Kumbi Muziŵa?
Kumbi njerwa zo zingusanirika ku Babiloni kweniso mo zawotchekiyanga vilongo wuli kuti Bayibolu ndauneneska?
AKASWIRI akufukuwa vinthu vakali akufukuwa njerwa zakotcha mamiliyoni pa malu ngo penga tawuni ya Babiloni zo angugwiriskiya ntchitu pa kuzenga tawuni yeniyi. Mwakukoliyana ndi vo Robert Koldewey yo wafukuwa vinthu vakali wangukamba, njerwa zenizi aziwotchiyanga mung’anju zo zenga “kubwalu kwa tawuni ko kwenga dongu lamampha kweniso uteka unandi . . . wo awugwiriskiyanga ntchitu pakuwotche njerwa zenizi.”
Mabuku ngakali ngalongo kuti nduna za boma ku Babiloni zagwiriskiyanga ntchitu ng’anju zenizi kuti achiti chinthu chinyaki chiheni ukongwa. Paul-Alain Beaulieu, pulofesa wa ku Yunivesite ya Toronto wangukamba kuti: “Vinthu vakupambanapambana vo vikulembeka mu chineneru cha ku Babiloni . . . vilongo kuti fumu yalamulanga kuti weyosi yo waleka kuyivwiya pamwenga waleka kutumbika vinthu vo aviwonanga kuti vakupaturika watenere kuponyeka mung’anju yamotu.” Mwakuyeruzgiyapu, vinthu vo vingulembeka mu nyengu ya Fumu Nebukadinezara vikamba kuti: “Abayeni, awotcheni, apirizeni, . . . mung’anju ya motu . . . josi lawu litololoki, awotcheni ndi motu kuti afwi.”
Mazu yanga ngatitikumbusa vo vikulembeka mu Daniyeli chaputala 3. Mwakukoliyana ndi vo vikulembeka muchaputala chenichi, Fumu Nebukadinezara yingumika chikozgu chikulu chagolidi muchidika cha Dura, kubwalu kwa tawuni ya Babiloni. Shadireki, Misheki ndi Abedinego wo ŵenga anyamata a Chiheberi ŵati akana kugwadiya chikozu cho, Nebukadinezara wangukwiya ukongwa mwakuti wangulamula kuti asonkhi ng’anju ya motu “maulendu 7 kuluska mo asonkhiyanga nyengu zosi.” Iyu wangulamula so kuti anyamata atatu ŵenaŵa ‘aponyeki mung’anju ya motu.’ Kweni mungelu wanthazi waku Chiuta wanguŵataska ku nyifwa.—Dani. 3:1-6, 19-28.
© The Trustees of the British Museum. Licensed under CC BY-NC-SA 4.0. Source
Njerwa yakotcha yo pakulembeka zina laku Nebukadinezara
Njerwa zo zingusanirika ku Babiloni zilongo so kuti Bayibolu likamba vauneneska. Pa njerwa zinandi pakulembeka mazu ngakuthamika fumu. Pa njerwa yinyaki pakulembeka kuti: “Nebukadinezara, Fumu ya ku Babiloni . . . Nyumba yachifumu yo Ini Fumu Yikulu ndazenga . . . Mphapu yangu yilamuliyi ye munyumba iyi kwamuyaya.” Mazu yanga ngayananaku ndi mazu ngo ngakulembeka pa Daniyeli 4:30, po Nebukadinezara wajithamikanga kuti: “Asi uyu ndi Babiloni Mukulu yo ndazenga ndi mazaza ngangu kweniso nthazi zangu kuti waje nyumba yachifumu ndipuso kuti walongo unkhankhu wangu ukulu?”