MUTU 2
Kumbi Mungachita Wuli Kuti Mulutirizgi Kuja ndi Njuŵi Yamampha?
Jani “ndi njuŵi yamampha.”—1 PETRO 3:16.
1, 2. Nchifukwa wuli mukhumbika kuvwiya munthu yo watikulongozgani asani muluta ku malu ko muziŵaku cha, nanga munthu yo watikulongozgani tingamuyeruzgiya wuli ndi njuŵi?
TIYERUZGIYI kuti ŵanthu ŵe pa maulendu ngakupambanapambana. Munyaki watendeska sitima m’nyanja yikulu yo yaŵinduka ukongwa, munyaki watenda m’bozwa ndipu munyaki watendeska ndegi kuchanya ukongwa mpaka kujumpha mitambu. Kumbi muziŵa vo ŵanthu yaŵa ayanana? Weyosi wangalanda asani walivi munthu wakumulongozga.
2 Yeruzgiyani kuti mwe pa ulendu, ko muluta muziŵaku cha ndipu muluta ndi munthu munyaki yo mutimugomezga. Iyu waziŵaku ko muluta. Asani muvwiya vo watikukambiyani mulandengi cha. Mwakuyana ŵaka, njuŵi tingayiyeruzgiya ndi munthu yo watikulongozgani. Njuŵi nchawanangwa cho Yehova wakutipaska. (Yakobe 1:17) Kwambula njuŵi tingalanda. Asani tayigwiriskiya nchitu umampha yingatiwovya kuti tiyendi pa nthowa yamampha yakulongozge ku umoyu. Sonu tiyeni tikambiskani vo njuŵi ying’anamuwa ndipuso mo yigwiriya nchitu. Pavuli paki tikambiskanengi fundu zitatu izi: (1) Mo tingasambiziya njuŵi yidu, (2) chifukwa cho titenere kuŵanaŵaniya so njuŵi ya ŵanthu anyaki ndipuso (3) mo tingayanduliya asani tilutirizga kuja ndi njuŵi yamampha.
KUMBI NJUŴI NCHINTHU WULI, NANGA YIGWIRA WULI NCHITU?
3. Kumbi mazu nga Chigiriki ngo ngakufwatulikiya kuti “njuŵi” ngang’anamuwanji, nanga ndi nchitu wuli yapade yo njuŵi yigwira?
3 M’Bayibolo mazu nga Chigiriki ngo ngakufwatulikiya kuti “njuŵi,” ngang’anamuwa “kujiziŵa umampha.” Mwakupambana ndi vakulengeka vosi vapacharu chapasi, Chiuta wakutipaska zeru kuti tijiziŵengi umampha. Tingakamba kuti titijisanda kuti tiwoni asani te ndi jalidu lamampha. Nge kaboni yo we mukati mwidu pamwenga wakweruzga, njuŵi yidu yingasanda vakuchita, maŵanaŵanu ndipuso vo tisankha. Yingatilongozga kuti tisankhi umampha ndipuso yingatitcheŵeska kuti tileki kusankha uheni. Asani tasankha vinthu mwazeru tingaja ndi njuŵi yamampha, kweni tingasuzgika maŵanaŵanu asani tasankha vinthu mwambula zeru.
4, 5. (a) Kumbi tiziŵa wuli kuti Adamu ndi Eva ŵenga ndi njuŵi, nanga nchinthu wuli cho chinguchitika ŵati akana kuvwiya dangu laku Chiuta? (b) Kumbi pe vakuwoniyapu nivi vo vilongo kuti Chikhristu chechendayambi, ŵanthu anyaki akugomezgeka agwiriskiyanga nchitu njuŵi?
4 Adamu ndi Eva angulengeka ndi njuŵi. Weyosi pakuyija wangulongo kuti wenga ndi njuŵi. Fundu iyi njauneneska chifukwa chakuti ŵati abuda anguchita soni. (Chiyambo 3:7, 8) Nchachitima kuti chinanga wuli njuŵi yawu yinguŵasuzga kweni pengavi cho atingi achitengi. Yiwu angukaniya dala kuvwiya dangu laku Chiuta. Chifukwa cha vo anguchita, angusankha kugarukiya Yehova Chiuta ndipu anguja arwani ŵaki. Pakuti ŵenga ŵanthu akufikapu, yiwu aziŵanga kuti ananga ndipu atingi ajengi so cha pa ubwezi ndi Chiuta.
5 Mwakupambana ndi Adamu ndi Eva, ŵanthu anandi ambula kufikapu avwiya vo njuŵi yawu yitiŵakambiya. Mwakuyeruzgiyapu, munthu wakugomezgeka Jobu wangukamba kuti: ‘Ndakoleska urunji wangu ndipu ndiwutayengi cha; mtima wangu wazakundisuzga cha mazuŵa ngosi nga umoyu wangu.’a (Jobu 27:6, NW) Jobu wenga nadi ndi njuŵi yamampha. Iyu wavwiyanga njuŵi yaki mwakuphwere, ndipu wazomerezganga kuti yimulongozgi pa vo wachitanga ndipuso pakusankha vakuchita. Ndichu chifukwa chaki iyu wangukamba mwakutuliya pasi pa mtima kuti njuŵi yaki yatingi yizimusuzgengi cha pamwenga kumuchitiska soni ndipuso kujimba mulandu. Wonani mphambanu pakati paku Jobu ndi Davidi. Davidi wati wachita vinthu vambula kutumbika Sauli, yo wenga fumu yakusankhika ndi Yehova, “pavuli paki mtima waku Davidi ungumulasa.” (1 Samuele 24:5) Chifukwa chakuti njuŵi yaki yingumusuzga, Davidi wanguyanduwa ndipu ivi vingumusambiza kuti waleki kuchita so vinthu vambula ulemu.
6. Kumbi nchinthu wuli cho chilongo kuti njuŵi nchawanangwa cho chikuperekeka ku ŵanthu wosi?
6 Kumbi mbateŵeti aku Yehova pe wo ŵe ndi njuŵi? Ŵanaŵaniyani mazu ngo wakutumika Paulo wakulemba, ngakuti: “Chifukwa penipo Amitundu pakuŵavi chilangulu achita [va m’chilangulu mwakawi, chinanga kuti alivi chilangulu, NW] va chilangulu kwaku iwu ŵeneku; mwakuti alongo iwu kuti nchitu ya chilangulu cho yilembeka mumitima yawu, njuŵi zawu zakusimikizgiyapu, ndi maŵanaŵanu ngawu, limoza ku linyaki, [ngatiŵasuska pamwenga kuŵazomerezga, NW].” (Ŵaroma 2:14, 15) Chinanga ndi wo aleka kuziŵa marangu ngaku Yehova, nyengu zinyaki njuŵi yawu yitiŵachiska kuti achitengi vinthu mwakukoliyana ndi fundu zaku Chiuta.
7. Nchifukwa wuli nyengu zinyaki njuŵi yingatichitiska kuti tichiti vinthu viheni?
7 Nyengu zinyaki njuŵi yingatichitiska kuti tichiti vinthu viheni. Nchifukwa wuli tikamba viyo? Kumbukani chakuyeruzgiyapu cho tachikamba kukwamba. Asani munthu yo watikulongozgani nthowa watimbanyizgika, wangakulandizgani. Ndipuso asani mususkana nayu pamwenga kukana nthowa yo watikulongoni ndipu mukhumba kwenda nthowa yo imwi muŵanaŵana kuti njamampha, mungalanda. Mwakuyana ŵaka, asani njuŵi yidu yatimbanyizgika ndi vinthu vo mtima widu ukhumba, yingatilongozge ku vinthu viheni. Asani yileka kulongozgeka ndi Mazu ngaku Chiuta, tingatondeka kupambaniska chamampha ndi chiheni pa nkhani zinandi zakukhumbika ukongwa. Asani tikhumba kuti njuŵi yidu yigwiri nchitu umampha, tikhumbika kulongozgeka ndi mzimu waku Yehova. Paulo wangulemba kuti: ‘Njuŵi yangu yisimikizgiya pamoza nani mu mzimu wakupaturika.’ (Ŵaroma 9:1) Nanga tingaziŵa wuli kuti njuŵi yidu yilongozgeka ndi mzimu waku Yehova? Tikhumbika kusambiza njuŵi yidu.
MO TINGASAMBIZIYA NJUŴI YIDU
8. (a) Kumbi mtima ungatimbanyizga wuli njuŵi, nanga titenere kuŵanaŵaniyanji asani tisankha vakuchita? (b) Nchifukwa wuli kuja ŵaka ndi njuŵi yamampha nkhwakukwana cha kwa Mkhristu? (Wonani mazu ngam’mphata.)
8 Kumbi musankha wuli vinthu mwakugwiriskiya nchitu njuŵi? Ŵanthu anyaki aŵanaŵaniya ukongwa cha vo vingachitika asani asankha kuchita vinthu vinyaki. Yiwu angakamba kuti, “visuskana ndi njuŵi yangu cha.” Vo mtima ukhumba vingaja ndi nthazi ukongwa mwakuti vingakandirizga njuŵi ya munthu. Bayibolo likamba kuti: “Mtima ngwakupusika kuruska vinthu vosi, ndipu nguheni ukongwa; njani wangauziŵa?” (Yeremiya 17:9) Mwaviyo, vo mtima widu ukhumba vitenere cha kuja vinthu vakukhumbika ukongwa kuviŵanaŵaniya. M’malu mwaki, titenere kuŵanaŵaniya dankha vinthu vo vingakondweska Yehova Chiuta.b
9. Kumbi kopa Chiuta kung’anamuwanji, nanga kukwaska wuli vo tisankha?
9 Asani tasankha chinthu mwakulongozgeka ndi njuŵi yakusambizika umampha, vilongongi kuti titopa Chiuta ndipu tivwiya cha vo mtima widu ukhumba. Ŵanaŵaniyani chakuyeruzgiyapu ichi. Nehemiya yo wenga nduna yakugomezgeka, wenga ndi mazaza ngakukambiya ŵanthu wo ajanga ku Yerusalemu kuti amupaski ndalama za msonkhu kweniso zinyaki zo angwenere kupereka kwaku iyu. Kweni wanguchita viyo cha. Chifukwa wuli? Iyu wakhumbanga cha kukwiyisa Yehova mwakukandirizga ŵanthu ŵaki. Iyu wangukamba kuti: “Kweni ini kuti ndinguchita viyo cha, chifukwa chakopa Chiuta.” (Nehemiya 5:15) Kopa Chiuta mwauneneska ndipuso kopa kukwiyisa Awuskefwi akuchanya nkhwakukhumbika ukongwa. Kopa kwaviyo kutichitiskengi kuti tipenji ulongozgi kutuliya m’Mazu ngaku Chiuta asani tikhumba kusankha vakuchita.
10, 11. Kumbi ndi fundu nizi za m’Bayibolo zo zikwaska nkhani ya kumwa moŵa, nanga tingasaniya wuli ulongozgi waku Chiuta wakuti tigwiriskiyi nchitu fundu zo?
10 Mwakuyeruzgiyapu, ŵanaŵaniyani nkhani yakumwa moŵa. Tanandi tikhumbika kusankha pa nkhani iyi. Chakwamba tikhumbika kujifumba kuti, kumbi Bayibolo lititi wuli pa nkhani iyi? Bayibolo likanizgiya limu cha kumwa moŵa. Ilu litumbika Yehova chifukwa chakupereka vinyu nge chawanangwa. (Sumu 104:14,15) Kweni Bayibolo likanizga kumwa moŵa mwauroŵevu ndipuso maphwandu ngaviwawa. (Luka 21:34; Ŵaroma 13:13) Kweniso Bayibolo likamba kuti uroŵevu mbubudi ukulu ukongwa nge, ureŵi.c—1 Ŵakorinte 6:9, 10.
11 Asani Mkhristu wagwiriskiya nchitu fundu nge zenizi, njuŵi yaki yiziŵa ndipuso yisambizika. Mwaviyo, asani tadanika ndi anyidu kuti tikachezi ndipu ko tiluta kwamusanirika moŵa, tingachita umampha kujifumba kuti: ‘Kumbi mbayani wo amusanirikapu? Kumbi kwenuku kwamukuŵa viwawa? Kumbi mijalidu yangu nja mtundu wuli? Kumbi nditanja kumwa moŵa ndipu ndingafiska cha kuja kwambula kumwa pamwenga nditumwa kuti ndirekengi kuja ndi maŵanaŵanu? Kumbi nditijiko pa nkhani ya kumwa moŵa?’ Po tiŵanaŵaniya fundu za m’Bayibolo ndi mafumbu yanga, tikhumbika kuromba kwaku Yehova kuti watilongozgi. (Ŵerengani Sumu 139:23, 24.) Asani tingachita viyo ndikuti tipempha Yehova kuti watilongozgi ndi mzimu waki. Tisambiza so njuŵi yidu kuti yikoliyanengi ndi fundu zaku Chiuta. Pe so fundu yinyaki yo titenere kuyiŵanaŵaniya pakusankha vinthu.
CHIFUKWA CHO TITENERE KUŴANAŴANIYA SO NJUŴI YA ŴANTHU ANYAKI
Njuŵi yakusambizika Bayibolo yingakuwovyani kusankha kumwa pamwenga kuleka kumwa moŵa
12, 13. Nchifukwa wuli njuŵi za Akhristu zipambana, nanga tingachita wuli pa nkhani yeniyi?
12 Nyengu zinyaki mungazizwa chifukwa chakupambana kwa njuŵi za Akhristu pa vakuchita vinyaki. Vo Mkhristu munyaki wangawona kuti viheni munyaki wangawona kuti vamampha. Mwakuyeruzgiyapu, munyaki wangawonapu suzgu cha kudana ŵanthu amanavi kunyumba kwaki kuti akachezi ndipu wangasankha kuŵapaska moŵa penipo munyaki wangakondwa cha ndi vinthu vaviyo. Nchifukwa wuli taŵanthu tisankha mwakupambana, nanga kuziŵa venivi kungatiwovya wuli pakusankha vinthu?
13 Ŵanthu apambana pa vifukwa vinandi. Cho chichitiska ndi malu ngo munthu wakuliya. Mwakuyeruzgiyapu, anyaki aziŵa suzgu yo ŵe nayu, yo alimbana nayu kwa nyengu yitali kweni nyengu zinyaki atondeka kuti ayimalisi. (1 Ŵakaronga 8:38, 39) Pa nkhani ya moŵa, ŵanthu aviyo njuŵi yawu yingaŵachitiska kuti achiti vinthu mwakuphwere ukongwa. Asani munthu waviyo waza ku nyumba kwinu kuzicheza ndipu mutimupaska moŵa, njuŵi yaki yingamukanizga kumwa moŵa. Kumbi imwi mungaguŵa? Kumbi mumuchichizgengi? Awa. Kaya muziŵa vifukwa vo wakaniya pamwenga cha, kwanja abali kukuwovyeningi kuti muleki kumuchichizga kuti wakukambiyeni vifukwa vo iyu wasankhiya kuchita viyo.
14, 15. Kumbi njuŵi za Akhristu a m’nyengu ya akutumika zingupambana pa nkhani niyi, nanga Paulo wangusankhanji?
14 Wakutumika Paulo wanguwona kuti Akhristu a m’nyengu yaki apampananga njuwi. Akhristu anyaki asuzgikanga ukongwa pa nkhani ya vakurya vinyaki vo vaperekekanga sembi ku ngoza. (1 Ŵakorinte 10:25) Njuŵi yaku Paulo yamukanizganga cha kurya vakurya vo pavuli paki aguliskanga pamusika. Iyu wawonanga kuti vakurya vikupangika ndi ngoza cha kweni Yehova, ndipu vakurya vo venga vaku Yehova. Kweni Paulo wanguziŵa kuti ŵanthu anyaki akoliyanengi nayu cha pa nkhani iyi. Anyaki ŵechendayambi Chikhristu asopanga ngoza, ndipu ŵati aja Akhristu, awonanga kuti chinthu chechosi cho chakwaskananga ndi ngoza chenga chiheni. Kumbi Paulo wanguchitanji?
15 Paulo wangukamba kuti: “Kweni isi tanthazi titenere kupinga maunthomboru nga ambula nthazi, ndi kujikondweska taŵeni cha. Chifukwa Khristu nayu kuti wangujikondweska cha.” (Ŵaroma 15:1, 3) Paulo wangukamba kuti titenere kuŵika vakukhumba va abali ŵidu panthazi nge mo Khristu wanguchitiya. Pa nkhani yakuyanana ndi yeniyi, Paulo wangukamba kuti waryengi cha nyama kuti waleki kuguŵiska munthu yo Khristu wakumufwiya.—Ŵerengani 1 Ŵakorinte 8:13; 10:23, 24, 31-33.
16. Nchifukwa wuli ŵanthu wo njuŵi yawu yitiŵasuska kuchita vinthu vinyaki atenere cha kweruzga wo ŵe ndi njuŵi yakupambana ndi yawu?
16 Ŵanthu wo njuŵi yawu yitiŵakanizga kuchita vinthu vinyaki, atenere cha kweruzga anyawu pamwenga kuŵachichizga kuti nawu awonengi vinthu nge mo yiwu awone. (Ŵerengani Ŵaroma 14:10.) Njuŵi yidu titenere kweruzgiya nayu anyidu cha, kweni tiyigwiriskiyengi nchitu pakujeruzga taŵeni. Kumbukani mazu ngaku Yesu ngakuti: “Mungeruzganga cha, alinga kuti muleki kweruzgika.” (Mateyu 7:1) Ŵanthu wosi m’mpingu atenere cha kupindana pa nkhani zo zikhumbika kugwiriskiya nchitu njuŵi. M’malu mwaki, atenere kusaniya nthowa zakukuzgiya chanju, kukoliyana, kuchiskana ndipuso kuleka kuguŵiskana.—Ŵaroma 14:19.
MO TINGAYANDULIYA ASANI TE NDI NJUŴI YAMAMPHA
Njuŵi yamampha yingatilongozga pa nthowa ya ku umoyu, ndipu yingatiwovya kuja ndi likondwa kweniso chimangu
17. Nchinthu wuli cho chachitikiya njuŵi za ŵanthu anandi mazuŵa nganu?
17 Wakutumika Petro wakulemba kuti: Jani “ndi njuŵi yamampha.” (1 Petro 3:16) Kuja ndi njuŵi yamampha pa masu paku Yehova Chiuta, nchawanangwa. Ŵanthu anandi mazuŵa nganu alivi njuŵi yamampha. Paulo wangukonkhoska va ŵanthu wo “mbakotchereka mu njuŵi zaku ŵija,” pamwenga kuti, wo njuŵi yawu yichita nge yikuwotcheka ndi chisulu chamotu. (1 Timote 4:2) Asani chisulu chamotu chawotcha munthu chisiya bamba ndipu pavuli paki asani munthu wakopu pavwika cha kuti wakopu. Anandi ŵe ndi njuŵi yakufwa, yo ye nge bamba ndipu pavuli pakuti achita vinthu viheni yitiŵatcheŵeska cha, yitiŵasuska cha pamwenga kuŵachitiska soni kweniso kuŵasuzga. Kukamba uneneska, anandi mazuŵa nganu atiyivwiya cha njuŵi yawu asani yitiŵasuzga.
18, 19. (a) Kumbi tingayanduwa wuli asani titijimba mulandu pamwenga tichita soni ndi ubudi wo tachita? (b) Kumbi tingachitanji asani njuŵi yidu yilutirizga kutisuzga pavuli pakuti talapa ubudi wo tikuchita?
18 Asani njuŵi yidu yititisuzga ndikuti yititikambiya kuti tachita chinthu chinyaki chiheni. Njuŵi yaviyo yingachitiska munthu yo wabuda kuti walapi, ndipu wangagowokereka chinanga kuti ubudi wo wenga ukulu. Mwakuyeruzgiyapu, Fumu Davidi yingusuzgika ndi njuŵi chifukwa cha ubudi ukulu wo yinguchita kweni yingugowokereka chifukwa yingukulapa mwakutuliya pasi pa mtima. Chifukwa chakuti Davidi wangukondwa cha ndi vo wanguchita, ndipu wakhumbisiskanga kuvwiya marangu ngaku Yehova, kutuliya nyengu yeniyi wanguwona kuti Yehova ‘ngwamampha ndipu ngwakunozgeka kugowoke.’ (Sumu 51:1-19; 86:5) Nanga wuli asani maŵanaŵanu ngidu ngatitisuzga mbwenu pavuli pakuti talapa ubudi wo tinguchita?
19 Nyengu zinyaki njuŵi yingayeruzga munthu mwakujumpha mwesu, kumusuzga kwa nyengu yitali pavuli pakuti walapa. Asani ve viyo, tikhumbika kuziŵa kuti Yehova ndi mukulu kuruska mtima widu. Tikhumbika kugomezga ndi kuzomerezga kuti Chiuta watitiyanja ndipuso watitigowoke. (Ŵerengani 1 Yohane 3:19, 20.) Titenere so kuziŵa kuti njuŵi yamampha yichitiska kuti tije ndi chimangu m’mtima, maŵanaŵanu ngamampha ndipuso likondwa leneku lo lisanirika cha m’charu ichi. Ŵanthu anandi wo akuchitapu ubudi ukulu, sonu asaniya likondwa lenili ndipu ateŵete Yehova Chiuta ndi njuŵi yamampha.—1 Ŵakorinte 6:11.
20, 21. (a) Kumbi buku ili lalembeka kuti likuwovyeni kuchitanji? (b) Nge Akhristu, kumbi te ndi wanangwa wuli, nanga tingawugwiriskiya wuli nchitu?
20 Buku ili lalembeka kuti likuwovyeni kuti musaniyi likondwa leneku ndipuso muje ndi njuŵi yamampha m’mazuŵa ngakusuzga nganu ngakumaliya nga mgonezu uheni waku Satana. Kweni likonkhoska marangu ndi fundu zosi cha za m’Bayibolo zo mukhumbika kuziŵanaŵaniya ndi kuzigwiriskiya nchitu pa umoyu winu. M’buku ili mulivi marangu ngakulembeke limu ngo munthu wangalondo pa nkhani zo zikhumbika njuŵi. Chilatu cha buku ili nkhukuwovyani kuti musambizi njuŵi yinu ndi kuyichitiska kuti yikwaskikengi asani musambira mo mungagwiriskiya nchitu Mazu ngaku Chiuta zuŵa lelosi pa umoyu winu. Mwakupambana ndi Chilangulu chaku Mosese, “dangu lo laku Khristu” lipempha wo atimulondo kuchita vinthu mwakukoliyana ndi njuŵi yawu ndipuso fundu zaki m’malu mwakulondo ŵaka marangu ngo ngakulembeka m’Bayibolo. (Ŵagalatia 6:2) Ndichu chifukwa chaki Yehova wakupereka wanangwa kwa Akhristu wakusankha chechosi cho angakhumba. Kweni Mazu ngaki ngatitikumbuska kuti tileki kugwiriskiya nchitu wanangwa wenuwu nge “nchivwinkhu [chibenekeleru] cha uheni.” (1 Petro 2:16) M’malu mwaki, wanangwa uwu utitiwovya kulongo kuti titanja Yehova.
21 Asani muromba ndi kuŵanaŵaniya umampha wakuchita vinthu mwakukoliyana ndi fundu za m’Bayibolo ndipuso kugwiriskiya nchitu vo mwasankha, mulutirizgengi kuchita vo mwachitanga mwati mwayamba kuziŵa Yehova. Mungasambiza “vinjeru” vinu asani mutivigwiriskiya nchitu. (Ŵahebere 5:14) Mungayanduwa ndi njuŵi yinu yakusambizika Bayibolo. Nge munthu yo watikulongozgani nthowa, njuŵi yinu yikuwovyeningi kuti musankhengi vo vingakondweska Awuskemwi akuchanya. Iyi ndi nthowa yamampha ukongwa yakujisungiya m’chanju chaku Chiuta.
a M’Malemba Ngachiheberi mulivi mazu ngakuti “njuŵi.” Chinanga kuti ve viyo, mazu ngakuti njuŵi ngawoneka kuti akungagwiriskiya nchitu pa chakuwoniyapu chaku Jobu. Mazu ngakuti “mtima” kanandi ngamiya munthu wamukati. Pachakuwoniyapu ichi, akugwiriskiya nchitu mazu ngakuti njuŵi cha kweni vo Jobu wangukamba valongonga kuti wang’anamuwanga njuŵi. M’Malemba Ngachigiriki Ngachikhristu, mazu nga Chigiriki ngo akungafwatuliya kuti “njuŵi” ngasanirika pafufupi maulendu 30.
b Bayibolo likamba kuti kuja ŵaka ndi njuŵi yamampha nkhwakukwana cha. Mwakuyeruzgiyapu, Paulo wangukamba kuti: “Ndilivi kukaziŵa kanthu [njuŵi] ka pakundamweni cha; ndikweni naku kuti ndirunjiskikiya mwaku chenichi cha: yo ngwakunderuzga ndi Mbuya.” (1 Ŵakorinte 4:4) Chinanga mbanthu wo atombozga Akhristu nge mo Paulo wanguchitiya, angachita venivi ndi njuŵi yamampha chifukwa angaŵanaŵana kuti Chiuta wazomerezga vo achita. Asani tachita chinthu chinyaki, tikhumbika kuti njuŵi yidu yilekengi kutimba mlandu ndipuso Chiuta wawonengi kuti vo tachita vamampha.—Machitidu 23:1; 2 Timote 1:3.
c Madokotala nganandi ngakamba kuti vingachitika cha kuti ŵanthu wo atumwa moŵa ukongwa amwi moŵa umanavi, ŵanthu a viyo, awona kuti ‘kumwa moŵa umanavi’ kuyanana ŵaka ndi kuleke limu kumwa.