“Weyosi Wazamunyamuwa Katundu Waki”
“Weyosi waku isi, wazamumuka yija kwaku Chiuta.”—AROMA 14:12.
1. Kumbi anyamata atatu achiheberi akhumbikanga kusankhanji?
ACHINYAMATA atatu achiheberi wo ajanga ku Babiloni akhumbikanga kusankha pakati pa umoyu ndi nyifwa. Penga vinthu viŵi vo akhumbikanga kusankhapu chimoza; kuzomera kugwadiya chikozgu chikulu cho chingumikika mwakukoliyana ndi marangu nga mucharu cho, pamwenga kukana. Ndipu asani angukana atingi aponyekengi mung’anju yamotu. Pa nyengu iyi, Shadireki, Misheki ndi Abedinego, ŵengavi so mwaŵi wakufumbaku maŵanaŵanu ku ŵanthu anyaki, kweniso yiwu anguwona kuti palivi chifukwa chakuchitiya viyo. Mwaliŵiliŵi, yiwu angumuka kuti: “Yimwi fumu muziŵi kuti isi titeŵetiyengi achiuta ŵinu cha, pamwenga kusopa chikozgu chagolidi cho mwamika.” (Daniyeli 3:1-18) Yapa tingakamba kuti anyamata atatu yaŵa, angunyamuwa ŵija katundu wawu.
2. Kumbi tingakamba kuti ndiyani yo wangusankhiya Pilato vakuchita pa nkhani yaku Yesu Khristu, nanga kumbi venivi ving’anamuwa kuti walivi mulandu pa nkhani iyi?
2 Pati pajumpha vyaka pafufupi 600, nduna yinyaki yenga ndi udindu wakuyeruzga mulandu wa munthu munyaki. Yati yavwisiya nkhani yosi, iyu yinguwona kuti munthu yo walivi mulandu. Kweni chigulu cha ŵanthu cho chengapu, chadanirizanga mwanthazi kuti munthu yo wabayiki. Pavuli pakukanakana, nduna yo yingutondeka kunyamuwa katundu waki pa nkhani iyi, ndipu yinguzomereza vo ŵanthu ayichichizganga. Iyu yingusamba mumanja ndi kukamba kuti: “Ini ndilivi mulandu wa ndopa za munthu uyu.” Pavuli paki, yingumupereka kuti wakakhomeki pachimiti. Nduna iyi ndi Pontiyo Pilato. Pilato wangutondeka kufiska udindu waki wakusankha vakuchita pa nkhani yaku Yesu Khristu, ndipu wanguzomereza kuti ŵanthu anyaki ndiwu amusankhiyi. Ndipu palivi maji ngo ngangamutowesa pa mulandu waki wakupaska Yesu cheruzgu chambula urunji.—Mateyu 27:11-26; Luka 23:13-25.
3. Ntchifukwa wuli tikhumbika cha kuzomereza kuti ŵanthu anyaki ndiwu atisankhiyengi vakuchita?
3 Nanga yimwi? Kumbi ŵanthu anyaki ndiwu atikusankhiyani vakuchita pamwenga musankha mwija nge anyamata atatu achiheberi? Kusankha vinthu nkhwakusuzga ukongwa. Munthu wakhumbika kuja wakukhwima kuti wasankhengi umampha. Mwakuyeruzgiyapu, apapi ndiwu asankhiya vakuchita ŵana ŵawu anamana. Kukamba uneneska, kusankha vakuchita kutuŵa so kwakusuzga ukongwa asani nkhani yo njikulu ndipu pe vinthu vinyaki vinandi vo ukhumbika kuŵanaŵaniya. Chinanga kuti veviyo, kusankha vakuchita ndi nkhani yikulu ukongwa cha mwakuti tingayiŵika cha mugulu la “mphingu” zo “Akhristu akukhwima” angakhumbika kutinyamuliya. (Agalatiya 6:1, 2) Ndipu kusankha vakuchita mbudindu wo “weyosi waku isi, wazamumuka yija kwaku Chiuta.” (Aroma 14:12) Bayibolu likamba kuti, “weyosi wazamunyamuwa katundu waki.” (Agalatiya 6:5) Sonu kumbi tingachita wuli kuti tisankhengi vinthu mwazeru? Chakwamba, tikhumbika kuziŵa vo isi taŵanthu titondeka kufiska ndipuso vo tingachita pa nkhani iyi.
Chinthu Chakukhumbika Ukongwa
4. Kumbi vo banja lakwamba lingunangisa, vititisambiza fundu yakukhumbika niyi?
4 Banja lakwamba lingusankha uheni vinthu, ndipu chifukwa cha venivi tikumana ndi masuzgu nganangi. Yiwu angusankha kurya chipasu cha muchimiti chakuziŵisa chamampha ndi chiheni. (Genezesi 2:16, 17) Kumbi ntchinthu wuli cho chinguchitiska kuti yiwu asankhi venivi? Bayibolu likamba kuti: “Munthukazi wanguwona kuti vipasu va muchimiti cho venga vamampha kurya ndipuso venga vakutowa, vipasu vo venga vakukondwesa kuviwona. Ndipu wangupontho chipasu cha muchimiti cho ndi kurya. Pavuli paki, wangupaskaku so mulumu waki pa nyengu yo ŵenga wosi, ndipu nayu wangurya.” (Genezesi 3:6) Heva wangusankha vinthu chifukwa cha mbunu. Vo iyu wanguchita vinguchitiska so kuti Adamu nayu wasankhi venivo. Chifukwa cha venivi, ubudi ndi nyifwa ‘vikusapaliya ku ŵanthu wosi.’ (Aroma 5:12) Kuleka kuvwiya kwaku Adamu ndi Heva, kutitisambiza fundu yakukhumbika ukongwa yakuti: Kwambula kulongozgeka ndi Chiuta, isi taŵanthu tingasankha uheni vinthu vinandi pakuti te akupereŵere.
5. Kumbi Yehova watitipaskanji, nanga tingachita wuli kuti tiyanduwengi?
5 Tikondwa ukongwa kuti Yehova Chiuta watitipaska ulongozgi wo utitiwovya kusankha umampha! Malemba ngakamba kuti: “Ndipu makutu ngaku ngazamukuvwa mazu kuvuli kwaku, ngakuti, ‘Nthowa ndi iyi. Yendani mwenumu,’ kuti muleki kulandiya kumaryi pamwenga kumazge.” (Yesaya 30:21) Yehova walongoro nasi kuziya mu Mazu ngaki Bayibolu. Tikhumbika kusambira Malemba kuti tingaziŵengi umampha. Kuti tisankhengi umampha vinthu, tikhumbika kurya “chakurya chakukhoma [cho] ntcha ŵanthu akukhwima.” Venivi vingatiwovya kuti ‘mwakugwiriskiya ntchitu lusu lidu la kuvwisa vinthu, tisambiri kupambanisa pakati pa chamampha ndi chiheni.’ (Aheberi 5:14) Tingasambiza lusu lidu la kuvwisa vinthu mwakugwiriskiya ntchitu vo tisambira mu Mazu ngaku Chiuta.
6. Kumbi tikhumbika kuchitanji kuti njuŵi yidu yigwirengi ntchitu umampha?
6 Njuŵi ntchinthu chakukhumbika ukongwa chifukwa yititiwovya pakusankha vinthu. Njuŵi yititiyeruzga pa vo tisankha ndipu ‘yingatisuska pamwenga kutizomereza.’ (Aroma 2:14, 15) Kweni kuti njuŵi yidu yigwirengi ntchitu umampha, tikhumbika kuyisambiza uneneska wa mu Mazu ngaku Chiuta ndi kugwiriskiya ntchitu vo tisambira. Njuŵi yambula kusambizika yingatimbanyizgika pakusankha vinthu, kweniso yingalondo waka vo tikuziŵiliya. Tingatimbanyizgika so ndi vinthu vo ŵanthu wo atizunguliya aŵanaŵana. Kumbi ntchinthu cho chingachitika asani nyengu zosi tiziŵanizga vo njuŵi yidu yititikambiya kweniso asani tileka kulondo fundu zaku Chiuta? Asani pajumpha nyengu, njuŵi yidu yingaja nge kuti ‘ayiwotcha ndi chisulu chamotu,’ ndipu yingakulungundiya. (1 Timote 4:2) Kweni njuŵi yo yisambizika Mazu ngaku Chiuta yingaŵa yakuthembeka.
7. Asani tikhumba kuti tisankhengi vinthu mwazeru, kumbi ntchinthu wuli cho ntchakukhumbika ukongwa?
7 Kungaziŵa umampha Malemba kweniso kungagwiriskiya ntchitu, ndichu chinthu chakukhumbika ukongwa asani tikhumba kuti tisankhengi vinthu mwazeru. Mumalu mwakusankha vinthu mwakuthaŵiriya, tikhumbika kufufuza dankha fundu zaku Chiuta ndi kuzigwiriskiya ntchitu. Asani titingaziŵa umampha Mazu ngaku Chiuta ndipuso njuŵi yidu tikuyisambiza umampha, tingasuzgika cha kusankha vakuchita pa nkhani yo tingakhumbika kusankha penipo ndi penipo nge mo venge ndi Shadireki, Misheki ndi Abedinego. Tiyeni sonu tikambiskani vakuchitika viŵi pa umoyu vo vilongo kukhumbika kwa kuja munthu wakukhwima mwauzimu.
Kumbi Tikhumbika Kwanjana ndi Ŵanthu Amtundu Wuli?
8, 9. (a) Kumbi ndi fundu nizi za mu Malemba zo zilongo kuti tikhumbika cha kwanjana ndi ŵanthu aheni? (b) Kumbi fundu yakuti tikhumbika cha kwanjana ndi ŵanthu aheni, ying’anamuwa ŵanthu wo achita vinthu viheni pe mbwenu? Konkhoskani.
8 Wakutumika Paulo wakulemba kuti: “Mungalandizgikanga cha. Kwanjana ndi ŵanthu aheni kunanga nkharu yamampha.” (1 Akorinto 15:33) Yesu Khristu wangukambiya akusambira ŵaki kuti: “Mwe a charu cha.” (Yohane 15:19) Tati tasambira fundu zenizi, tinguziŵa kuti tikhumbika cha kuchita vinthu ndi ŵanthu wo atanja ureŵi, chigololu, kuba, kuloŵe kweniso vinthu vinyaki vaviyo. (1 Akorinto 6:9, 10) Kweni tati tayamba kuziŵa fundu zinandi zauneneska, tinguwamu kuti kuwonere mafilimu, mapulogilamu nga pa TV pamwenga kuŵerenga mabuku ngo musanirika mijalidu yeniyi, naku so nkhuheni. Tinguwamu so kuti kucheza pamalu ngakucheze nga pa Intaneti ndi ŵanthu “wo abisa mijalidu yawu,” naku nkhuheni.—Salimo 26:4.
9 Nanga wuli kucheza ndi ŵanthu wo achita vinthu viheni cha, kweni atimugomezga cha Chiuta wauneneska? Malemba ngatitikambiya kuti: “Charu chosi che mu nthazi ya muheni yo.” (1 Yohane 5:19) Kusambira fundu nge yeniyi kutitiwovya kuziŵa kuti mucharu ichi, tikhumbika kukana kucheza ndi ŵanthu a mijalidu yiheni pe cha. Mwaviyo, tingalongo kuti tisankha vinthu mwazeru asani titanjana ndi ŵanthu wo atanja Yehova pe.
10. Kumbi ntchinthu wuli cho chititiwovya kusankha vinthu mwazeru pa nkhani yakuchita vinthu ndi ŵanthu a mucharu ichi?
10 Tosi tiziŵa kuti tingaleke limu cha kuchita vinthu vinyaki ndi ŵanthu mucharu ichi. (Yohane 17:15) Tichita mbwenu vinthu ndi ŵanthu ŵenaŵa asani tasere mu uteŵeti, taluta kusukulu pamwenga kuntchitu. Kweniso pe Akhristu anyaki wo akutorana ndi munthu yo ndi Kaboni cha. Kweni chifukwa chakugwiriskiya ntchitu lusu lidu lakuŵanaŵana, tiziŵa kuti kuchita vinthu vakwenere ndipuso pa nyengu yakwenere ndi ŵanthu a mucharu ichi kupambana ukongwa ndi kuja nawu pa ubwezi. (Yakobe 4:4) Lusu lakuŵanaŵana lenili lititiwovya kuti tisankhengi vinthu mwazeru pa nkhani yakuchitaku vinthu vinyaki kusukulu ndipuso kuntchitu nge kutchayaku bola, kusanirika pa madansi pamwenga maphwandu ngo nganozgeka.
Kusankha Ntchitu
11. Kumbi tikhumbika kuŵanaŵaniya dankha vinthu wuli techendasankhi ntchitu?
11 Kugwiriskiya ntchitu fundu za mu Bayibolu mwalusu, kungatiwovya kusankha vakuchita mwazeru kuti tifiski udindu widu ‘wakuphwere a munyumba yidu.’ (1 Timote 5:8) Chakwamba, tikhumbika kuŵanaŵaniya mtundu wa ntchitu yo tikhumba kusankha. Kusankha ntchitu yo yichiska vinthu vo Bayibolu likaniza, nkhunanga. Mwaviyo, Akhristu auneneska azomera cha ntchitu yo yichiska kusopa angoza, kuba, kugwiriskiya ntchitu uheni ndopa pamwenga vinthu vinyaki vo visuskana ndi Malemba. Tikana so kukamba boza pamwenga kuchita chinyengu, chinanga kuti munthu yo wakutilemba ntchitu wangatipempha kuti tichiti venivi.—Machitidu 15:29; Chivumbuzi 21:8.
12, 13. Kumbi tikhumbika kuŵanaŵaniya vinthu vinyaki nivi asani tikhumba kusankha ntchitu?
12 Nanga tingachita wuli asani ntchitu yo tipenja kusankha yituswa fundu yeyosi cha ya mu Bayibolu? Asani tayamba kuziŵa fundu zinandi zauneneska, ndipuso tisambiza lusu lidu lakuŵanaŵana, tingawona kuti pe so vinthu vinyaki vo tikhumbika kuviŵanaŵaniya. Mwakuyeruzgiyapu, kumbi ntchitu yo yichitiskengi kuti nasi tikwaskiki ndi jalidu lo likoliyana cha ndi fundu za mu Malemba, nge ntchitu yakumuka mafoni kumalu ngo achitiyaku juga? Tikhumbika so kuŵanaŵaniya yo wapenja kutilemba ntchitu ndipuso kumalu ko tamugwiriya ntchitu yo. Mwakuyeruzgiyapu, kumbi Mkhristu yo wagwira ntchitu zamanja wangazomera kuwovya chisopa chaboza mwakugwira ntchitu yakupenta tchalitchi?—2 Akorinto 6:14-16.
13 Kweni wuli asani abwana widu ndiwu azomera ntchitu yakuti tikapenti tchalitchi? Yapa mungakhumbika kuŵanaŵaniya kuti kumbi yimwi mwamukuŵa ndi mazaza wuli pa ntchitu iyi, nanga mwamugwira ntchitu wuli? Nanga wuli kugwira ntchitu yo yituswa fundu za mu Bayibolu cha, nge yakupereka makalata pamwenga katundu mumuzi kusazgapu mumalu ngo ngachiska mijalidu yiheni? Yapa tikhumbika kukumbuka lemba la Mateyu 5:45! Chinyaki so ntchakuti, titenere kuŵanaŵaniya mo njuŵi yidu yikwaskikiyengi chifukwa chakugwira ntchitu yo. (Aheberi 13:18) Kukamba uneneska, kuti tifiski kunyamuwa umampha katundu widu pa nkhani yakusankha ntchitu, tikhumbika kusambiza umampha lusu lidu lakuŵanaŵana kweniso njuŵi yo Chiuta wakutipaska.
“Umuŵanaŵaniyengi mu Nthowa Zaku Zosi”
14. Kumbi tikhumbika kuchitanji techendasankhi vakuchita?
14 Kumbi tikhumbika kuchita wuli asani tisankha vinthu vinyaki pa umoyu, nge kusazgiyaku masambiru ndipuso kukana pamwenga kuzomera chovyu chinyaki cha kuchipatala? Techendasankhi chinthu chechosi, tiwonengi dankha fundu za mu Bayibolu zo zikoliyana ndi nkhani yo, ndipuso pavuli paki tigwiriskiyengi ntchitu lusu lidu lakuŵanaŵana. Fumu yazeru Solomoni yingukamba kuti: “Gomezga Yehova ndi mtima waku wosi, ndipu ungathembanga lusu laku lakuvwisa vinthu cha. Umuŵanaŵaniyengi mu nthowa zaku zosi, ndipu iyu wanyoloskengi nthowa zaku.”—Nthanthi 3:5, 6.
15. Kumbi tisambiranji kwa Akhristu a munyengu ya akutumika pa nkhani ya kusankha vakuchita?
15 Tikhumbika kuŵanaŵaniyapu dankha techendasankhi, chifukwa kanandi vo tisankha vikwaska so ŵanthu anyaki. Mwakuyeruzgiyapu, Akhristu a munyengu ya akutumika achichizgikanga cha kulondo Dangu laku Mozesi. Yiwu ŵenga ndi wananga wakusankha kurya vakurya vo Dangu lakanizanga pamwenga vo lakamba kuti vakufipiskika. Kweni pakukamba za nyama zo zakwaskika ndi vakuchitika va munyumba yakusopiyamu angoza, wakutumika Paulo wangulemba kuti: “Asani chakurya chiguŵiska mubali wangu, ndazamuryapu so cha nyama, kuti ndileki kuguŵiska mubali wangu.” (1 Akorinto 8:11-13) Yapa, Akhristu a munyengu ya akutumika anguchiskika kuti akhumbika kuŵanaŵaniya njuŵi za anyawu kuti aleki kuŵaguŵiska. Nasi tikhumbika cha kuzomereza kuti vo tisankha vitichitiski “kuja chakuguŵiska” kwa anyidu.—1 Akorinto 10:29, 32.
Mupemphengi Chiuta Kuti Wakupaskeni Zeru
16. Kumbi pempheru lingatiwovya wuli kuti tisankhengi umampha vinthu?
16 Pempheru lingatiwovya ukongwa asani tisankha vakuchita. Yakobe wakukamba kuti: “Asani munthu munyaki wasoŵa zeru, walutirizgi kupempha kwaku Chiuta ndipu wamupaskengi, pakuti iyu wapereka ndi mtima wosi kwaku weyosi ndipuso wakontho cha.” (Yakobe 1:5) Mwaviyo, tingakayikiyanga cha, kweni timupemphengi Yehova kuziya mu pempheru kuti watipaski zeru zo zingatiwovya kusankha umampha. Po tipemphera kwaku Chiuta kuti watiwovyi pa vinthu vo vititifipiska mtima kweniso kuti watipaski ulongozgi, mzimu waki wakupaturika ungatiwovya kuti tivwisi malemba ngo tifufuza ndipuso ungatikumbusa ngo tikuluwa.
17. Kumbi ŵanthu anyaki angatiwovya wuli pakusankha vakuchita?
17 Kumbi tingapemphaku ŵanthu anyaki kuti atiwovyi pakusankha vakuchita? Hinya, Yehova wakutipaska Akhristu akukhwima mumpingu. (Aefeso 4:11, 12) Tingafumbaku maŵanaŵanu Akhristu ŵenaŵa, ukongwa asani nkhani yo njikulu ukongwa. Mkhristu yo ngwakukhwima mwauzimu ndipuso yo wakukumanapu ndi vinandi pa umoyu, wangakukonkhoskiyani fundu zinyaki za mu Bayibolu zo zingakuwovyani kusankha mwazeru kweniso “kuti musimikizi kuti vinthu vakukhumbika ukongwa ndi nivi.” (Afilipi 1:9, 10) Kweni penapa, titenere so kukumbuka fundu iyi: Tikhumbika cha kuzomereza kuti munthu munyaki ndiyu watisankhiyi vakuchita. Weyosi wakhumbika kunyamuwa katundu waki.
Kumbi Vinthu Vitiyendiyengi Umampha Nyengu Zosi?
18. Kumbi ntchinthu wuli cho chichitika asani tisankha vinthu umampha?
18 Kumbi vinthu vitiyendiyengi umampha nyengu zosi asani pakusankha vakuchita tilondo fundu za mu Bayibolu kweniso njuŵi yidu? Hinya. Kanandi tiwona venivi asani pajumpha nyengu. Kweni nyengu zinyaki tingakumana ndi masuzgu pavuli pakusankha waka vakuchita mwakulondo fundu za mu Bayibolu. Mwakuyeruzgiyapu, Shadireki, Misheki ndi Abedinego, aziŵanga kuti abayikengi chifukwa chakukana kusopa chikozgu chikulu cho chingumikika. (Daniyeli 3:16-19) Mwakuyanana waka, akutumika ŵati akambiya khoti likulu la Ayuda kuti yiwu avwiyengi Chiuta nge wakulamuliya kuluska ŵanthu, angukhwapika ŵechendaŵafwatuwi. (Machitidu 5:27-29, 40) Kweniso tikhumbika kukumbuka kuti “nyengu ndipuso vinthu vamabuchibuchi” vingatimbanyizga vinthu vo tasankha. (Wakutawula 9:11) Asani takumana ndi masuzgu chinanga kuti tingusankha vinthu mwakwenere, tingakayikanga cha kuti Yehova watiwovyengi kukunthiyapu ndipuso kunthazi wazakutitumbika.—2 Akorinto 4:7.
19. Kumbi ndi vinthu wuli vo vingatiwovya kuti tisankhengi vinthu mwazeru?
19 Mu nkhani iyi tawona kuti asani tipenja kusankha vakuchita, titenere kufufuza dankha fundu za mu Malemba ndipuso tiŵanaŵaniyengepu mwakugwiriskiya ntchitu lusu lidu lakuŵanaŵana. Tawona so kuti Yehova watitiwovya mwakugwiriskiya ntchitu mzimu waki wakupaturika kweniso Akhristu akukhwima mumpingu! Mwaviyo, tiyeni tigwiriskiyengi ntchitu ulongozgi ndipuso chovyu chosi chenichi, kuti tinyamuwengi mwachiganga katundu widu pa nkhani ya kusankha vinthu mwazeru.
Kumbi Tasambiranji?
• Kumbi ntchinthu chakukhumbika ukongwa nichi cho chingatiwovya kuti tisankhengi vinthu mwazeru?
• Kumbi kuja wakukhwima mwauzimu kutitiwovya wuli pakusankha vakuchita?
• Kumbi ndi vinthu nivi vo tikhumbika dankha kuŵanaŵaniya asani tikhumba kusankha ntchitu?
• Kumbi ndi vinthu wuli vo vingatiwovya kuti tisankhengi umampha vinthu?
[Chithuzi]
Kuleka kuvwiya kwaku Adamu ndi Heva kutitisambiza fundu yakukhumbika ukongwa
[Chithuzi]
Mwechendasankhi vakuchita, mufufuzengi dankha fundu za mu Malemba