MATUNDU

Ntchifukwa Wuli Matundu Ngamala?

Chaka chechosi ŵanthu adumuwa vimiti mabiliyoni ndi chilatu chakuti asaniyi malu ngakulimapu. Kwambiya mu vyaka va mu ma 1940, ŵanthu adumuwa ukongwa vimiti mwakuti matundu ngo ngengapu ngamala.

Asani ŵanthu ananga matundu vichitiska kuti vakume kweniso vinyama vo visanirika mumalu ngenanga vifwi.

Charu Chikupangika Kuti Chije kwa Muyaya

Mumatundu nganyaki ngo angudumuwamu vimiti mukuluta kwa nyengu vitamba so kume. Pambula kuswera yapa, asayansi asaniya kuti mumatundu nganandi asani ŵanthu atemamu vimiti, viswera cha kume so. Wonani vakuyeruzgiyapu ivi:

• Akufufuza anguwona vo vinguchitika pamalu ngo ŵanthu angutemapu vimiti kuti alimengepu kweni pavuli paki anguleka kulimapu. Pamalu ngakukwana 2,200 ngo angufufuza ku America kweniso ku West Africa, angusaniya kuti vimiti vingaweliyapu so asani pajumpha vyaka pafufupi 10.

• Lipoti lo lingulembeka mumagazini yinyaki lingukamba kuti mu vyaka 100 vo vituza, vimiti vingaweliyamu mumatundu ngenanga.—Science.

• Pambula kuswera yapa asayansi a ku Brazil akusaniya kuti vimiti vingaweriyamu mwaliŵi asani ŵanthu angachita phamphu kupanda vinyaki.

• Mwakukoliyana ndi vo akufufuza angusaniya pakafukufuku mwenuyu wa ku Brazil, TV yinyaki yingukamba kuti: “Kupanda vimiti ndi nthowa yamampha cha.” Ve viyo chifukwa pati pajumpha vyaka 5 pe, malu ngo mungupandika vimiti cha, angusaniya kuti “mwame vimiti vachilengedu.”—National Geographic.

Vo Ŵanthu Achita Kuti Amalisi Suzgu ili

Pacharu chosi ŵanthu ayesesa kujalikiska marangu kuti avikiliyi matundu kweniso apandiyapu vimiti vo akucheketa. Mwakukoliyana ndi vo wupu wa United Nations ungukamba, venivi vawovya kuti “chiŵerengeru cha vimiti vo ŵanthu acheketa pacharu chosi chisikeku” mu vyaka 25 vo vajumpha.

Kweni pakhumbika mbwenu kuchita vinandi kuti tivikiriyi vimiti. Tikamba viyo chifukwa chakuti wupu wa Global Forest Watch ungukamba kuti: “Muvyaru vinandi ŵanthu ŵechendasinthi ndipu alutirizga mbwenu kucheketa vimiti vinandi ukongwa.”

Makampani ngo ngacheka mathabwa kwambula kuzomerezeka ndi boma ngasaniya ndalama zinandi ndipu venivi vichitiska kuti vimiti vimalengi.

Bayibolu Lititipaska Chilindizga

“Yehovaa Chiuta wangumezga mudongu chimiti chechosi chakukondwesa kuchiwona kweniso chamampha kuchirya.”—Genezesi 2:9.

Chiuta wakulenga vimiti munthowa yakuti vibukengi so kuti taŵanthu tilutirizgengi kuvigwiriskiya ntchitu. Iyu wakuchita venivi kuti wavikiliyi matundu kweniso kuti ngalutirizgi kugwira ntchitu yakunozga charu.

Bayibolu likamba kuti Chiuta wazomerezengi cha kuti ŵanthu anangi charu kweniso vinthu vamoyu vo ve mwenimo. Wonani nkhani yakuti “Chiuta Walayizga Kuti Vinthu Vazamuja Umampha Pacharu,” yo ye papeji 15.