Lefèvre d’Étaples​—Wakhumbanga Kuti Ŵanthu Ambula Kusambira Aziŵi Mazu Ngaku Chiuta

ZUŴA linyaki pa Sabata kukwamba kwa vyaka va m’ma 1520, ŵanthu wo ajanga mutawuni ya Meaux ku Paris, anguzizwa ukongwa ndi vo anguvwa kutchalitchi. Anguvwa Mazu Ngaku Chiuta ngachiŵerengeka mu chineneru chawu cha Chifulenchi m’malu mwa Chilatini.

Jacques Lefèvre d’Étaples (Muchilatini, zina ili lidanika kuti Jacobus Faber Stapulensis) ndiyu wangufwatuliya Bayibolu lenili. Pavuli paki, wangulembe mubwezi waki kuti: “Ungavwisa cha kuwona mo Chiuta wawovye ŵanthu anandi kuvwisa Mazu ngaki.”

Pa nyengu iyi, Tchilitchi la Katolika kweniso akaswiri wo asambiranga vaku Chiuta ku Paris, akanizanga kugwirisiya ntchitu Mabayibolu nga vineneru vimanavimana. Mwaviyo, kumbi ntchinthu wuli cho chinguchitisa Lefèvre kuti wafwatuliyi Bayibolu mu Chifurenchi? Nanga wanguŵawovya wuli ŵanthu ambula kusambira kuti avwisi Mazu Ngaku Chiuta?

WANGUPENJA UNENESKA WA M’MALEMBA

Lefèvre wechendayambi kufwatuliya Bayibolu, wasambiranga vakukwaskana ndi Chiuta kweniso zeru za ŵanthu. Wanguwona kuti Malemba nganandi ngangufwatulika mwakulondo cha chifukwa ngapambananga ndi mo Malemba ngakwambiriya ngangulembeke. Pa nyengu yo wafufuzanga mo Malemba ngakwambiriya ngakulembeke, wangwamba kusambira Bayibolu la Chilatini la Tchalitchi la Katolika lakuti Vulgate.

Chifukwa chakuti wasambiranga Malemba ndi mtima wosi, wangukamba kuti “kusambira uneneska waku Chiuta ndiku . . . kuzisa likondwa.” Mwaviyo, Lefèvre wanguleka kusambira zeru za ŵanthu ndipu wanguŵika mtima waki wosi pa kufwatuliya Bayibolu.

Mu 1509, Lefèvre wangusindikiza mabuku 5 nga buku la Sumua mu Chilatini. Iyu wangusindikiza so Bayibolu la Vulgate lo wangulinozga so. Mwakupambana ndi akaswiri akusambira vaku Chiuta wo ŵengaku mu nyengu yaki, iyu wanguyesesa kufwatuliya Bayibolu mumazu ngapusu. Nthowa yo wagwirisiyanga ntchitu pakufwatuliya Malemba, yinguwovya ŵanthu anyaki wo asambiranga vakukwaskana ndi Bayibolu kweniso wo angusintha vinthu mu Tchalitchi la Katolika.—Wonani bokosi lakuti “Martin Luther Wanguwovyeka Ukongwa ndi Lefèvre.”

Lefèvre wanguwiya mu Tchalitchi la Katolika. Iyu wagomezanga kuti tchalitchi lenili lingasintha pijapija asani ŵanthu ambula kusambira angasambizika umampha Malemba. Kweni kumbi ŵanthu ŵenaŵa atingi apinduwengi wuli ndi Malemba pakuti pa nyengu iyi Mabayibolu nganandi ngasanirikanga mu Chilatini?

BAYIBOLU LO ŴANTHU ANANDI ANGUKWANISA KUGULA

Lefèvre wangayanjanga ukongwa Mazu Ngaku Chiuta. Ivi vinguchitisa kuti wafwatuliyi Bayibolu lo ŵanthu anandi angakwanisa kugula. Kuti wafiski kuchita ivi, mu June 1523 wangusindikiza Bayibolu la Chifurenchi. Bayibolu ili lenga ndi mabuku nganayi, Mateyu, Marko, Luka ndi Yohane. Lenga lakukwana mthumba ndipu lenga mtundu paŵi, limana ndi likuluku. Bayibolu ili lenga lakutchipa ukongwa kuphara Bayibolu likulu. Ivi vinguwovya ŵanthu anandi wo ŵenga akavu kuti afiski kugula.

Ŵanthu ambula kusambira angukondwa ukongwa ndi Bayibolu ili ndipu anguswera cha kwamba kuligula. Anthurumi ndi anthukazi akhumbisisanga kuŵerenga uthenga waku Yesu mu chineneru chawu. Mwakuti Mabayibolu 1,200 ngo ngangusindikizika pakwamba, ngangumala pati pajumpha waka myezi yimanavi.

WENGAVI MANTHA

M’mazu ngakwamba ngo Lefèvre wangulemba m’Bayibolu lenili, wangukonkhosa kuti walifwatuliya mu Chifurenchi kuti “ŵanthu ambula kusambira” a mu tchalitchi la Katolika, “avwengi uneneska nge mo atiwuvwiya ŵanthu wo ŵe ndi Bayibolu la Chilatini.” Kweni ntchifukwa wuli Lefèvre wakhumbisisanga kuwovya ŵanthu ambula kusambira kuti aziŵi uneneska wa m’Bayibolu?

Lefèvre waziŵanga umampha kuti zeru za ŵanthu ndi visambizu vawu, vatimbanyizanga Tchalitchi la Katolika. (Marko 7:7; Ŵakolose 2:8) Iyu wanguziŵa kuti nyengu yakwana yakuti uthenga waku Yesu “upharazgiki mwakuvwika umampha pacharu chosi kuti ŵanthu aleki kulandizika ndi visambizu vaboza vo asambizikanga.”

Lefèvre wanguvumbuwa so fundu zambula kuvwika zo zakambikanga ndi ŵanthu wo asuskanga kuti Bayibolu lingafwatulikiyanga mu Chifurenchi cha. Ŵanthu ŵenaŵa ŵenga achinyengu ndipu iyu wanguŵasuska kuti: “Kumbi angasambiza wuli [ŵanthu] kuti asungengi vinthu vosi vo Yesu Khristu wakulamula, asani akhumba cha kuti ŵanthu ambula kusambira aŵerengengi uthenga wamampha waku Chiuta mu chineneru chawu?”—Ŵaroma 10:14.

Pavuli paki, akaswiri wo asambiranga vakukwaskana ndi Chiuta pa Yunivesite ya Sorbonne ku Paris, angwamba kukaniza Lefèvre kufwatuliya Bayibolu. Mu August 1523, akaswiri ŵenaŵa angukaniza ŵanthu kufwatuliya Bayibolu kweniso kukambapu maŵanaŵanu ngawu. Anguchita ivi chifukwa awonanga kuti “vingatimbanyiza Tchalitchi la Katolika.” Asani Fumu Francis I, yaku France yengavi kusereriyapu pa nkhani iyi, Lefèvre watingi wakambikengi kuti wenga wakugaruka.

WANGUMALIZA NTCHITU YAKUFWATULIYA “MWACHISISI”

Lefèvre wanguzomereza cha kuti vo ŵanthu akambanga vimutondekesi kufwatuliya Bayibolu. Mu 1524, wangumaliza kufwatuliya Malemba nga Chigiriki (ngo ngadanika so kuti Chipanganu Chasonu). Mu chaka chenichi, wangutuza so buku la Sumu mu Chifurenchi. Iyu wakhumbanga kuti ŵanthu a mu tchalitchi lenili apempherengi “mwakutuliya pasi pa mtima.”

Akaswiri wo asambiranga vakukwaskana ndi Chiuta pa Yunivesite ya Sorbonne anguswera cha kwamba kuŵerenga Bayibolu lo Lefèvre wangufwatuliya. Achitanga ivi kuti alisaniriyi vifukwa. Pambula kuswera angulamula kuti Bayibolu la Malemba nga Chigiriki lo Lefèvre wangufwatuliya liwotcheki ŵanthu achiwona. Angukamba so kuti vinyaki vo iyu wangulemba “vakoliyananga ndi vo Luther wangulemba yo amukambanga kuti ngwakugaruka.” Akaswiri yaŵa ŵati afumba Lefèvre kuti avwi chifukwa cho wangufwatuliya Bayibolu lenili, iyu wangumuka cha. Pavuli paki, wanguthaŵiya ku tawuni ya Strasbourg. Kwenuku, wangulutiriza kufwatuliya Bayibolu mwakubisa. Chinanga kuti ŵanthu anyaki awonanga kuti wenga ndi mantha, kweni iyu wagomezanga kuti yenga nthowa yamampha yakumukiya ŵanthu wo awonanga kuti uneneska wa m’Bayibolu ngwakuzirwa cha.—Mateyu 7:6.

Lefèvre wati waja ku tawuni ya Strasbourg pafupifupi chaka chimoza, Fumu Francis yingumusankha kuti wasambizengi mwana waki Charles yo wenga ndi vyaka vinayi. Ntchitu iyi yingumupasa mpata Lefèvre kuti wamalizi kufwatuliya Bayibolu. Mu 1530, Bayibolu laki losi lamphumphu lingusindikizika ku Antwerp ku Belgium, mwakuzomerezeka ndi Fumu Charles V.b

KUMBI VO WAKHUMBANGA VINGUFISKIKA?

Lefèvre wagomezanga kuti tchalitchi la Katolika lazamuleka midawuku ya ŵanthu ndi kwamba kugwirisiya ntchitu uneneska wa m’Bayibolu. Iyu wagomezanga kuti “mbudindu pamwenga kuti wanangwa wa Mkhristu weyosi kuŵerenga kweniso kusambira Bayibolu pakuyija.” Ndichu chifukwa chaki wanguyesesa kuti weyosi wasaniyi mwaŵi wakuja ndi Bayibolu. Chinanga kuti vo wakhumbanga kuti tchalitchi la Katolika lisinthi vingutondeka, kweni ŵanthu anandi aziŵa kuti Lefèvre wanguwovya ŵanthu ambula kusambira kuti aziŵi Mazu Ngaku Chiuta.