Kumbi Bayibolu Likambanji Vakukwaskana ndi Nkhondu ya Nyukiliya?

Ŵanthu pacharu chosi alutirizga kuchita mantha ndi nkhondu ya nyukiliya. Venivi veviyo chifukwa maulamuliru nganthazi ukongwa pacharu chosi, ngalutirizga kupanga vidya vakofya va nkhondu ya nyukiliya. Yiwu aŵanaŵana kuti chifukwa chakuja ndi vidya vinandi kweniso vakofya ukongwa, nyengu yeyosi nkhondu ya nyukiliya yingayamba. Yiwu afipa so mtima kuti asani charu chimoza chingaphulisa bomba limoza pe la nyukiliya, vingayambisa nkhondu ya nyukiliya pacharu chosi yo yingananga vinthu pacharu. Ndipu nge mo wupu unyaki ungukambiya, tija “munyengu yakofya ukongwa kuphara kali, yo nkhondu ya nyukuliya yingayamba nyengu yeyosi.”—Bulletin of the Atomic Scientists.

Kumbi nkhondu ya nyukiliya yingachitika nadi? Asani ndi viyo, kumbi charu chiponengi? Nanga tingachita wuli kuti tileki kufipa mtima ndi nkhani zakukwaskana ndi nkhondu ya nyukiliya? Kumbi Bayibolu likambanji?

Mu nkhani iyi mwe fundu izi

Kumbi Bayibolu likukambiya limu va nkhondu ya nyukiliya?

Bayibolu likuzumbuwapu cha va nkhondu chayiyu ya nyukiliya. Kweni nkhondu ya nyukiliya yingachitika, chifukwa cha vinthu vo Bayibolu likukambiya limu.

Wonani vo Bayibolu likamba vakukwaskana ndi vinthu vo vichitika pacharu chapasi mazuŵa nganu:

Lemba: Akusambira aku Yesu angufumba kuti: “Kumbi . . . chisimikizu cha kuŵapu kwinu kweniso cha kumala kwa nyengu yinu, ntchinthu wuli?” Yesu wangumuka kuti: “Mtundu wazamuyukiyana ndi mtundu unyaki, ufumu ndi ufumu unyaki.”—Mateyu 24:3, 7.

Vo vichitika pacharu: Vyaru kusazgapu vo ve ndi vidya va nyukiliya, kanandi vichita nkhondu.

“Mu charu muchitika vinthu vinandi vachiwawa ndipu nkhondu zilutiyalutiya munthazi.”—The Armed Conflict Location & Event Data Project.

Lemba: “Mu nyengu ya umaliru, fumu ya kumwera yazamulimbana nayu [fumu ya kunkhondi].”—Daniyeli 11:40.

Vo vichitika pacharu: Vyaru vo vitinkhana ndi vyaru vinyaki kweniso vo vikoliyana navu, vilimbiyana ulamuliru nge mo Bayibolu lingukambiya limu. Chinanga kuti mazuŵa nganu agwiriskiya ntchitu vidya va nyukiliya cha pakulimbana kwenuku, kweni yiwu alutirizga mbwenu kupanga vidya vanthazi ukongwa va nyukiliya.

“Muvyaka 10 vo vajumpha tawona kusazgikiyaku kwa chiwawa pakati pa vyaru. Kweniso vyaru vo ve ndi nthazi ukongwa vitovya vyaru vo vilimbana.”—The Uppsala Conflict Data Program.

Lemba: “Mu mazuŵa ngakumaliya, kuŵengi nyengu zakusuzga ukongwa. Pakuti ŵanthu azamuja . . . ambula kukoliyana ndi anyawu, akukamba vinthu viheni va ŵanthu anyaki, ambula kujiko, akofya.”—2 Timote 3:1-3.

Vo vichitika pacharu: Nge mo ŵanthu anandi achitiya mazuŵa nganu, alongozgi a vyaru nawu so kanandi akhumba cha kukoliyana ndi anyawu. Mumalu mwakukambiskana mwachimangu kuti amalisi mphindanu, yiwu agwiriskiya ntchitu nthazi mwambula kwenere pamwenga kuwofyeza. Vakuchitika venivi vingachitiska kuti nkhondu ya nyukiliya yiyambi.

“Kwambula kusaniya nthowa zo zingawovya kuti ŵanthu akoliyanengi, mphindanu izi zingafika paheni ukongwa.”—S. Saran ndi J. Harman, World Economic Forum.

Kumbi Chiuta wangazomereza kuti nkhondu ya nyukiliya yichitiki?

Bayibolu likambapu chechosi cha. Kweni likamba kuti “kwazamuwoneka vinthu vakofya,” mu mazuŵa ngidu nganu. (Luka 21:11) Chakuyeruzgiyapu pa nkhani yeniyi ndi mabomba ngo nganguphulika pa Nkhondu Yachiŵi ya Pacharu Chosi. Bayibolu likonkhoska chifukwa cho Chiuta wazomereze kuti nkhondu zichitikengi. Kuti muziŵi vinandi, woneriyani vidiyo ya mutu wakuti, Ntchifukwa Wuli Chiuta Wazomerezga Kuti Tisuzgikengi?

Kumbi charu chapasi chazamupona?

Hinya. Chinanga munthu munyaki wangakhumba so kugwiriskiya ntchitu nyukiliya, Chiuta wazamuzomereza cha kuti charu chinangikiyi limu. Bayibolu likamba so kuti ndi charu pe cha cho chazamupona. Chinanga mbanthu nawu azamuja kwamuyaya.

“Charu chijengi mpaka muyaya.”—Wakutawula 1:4.

“Chiuta, Yo wakupanga charu chapasi, . . . wakuchilenga ŵaka cha, kweni wakuchipanga kuti ŵanthu ajengemu.”—Yesaya 45:18.

Ŵanthu anyaki aŵanaŵana kuti kunthazi, charu chazamuja waka ndi ŵanthu amanavi ndipu umoyu wazamuja wakusuzga ukongwa ku ŵanthu ŵenaŵa. Yiwu aŵanaŵana venivi chifukwa cha vinthu vakofya vo zamuchitika pacharu chifukwa cha nkhondu ya nyukiliya. Kweni Bayibolu lilongo kuti vinthu vosi vo vazamunangika chifukwa cha nkhondu, vazamunozgeka so.

“Chipululu ndipuso charu chakumira, vazamukondwa, ndipu chipalamba chazamukondwa kweniso kuchita maluŵa.”—Yesaya 35:1.

Ŵanthu agwiriya ntchitu limoza ndipu akondwa mu paradayisu pacharu chapasi. — Chiuta wakhumba kuti tijengi mwalikondwa mucharu chakutowa

Mlengi widu wakulenga charu ichi munthowa yakukondwesa ukongwa, yakuti chijinozgengi chija. Ndipuso tiziŵa kuti Chiuta wazamugwiriskiya ntchitu nthazi zaki kuti wazinozgi charu. Asani venivi vazichitika, charu chazamuja malu ngamampha ukongwa ngakuti ŵanthu ajengemu.—Salimo 37:11, 29; Chivumbuzi 21:5.

Kumbi tingachita wuli kuti tileki kufipa mtima ndi “nkhondu ya nyukiliya”?

Anyaki angasuzgika ‘maŵanaŵanu chifukwa cha nkhondu ya nyukiliya.’ Ndipu kusuzgika maŵanaŵanu kwenuku kuziŵika so kuti ‘kopa nkhondu ya nyukiliya ndipuso vakutuwapu vaki.’ Malayizgu nga mu Bayibolu kweniso ulongozgi waki, vingawovya wosi wo asuzgika maŵanaŵanu chifukwa cha kopa nkhondu ya nyukiliya. Vingaŵawovya wuli?

Bayibolu likamba vinthu vakukondwesa vo vazamuchitika pacharu chapasi kunthazi kweniso vo vazamuchitikiya ŵanthu wo azamuja mucharu cho. Chilindizga chenichi che nge “ndondowa ya umoyu widu,” ndipu chingatiwovya kuti tileki kufipa mtima ukongwa. (Aheberi 6:19, mazu ngamumphata) Chinthu chinyaki cho chingatiwovya kuti tileki kufipa mtima ukongwa ntchakuti tikhumbika cha kufipa mtima ndi vamawa, pamwenga kujaliya ŵaka kuŵanaŵaniya vo vichitikengi kunthazi. Yesu wangukamba kuti: “Zuŵa lelosi le ndi masuzgu ngaki.”—Mateyu 6:34.

Kukamba uneneska, tingachita umampha kuphwere ndi vo tiŵanaŵana ndipuso kuphwere liŵavu lidu. Tingachita venivi mwakuleka kuvwisiya, kuwonere pamwenga kuŵerenga nkhani zo zingachitisa kuti tiyambi kusuzgika maŵanaŵanu ndi nkhani zakukwaskana ndi nyukiliya. Kweni venivi ving’anamuwa cha kuti tilekengi kutoliyaku kanthu ku nkhani zauneneska. Mumalu mwaki, tichita vosi vo tingafiska kuti tilekengi kusuzgika maŵanaŵanu ndi vinthu vo isi tingavisintha cha.

“Kufipa mtima kuchitiska kuti mtima wa munthu uziti, kweni mazu ngamampha ngatiwuchiska.”—Nthanthi 12:25.

Kwa mazuŵa, lekani kuŵanaŵaniya nkhani zambula kukondwesa, mumalu mwaki ŵanaŵaniyani vinthu vakukondwesa vo vakuchitikiyani pa umoyu winu.

“Chiuta yo wapereka chilindizga, wakuzazeni ndi likondwa likulu kweniso chimangu chifukwa chakuti mutimuthemba.”—Aroma 15:13.

Vithuzi: Munthu walereska kunthazi mwachivwanu. 1. Pafupi ndi iyu pachitika nkhondu, pe ndegi za nkhondu, mpholopolu kweniso pe josi chifukwa cha kuphulika kwa mabomba. 2. Kunthazi kwaki kuwoneka charu chakutowa kweniso chachimangu cho che ndi mapiri ngakutowa, vidika, misinji kweniso tiyuni. — Mu Bayibolu mwe chilindizga chakukondwesa ukongwa cha munthazi

Kusambira vinandi vakukwaskana ndi malayizgu ngaku Chiuta kungakuwovyani kuja ndi chilindizga, chivwanu, likondwa kweniso chimangu chamumtima.

Kumbi Bayibolu likukambiya limu vakukwaskana ndi Aramagedoni ya nyukiliya?

Anyaki aŵanaŵana kuti pe kukoliyana pakati pa nkhondu ya Aramagedoni ndi nkhondu ya nyukiliya. Ndipu tikayika cha kuti aŵanaŵaniya vinthu vakofya vo vazamuchitika pa nkhondu zenizi.

Kweni Bayibolu ligwiriskiya ntchitu mazu ngakuti “Aramagedoni” pakukamba va nkhondu yo yazamuŵapu pakati pa “mafumu nga pacharu chosi chapasi,” pamwenga kuti maboma nga ŵanthu, ndi Chiuta.a (Chivumbuzi 16:14, 16) Nkhondu ya Aramagedoni yazamubaya ŵanthu wosi pamwenga kunanga chechosi nge mo yichitiya ya nyukiliya cha. Mumalu mwaki, pa Aramagedoni, Chiuta wazamubaya waka ŵanthu ŵija aheni ndipu venivi vazamuwovya kuti ŵanthu amampha azijengi mwachimangu kweniso mwakuvikilirika.—Salimo 37:9, 10; Yesaya 32:17, 18; Mateyu 6:10.

Kumbi Bayibolu likambanji vakukwaskana ndi nkhondu?

“Iyu wamalisa nkhondu pacharu chosi chapasi. Wafyo uta ndi kuvikita mkondu; kweniso watotcha magaleta ngankhondu ndi motu.”—Salimo 46:9.

Yehovab Chiuta wazamulongo nthazi zaki pacharu mwakuchitisa kuti ŵanthu aleki kuyambana ndipu wazamunanga vidya vawu vankhondu. Iyu wazamuchita venivi mwakugwiriskiya ntchitu Ufumu waki wo ndi boma lakuchanya lenilo lazamusere mumalu mwa maboma ngosi ngapacharu chapasi.—Daniyeli 2:44.

Ufumu waku Chiuta wazamusambiza ŵanthu mo angajaliya mwachimangu kweniso mwakukoliyana. Ndipu chifukwa chakuti charu chosi chazamulamulika ndi boma limoza pe, kwazamuŵavi kuyambana kweniso kwazamuŵavi sukulu zakusambiza mo ŵanthu angachitiya nkhondu! (Mika 4:1-3) Vakutuwapu vaki vazamuja vakuti wuli? “Weyosi wazamuja mwachimangu pasi pa chimiti chaki cha mphereska kweniso pasi pa chimiti chaki cha mkuyu, ndipu palivi munthu yo wazakuŵawofya.”—Mika 4:4, Bayibolu la Today’s English Version.

a Ŵerengani nkhani yamutu wakuti “Kumbi Nkhondu ya Aramagedoni ndi Nkhondu Wuli?”

b Yehova ndilu zina chayilu laku Chiuta. (Salimo 83:18) Ŵerengani nkhani yakuti “Kumbi Yehova Ndiyani?”

Kumbi nkhondu yo yizumbulika mu buku la Chivumbuzi ndi nkhondu ya nyukiliya?

Anyaki aŵanaŵana kuti buku la Chivumbuzi likamba va nkhondu ya nyukiliya. (Chivumbuzi 6:14; 8:7-12; 16:1-21) Mwakuyeruzgiyapu, likamba va “kudana motu kutuwa kuchanya kuwa pacharu chapasi.” (Chivumbuzi 13:11-13) Akaboni aku Yehova aziŵa kuti lemba ili likamba va nkhondu ya nyukiliya chayiyu cha, kweni likamba va mabomba ngo ngangugwiriskikiya ntchitu pa Nkhondu Yachiŵi ya Pacharu Chosi.

Chinanga kuti buku la Chivumbuzi likamba za vakuchitika venivi, kweni likamba ivi chifukwa chakukhumba kuwofyeza ŵanthu cha. Mwaviyo, asani muŵerenga buku la Chivumbuzi, mukumbukengi fundu izi:

Buku ili ligwiriskiya ntchitu vizindikiru munthowa yakuyeruzgiya waka, ndipu vimiya vinthu chayivu cha.—Chivumbuzi 1:1.
Buku ili likulembeka kuti liwofyezi ŵanthu cha. Mumalu mwaki, uthenga waki utovya ŵanthu wo atiwuvwisa kweniso kuwugwiriskiya ntchitu kuti ajengi mwakukondwa.—Chivumbuzi 1:1.

Kuti muziŵi vinandi, ŵerengani nkhani yamutu wakuti “Kumbi Zina la Buku la mu Bayibolu Lakuti Chivumbuzi, Ling’anamuwanji?”