Bebe wayanjananga ukongwa ndi awiski. Munthu yo watokotosiyanga Bebe wenga mubwezi waki. Kweni mazu yanga ngangumudumuwa nkhwamba Bebe m’malu mwa kumupembuza. Nyengu zosi wakambanga kuti “Nyifwa ya ada yandiŵaŵa ukongwa.” Pati pajumpha vyaka, Bebe wanguchita chitima ukongwa wati waŵerenga buku lo mungulembeka mbiri ya umoyu wa awiski.

Mwakuyanana ndi Bebe, chitima chimala liŵi cha asani munthu yo wakutayika tamuyanjanga ukongwa. Bayibolu likamba kuti nyifwa “ndi murwani wakumaliya.” (1 Ŵakorinte 15:26) Palivi yo wangathaŵa nyifwa ndipu yito mwamabuchibuchi ŵanthu wo taŵayanjanga. Palivi yo wakuyiziŵiliya nyifwa. Mwaviyo ntchakuziziswa cha kudandaula asani m’bali widu watayika chifukwa cha kuŵanaŵaniya vinthu vo watichitiyanga.

Nyengu zinyaki mukujifumbapu kuti: ‘Kumbi chitima chimala asani pajumpha nyengu yitali wuli? Kumbi munthu yo we ndi chitima wangapembuzika wuli? Kumbi ndingapembuza wuli ŵanthu wo m’bali wawu wafwa? Kumbi ŵanthu wo akufwa angaja so ndi umoyu?’

Kumbi mukutamapu? Nyengu zinyaki munguchira liŵi ndipu sonu mukumbuka so cha mo vinthu venge. Kweni chitima chimala liŵi cha. Dr. Alan Wolfelt wangulemba m’buku laki kuti, “Palivi chinthu chakusuza kumala kuluska chitima.” Kweni wangukamba so kuti: “Chitima chimalaku asani pajumpha nyengu kweniso asani anyaku atikupembuza.”

Mwakuyeruzgiyapu, ŵanaŵaniyani mo Abrahamu wanguvwiya muwolu waki wati watayika. Bayibolu likamba kuti “Abrahamu wangwamba kuliya ukongwa ndi nyifwa yaku Sara.” Mazu ngakuti “wangwamba” ngalongo kuti Abrahamu wanguliya kwa nyengu yitali.a Yakobe nayu wanguliya ukongwa wati wapusikika kuti mwana waki Yosefe waryika ndi chinyama cha mudondu. Iyu wanguliya kwa “mazuŵa nganandi” ndipu ŵanthu a m’banja laki angutondeka kumupembuza. Iyu wanguchita chitima ndi nyifwa yaku Yosefe kwa vyaka vinandi.​—Chiyambo 23:2; 37:34, 35; 42:36; 45:28.

Mazuŵa nganu napu, ŵanthu anandi aliya kwa nyengu yitali asani abali ŵawu atayika. Tiyeni tiwoni vo vinguchitikiya ŵanthu ŵaŵi yaŵa.

• “Mulumu wangu Robert, wangutayika pa July 9, 2008. Ndi mulenji zuŵa lo wanguchitiya ngozi vinthu vosi ngenga nge mo tachitiyanga mazuŵa ngosi. Tati tarya chakurya cha mulenji, murumu wangu wangunyamuka kuluta kuntchitu, ndipu tingufyofyonthana, kuvumbatiyana, ndipuso wangundikambiya mazu ngakuti: ‘Nditikuyanja.’ Sonu pajumpha vyaka 6, kweni ndeche kuchita chitima ndi nyifwa ya murumu wangu. Ndikayikiya kuti ndazamuluwa nyifya yaku Rob.”​—Gail, wa vyaka 60.

• “Chinanga kuti pajumpha vyaka 18 kutuliya po muwolu wangu wakutayikiya kweni ndechekumukumbuka ndipuso ndeche ndi chitima. Nyengu zosi asani ndiwona vinthu vakukondwesa va chilengedu, ndiŵanaŵana zaku iyu ndipuso mo watingi wakondwiyengi kuwona vo ndiwona.”​—Etienne, wa vyaka 84.

Kukamba unenesa, munthu weyosi watuvwa chitima kwa nyengu yitali asani munthu yo wamuyanjanga watayika. Munthu weyosi walongo chitima munthowa zakupambanapambana ndipu nkhwamampha cha kunena munyidu asani walongo chitima pa vo vachitika. Kweniso tikhumbika cha kujimba mlandu asani tiwona kuti tichita chitima ukongwa. Kumbi tingachita wuli kuti tileki kusuzika ukongwa ndi chitima?

Ŵanthu apeleka maulongozi nganandi pa nkhani iyi. Kweni maulongozi nganyaki ngangatiwovya cha. Mwakuyeruzgiyapu anyaki angakukambiyani kuti mungaliyanga cha pamwenga kulongo chitima. Anyaki angakuchichizani kuti muliyengi ndipuso kulongo ukongwa chitima. Bayibolu le ndi fundu zakovya ndipu fundu yinyaki yikoliyana ndi vo ŵanthu asaniya mazuŵa nganu.

M’madera nganyaki munthurumi yo waliya atimuwona kuti ndi munthurumi mweneku cha. Kumbi mukhumbika kuchita nadi soni kuliya pa gulu? Akaswiri a vaumoyu akusaniya kuti kuliya ndi nthowa yo munthu walongore kuti we ndi chitima. Kuliya kungakuwovyani kuti muyambi kuvwa umampha chinanga kuti nyifwa yakuŵaŵani. Asani tichita soni kuliya tingayamba kutama. Bayibolu lizomeleza cha fundu yakuti munthurumi yo waliya ndi munthurumi mweneku cha. Ŵanaŵaniyani vo Yesu wanguchita. Chinanga kuti wenga ndi nthazi zakuyusiya ŵanthu akufwa kweni wanguliya pa gulu la ŵanthu mubwezi waki Lazaru wati watayika.​—Yohane 11:33-35.

Kanandi munthu yo we ndi chitima waja wakukwiya ukongwa asani munthu yo wamuyanjanga watayika mwamabuchibuchi. Pe vifukwa vinandi vo vichitisa kuti munthu yo we ndi chitima waje wakukwiya. Anyaki akwiya asani munthu yo atimugomeza waŵakambiya vinthu vambula kupembuza. Munthu munyaki wa ku South Africa zina laki Mike wangukamba kuti, “Ada angutayika ndipu nde ndi vyaka 14. Pa maliru, mliska wa Anglican wangukamba kuti Chiuta wakhumba ŵanthu amampha ndipu watiŵato luŵi.a Ivi vingundiŵaŵa ukongwa chifukwa ada ndaŵayanjanga ukongwa. Sonu pajumpha vyaka 63 kutuliya po ada akutayikiya kweni veche kundiŵaŵa.”

Kanandi ŵanthu wo ŵe ndi chitima atijimba mulandu. Ivi vichitika ukongwa asani munthu yo amuyanjanga watayika mwamabuchibuchi. Ndipu nyengu zinyaki angakamba kuti, ‘asani ndinguchita vakuti, panyaki watingi wafwengi cha.’ Panyaki zuŵa lo munguwonana kakumaliya ndi munthu yo wakufwa munguyambana. Ivi vingachitisa kuti mujimbi mulandu.

Asani mutijimba mulandu kweniso mwe akukwiya chifukwa cha vo vikuchitika, mungajibisanga cha. Kweni mukhumbika kukambiya munyinu yo wangakuvwisani kweniso kukusimikiziyani kuti ŵanthu anandi achita viyo asani munthu yo amuyanjanga watayika. Bayibolu lititikambiya kuti: “Bwezi litanja nyengu zosi, ndipu ndilu mubali widu yo wakuwiya kuti watiwovyi pa nyengu ya masuzu.”​—Nthanthi 17:17.

Asani takumana ndi masuzu titenere kuthaŵiya kwaku Yehova Mlengi widu chifukwa ndiyu Bwezi lamampha. Timukambiyengi masuzu ngidu mu pempheru chifukwa “watitiphwere.” (1 Petro 5:7) Kweniso watitilayizga kuti wosi wo apemphera kwaku iyu, azamuja ndi “chimangu chaku Chiuta cho chiluska kuwamu kwekosi” ndipu chazakuŵawovya kuti aje ndi maŵanaŵanu ngamampha. (Ŵafilipi 4:6, 7) Kweniso muzomerezengi kuti Chiuta wakupembuzeni kuziya mu Mazu Ngaki, Bayibolu. Lembani malemba ngo ngangakupembuzani. (Wonani bokosi lo le mumphata) Ndipu nyengu zinyaki mungachita umampha kungaloŵeza pa mtima. Kuŵanaŵaniya vo malemba ngenanga ngakamba kungakuwovyani ukongwa nyengu ya usiku asani mwe mwija ndipuso musuzika kugona.​—Yesaya 57:15.

Munthu munyaki wa vyaka 40 yo tamupasa zina lakuti Jack, muwolu waki wakutayika ndi matenda nga kansa. Jack wangukamba kuti nyengu zinyaki wachita phukwa ukongwa. Kweni pempheru lamuwovya ukongwa. Iyu wangukamba kuti: “Asani ndapemphera kwaku Yehova phukwa limala. Kanandi asani ndayuka usiku ndigona so cha. Asani veviyo, ndiŵerenga Malemba ndi kuŵanaŵaniya vo ngakamba ndipuso ndipemphera kwaku Yehova kumukambiya mo ndivwiya. Ivi vitindiwovya kuti ndije ndi chimangu mumtima ndipuso kuti tulu tizemu.”

Munthukazi munyaki zina laki Vanessa, ama ŵaki akutayika. Nayu so wawona kuti pempheru litovya ukongwa. Iyu wangukamba kuti: “Asani ndasuzika ukongwa mumtima, ndipemphera kwaku Chiuta ndipu masozi ngadika waka ngija. Yehova watuvwa mapempheru ngangu ndipu nyengu zosi watindipasa nthazi.”

Ŵanthu wo apereka ulongozi ku ŵanthu wo asuzgika ndi chitima akamba kuti, munthu yo we ndi chitima wangaja wakukondwa kweniso chitima chingamalaku asani watijipereka kuwovya ŵanthu anyaki kweniso kugwiraku ntchitu zinyaki m’chigaŵa. (Machitidu 20:35) Akhristu anandi wo abali ŵawu akutayika awona kuti apembuzika ukongwa asani awovya anyawu.​—2 Ŵakorinte 1:3, 4.

Kumbi mukusoŵapu chakuchita pa nyengu yo munyinu waliyanga nyifwa ya m’bali waki pamwenga mubwezi waki? Nyengu zinyaki tisoŵa chakuchita ndipuso chakukamba ndipu titimulelesa ŵaka. Kweni pe vinthu vinyaki vamampha ndipuso vakovya vo tingachita.

Kusanirikapu panyengu yo munyinu wakumana ndi masuzu ndiku kwakukhumbika ukongwa ndipu mungamukambiya mazu ngafupi nge ngakuti, “Pepa ukongwa.” M’vigaŵa vinyaki munthu yo waliya atimuvumbatiya ndipuso atimuko janja kulongo kuti atimuŵanaŵaniya. Mumuvwisiyengi ukongwa munthu yo waliya asani walongoro namwi. Mungachita umampha ukongwa kuwovya munthu yo m’bali waki watayika. Asani mphakwere, mungamuwovya kwendesa mwambu wamaliru kweniso ntchitu zapanyumba zo wangafisa cha kuchita nge kubika, ndi kuphwere ŵana. Venivi vingamuchiska ukongwa kuluska mazu ngo tingamukambiya.

Asani pajumpha nyengu, mungayamba kumukambiya vinthu vamampha pamwenga vakukondwesa vo m’bali waki yo wakufwa wachitanga. Wangakondwa ukongwa kumukambiya nkhani zenizi. Mwakuyeruziyapu, Pam yo murumu waki wakutayika vyaka 6 vajumpha wangukamba kuti: “Ŵanthu atindikambiya vinthu vamampha vo Ian waŵachitiyanga vo ini ndaziŵanga cha ndipu ivi vitindikondwesa ukongwa.”

Kafukufuku walongo kuti ŵanthu anandi wo abali ŵawu atayika awovyeka pa nyengu ya maliru pe kweni asani pajumpha nyengu atiŵawovya so cha. Mwaviyo, mukambisanengi nayu pafupipafupi munthu yo mubali waki watayika. Pangajumphanga nyengu yitali cha mwechendakambisani nayu.a Ŵanthu anandi wo abali wawu akutayika achiskika ukongwa asani ŵanthu akambisana nawu pafupipafupi.

Wonani vo vinguchitikiya Kaori msungwana waku Japan yo wenga ndi chitima ukongwa chifukwa cha nyifwa ya anyina ndipuso ya mku waki yo wangufwa pati pajumpha myezi 15 kutuliya po anyina angufwiya. Mabwezi ngaki ngangulutiriza kumuwovya. Ama anyaki wo mbalaku kamanavi kwaku Kaori wo adanika kuti Ritsuko angwamba kumuyanja ukongwa. Kaori wangukamba kuti: “Kukamba unenesa, ndingukondwa cha. Ndakhumbanga cha kuti munthu munyaki waje nge ama ndipu ndawonanga kuti palivi yo wangafiska kundichitiya vo ama andichitiyanga. Kweni ndingwamba kuŵayanja ukongwa ama Ritsuko chifukwa cha vo andichitiyanga. Sabata yeyosi talutiyanga limoza kuchipharazga kweniso ku maunganu. Kanandi andidananga kuti ndikamwi ti kunyumba kwawu, andipingiyanga chakurya kweniso andilembiyanga makalata ngakundichiska. Vo ama Ritsuko andichitiyanga vingundiwoyva ukongwa.”

Pajumpha vyaka 12 kutuliya po anyina aku Kaori akutayikiya, kweni sonu iyu ndi arumu ŵaki asambiza ŵanthu Bayibolu. Kaori wangukamba so kuti, “Ama Ritsuko ŵechekundiŵanaŵaniya. Kanandi asani ndaluta kunyumba, nditachifika kunyumba kwawu ndipu ndichiskika ukongwa asani ticheza.”

Poli yo ndi Kaboni waku Yehova nayu ŵanthu angumuwovya ukongwa pa nyengu yo murumu waki wangutayikiya. Murumu waki zina laki Sozos wenga mura mumpingu ndipu wadananga ŵana alanda ndipuso vyoko kuti akachezi ndi kurya chakurya kunyumba kwaki. (Yakobe 1:27) Sozos wenga ndi chakutupa muwongu ndipu wangutayika ndi vyaka 53. Poli wangukamba kuti: “Murumu wangu wangutayika ndipu taja vyaka 33 munthengwa.”

Maliru ngati ngaŵikika, Poli wangusamiya ku Canada pamoza ndi mwana waki wa vyaka 15 zina laki Daniel. Ati afika angwamba kuluta ku maunganu nga Akaboni aku Yehova. Poli wangukamba kuti, “Wo tawungananga nawu mumpingu aziŵanga cha vo vingutichitikiya ndipuso masuzu ngo takumananga nangu. Kweni atikambiyanga mbwenu mazu ngakuchiska ndipu atiwovyanga. Vo atichitiyanga venga vakukhumbika ukongwa pa nyengu iyi chifukwa mwana wangu wachitanga chitima ndi nyifwa ya awisi. Wo alongozanga mumpingu alongonga kuti amuŵanaŵaniyanga ukongwa Daniel. Mura yumoza wa mpingu wamudananga Daniel kuti wakachezi nayu limoza ndi ŵanthu anyaki pamwenga kuti akatchayiyi limoza bola.” Poli ndi mwana waki akondwa ukongwa mazuŵa nganu.

Kukamba unenesa, pe vinthu vinandi vo tingachita kuti tiwovyi kweniso kupembuza wo aliya. Bayibolu lititipembuza ukongwa chifukwa lititikambiya vinthu vamampha vo tilindiza kunthazi.

Gail yo tamuzumbuwa munkhani zakwamba wakayika kuti wazamuluwa nyifwa ya murumu waki Rob. Kweni walindiza kuzimuwona so m’charu chifya cho Chiuta walayizga. Iyu wakukamba kuti, “Nditanja lemba la Chivumbuzi 21:3, 4.” Lemba ili likamba kuti: “Chiuta wazamuja nawu. Ndipu wazamupuputa masozi ngosi m’masu mwawu, nyifwa yazamuŵaku so cha. Kwazamuŵavi kuliya, kutamantha, chinanga vakuŵaŵa. Vakali vo vamala.”

Gail wakukamba kuti: “Layizgu ili lazamufiskika nadi. Nditachitiya chitima ukongwa ŵanthu wo abali ŵawu atayika chifukwa aziŵa cha kuti Bayibolu likamba kuti azamuyuka.” Gail wachita vinthu mwakukoliyana ndi vo wagomeza. Nyengu zosi wakambiya ŵanthu vo Bayibolu likamba kuti “nyifwa yazamuŵaku so cha.”

Panyaki mungakamba kuti ‘ivi vingachitika cha.’ Kweni ŵanaŵaniyani za munthu munyaki zina laki Jobu. Iyu wangutama nthenda yakofya. (Jobu 2:7) Chinanga kuti wakhumbanga kuti wafwi kweni wagomezanga kuti Chiuta we ndi nthazi zakumuyusiya. Iyu wangukamba mwakusimikiza kuti: “Vatingi viŵengi umampha asani mungundibisa mumuwunda . . . Mwazamudana ndipu ndazakukumukani. Mwazamukhumba ntchitu ya manja nginu.” (Jobu 14:13, 15) Jobu wenga ndi chigomezu kuti asani wafwa, Chiuta waki wazamukhumbisisa kuti wazimuyusi.

Pambula kuswera yapa, Chiuta wazamuyusa Jobu kweniso ŵanthu anyaki anandi asani charu ichi chazija Paradayisu. (Luka 23:42, 43) Lemba la Machitidu 24:15, lititisimikiziya kuti “Kwazamukuŵa chiyuka.” Yesu wangukamba kuti: “Mungazizwanga cha ndi ichi, pakuti lituza wora lo wosi wo ŵe mumiwunda azamukuvwa mazu ngaki ndipu azamutuŵamu.” (Yohane 5:28, 29) Jobu wazamuwona kufiskika kwa layizgu lenili. Iyu wazamuwere ku “unyamata waki” ndipu mnofu waki wazamuja “wakusililika kuphara po wenge weche mwana.” (Jobu 33:24, 25) Ivi ndivu vazamuchitikiya so wosi wo agomeza kuti azamuyusikiya pacharu chapasi.

Fundu zo takambisana munkhani izi zingamalisiya limu cha chitima chidu asani munthu munyaki yo tamuyanjanga ukongwa watayika. Kweni kuŵanaŵaniya malayizgu nga m’Bayibolu kungatiwovya kuja ndi chilindiza chamampha kweniso kuja ndi umoyu walikondwa.​—1 Ŵatesalonika 4:13.

Kumbi mukhumba kuziŵa fundu zinyaki zo zingakuwovyani kuti chitima chimaleku? Kumbi mukujifumbapu kuti, “Ntchifukwa wuli Chiuta wazomeleza vinthu viheni kweniso kuti tisuzikengi?” Wonani pa webusayiti yidu ya jw.org, kuti muwoni mo Bayibolu limukiyengi mafumbu nginu.