ŵawu akutayika asimikiza kuti kulondo nthowa zamampha nge zo zakambika munkhani iyi, kunguŵawovya kuti chitima cho ŵenga nachu chimali. Ziŵani kuti nkhani iyi yakonkhoska nthowa zosi cha zo zingawovya kuti chitima chimali. Kweni asani mungayesa kugwiriskiya ntchitu nthowa zinyaki zo zakonkhoskeka munkhani iyi, zingakuwovyani kuti chitima cho mwe nachu chimali.