KUMBI ŴANTHU ACHINANGIYENGI LIMU CHARU?

MAJI

KWAMBULA maji vinthu vamoyu vatingi vijengepu cha pacharu chapasi. Muchinthu chamoyu chechosi, maji ndingu ngaja chigaŵa chikulu ukongwa cha liŵavu laki. Ŵanthu kweniso vinyama visaniya maji ngakumwa munyanja, mu misinji, mu madambu kweniso muvisimi. Ndipu tigwiriskiya ntchitu maji ngenanga kuti tidiliyi mbewu zidu.

Ntchifukwa Wuli Maji Ngamampha Ngasoŵa?

Maji ndingu ngakuto chigaŵa chikulu cha charu. Chinanga kuti charu che ndi maji nganandi viyo, wupu unyaki ungukamba kuti: “maji ngamampha ngo vamoyu vingagwiriskiya ntchitu ndi 0.5%.” (World Meteorological Organization) Chinanga kuti maji ngenanga ngakukwana kuti vamoyu vije ndi umoyu pacharu, kweni ŵanthu atingananga pamwenga ngasoŵa chifukwa chakuti nyama kweniso ŵanthu mbanandi ndipuso chifukwa chakusintha kwa nyengu. Akaswiri akamba kuti mu vyaka 30 vo vituza, ŵanthu 5 biliyoni asoŵengi maji ngakukwana.

Charu Chikupangika Kuti Chije Kwamuyaya

Charu chikupangika munthowa yakuti maji ngangamalanga cha. Dongu, vinthu vamoyu va mumaji kweniso lumwi vitovya kusefa maji kuti ngaje ngamampha. Wonani maukaboni ngo ngalongo kuti charu chitijinozga chija.

Dongu lingasefa vinthu vinandi vo vingananga maji. Kweniso mu madambu mume vimadondu vinyaki vo vitovya kutuzamu nayitilojini, fosiforasi kweniso vinthu vinyaki mumaji.
Asayansi abowoza kuti maji ngasefeka so munthowa yinyaki. Vinthu viheni vo ve mumaji visefeka asani maji ngatenda ndipu mabakiteliya ngo nge mumaji ngasongono vinthu venivi.
Nkhonu za mumaji zisefa vinthu viheni vo visanirika mumaji. Ndipu maji ngangaŵa ngamampha ukongwa kuphara ngo ngatuwa mumipopi.
Vo vichitika kuti vuwa yipangiki vitovya kuti pacharu palutirizgi kusanirika maji. Venivi vitovya kuti maji ngaleki kumala.

KUMBI MUZIŴA?

Dongu Lisefa Maji

Dongu lituzgamu tivisulu, vinthu vapoyizoni kweniso viswaswa vinyaki mu maji ngo ngasere pasi. Asani maji ngafika pasi chayipu ngaja kuti ngatowa mwakuti ngangamwika.

Muchenga ndi Mya Visefa Maji

Michenga ndi mya vigwira ntchitu nge sefa ya masu ngamana ndipu viswaswa vo ve mumaji vitondeka kupolota.

Tividononu Tamudongu Tisefa Maji

Tividononu tamudongu tisongono vinthu vapoyizoni vo visanirika mumaji. Timabakiteliya tinyaki tisintha mafuta ngaheni kuti ngaje kabonidayiokusayidi ndipuso maji.

Nthazi ya Mudongu Yisefa Maji

Mudongu musanirika nthazi yimanavi ya magesi yo yitovya kusongono nthazi ya vinthu viheni vo visanirika mumaji. Mwakuyeruzgiyapu, nthazi zo ze mudongu zisongono nthazi ya amoniyamu yo ye mumaji.

Vo Ŵanthu Achita Kuti Amalisi Suzgu ili

Chithuzi: 1. Munthulumi wanozga galimotu kuti mafuta ngaleki kunthonya. Iyu wayika chibeketi kusi kwa galimotu kuti mafuta ngaleki kunthonye pasi. 2. Munthulumi wapereka mabotolu ngo mwenga munkhwala wa poyizoni kumalo ngakwenere kuti akatayi. — Asani ŵanthu anozga magalimotu ngawu kuti mafuta ngalekengi kunthonya kweniso ataya mwakwenere vinthu viheni, vitovya kuti tije ndi maji ngamampha

Nyengu zosi akaswiri atitikambiya kuti tingananganga maji cha. Kuti maji ngaleki kunangika, yiwu achiska ŵanthu kuti anozgengi magalimotu ngawu kuti mafuta ngalekengi kunthonya kweniso angatayanga munkhwala muchimbuzi cha pamwenga kungadira pamalu po patenda maji.

Asayansi asaniya nthowa zamampha ukongwa zakutuziyamu mche mumaji nga mche. Yiwu achita venivi ndi chilatu chakuti maji ngakumwa ngasanirikengi nganandi.

Kweni pakhumbika mbwenu kuchita vinandi. Chifukwa kutuzgamu mche mumaji ndi nthowa yakovya viŵi cha ndipu kuti venivi vichitiki pakhumbika ndalama zinandi kweniso magesi nganandi. Mu lipoti la 2021 lakukwaskana ndi mo tingavikiliya maji ngakumwa, wupu wa United Nations ungukamba kuti: “Tikhumbika kusazgapu phamphu kuti tivikiliyi maji.”

Bayibolu Lititipaska Chilindizga

“Chiuta . . . waguziya muchanya madonthu nga maji; ngasongonoka kutuwa ku nyankhuŵinda waki ndi kupanga vuwa pavuli paki, mitambu yitingakhutuliya pasi; yitingapunguliya pasi po pe ŵanthu.”—Yobu 36:26-28.

Chiuta wakulenga charu munthowa yakuti maji ngalutirizgengi kusanirika.—Wakutawula 1:7.

Ŵanaŵaniyani fundu iyi: Asani Chiuta wakuyika nthowa yakuti maji ngajisefengi ngija, kumbi wangatondeka kunozga maji ngo ŵanthu ananga? Wonani nkhani yakuti “Chiuta Walayizga Kuti Vinthu Vazamuja Umampha Pacharu,” yo ye papeji 15.