Asani Nthengwa Yinu ye Pafupi Kumala

1, 2. Asani nthengwa yinu ye ndi masuzgu, kumbi mutenere kujifumba fumbu nili?

MU 1988, munthukazi munyaki wa ku Italy, zina laki Lucia wangusuzgika ukongwa maŵanaŵanu.a Nthengwa yaki yenga pafupi kumala ŵati ajaliya limoza kwa vyaka 10. Kanandi wayesesanga kuŵeyere murumu waki kuti ayambi so kuja mwakukolerana kweni pengavi kusintha kwekosi. Iyu wangusankha kupatukana ndi murumu waki chifukwa chakuti akolerananga cha ndipu wangwamba kulera yija ŵana ŵaki anthukazi ŵaŵi. Asani wakumbuka vo vinguchitika, Lucia wakamba kuti: “Ndawoniyanga limu kuti nthengwa yidu yilungengi cha.”

² Asani mwe ndi masuzgu m’nthengwa yinu, namwiso mungavwisa mo Lucia wavwiyanga. Akhumba mungaŵanaŵana kuti nthengwa yinu yilungengi cha chifukwa cha masuzgu ngo mukumana nangu. Asani ve viyo, mungachita umampha kuŵanaŵaniya mafumbu yanga: Kumbi ndayesesa kulondo ulongozgi wosi wa m’Bayibolo wo utovya kuti nthengwa yije yalikondwa?​—Sumu 119:105.

3. Chinanga kuti ŵanthu anandi apatana mazuŵa nganu, kumbi yiwu ndi mabanja ngawu akumana ndi masuzgu wuli?

³ Asani ŵanthu akutolana ayambana, kanandi awona kuti nthowa yamampha nkhumaliska ŵaka nthengwa. Chinanga kuti m’vyaru vinandi nthengwa zimala, kweni maukaboni ngalongo kuti ŵanthu anandi wo apatana adandawula ukongwa pavuli paki. Ndipu anandi mwa ŵanthu wo apatana, asuzgika maŵanaŵanu kweniso atama nthenda zakupambanapambana, kuluska wo alutirizga kujaliya limoza. Ndipuso ŵana atimbanyizgika maŵanaŵanu kweniso aja ambula kukondwa kwa vyaka vinandi. Apapi kweniso mabwezi nga ŵanthu wo apatana, asuzgika so ukongwa. Nanga kumbi Chiuta yo Wakwambisa nthengwa watiyiwona wuli nkhani ya kupatana?

4. Kumbi mungamaliska wuli masuzgu m’nthengwa?

⁴ Nge po tikusambiriya m’mitu yajumpha, chilatu chaku Chiuta chenga chakuti nthengwa yingamalanga cha. (Chiyambo 2:24) Sonu nchifukwa wuli nthengwa zinandi zimala? Nthengwa yimala mwamabuchibuchi cha. Kanandi vitamba kamanakamana. Timasuzgu timanatimana nditu tingayambisa masuzgu ngakulungakulu m’nthengwa. Kweni kugwiriskiya nchitu fundu za m’Bayibolo pakumaliska masuzgu, kungawovya kuti nthengwa zilekengi kumala.

MUJENGI NDI MAŴANAŴANU NGAKWENERE

5. Kumbi ndi maŵanaŵanu nanga ngo mabanja ngosi ngatenere cha kuja nangu?

⁵ Chinthu chinyaki cho chichitiska masuzgu m’nthengwa, nkhuleka kuja ndi maŵanaŵanu ngakwenere. Mabuku nga chanju, magazini, mapulogilamu nga pa TV ndi mafilimu, ngachitiska kuti ŵanthu akhazengi vinthu vo vingachitika cha pa umoyu chayiwu. Asani vo munthu wakhazanga ndivu vichitika cha, vingachitiska kuti waleki kukhorwa, wakwiyengi ndipuso wawonengi nge kuti wapusikika ŵaka. Nchinthu wuli cho ŵanthu akutolana angachita kuti ajengi mwalikondwa chinanga kuti mbambula kufikapu? Pakhumbika phamphu kuti ŵanthu akutolana ajengi mwakukolerana.

6. (a) Kumbi Bayibolo likamba vinthu nivi vakukwaskana ndi nthengwa? (b) Kumbi ndi vinthu wuli vo vingachitiska kuti ŵanthu aleki kukolerana m’nthengwa?

⁶ Bayibolo litovya ukongwa. Ilu likamba kuti ŵanthu akondwa ukongwa m’nthengwa, kweni litcheŵeska so kuti wosi wo atolana “aŵengi ndi suzgu mu umoyu waliŵavu.” (1 Ŵakorinte 7:28) Nge mo tawone kali, ŵanthu akutolana mbambula kufikapu ndipu weyosi wangabuda. Yiwu apambana maŵanaŵanu, mo avwiya mumtima kweniso mo akuliya. Nyengu zinyaki ŵanthu akutolana apambana maŵanaŵanu pa nkhani ya ndalama, ŵana kweniso abali ŵawu. Kuleka kusaniya nyengu yakucheze kweniso nkhani za kugonana vingachitiska so kuti ŵanthu ayambanengi.b Vito nyengu yitali kuti mumalani ndi nkhani zenizi, kweni kufipa mtima cha! Ŵanthu anandi akutolana akumana ndi masuzgu ngenanga ndipu asaniya nthowa zamampha zakungamaliskiya.

MUKAMBIRANENGI ASANI MWAPAMBANA MAŴANAŴANU

7, 8. Asani ŵanthu akutolana akwiyiskana pamwenga apambana maŵanaŵanu, kumbi angalondo fundu niyi ya m’Malemba?

⁷ Ŵanthu anandi asuzgika ukongwa kuwuko mtima pakukambiskana asani apambana maŵanaŵanu, akwiya, kweniso asani atondeka kuchita vinthu vinyaki. Yiwu angakwiya ndi kukuzga suzgu lo, m’malu mwakukamba ŵaka kuti: “Ndiwona nge kuti mwandivwisa cha.” Ndipu anandi angakamba kuti: “Mutanja kuchita vo imwi mukhumba pe mbwenu,” pamwenga, “Mutindiyanja cha.” Chifukwa chambula kukhumba mphindanu, munyaki wangasankha kuja ŵaka cheti.

⁸ Chinthu cho chingawovya, nkhulondo ulongozgi wa m’Bayibolo wakuti: “Tundiyani, ndikweni mungalakwanga cha: pa chikaralizga chinu lingasere dazi [lumwi] cha.” (Ŵaefesu 4:26) Banja linyaki lo laja m’nthengwa kwa vyaka 60, lingufumbika kuti likonkhoski cho chinguŵawovya kuti banja lawu lije lalikondwa. Munthurumi wangukamba kuti: “Tingwamba kugwiriskiya nchitu fundu yakuti asani tapambana maŵanaŵanu pa nkhani yinyaki tikambiskiyanengi limu techendagoni, chinanga suzgu lo lingaŵa limana wuli.”

9. (a) Kumbi Malemba ngakamba kuti ŵanthu akhumbika kuchitanji kuti akambiskanengi umampha? (b) Kumbi nchinthu wuli cho ŵanthu akutolana akhumbika kuchita, chinanga kuti chikhumbika chiganga ndi kujiyuyuwa?

⁹ Asani ŵanthu akutolana apambana maŵanaŵanu, weyosi wakhumbika kuja “mupusu kwachivwa, wachizita kulongoro, wachizita ku kandundu.” (Yakobe 1:19) Pavuli pakuvwisiyana mwakuphwere, wosi angawona kuti akhumbika kupepeskana. (Yakobe 5:16) Munthu wakhumbika kuja wakujiyuyuwa kweniso wachiganga kuti wakambi ndi mtima wosi mazu ngakuti: “Pepani ndakunangiyani.” Kumaliska mphindanu m’nthowa iyi, kutovya ŵanthu akutolana kuti amaliski masuzgu kweniso kuti ayanjanengi ukongwa, vo vingachitiska kuti weyosi wakondwengi ndi munyaki.

MUNGASUZGANANGA CHA PA NKHANI YAKUGONANA

10. Kumbi mbulongozgi nuwu wo Paulo wangukamba ku mpingu wachikhristu wa ku Korinte, wo ungavikiliya so Akhristu mazuŵa nganu?

¹⁰ Pa nyengu yo wakutumika Paulo walembiyanga kalata Ŵakorinte, wangukamba kuti kuto nkhwamampha “chifukwa cha ulakalaka wa liŵavu.” (1 Ŵakorinte 7:2) Mazuŵa nganu, charu chanangika ukongwa, akhumba so kuluska msumba wakali wa Korinte. Nkhani zinandi zo ŵanthu akambiskana, kuvwala kwambula kwenere, nkhani zakusikuwa za m’magazini ndi m’mabuku, pa TV ndipuso m’mafilimu, vichitiska kuti ŵanthu aŵengi ndi chiryokuryoku chakugonana. Paulo wangukambiya ŵanthu a ku Korinte wo akumananga ndi vinthu nge venivi kuti: “Nkhwamamphaku kutolana kwakuruska kukolezga mtima,” pamwenga kusuzgika ndi chiryokuryoku.​—1 Ŵakorinte 7:9.

11, 12. (a) Kumbi ŵanthu akutolana akhumbika kuchitirananji, nanga akhumbika kuchitirana m’nthowa wuli? (b) Asani ŵanthu akutolana akhumba kuti alekezgi dankha kugonana, kumbi akhumbika kuchitanji?

¹¹ Mwaviyo, Bayibolo lilanguliya Akhristu akutolana kuti: “Munthurumi wamuninkhi muwolu waki cho nchakumwenere: ndipu kwakulingana munthukazi nayu ku murumu waki.” (1 Ŵakorinte 7:3) Mungawona kuti pa lemba ili, fundu yagona pakuchichizga cha kweni pakupaskana. Kukamba uneneska, nkhani yakugonana m’nthengwa yitenda umampha ukongwa asani muchita vinthu mwakuŵanaŵanirana. Mwakuyeruzgiyapu, Bayibolo lilangula anthurumi kuti ajengi ndi awolu ŵawu “uli ndi mziŵiru,” kung’anamuwa kuti mwakuŵaziŵa umampha. (1 Petro 3:7) Fundu iyi njakukhumbika ukongwa pa nkhani ya kugonana. Asani munthurumi wachita nayu vinthu umampha cha muwolu waki, vija vakusuzga kuti munthukazi wakondwengi ndi kugonana.

¹² Kweni nyengu zinyaki, ŵanthu akutolana angakhumbika kulekezga dankha kugonana. Ivi vingachitika asani munthukazi we kumasambi pamwenga asani wavuka ukongwa. (Yeruzgiyani ndi Ŵalevi 18:19.) Ndivu vingachitika so asani munthurumi watimbanyizgika maŵanaŵanu ndi masuzgu ngo wakumana nangu kunchitu. Kuti ŵanthu akutolana aleki kusuzgana pa nkhani iyi, akhumbika kukambiskana mwakufwatuka ndi kuvwanana. (1 Ŵakorinte 7:5) Ivi vingawovya ŵanthu akutolana kuti aleki kuŵanaŵana kuti munyawu wakaniya dala. Kweni asani munthukazi wakaniya dala kugonana ndi murumu waki kweniso asani munthurumi waleke dala kuchita vinthu mwachanju ndi muwolu waki pa nkhani yakugonana, vingaja vambula kusuzga kuti weyosi wachiti ureŵi. Asani vinthu ve viyo, m’nthengwa mungaja masuzgu ngakulu.

13. Kumbi Akhristu angachita wuli kuti nyengu zosi aŵanaŵanengi vinthu vamampha?

¹³ Mwakuyanana ndi Akhristu wosi, ateŵeti aku Chiuta akutolana, akhumbika cha kuwonere vinthu vamsiku vo vingaŵachitiska kuti akhumbengi kuchita vinthu viheni. (Ŵakolose 3:5) Yiwu atenere so kuja ndi maŵanaŵanu ngakwenere asani achita vinthu ndi ŵanthu wo mbanthurumi pamwenga anthukazi anyawu cha. Yesu wangutcheŵeska kuti: “Yosi wakulereska munthukazi kumukhumbira, wareŵa nayu kali mumtima waki.” (Mateyu 5:28) Kugwiriskiya nchitu fundu za m’Bayibolo zo zikonkhoska nkhani zakugonana, kungawovya ŵanthu akutolana kuti aleki kweseka ndi kuchita ureŵi. Yiwu angalutirizga kwanjana m’nthengwa, kweniso kukondwa ndi chawanangwa chakugonana cho chikutuliya kwaku Yehova yo Wakwambisa nthengwa.​—Nthanthi 5:15-19.

VO BAYIBOLO LIKAMBA PA NKHANI YAKUPATANA

14. Kumbi ndi suzgu nili lo mabanja ngangakumana nalu, nanga nchifukwa wuli?

¹⁴ Chakukondweska nchakuti Akhristu anandi atesesa kumaliska masuzgu ngo akumana nangu m’mabanja ngawu. Kweni nyengu zinyaki nawu angasuzgika kumaliska masuzgu. Ivi ve viyo chifukwa chakuti ŵanthu wosi mbakubuda ndipu aja m’charu chiheni cho chiwusika ndi Satana. Mwaviyo, anyaki nthengwa zawu zimala. (1 Yohane 5:19) Kumbi Akhristu angachita wuli asani akumana ndi suzgu lenili?

15. (a) Kumbi Malemba ngakamba kuti munthu wangamaliska nthengwa ndi kuto pamwenga kuyirwa so pa chifukwa nichi? (b) Nchifukwa wuli anyaki asankha kuleka kumaliska nthengwa yawu?

¹⁵ Nge mo tikusambiriya m’Mutu Wachiŵi, Malemba ngakamba kuti nthengwa yingamala pijapija asani munyaki wachita ureŵi.c (Mateyu 19:9) Asani mwe ndi ukaboni wakuti munthu yo mukutolana nayu wachita ureŵi, vija vakusuzga ukongwa kusankha vakuchita. Kumbi musankhengi kulutirizga kuja nayu pamwenga kumaliska nthengwa? Palivi munthu yo wangakusankhiyani cho mukhumbika kuchita. Akhristu anyaki asankha kugowoke munyawu yo walapa nadi pavuli pakuchita ureŵi ndipu banja lawu litenda so umampha. Anyaki asankha kuleka kumaliska nthengwa yawu chifukwa chakuŵanaŵaniya ŵana.

16. (a) Kumbi ndi vinthu nivi vo vichitiska kuti ŵanthu anyaki asankhi kumaliska nthengwa? (b) Asani munthu munyaki wasankha kumaliska pamwenga kuleka kumaliska nthengwa, nchifukwa wuli tikhumbika cha kususka vo wasankha?

¹⁶ Nyengu zinyaki ureŵi ungachitiska kuti munthu wato nthumbu pamwenga matenda. Ndipu nyengu zinyaki ŵana angakhumbika kuŵavikiliya kwa mpapi yo wagona ŵana. Mwaviyo, pe vinthu vinandi vo mukhumbika kuŵanaŵaniya mwechendasankhi vakuchita. Kweni asani mwe ndi ukaboni wakuti yo mukutolana nayu wachita ureŵi ndipu mwasankha kulutirizga kugonana nayu, ndikwesa mwamugowoke ndipu mukhumba kuti nthengwa yinu yilutiriyi. Asani ve viyo, Malemba ngakamba kuti nthengwa yingamalanga cha ndipu palivi wanangwa wakuto pamwenga kuyirwa so. Munthu munyaki wangaseleriyangapu cha ndi kukusankhiyani chakuchita, pamwenga kususka vo mwasankha. Ziŵani kuti mungakumana ndi masuzgu pamwenga vinthu vamampha chifukwa cha vo mungasankha. Ivi ve viyo chifukwa “munthu yosi wanyamuwengi mphingu ya pamtima waki.”​—Ŵagalatia 6:5.

VO VINGACHITISKA KUTI MUPATUKANI

17. Kumbi nchinthu nichi cho Malemba ngakanizga ŵanthu wo apatukana pamwenga apatana pa chifukwa cha ureŵi cha?

¹⁷ Kumbi pe vinthu vinyaki vo vingachitiska kuti ŵanthu apatukani pamwenga kupatana chinanga kuti munyaki waleka kuchita ureŵi? Hinya, kweni asani ivi vachitika, weyosi watenere cha kutolana ndi munthu munyaki. (Mateyu 5:32) Chinanga kuti Bayibolo lizomerezga kupatukana, kweni likamba kuti ŵanthu wo apatukana ‘ajijariyi ambula kuto pamwenga kuyirwa, pamwenga awojeke [awererani].’ (1 Ŵakorinte 7:11) Kumbi ndi vinthu vinyaki vikuluvikulu nivi vo vingachitiska kuti ŵanthu apatukani?

18, 19. Kumbi ndi vinthu viheni nivi vo vingachitiska kuti munthu wasankhi kupatukana pamwenga kupatana ndi munthu yo wakutolana nayu, chinanga kuti iyu wakhumbika cha kuto pamwenga kuyirwa so?

¹⁸ Banja lingasuzgika ukongwa asani munthurumi ndi mulesi pamwenga we ndi mijalidu yiheni.d Wangaŵa munthurumi yo wasakaza ndalama za banja laki ku juga pamwenga kumwiya moŵa ndi kugula munkhwala ŵakutimbanyizga wongu. Bayibolo likamba kuti: “Kweni asani munthu waleka kuŵalongosole limu ŵaku yija, ndi viŵiviŵi ŵa paki panyumba, wakana chivwanu, ndipu ndi muheniku kwakuruska mzira chivwanu.” (1 Timote 5:8) Asani iyu wakana kusintha pamwenga so wasakaza ndalama zo muwolu waki wasaniya, munthukazi wangasankha kupatukana nayu mwakulondo dangu ndi chilatu chakuti wajivikiliyi kweniso wavikiliyi ŵana.

¹⁹ Nyengu zinyaki, munthu wangasankha kupatukana ndi yo wangutolana nayu asani wawona kuti umoyu waki we pa ngozi chifukwa watimuchitiya nkhaza ukongwa mwakuti watanja kumupuma. Ndipu wangasankha so kupatukana nayu asani watimuchichizga kuchita vinthu vinyaki vo visuskana ndi marangu ngaku Chiuta ndipu iyu wawona kuti vingatimbanyizga ubwezi waki ndi Yehova. Iyu wangawona kuti kupatukana mwakulondo dangu ndiyu nthowa yamampha yo wangalongole kuti ‘wavwiya Chiuta kwakuluska munthu.’​—Machitidu 5:29.

20. (a) Kumbi mabwezi ndi ŵara mumpingu angawovya wuli nthengwa yo ye pafupi kumala, nanga nchinthu wuli cho akhumbika cha kuchita? (b) Nchifukwa wuli ŵanthu akutolana akhumbika cha kugwiriskiya nchitu fundu za m’Bayibolo zakukwaskana ndi kupatana pamwenga kupatukana pa vifukwa vambula kuvwika?

²⁰ Kwali munthu wangakumana ndi nkhaza za mtundu wuli, palivi chifukwa chakumuchichizgiya kuti walutirizgi kuja pa nthengwa pamwenga kuti apatukani. Chinanga kuti mabwezi ndi ŵara mumpingu angawovya munthu yo wakumana ndi masuzgu ndi kumupaska ulongozgi wa m’Bayibolo, kweni yiwu angaziŵa cha vinthu vosi vo vichitika m’nthengwa yaki. Yehova pe ndiyu wawona vosi. Kukamba uneneska, asani munthukazi wachikhristu wamaliska nthengwa pa vifukwa vambula kuvwika umampha, ndikwesa walongo kuti watumbika cha Chiuta yo wakwambisa nthengwa. Kweni asani wasankha kupatukana ndi murumu waki pa vifukwa vo vingaŵika umoyu waki pa ngozi, palivi yo watenere kumunena. Venivi ndivu vitenere so kuchitika asani munthurumi wachikhristu wakhumba kupatukana ndi muwolu waki. Tingaluwanga cha kuti “tosi tamukuma paurongo pa chitengu chakweruzgiyapu chaku Chiuta.”​—Ŵaroma 14:10.

VO VINGOVYA NTHENGWA YINYAKI KUTI YILEKI KUMALA

21. Kumbi ndi nkhani niyi yo yilongo kuti fundu za m’Bayibolo zitovya kuti nthengwa yiyendengi umampha?

²¹ Lucia yo tamuzumbuwa kukwamba kwa nkhani iyi, wangupatukana ndi murumu waki. Ndipu pati pajumpha myezi yitatu, wangukumana ndi Akaboni aku Yehova ndi kwamba kusambira nawu Bayibolo. Iyu wangukamba kuti: “Ndinguzizwa ukongwa kuti Bayibolo lingundiwovya kuziŵa mo ndingamaliskiya suzgu langu. Ndati ndasambira kwa sabata yimoza pe, ndinguŵanaŵana kuti ndiwererani ndi murumu wangu. Pasonu panu, ndingakamba kuti Yehova waziŵa mo wangataskiya nthengwa zo ze pafupi kumala chifukwa chakuti vo wasambiza vitovya ŵanthu akutolana kuti atumbikanengi ukongwa. Ndawona kuti vo ŵanthu akamba kuti Akaboni aku Yehova amaliska nthengwa za ŵanthu, vaboza. Ndawona kuti Akaboni aku Yehova ndiwu awovya nthengwa yangu.” Lucia wakusambira kugwiriskiya nchitu fundu za m’Bayibolo pa umoyu waki.

22. Kumbi ŵanthu akutolana wosi atenere kugomezga ulongozgi wakutuliya nunkhu?

²² Ŵanthu anandi akumana ndi masuzgu ngo Lucia wangukumana nangu. Nthengwa yitenere kuja chinthu chakuguŵiska cha kweni chakukondweska. Ndipu Yehova wapereka ulongozgi wamampha ukongwa kuluska ulongozgi unyaki wewosi wo ulembeka ndi ŵanthu. Ulongozgi uwu usanirika m’Mazu ngaki, Bayibolo ndipu ‘muzereza utimusanduska wazeru.’ (Sumu 19:7-11) Bayibolo lawovya nthengwa zinandi zo zenga pafupi kumala ndipu lawovya so nthengwa zo zenga ndi masuzgu ngakulungakulu. Mwaviyo, ŵanthu wosi akutolana atenere kugomezga ulongozgi wo Yehova Chiuta wapereka. Ndipu ulongozgi uwu, utovya nadi!