-
Ŵanthu Anandi Akopeka ndi Vamasenga!Jani Masu!—2017 | Na. 2
-
-
NKHANI YA PAPEJI LAKWAMBA | VO MUTENERE KUZIWA PA NKHANI YA MASENGA
Ŵanthu Anandi Akopeka ndi Vamasenga!
“Mafilimu ngo ngalongo vamasenga kweniso nga ufwiti, ngawanda ukongwa kuphara mafilimu nganyaki ngosi.”—The Wall Street Journal.
MUMABUKU, mafilimu kweniso magemu nganandi mazuŵa nganu alongo mavampaya ngakutowa kweniso ŵanthu akutowa wo achita vamasenga ndipuso vaufwiti. Ntchifukwa wuli veviyo?a
Claude Fischer yo wasambiza pa yunivesite yinyaki wangukamba kuti: “Chiŵerengeru cha ŵanthu wo agomeza vamasenga chakwera ukongwa mazuŵa nganu. Kali ku America munthu yumoza pa ŵanthu 10 ndiyu wagomezanga venivi, kweni sonu ŵanthu ŵatatu pa ŵanthu 10 ativigomeza. Achinyamata anandi ndiwu agomeza vamasenga kuphara arara. Ndipu yiwu agomeza mizukwa, akufumbapu maŵanaŵanu ŵanthu wo alose vamuthazi ndipuso aluta kunyumba zo akamba kuti kutanja kuwoneke mizukwa.”
Nkhani zakuti mizimu yiheni yisuzga ŵanthu zawanda ukongwa, ndipu ivi vakuziziswa cha. Michael Calia wangulemba kuti: “Mafilimu nga mizukwa, nga ŵanthu wo asambuka vinyama kweniso nga mavampaya, ngo nganguwanda mu vyaka vakuvuli, ngachitisa kuti ŵanthu anandi ayambi so kugomeza mizimu.”—The Wall Street Journal.
Lipoti linyaki lingukamba kuti “pa charu chosi ŵanthu pafupifupi 50 pa ŵanthu 100 agomeza mizukwa. Ndipu mbiri yilongo kuti kugomeza mizukwa nkhwakuwanda ukongwa muvyaru vinandi.” Kafukufuku yo wanguchitika ku United States ndi Christopher Bader kweniso Carson Mencken, wangulongo kuti “ŵanthu pafupifupi 80 pa 100 ku America, agomeza vamasenga.”
Kumbi kugomeza kweniso kuchitaku vamizimu ndipuso vamasenga kulivi suzgu?
a Masenga ngang’anamuwa “vinthu vo asayansi angavikonkhosa cha kweniso vingachitika cha ndi nthazi ya munthu.”—Merriam-Webster’s Learner’s Dictionary.
-
-
Kumbi Bayibolu Likambanji pa Nkhani ya Vamizimu?Jani Masu!—2017 | Na. 2
-
-
Chinanga kuti ma TV, mafilimu kweniso mabuku ngalongo kuti kuchita vamizimu nkhwakukondwesa, kweni vinthu venivi vakofya
NKHANI YA PAPEJI LAKWAMBA | VO MUTENERE KUZIWA PA NKHANI YA MASENGA
Kumbi Bayibolu Likambanji pa Nkhani ya Vamizimu?
ŴANTHU anandi awona kuti mafilimu ngamasenga kweniso ngamizimu ngalivi suzgu, ndipu akamba kuti vo awonere vaboza pamwenga kuti ndi filimu waka. Chinanga kuti yiwu awona viyo, kweni Bayibolu litiviwona munthowa yinyaki. Ilu litititcheŵesa pa nkhani yeniyi. Mwakuyeruziyapu, lemba la Marangu 18:10-13 likamba kuti: “Pakati pinu pangasanirikanga cha munthu . . . yo walose, yo wachita vamasenga, yo wawombeza, yo we ndi nyanga, wakulowa anyaki, yo wafumba kwaku yo waŵereŵeta ndi mizimu pamwenga yo walose vamunthazi, kweniso weyosi yo walongolo ndi akufwa.” Ntchifukwa wuli Bayibolu likaniza vinthu venivi? Lemba ili lilutiriza kuti: “Pakuti weyosi yo wachita vinthu venivi Yehova watinkhana nayu . . . Uje wambula kalema pamasu paku Yehova Chiuta waku.”
Ntchifukwa wuli Bayibolu likaniza kuchita chechosi chakukwaskana ndi vamizimu?
MO VIKWAMBIYA
Bayibolu lititikambiya kuti kali ukongwa Chiuta wechendalengi charu chapasi, wangulenga angelu mamiliyoni nganandi. Angelu aziŵika so kuti vakulengeka vauzimu. (Jobu 38:4, 7; Chivumbuzi 5:11) Mungelu weyosi wenga ndi wanangwa wakusankha pakati pa chamampha ndi chiheni. Pati pajumpha nyengu, angelu anyaki angusankha kugalukiya Chiuta. Yiwu anguleka malu ngawu kuchanya ndipu anguza pacharu chapasi kuziyambisa masuzgu. Ndipu pavuli paki, charu chosi “chinguzaza ndi chiwawa.”—Chiyambo 6:2-5, 11; Yuda 6.
Bayibolu likamba kuti angelu aheni ŵenaŵa ndiwu alandiza ŵanthu mamiliyoni nganandi. (Chivumbuzi 12:9) Yiwu akambiya ŵanthu vinthu vaboza vakukwaskana ndi vo vichitikengi kunthazi.—1 Samuele 28:5, 7; 1 Timote 4:1.
Nyengu zinyaki, masenga ngangawoneka nge kuti ngatovya ŵanthu. (2 Ŵakorinte 11:14) Kweni uneneska ngwakuti angelu aheni ŵenaŵa abulumutiza maŵanaŵanu nga ŵanthu kuti aleki kuziŵa uneneska wakukamba zaku Chiuta.—2 Ŵakorinte 4:4.
Mwakukoliyana ndi vo Bayibolu likamba, kukambisana ndi angelu aheni nkhwakofya ukongwa. Ndichu chifukwa chaki akusambira aku Yesu ŵati aziŵa uneneska wakukwaskana ndi vamasenga anguchitapu kanthu. Bayibolu likamba kuti, “Wo achitanga mayeri, anguwunjika mabuku ngawu, ndipu angungawotcha.” Mabuku ngenanga ngenga nga ndalama zinandi ukongwa.—Machitidu 19:19, Mazgu Ghaku Chiuta.
“Asungwana anandi agomezengi vaufwiti chifukwa cha vithuzi va ŵanthu akutowa wo atiŵalongo kuti achita vaufwiti pa TV, mumafilimu kweniso mumabuku.”—Gallup Youth Survey, 2014
Mwakuyanana ŵaka, ŵanthu anandi mazuŵa nganu aleka kuchita chechosi chakukwaskana ndi vamizimu. Mwakuyeruzgiyapu, pa nyengu yo Mariaa wenga ndi vyaka 12 wanguwona kuti we ndi lusu lakulose vinthu vo vichitikengi kunthazi. Iyu wagwirisiyanga ntchitu makadi kuti wakambiyengi anyaki a kusukulu vo viŵachitikiyengi kunthazi. Chifukwa chakuti vo wakambanga vachitikanga nadi, iyu wangwamba kuwona kuti kuchita vamasenga nkhwakukondwesa.
Maria waŵanaŵananga kuti Chiuta ndiyu wakumupasa mphasu yeniyi kuti wawovyengi ŵanthu anyaki. Kweni iyu wangukamba kuti: “Ndatimbanyizikanga ndi chinthu chinyaki. Ndagwirisiyanga ntchitu makadi pakulose vo vichitikiyengi anyangu. Kweni ndatondekanga kugwirisiya ntchitu makadi ngenanga kuti ndiziŵi vo vindichitikiyengi, chinanga kuti ndakhumbisisanga kuziŵa venivi.”
Chifukwa chakuti Maria wenga ndi mafumbu nganandi, wangupemphera kwaku Chiuta ndipu pavuli paki Akaboni aku Yehova angwamba kusambira nayu Bayibolu. Kusambira Bayibolu kungumuwovya kuziŵa kuti nthazi yo yamuwovyanga kulose vinthu va munthazi yenga yakutuwa kwaku Chiuta cha. Wangusambira so kuti weyosi yo wakhumba kuja pa ubwezi ndi Chiuta watenere kutaya chechosi chakukwaskana ndi vamizimu. (1 Ŵakorinte 10:21) Kumbi iyu wanguchita wuli wati wavwa venivi? Maria wangutaya vinthu vaki vosi vakukwaskana ndi vamasenga kusazgapu mabuku. Sonu wakambiyaku anyaki uneneska wo wakusambira kutuliya m’Bayibolu.
Panyengu yo Michael wenga wachinyamata, wayanjanga kuŵerenga mabuku ngo ngakonkhosa ŵanthu wo achita vamasenga. Iyu wangukamba kuti: “Ndakondwanga kuŵerenga vakukwaskana ndi ŵanthu amsinkhu wangu wo achitanga vinthu vo vingachitika cha.” Kamana ndi kamana, Michael wangwamba kuvwisa umampha vinthu vo vakonkhosekanga mu mabuku nga vamasenga ndi vamizimu. Iyu wangukamba kuti: “Chifukwa chakuti ndakhumbisisanga kuziŵa vinandi, ndingwamba kuŵerenga mabuku ndipuso kuwonere mafilimu nga vamasenga ndi vamizimu.”
Michael wati wayamba kusambira Bayibolu, wanguwona kuti wakhumbikanga kungawona so umampha mabuku ngo waŵerenganga. Iyu wangukamba kuti: “Ndingulemba vinthu vosi vo vakwaskananga ndi vamizimu vo ndenga navu ndipu ndinguvitaya. Ndingusambira fundu yakukhumbika ukongwa yo yisanirika pa lemba la 1 Ŵakorinte 10:31. Lemba ili likamba kuti ‘Vosi vo muchita vitumbikengi Chiuta.’ Mazuŵa nganu nditijifumba kuti, ‘Kumbi m’mabuku ngo ndiŵerenga mwe vinthu vinyaki vo Chiuta watinkhana navu?’ Asani ve viyo, ndileka kungaŵerenga chifukwa ngatumbika Chiuta cha.”
Bayibolu le nge nyali. Ilu le ndi ukweru wo utitiwovya kuziŵa kuti kugomeza vamizimu kung’anamuwanji. (Sumu 119:105) M’Bayibolu musanirika so malayizgu ngakukondwesa ngo ngakonkhosa kuti munthazi pacharu chapasi pazamuŵavi nthazi za mizimu yiheni. Venivi vazamuchitisa kuti ŵanthu azikondwengi ukongwa. Mwakuyeruzgiyapu, pa lemba la Sumu 37:10, 11 pakamba kuti: “Kwaja kanyengu kamanavi, ŵanthu aheni azamujaku so cha, wazamuwona po ajanga ndipu yiwu azamusanirikapu cha. Kweni akufwasa azamuhara charu chapasi ndipu azamukondwa ndi chimangu chikulu.”
a Tasintha mazina munkhani iyi.
-