“Palivi cho Chingatondekesa Yehova”

Yeruzgiyani kuti muwona gulu la asilikali wo we kumalu ngakuchitiyaku nkhondu ndipu malu ngo ngachipalamba kweniso nga vimya. Chinanga kuti malu yanga ngakuwoneka umampha cha, asilikali a Afilisiti wo we kwenuku awona chinthu chinyaki cho chitiŵaziziswa. Yiwu awona anthulumi ŵawi achiyisirayeli wo wama kusirya linyaki la malu ngakusendemuka. Asilikali wo atiŵalereska mwakuŵaderera ndipu atopa cha. Kwa nyengu yitali Afilisiti aja achikandirizga Ayisirayeli ndipu asani Ayisirayeli akhumba kuchinola vidya vawu vakulimiya athemba arwani ŵawu ŵenaŵa. Asilikali achiyisirayeli alivi vidya vanthazi vakuchitiya nkhondu. Ndipuso pa nyengu iyi, yiwu aza ŵaŵi pe! Ndipu chinanga kuti angaŵa ndi vidya vanthazi, kumbi yiwu angathereska arwani ŵawu? Afilisiti wo adaniriza mwakunyoza kuti: “Zani kunu kuti tikukhawuliseni!”—1 Samuyeli 13:19-23; 14:11, 12.

Afilisiti aziŵa cha kuti vinthu viŵang’anamukiyengi ndipu yiwu ndiwu akhawulengi. Ayisirayeli ŵaŵi ayambuka chidika ndipu akwera mtunda kulayizgiya ko kwe Afilisiti. Malu ngenanga ngakusendamuka ukongwa mwakuti achita kukwaŵa mumya kuluta ko kwe asilikali a Afilisiti! (1 Samuyeli 14:13) Yapa sonu Afilisiti awona kuti munthu yo we panthazi we ndi chidya ndipu mteŵeti waki watimulondo. Kweni kumbi iyu ndi mteŵeti waki yo wamupingiyanga vidya akhumba kuyukiya nadi gulu losi la asilikali wo? Kumbi iyu waŵanaŵana umampha?

Iyu waŵanaŵananga umampha ndipu wenga ndi chivwanu chakukho. Zina laki wenga Yonatani ndipu nkhani yaki yititisambiza vinandi isi Akhristu auneneska mazuŵa nganu. Chinanga kuti isi tichita nkhondu cha, kweni tingasambira vinandi kwaku Yonatani pa nkhani ya chiganga, kugomezgeka kweniso kuleka kuŵanaŵaniya vidu pe kuti tije ndi chivwanu chakukho.—Yesaya 2:4; Mateyu 26:51, 52.

Mwana Wakugomezgeka Kweniso Msilikali Wachiganga

Kuti tivwisi chifukwa cho Yonatani wanguchitiya chiganga kulimbana ndi gulu la asilikali, tikhumbika kuziŵa dankha mbiri yaki. Yonatani wenga mwana wakwamba waku Sauli, fumu yakwamba ya Ayisirayeli. Pa nyengu yo Sauli wangusankhikiya kuja fumu, Yonatani wenga mura kali, panyaki vyaka 20 pamwenga kujumpha. Viwoneka kuti Yonatani wayanjananga ukongwa ndi awisi, wo kanandi amukambiyanga visisi vawu. Pa nyengu yeniyi, Yonatani waziŵanga kuti awisi ŵenga atali, akutowa kweniso msilikali wachiganga. Kweni chakuzirwa ukongwa wawonanga kuti awisi ŵenga ndi chivwanu ndipuso ŵenga akujiyuyuwa. Yonatani wanguziŵa chifukwa cho Yehova wangusankhiya Sauli kuja fumu. Chinanga ndi mchimi Samuyeli nayu wangukamba kuti pengavi munthu wakuyanana ndi Sauli!—1 Samuyeli 9:1, 2, 21; 10:20-24; 20:2.

Yonatani watenere kuti wawonanga kuti ndi mwaŵi kuchita nkhondu yakulimbana ndi arwani a ŵanthu aku Yehova mwakulongozgeka ndi awisi. Nkhondu zenizi ziyanana cha ndi zo zichitika mazuŵa nganu. Kali, Yehova wangusankha mtundu wa Ayisirayeli kuti aje ŵanthu ŵaki, ndipu kanandi mitundu yo yasopanga achiuta aboza yaŵayukiyanga. Afilisiti wo achitanga vinthu viheni chifukwa chakuti asopanga achiuta aboza nge Dagoni, kanandi akandirizganga pamwenga kubaya ŵanthu akusankhika ndi Yehova.

Mwaviyo, kwaku Yonatani kuchita nkhondu zenizi kwenga kuteŵete Yehova Chiuta mwakugomezgeka. Ndipu Yehova wangutumbika phamphu laku Yonatani. Pati pajumpha nyengu yimanavi kutuliya po Sauli wangujaliya fumu, wangusankha mwana waki kuti waje mulongozgi wa asilikali 1,000, ndipu Yonatani wangulongozga asilikali ŵenaŵa kuti akayukiyi msasa wa Afilisiti ku Geba. Chinanga kuti yiwu ŵengavi vidya vakukwana, Yehova wanguwovya Yonatani kuti wathereski Afilisiti. Kweni Afilisiti nawu anguwunganiska gulu la asilikali anandi. Asilikali anandi aku Sauli anguchita mantha. Anyaki anguthaŵa ndi kubisama ndipu amanavi angukoliyana ndi kagulu ka arwani ŵawu! Kweni Yonatani wanguleka cha kuja ndi chiganga.—1 Samuyeli 13:2-7; 14:21.

Nge mo takambiyapu kali kukwamba kwa nkhani, zuŵa linyaki Yonatani wangusankha kuluta mwachisisi ku msasa wa arwani ndipu wenga ndi mteŵeti waki yo wamupingiyanga vidya pe mbwenu. Ŵe pafupi kufika ko kwenga gulu la asilikali la Afilisiti ku Mikimashi, Yonatani wanguvumbuliya mteŵeti waki yo wamupingiyanga vidya, vo wakhumbanga kuchita. Iyu wangumukambiya kuti akujilongo kwa asilikali ŵa Afilisiti. Asani Afilisiti achiŵakambiya kuti aluti akachiti nawu nkhondu, mbwenu chamukuŵa chisimikizu chawu chakuti Yehova wawovyengi ateŵeti ŵaki. Mteŵeti waki yo wamupingiyanga vidya wangukoliyana navu ndi mtima wosi panyaki chifukwa chakuti wanguchiskika ndi mazu nganthazi ngo Yonatani wangukamba kuti: “Palivi cho chingatondekesa Yehova kutaska ŵanthu, kwali mwakugwiriskiya ntchitu ŵanthu anandi pamwenga amana.” (1 Samuyeli 14:6-10) Kumbi iyu wang’anamuwanganji?

Viwoneke limu kuti Yonatani wamuziŵanga umampha Chiuta waki. Iyu waziŵanga kuti kuvuli Yehova wanguwovyapu ŵanthu ŵaki kuthereska arwani ŵawu wo ŵenga anandi kuphara yiwu. Nyengu zinyaki Iyu wagwiriskiyanga ntchitu munthu yumoza kuti wathereski arwani. (Ŵeruzgi 3:31; 4:1-23; 16:23-30) Mwaviyo, Yonatani waziŵanga kuti vathembanga unandi wa asilikali cha, nthazi pamwenga vidya kuti ateŵeti aku Chiuta athereski arwani ŵawu, kweni chivwanu chawu. Ndi chivwanu, Yonatani wanguzomereza Yehova kuti wamuwovyi kuziŵa asani iyu ndi mteŵeti waki yo wamupingiyanga vidya atenere kuluta kuchiyukiya arwani ŵawu, ndipu wangusankha chisimikizu cho chamulongo kuti Yehova wazomereza. Wati wawona kuti Yehova wazomereza kuti aluti, Yonatani wanguluta mwambula mantha.

Wonani vinthu viŵi vo vilongo kuti Yonatani wenga ndi chivwanu. Chakwamba, iyu wamutumbikanga ukongwa Yehova Chiuta. Iyu waziŵanga kuti Chiuta Wanthazizosi wathemba nthazi za ŵanthu cha kuti wafiski vo wakhumba kuchita, kweni Yehova wakondwa kutumbika ŵanthu akugomezgeka wo timuteŵete. (2 Mbiri 16:9) Chachiŵi, Yonatani wangupempha dankha chisimikizu kwaku Yehova wechendachitepu kanthu. Mazuŵa nganu, tipempha visimikizu vakuziziswa cha kutuliya kwaku Chiuta widu kuti tiziŵi asani wazomereza vo tikhumba kuchita. Chifukwa chakuti te ndi Bayibolu lo ndi Mazu ngaku Chiuta, te ndi vosi tikhumbikiya kuti tiziŵi khumbu laku Chiuta. (2 Timote 3:16, 17) Kumbi tifufuza mwakuphwere mu Bayibolu techendasankhi vinthu vakukhumbika ukongwa? Asani ndi viyo, tilongo kuti tiwona kuti khumbu laku Chiuta ndilu lakukhumbika ukongwa kuluska lidu, nge mo Yonatani wanguchitiya.

Mwaviyo, anthulumi ŵaŵi ŵenaŵa, msilikali ndi wakupinga vidya, angukwera phiri kuluta ko kwenga gulu la asilikali. Pakumaliya, Afilisiti anguziŵa kuti ayukirika ndipu angutuma asilikali kuti akapumani ndi anthulumi ŵaŵi ŵenaŵa. Afilisiti ŵenga ndi asilikali anandi kweniso ŵenga pamalu ngakukwera, mwaviyo atingi aswerengi cha kuyukiya arwani ŵaŵi ŵenaŵa. Kweni Yonatani wangwamba kupuma msilikali yumoza ndi yumoza. Ndipu mteŵeti waki yo wenga muvuli mwaki, waŵabayanga. Pa mtunda umanavi waka, Yonatani ndi mteŵeti waki angubaya asilikali 20! Ndipu Yehova wanguchita so chinthu chinyaki. Tiŵerenga kuti: “Ŵanthu wosi anguchita mantha kusazgapu wo ŵenga mumsasa, magulu ngakuyukiya nga Afilisiti nangu nganguchita mantha. Charu chingwamba kusukunyika ndipu mantha ngakutuliya kwaku Chiuta, nganguŵako.”—1 Samuyeli 14:15.

Sauli ndi ŵanthu ŵaki awoniyanga chapatali kuti Afilisiti atimbanyizgika ndipu ayamba kubayana ŵijaŵija! (1 Samuyeli 14:16, 20) Ayisirayeli anguchita chiganga ndi kuchita nkhondu, ndipu panyaki anguto vidya va Afilisiti wo angubayika. Yehova wanguwovya ateŵete ŵaki kuthereska arwani ŵawu pa zuŵa lenili. Ndipu kutuliya pa nyengu yeniyi, iyu wasintha cha. Asani mazuŵa nganu tivwana mwaku iyu nge mo Yonatani ndi mteŵeti waki yo waziŵika cha zina laki anguchitiya, tidandawulengi cha kuti tikunangisa kusankha kuteŵete Yehova.—Malaki 3:6; Aroma 10:11.

“Chiuta Ndiyu Wamuwovya Kufiska vo Wachita”

Yonatani vinthu vingumuyende umampha kweni ndimu venge cha ndi Sauli. Sauli wangunangisa vinthu ukongwa. Iyu wangumuvwiya cha mchimi Samuyeli yo wangusankhika ndi Yehova chifukwa wangupereka sembi yo mchimi yo wenga so Mlevi ndiyu wakhumbikanga kupereka. Samuyeli wati wafika, wangukambiya Sauli kuti pakuti waleka kuvwiya, ufumu waki ukhongi cha. Pavuli paki, Sauli wati watumiza asilikali ku nkhondu, wangulapizgiya ŵanthu wosi mwambula kwenere kuti: “Ngwakutembeka munthu weyosi yo waryengi chakurya chechosi lumwi lechendasere, kweniso mpaka po ndaweze arwani ŵangu wosi!”—1 Samuyeli 13:10-14; 14:24.

Mazu ngo Sauli wangukamba ngangulongo kuti wasintha ndipu wayamba kuja munthu muheni ukongwa. Kumbi munthu mwenuyu yo pakwamba wenga wakujiyuyuwa kweniso wauzimu, wangwamba kujikuzga? Kweniso Yehova wangumukambiyapu cha kuti wapereki dangu lakusuzga lenili kwa asilikali achiganga kweniso aphamphu. Nanga mazu ngo Sauli wangukamba ngakuti “mpaka po ndaweze arwani ŵangu wosi,” kumbi ngalongo kuti Sauli waŵanaŵananga kuti nkhondu iyi yenga yaki? Kumbi iyu wanguluwa kuti ndi Yehova yo wamuwovyanga, mtima waki wakukhumba kuweze arwani cha, kujikankhuska yija pamwenga kukhumba kutchuka kuti wakuziŵa nkhondu?

Yonatani wanguziŵaku chechosi cha kuti awisi angulapizgiya ŵanthu mwambula kwenere. Iyu wati wavuka ndi nkhondu yakofya, wangujoko nthonga yaki muchisa cha uchi ndi kuwurya ndipu nyengu yeniyo nthazi zaki zinguweriyamu. Pavuli paki, yumoza mwa asilikali ŵaki wangumukambiya kuti awisi akaniza kuti paŵevi munthu wakurya chechosi. Yonatani wangumuka kuti: “Ada achitiska kuti charu chije pa suzgu yikulu. Wonani mo masu ngangu ngangwerukiya chifukwa ndalaŵa ŵaka timauchi timanavi. Asani msanawale ŵanthu angurya mwakufwatuka vinthu va arwani ŵawu vo angusaniya, vinthu vatingi viŵengi umampha ukongwa! Kweniso mphanyi Afilisiti abayika anandi ukongwa.” (1 Samuyeli 14:25-30) Iyu waneneskanga. Yonatani wenga wakugomezgeka kweni wagomezgekanga mu nthowa yakwenere pe. Iyu wazomerezanga waka chechosi cha cho awisi akambanga pamwenga kuchita ndipu venivi vinguchitiska kuti ŵanthu amupaskengi ulemu.

Sauli wati waziŵa kuti Yonatani waswa dangu laki, wanguwamu mbwenu cha kuti dangu lo lenga liheni. Mumalu mwaki, iyu wanguwona kuti mwana waki wabayiki! Yonatani wangususka cha pamwenga kupempha kuti wamuchitiyi lisungu. Wonani vo iyu wangumuka. Kwambula kuŵanaŵaniya vaki pe, iyu wanguti: “Ini nde panu, nde wakunozgeka kufwa!” Kweni Ayisirayeli angukamba kuti: “Kumbi nadi Yonatani, munthu yo wachitiska kuti Ayisirayeli aphali nkhondu, wabayiki? Vingachitika cha venivo! Tilapizga mu zina laku Yehova Chiuta wamoyu, kuti sisi laki chinanga ndimoza limbotokiyengi pasi cha kutuwa kumutu kwaki, chifukwa Chiuta ndiyu wamuwovya kufiska vo wachita msanawale.” Kumbi ndi vinthu wuli vo vinguchitika? Sauli wangukambapu chechosi cha. Nkhani iyi yikamba kuti: “Mwaviyo, ŵanthu angutaska Yonatani ndi mazu ngenanga, ndipu iyu wangubayika cha.”—1 Samuyeli 14:43-45.

Chifukwa chakuti wenga wachiganga, waphamphu kweniso waŵanaŵaniyanga vaki pe cha, Yonatani wangujipangiya mbiri yamampha. Pa nyengu yo umoyu waki wenga pangozi, mbiri yaki yamampha yingumutaska. Nasi tingachita umampha kuŵanaŵaniya zina pamwenga mbiri yo titijipangiya zuŵa lelosi. Bayibolu lititikambiya kuti zina lamampha ndamampha ukongwa. (Wakutawula 7:1) Mwakuyanana ndi Yonatani, asani tipanga zina lamampha ndi Yehova, mbiri yidu yijengi yakuzirwa ukongwa.

Sauli Wangulutirizga Kuchita Vinthu Viheni

Chinanga kuti Sauli wanangisanga, Yonatani wangulutirizga kovyana ndi awisi kuchita nkhondu mwakugomezgeka. Iyu watenere kuti waguŵanga ukongwa kuwona kuti awisi aleka kuvwiya kweniso ayamba kujikuzga. Awisi alutirizganga kuchita vinthu viheni ndipu Yonatani wengavi nthazi zakuti waŵalekesi.

Vinthu vingufika paheni ukongwa Yehova wati wakambiya Sauli kuti wakachiti nkhondu ndi Aamaleki, ŵanthu wo ŵenga aheni ukongwa ndipu mu nyengu yaku Mozesi, Yehova wangukambiya limu kuti mtundu wosi wenuwu uzibayiki. (Ekisodo 17:14) Sauli wangukambirika kuti wakanangi viŵetu vosi va Aamaleki kweniso kuti wakabayi fumu yawu Agagi. Sauli wanguthereska Aamaleki, akhumba chenga chifukwa cha chiganga chaku Yonatani mwakulongozgeka ndi awisi. Kweni Sauli wanguleke dala kuvwiya Yehova, wangumubaya cha Agagi wangunanga cha chuma kweniso viŵetu. Mchimi Samuyeli wangupereka uthenga wacheruzgu kwaku Sauli wo ungutuliya kwaku Yehova wakuti: “Chifukwa chakuti wakana kuvwiya mazu ngaku Yehova, nayu wakukana kuti uje fumu.”—1 Samuyeli 15:2, 3, 9, 10, 23.

Vati vachitika venivi, panguto nyengu yitali cha Yehova wangutuzamu mzimu waki mwaku Sauli. Pakuti Yehova wanguleka kumuyanja, Sauli wenga munthu muheni, wabefu, ndipuso wakofya ukongwa. Venga nge kuti mzimu uheni wakutuliya kwaku Chiuta wasere mumalu mwa mzimu wamampha. (1 Samuyeli 16:14; 18:10-12) Yonatani watenere kuti wangutimbanyizgika ukongwa maŵanaŵanu wati wawona kuti awisi wo pakwamba ŵenga munthu wamampha asintha ukongwa! Kweni Yonatani wanguleka cha kuteŵete Yehova mwakugomezgeka. Iyu wayesesanga kovya awisi, ndipu nyengu zinyaki waŵakambiyanga mwambula kubisa vo anangisanga kweni wanguleka cha kuŵika mtima waki kwaku Yehova Chiuta wo Mbawisi, wo asintha cha.—1 Samuyeli 19:4, 5.

Kumbi yimwi vikukuchitikiyanipu kuti munthu wa mu banja linu yo mwamuyanjanga wasintha kuja munthu muheni ukongwa? Venivi vingaja vakupweteka ukongwa. Chakuwoniyapu chaku Yonatani chititikumbusa vo munthu munyaki yo wakulembaku buku la Masalimo wangulemba kuti: “Chinanga ada ndi ama ŵangu chayiwu angandisiya, Yehova wanditongi.” (Salimo 27:10) Yehova ngwakugomezgeka. Iyu wakuphweriyeningi ndipu wajengi Wusemwi wamampha ukongwa, chinanga kuti ŵanthu ambula kufikapu angakugogowesani pamwenga kukuguŵisani.

Yonatani watenere kuti wanguziŵa kuti Yehova wakhumba kumulonda ufumu Sauli. Kumbi Yonatani wanguchita wuli? Kumbi iyu wanguŵanaŵanapu kuti asani wasankhika wazamuja fumu ya mtundu wuli? Kumbi iyu walindizganga kuti wazamunozga vinthu vinyaki vo awisi angunangisa kuti walongo kuti ndi fumu ya kugomezgeka kweniso yakuvwiya? Tiziŵa cha vo venga mumtima mwaki, kweni cho tiziŵa ntchakuti vinthu venivi wanguvilongopu cha. Kumbi venivi vilongo kuti Yehova wangumujowo munthu wakugomezgeka mwenuyu? Awa, mumalu mwaki Yehova wangugwiriskiya ntchitu Yonatani nge chakuwoniyapu chamampha ukongwa pa nkhani yakuja bwezi lakugomezgeka, pa mabwezi ngo ngazumbulika mu Bayibolu! Mu nkhani yinyaki tazamukambiskana mo Yonatani wangulongore venivi.