Kumbi Kujivwa Viyo Nkhwakwenere?

MUNTHU munyaki yo mubali waki wakufwa wakulemba kuti: “Nge mwana wa m’charu cha England, ndikusambizika kuti ndingalongonga cha mo nditijivwiya pamasu pa ŵanthu. Ndikumbuka kuti ada wo kali agwiranga nchitu ya usilikali angundikambiya mwakukalipa kuti ‘Ungaliyanga cha!’ asani pachitika chinthu chinyaki chakupaska chitima. Ndikumbuka so cha asani ama akutifyofyonthapu pamwenga kutivumbatiya taŵana ŵawu (tengapu tanayi tosi pamoza). Pa nyengu yo ada afwanga ndipu nde ndi vyaka 56. Ndipu ndingujivwa kuti ndataya munthu wakukhumbika ukongwa. Kweni pakwamba ndingutondeka kuliya.”

Ŵanthu amitundu yinyaki alongo pakweru mo avwiya. Ŵanthu anyaki aziŵa mo ŵanthu yaŵa avwiya, asani akondwa pamwenga akwiya. Mwakupambana ndi ŵanthu yaŵa, mu vigaŵa vinyaki va charu, ukongwa anthurumi a kunkhondi kwa Europe ndi Britain, akusambizika kuti abisengi mo avwiya. Kweni kumbi nkhunanga kulongo kuti mwe ndi chitima asani munthu yo mwamuyanjanga wafwa? Kumbi Bayibolo likambanji?

Ŵanthu wo Bayibolo Likamba Kuti Anguliya

Bayibolo likulembeka ndi Ahebere a ku chigaŵa cha kumulenji kwa Mediterranean, wo alongonga mo avwiyanga. Le ndi vakuyeruzgiyapu va ŵanthu wo angulongo chitima chawu pakweru. Karonga Davidi wanguliya nyifwa ya mwana waki Amunone, yo wangubayika. Ndipu iyu ‘wanguliya kwa kuŵaŵa mtima.’ (2 Samuele 13:28-39) Wanguliya so pa nyifwa ya mwana waki Absalomu wachinyengu yo wakhumbanga kumulonda ufumu. Bayibolo lititikambiya kuti: “Ndipu karonga [Davidi] wangusuzgika ukongwa mu mtima ndipu wangukwere mu chipinda cha pachanya pa chipata wangutenje, wachikwera watingi, ‘Owe mwana wangu Absalomu, mwana wangu, mwana wangu Absalomu! Mphanyi ndingufwa ini mu malu mwaku iwi, Owe Absalomu mwana wangu, mwana wangu!’” (2 Samuele 18:33) Davidi wanguliya nge mo mpapi weyosi wangaliriya. Nyengu zinandi apapi akhumba kuti mphanyi angufwa yiwu m’malu mwa mwana wawu. Viwoneka kuja vachilendu limu kuti mwana ndiyu wadankhi kufwa apapi ŵechendafwi.

Kumbi Yesu wanguchita wuli wati wavwa nyifwa ya m’bwezi waki Lazaro? Iyu wanguliya wati wafika pafupi ndi muwunda waki. (Yohane 11:30-38) Pavuli paki, Mariya wa ku Magdala wanguliya wati wafika pafupi ndi muwunda waku Yesu. (Yohane 20:11-16) Mkhristu yo wavwisisa umampha chilindizga cha chiyuka cho Bayibolo likamba, waliya kwambula kupembuzgika cha, nge mo aliliya anyaki wo aleka kuziŵa vo Bayibolo likamba pa nkhani ya mo akufwa aliri. Kweni nge mo viliri ndi munthu weyosi yo waja ndi chitima, Mkhristu wauneneska, chinanga kuti wangaja ndi chilindizga cha chiyuka, waja ndi chitima ndipuso waliya asani wakwanjiwa waki watayika.—1 Ŵatesalonika 4:13, 14.

Kuliya Pamwenga Kuleka Kuliya

Kumbi isi tichita wuli mazuŵa nganu? Kumbi muwona kuti kulongo mo muvwiya, nkhwakusuzga pamwenga kuchitiska soni? Kumbi ŵanthu wo apereka ulongozgi pa nkhani zakupambanapambana akamba kuti wuli? Yiwu akoliyana ndi zeru zakali zo zikulembeka m’Bayibolo. Akamba kuti titenere kulongo chitima chidu pakweru, tingachikandilizganga cha. Ivi vititikumbuska anthurumi akugomezgeka akali, nge Jobu, Davidi ndipuso Yeremiya wo Bayibolo likamba kuti angulongo chitima chawu pakweru. Yiwu angwesa kujiko cha kuti aleki kuliya. Mwaviyo, nchinthu chazeru cha kuti tijipatuwengi pagulu la ŵanthu. (Nthanthi 18:1) Mbuneneska kuti ŵanthu a mafuku ndi visopa vakupambanapambana aliya mwakupambanapambana.a

Kumbi mungachita wuli asani mukhumba kuliya? Munthu weyosi waliya. Kumbukani so kuti pa nyifwa yaku Lazaro, Yesu “wangukoreka chitima mu mzimu, wangudagha.” (Yohane 11:33, 35) Mwaviyo iyu wangulongo kuti kuliya pa nyifwa ya munthu yo tamuyanjanga nkhunanga cha.

Ŵanthu ŵe ndi chitima — Nkhunanga cha kulongo chitima ndi kuliya asani munthu yo tamuyanjanga watayika

Ivi vikoliyana ndi vo vinguchitikiya munthukazi munyaki zina laki Anne, yo mwana waki Rachel wangutayika weche wabonda. Murumu waki wangukamba kuti: “Chakuziziswa nchakuti ini ndi Anne tinguliya cha pa maliru. Kweni ŵanthu anyaki wosi aliyanga.” Anne wangukamba kuti: “Mbuneneska nadi, kweni ini ndaliya ukongwa mwakuti ndaliriya ndi arumu ŵangu viyo. Pati papita masabata ngamanavi waka, zuŵa linyaki ndingwamba kuvwa chitima ukongwa po ndenga ndija munyumba. Ndinguliya zuŵa losi lamphumphu. Kweni ndiwona kuti ivi vingundiwovya. Ndati ndaliya ndingwamba kuvwa umampha. Ndakhumbikanga nadi kuliya nyifwa ya mwana wangu. Ndipu ini ndigomezga nadi kuti tingaŵakanizanga cha kuliya ŵanthu wo ŵe ndi chitima. Chinanga kuti ŵanthu anandi atanja kukambiya anyawu kuti, ‘Mungaliya cha,’ kweni ivi vitovya cha.”

Mo Anyaki Achitiya

Kumbi anyaki achita wuli asani akwaskika ukongwa ndi nyifwa ya wakwanjiwa wawu? Wonani vo vinguchitikiya Juanita. Iyu waziŵa umampha ukongwa mo munthu wavwiya asani mwana waki wabonda watayika. Iyu wakufyokapu kankhondi. Pa nyengu iyi wenga so munthu wakutama. Kweni wanguchita ngozi ya galimotu vo vinguchitiska kuti wagonekeki muchipatala, Juanita wangufipa mtima ukongwa. Pati pajumpha masabata ngaŵi wanguluta ku leba mazuŵa ngaki ngakuchiliya ngechendakwani. Pati papita kanyengu kamanavi Vanessa wanguwaku ndipu wazitanga waka 0.9 kg. Juanita wakamba kuti: “Ndingukondwa ukongwa chifukwa nani ndenga ama sonu!”

Kweni likondwa laki lingumaliya munthowa. Pati papita mazuŵa nganayi Vanessa wangufwa. Juanita wakamba kuti: “Nthazi zangu zosi zingundimaliya. Kuchembera kwangu kosi kungumaliya penipo. Ndingujivwa nge ndini munthu wambula nchitu. Chenga chinthu chakupweteka ukongwa kuwere kunyumba ndi kuwona malu ngo tingumunozge Vanessa ndipuso vinthu vo tingumuguliya. Ndakumbukanga zuŵa lo Vanessa wanguwiya kwa myezi. Ndakhumbanga cha kucheza ndi munthu weyosi.”

Kumbi vo wanguchita venga vakujumpha mwesu? Ŵanthu anyaki akhoza kuwona nadi viyo, kweni wo akukumanapu ndi vo Juanita wangukumana navu akamba kuti anguliya nyifwa ya mwana wawu wabonda nge po angaliriya nyifwa ya munthu mura. Yiwu akamba kuti, pa nyengu yo alindizga kuti mwana waweku, apapi ŵaki atimuyanja ukongwa. Paja chanju chapade pakati mwana yo wechendaweku ndi anyina. Asani mwana uyu wafwa, anyina awona kuti yo wafwa ndi munthu chayiyu. Ndipu ivi ndivu ŵanthu anyaki atenere kuziŵa.

Kumbi Kukwiya ndi Kujimba Mlandu Kungakukwaskani Wuli?

Munthukazi munyaki wangukonkhoska mo wanguvwiya wati walonde uthenga wakuti mwana waki munthurumi wa vyaka 6 watayika chifukwa cha nthenda ya mtima yo wanguwa nayu. Iyu watiti: “Ndinguvwa vinthu vakupambanapambana mu liŵavu, ndinguchita chikhwakhwalulu, ndinguvwana cha kuti wafwa nadi, ndingujimba mlandu, ndingukwiyiya murumu wangu ndipuso madokotala chifukwa chakuti angutondeka kuŵanika kuti nthenda yaki yenga yikulu.”

Ŵanthu anyaki akwiya asani ŵe ndi chitima. Akhoza kukwiyiya madokotala ndi manesi chifukwa chakuwona nge angumuphwere ukongwa cha munthu yo watayika. Nyengu zinyaki akhoza kukwiyiya anyawu ndi abali ŵawu wo panyaki angukamba pamwenga kuchita chinthu chinyaki chiheni. Anyaki akwiyiya munthu yo wafwa chifukwa chakuziŵaniza kuluta kuchipatala ndi matenda ngaki. Stella wakamba kuti: “Ndikumbuka kuti ndakwiyiyanga murumu wangu chifukwa ndaziŵanga kuti asani wanguchitapu kanthu mwaliŵi mphanyi ngwamoyu. Iyu watamanga ukongwa kweni madokotala ngati ngamutcheŵeska, watoliyangaku kanthu cha.” Nyengu zinyaki ŵanthu akwiya chifukwa cha masuzgu ngo ŵanthu amoyu angakumana nangu pavuli pa nyifwa ya munthu yo watayika.

Anyaki atijimba mlandu chifukwa chakukwiya ndipu atijiwona kuti mbakunanga. Anyaki so atijimba mlandu kuti ndiwu achitiska kuti wakwanjiwa wawu wafwi. Kanandi akamba kuti: “Watingi wafwengi cha asani ndinguluta nayu liŵi ku chipatala,” pamwenga “asani ndinguluta nayu ku chipatala chinyaki,” pamwenga “asani ndingumuwovya kuti wajiphweriyengi ukongwa.”

Ma wakumbukiya kuti wapakata mwana waki — Nyifwa ya mwana njakuŵaŵa ukongwa, ndipu kuchitiya chitima apapi wo mwana wawu watayika ndi kuliya nawu pamoza kungaŵawovya ukongwa

Ndipu anyaki so atijimba mlandu ukongwa asani wakwanjiwa wawu wafwa mwakubuchizga. Akumbuka nyengu zo angukwiyiskana pamwenga kupindana ndi munthu yo wafwa. Anyaki angajivwa kuti angutondeka kuchita vosi vo vakhumbikanga pa munthu yo watayika.

Anthukazi anandi aja ndi chitima kwa nyengu yitali ukongwa asani mwana wafwa, ndipu ivi viyanana ndi vo ŵanthu wo aziŵa umampha va umoyu wa ŵanthu akamba kuti, nyifwa ya mwana yichitiska kuti apapi ajivwengi kuti asoŵa chinthu chinyaki kwa umoyu wawu wosi, ukongwa anyina a mwana.

Asani Murumu Winu Pamwenga Muwolu Winu Wafwa

Nyifwa ya murumu winu pamwenga muwolu winu njakuŵaŵa so ukongwa, asani mwajanga umoyu wakukolerana ukongwa. Nyifwa yaviyo iyi yingachitiska kuti vinthu vosi vo mwachitiyanga limoza nge, kwende limoza, kugwiriya nchitu limoza, kuchitiya vinthu vakukondweska limoza ndipuso kugomezgana vimaliyi penipo.

Ricardo wakamba mo wanguvwiya muwolu waki wati wafwa kuti: “Ndingumusoŵa ukongwa mwakuti ndakhumbanga kuti mphanyi nani ndingufwa.” Iyu wangukamba so kuti: “Muwolu wangu wati wafwa, ndingwamba kujivwa kuti ndikhumbika kuja pafupi ndi munthu cha, kweni ndinguziwamu liŵi kuti chinanga ndichiti viyo, muwolu wangu wayukengi cha ndipuso vikhoza kundichitiska kuti ndisuzgikengi maŵanaŵanu. M’malu mwaki, Ricardo wangulutirizga kuchita vinthu vauzimu nge kuluta ku maunganu ndi kupharazga uthenga wa m’Bayibolo.

Ricardo wangukamba so kuti: “Ndati ndawona chanju ndi chovyu chakutuwa kwaku Yehova, ndinguwona mo wamukiyanga marombu ngangu chinanga mpha nkhani zo zawonekanga nge zimanazimana, ndipu ndinguja nayu pa ubwezi. Kuziŵa kuti Chiuta watindiyanja kungundiwovya kuti ndikunthiyepu suzgu yo yawonekanga nge mayeseru ngakulu ukongwa ngo ndenga ndechendakumanepu nangu.” Iyu wazomerezga so kuti: “Ndechekumusoŵa ukongwa muwolu wangu, kweni ndigomezga ndi mtima wosi kuti palivi chinthu cho Yehova wazomerezga kuti chichitiki cho chingatichitiska kuti tisuzgikengi mpaka muyaya.”

“Mungazomerezganga Cha Kuti Ŵanthu Anyaki Ndiwu Akukambiyeningi . . . ”

Munthu yo wakulemba buku linyaki lakukwaskana ndi nyifwa watitilunguchizga kuti: “Mungazomerezganga cha kuti ŵanthu anyaki ndiwu akukambiyeningi mo mungachitiya pamwenga mo mungavwiya. Chitima cha ŵanthu chipambanapambana. Anyaki aŵanaŵana ndipuso achita vinthu vakuti imwi muziŵi vo yiwu aŵanaŵana, kuti mulongo kuti mwe ndi chitima ukongwa pamwenga cha. Muŵagowokiyengi waka ŵanthu aviyo ndipu kuviŵika mu mtima cha. Asani mutijichichizga kuti muchiti vinthu vo ŵanthu anyaki pamwenga vo ŵanthu wosi awona kuti ndivu vakwenere, muchitiska kuti maŵanaŵanu nginu ngaleki kuweriyamu liŵi.”—Leavetaking—When and How to Say Goodbye.

Ŵanthu alongo chitima chawu munthowa zakupambanapambana. Ting’anamuwa kuti tikhumba kupereka masachizgu nga mo munthu weyosi wangaliriya cha. Kweni asani munthu yo we ndi chitima watondeka kuzomerezga vo vachitika, yituŵa ngozi yikulu ukongwa. Asani ve viyo, mubwezi wapamtima wa munthu uyu watenere kumuwovya. Bayibolo likamba kuti: “Bwezi litanja nyengu zosi, ndipu mwana munyaku wakupapikiya suzgu.” Mwaviyo mungawopanga cha kupempha kuti anyaki akuwovyeni, kukambiyaku anyinu ndipuso kuliya.—Nthanthi 17:17.

Munthu weyosi walongo chitima asani wakwanjiwa waki watayika ndipu nkhunanga cha kuliya pa masu pa ŵanthu. Kweni pe mafumbu nganyaki ngo ngakhumbika kumukika, nge ngakuti: ‘Kumbi ndingachita wuli pa nyengu yo nde ndi chitima? Kumbi kujimba mlandu pamwenga kukwiya nkhwakwenere? Kumbi ndingachita wuli asani nditijimba mlandu ndipuso asani ndikwiya? Nchinthu wuli cho chingandiwovya kukunthiyapu nyifwa ndi chitima?’ Chigaŵa chapanthazi chimukengi mafumbu yanga ndi nganyaki.

a Mwakuyeruzgiyapu, ŵanthu a mtundu wa Chiyoruba a ku Nigeria agomezga kuti munthu asani wafwa watachiwa so kunyaki. Mwaviyo munthukazi yo waja ndi chitima kwa nyengu yimanavi asani mwana waki wafwa. Malinga ndi vo mtundu wa ŵanthu a Chiyoruba agomezga munthukazi wangabala mwana munyaki, yo panyaki wangawere m’malu mwa mwana yo wakufwa. Akaboni aku Yehova achita cha midawuku yeyosi yo yikoliyana ndi va mizimu yo ŵanthu agomezga chifukwa cha boza lakuti munthu we ndi umoyu wo uleka kufwa ndipuso kuti munthu asani wafwa watachiwa so kunyaki, vo vikoliyana cha ndi Bayibolo.—Wakutaula 9:5, 10; Ezekiele 18:4, 20.

Mafumbu Ngakukhumbika Kungaŵanaŵaniya

Kumbi chitima cha ŵanthu anyaki chikwaskika wuli ndi midawuku yawu?
Kumbi m’Bayibolo mwe vakuwoniyapu va ŵanthu naŵa wo anguliya pamasu pa ŵanthu?
Kumbi ŵanthu anyaki achita wuli asani munthu yo ayanjanga watayika? Nanga imwi munguchita wuli wakwanjiwa winu wati wafwa?
Nchinthu wuli cho chichitiska kuti nyifwa ya munthu yo mungutorana nayu yipambani ndi nyifwa zinyaki?
Kumbi ŵanthu alongo wuli chitima? Kumbi kulongo chitima nkhunanga?
Kumbi nthowa zinyaki zakulongole chitima ndi nizi? (Wonani bokosi pa peji 9.)
Kumbi ndi vakuchitika vapade nivi vo vikwaska apapi asani mwana wabonda wafwa mwamabuchibuchi (Wonani bokosi pa peji 12.)
Kumbi anthukazi anandi akwaskika wuli asani afyoka pamwenga asani achira mwana wakufwa kali? (Wonani bokosi pa peji 10.)

Mo Tilongole Chitima

Mazu ngakuti “kulongo” chitima ngang’anamuwa kuti pe ndondomeku pamwenga pulogilamu yapade cha yo tingalongole chitima. Utali wa nyengu yo munthu wangalongole chitima ungaja wakupambanapambana malinga ndi mo munthu yo waliri. Vinthu ivi vimaliya yapa pe cha. Pe vinthu vinyaki so vo vingachitika. Vinthu vinyaki vo vilongo kuti munthu we ndi chitima ndi ivi.

Asani tavwa waka uthenga wachitima: Kumala nthazi; kuleka kugomezga, kususka; kutimbanyizgika maŵanaŵanu; kujimba mlandu; kukwiya.

Chitima chikulu chingasazgapu: Viluwa ndi kutondeka kugona tulu, kumala nthazi, kuleka kukondwa; kuleka kuchita vinthu umampha ndi kuleka kuŵanaŵana umampha; kuliya kwambula kwenere, kusintha karyiru, vo vingachitiska kuti munthu wawondi pamwenga watutuŵi; vakuchitika vakupambanapambana va kulopwa kwa liŵavu; kuleka kugwira nchitu umampha; kuwona vinthu vachilendu, vo visazgapu so kuŵanaŵana, kuvwa, kuwona munthu wakufwa mu maŵanaŵanu; kufwa kwa mwana ko kungachitiska kuti mukwiyiyengi munthu yo mukutorana nayu.

Kuŵanaŵana Vinthu Vakali: Kuchita chitima chifukwa chakukumbuka vinthu vakali; kukumbuka vinthu vakukondweska vo yo wakufwa wachitanga.

Anthukazi Aja ndi Chitima Ukongwa Asani Afyoka Pamwenga Kuchila Mwana Wakufwa

Chinanga kuti Monna wenga ndi ŵana anyaki kali, iyu wakhazanga mwalikondwa kuti waŵengi ndi mwana munyaki. Pa nyengu yo wenga munthu wakutama, iyu “waseŵenga, kuŵereŵeta ndipuso kuŵanaŵaniya mwana waki yo wenga mumoyu.”

Penga kukoliyana kukulu ukongwa pakati paku iyu ndi mwana uyu wechendaweku. Iyu wakamba so kuti: “Rachel Anne wapafuwanga mabuku ngo ndangaŵikanga pamoyu pangu asani ndiŵerenga, ndipu wandiyuskanga usiku. Ndeche kukumbuka kuti panyengu yo wayambanga waka kupafuwa, wavwikanga nge watindikonoza mwachanju kamanakamana. Nyengu zosi asani watukuluka, ndakondwanga ukongwa. Ndamuziŵanga umampha ukongwa mwakuti wati watama, ndinguziŵa kuti watuvwa urwirwi.”

Monna walutirizga kukamba kuti: “Adokotala angundigomezga liŵi cha. Yiwu angundikambiya kuti ndingadandawulanga cha. Kweni ndamweni ndavwanga kuti watufwa. Mwamabuchibuchi wangung’anamuka mwabundi. Ndipu mawa laki wangufwa.”

Ŵanthu anandi akumana ndi vo wangukumana navu Monna. Akulemba mabuku ŵaŵi, Friedman ndi Gradstein angulemba m’buku lawu linyaki kuti ku United States pe, anthukazi pafufupi 1 miliyoni afyoka chaka chechosi. Kweni chiŵerengeru cha pacharu chosi chapasi nchikulu ukongwa kuruska ichi.—Surviving Pregnancy Loss.

Ŵanthu anandi aziŵa cha kuti kufyoka pamwenga kuchila mwana wakufwa, nchinthu chakuŵaŵa ukongwa kwa munthukazi ndipu nyengu zinyaki waluwa cha kwa umoyu waki wosi. Mwakuyeruzgiyapu, Veronica yo sonu we ndi vyaka vakujumpha 50, wakumbuka nyengu zo wangufyokapu ndipuso wakumbuka ukongwa mwana waki yo wanguwa wakufwa kali kweni wenga wamoyu mpaka mwezi wa 9 ndipu wazitanga 6 kg po wawangaku. Iyu wanguja ndi nthumbu ya mwana wakufwa kali kwa masabata ngaŵi. Ndipu wanguti: “Kubala mwana wakufwa kali nchinthu chakofya ukongwa kwa munthukazi.”

Vo achita anthukazi wo vaŵachitikiya ivi, kanandi vija vakusuzga kuvwisa mwakuti chinanga mbanthukazi anyaki nawu avwisa cha. Munthukazi munyaki yo wangufyoka wakulemba kuti: “Chinthu chakuŵaŵa ukongwa cho ndasambira nchakuti vechendandichitikiyi ivi, ndaziŵanga cha mo anyangu avwiyanga. Kali vandikwaskanga cha ndipu ndatoliyangaku kanthu cha kweni sonu po vandichitikiya, ndiwona kuti ŵanthu achita nge po ndachitiyanga ini kali.”

Suzgu yinyaki yo munthukazi yo we ndi chitima watuŵa nayu njakuti wawona nge kuti murumu waki waŵavi chitima nge cho iyu wenachu. Munthukazi munyaki wakuyirwa wangukamba kuti: “Vati vandichitikiya, arumu ŵangu angundigongoweska ukongwa. Yiwu awonanga waka nge kuti ndengavi nthumbu. Atoliyangaku kanthu cha za chitima cho ini ndenga nachu. Aŵerengiyanga ukongwa vo ini ndafipiyanga mtima m’malu mwa chitima cho ndenga nachu.”

Nyengu zinyaki munthurumi wachita nadi viyo, chifukwa chakuti munthukazi ndiyu watuvwa kukolerena kwa liŵavu ndipuso maŵanaŵanu ko kulipu pakati paku iyu ndi mwana yo we m’moyu mwaki. Chinanga wuli ve viyo, nayu wasuzgika asani mwana wawu wabonda wafwa. Ndipu nkhwakukhumbika kuti munthurumi ndi munthukazi aziŵengi kuti wosi asuzgika, chinanga kuti angachita ivi munthowa zakupambanapambana. Wosi atenere kulongo kuti ŵe ndi chitima. Asani munthurumi walongo chitima cha, muwolu waki waŵanaŵanengi kuti watoliyaku kanthu cha. Mwaviyo, mosi mutenere kuliya, kukambiskana maŵanaŵanu nginu, ndipuso kwanjana. Longoni kuti murumu pamwenga muwolu winu ngwakukhumbika ukongwa kuruska kali. Anthurumi mutenere kulongo kuti mwe ndi chitima.

Mo Tingachitiya Asani te ndi Chitima Chifukwa cha Nyifwa ya Mwana Wabonda

Nyifwa ya mwana wabonda njakupweteka ukongwa. Ivi vituŵa vamabuchibuchi ukongwa chifukwa palivi yo waŵanaŵana kuti mwana wabonda pamwenga mwana weyosi wangafwa mpapi waki weche wamoyu. Anyina a mwana achita chitima ukongwa asani mwana yo amuyanjanga ukongwa wafwa.

Yiwu atamba kujimba mulandu. Apapi angayamba kujivwa kuti ndiwu achitiska kuti mwana wafwi, awona nge kuti anguzerezga kuchita vinthu vinyaki. Atamba kujifumba kuti, ‘Kumbi ndi vinthu wuli vo takhumbikanga kuchita kuti ivi vileki kuchitika?’ Pa vakuchitika vinyaki, kwambula kuziŵa ndipuso pambula vifukwa vakuvwika, munthurumi wangayamba kumba mlandu muwolu waki. Iyu wakhoza kukamba kuti, Nchifukwa wuli wanguleka kumuphwere mwana? Mafumbu ngakusuzga yanga ngakhumbika kufufuzika umampha ndi chilatu chakuti banja lileki kutimbanyizika. Kumbi nchifukwa wuli ŵana atufwa? Mwakuyana waka ndi ŵanthu ŵara, ŵana nawu ŵe ndi ubudi wakuwa nawu, ndipu “mphotu ya ulakwi ndi nyifwa.” (Ŵaroma 5:12, 6:23) Tosi, kusazgapu ŵana abonda, titama ndi kufwa chifukwa cha ubudi ndipuso kuleka kufikapu. Ndipuso mu charu ichi chambula kuvikilirika ndi muwusu waku Yehova, ‘nyengu ndi vinthu vamabuchibuchi viwiya wosi.’ (Wakutaula 9:11) Mu charu chifya chaku Chiuta mwazamuŵavi bonda pamwenga mwana weyosi yo wazamukumana ndi suzgu yeyosi.—Yesaya 65:19-24.

Kumbi anyaki angawovya wuli banja lo mwana wawu wabonda wafwa? Munthukazi munyaki yo mwana waki wakufwa wangukamba kuti: “Munyangu munyaki wanguza ndi kunozga mu nyumba yangu kwambula kumupempha. Anyaki angutibikiya chakurya. Anyaki angundiwovya mwa kundivumbatiya waka, kwambula kundikambiska chechosi. Ndakhumbanga cha kuti ndikambengi va nyifwa iyi. Ndakhumbanga so cha kukonkhoska mwakuwerezgawerezga vo vinguchitika. Ndakhumbanga so cha kuti ŵanthu andifumbengi mafumbu ngakundifufuza nge kuti ndingutondeka kuchita chinthu chinyaki. Ini ndini ndenga anyina a mwana yo, ndipu ndatingi ndichitengi chechosi kuti ndimutaski.”