“Ini ndi Sophiaa tinguja munthengwa kwa vyaka vakujumpha 39. Pavuli paki, iyu wangutayika wati watama kwa nyengu yitali. Pa nyengu iyi, anyangu angundiwovya ukongwa, kweniso ndachitanga vinthu vinyaki kuti chitima chimali. Kweni kwa chaka champhumphu, ndenga ndi chitima ukongwa. Ndawonanga kuti chitima changu chimalengi cha. Chinanga kuti sonu pajumpha vyaka pafufupi vitatu kutuliya po iyu wakutayikiya, kweni nyengu zinyaki ndichita chitima mbwenu, ndipu kanandi ndibuchira waka kuti vachitika.”—Kostas.

Kumbi munthu yo mwamuyanjanga wakutayika? Asani ndi viyo, panyaki namwi mutuvwa nge mo Kostas wavwiyanga. Palivi chinthu chakupweteka ukongwa kuluska nyifwa ya munthu yo ukutorana nayu, mubali waku pamwenga mubwezi waku. Akaswiri wo asambira vakukwaskana ndi chitima cho munthu watuŵa nachu chifukwa cha nyifwa, nawu akamba so viyo. Mwakuyeruzgiyapu, magazini yinyaki yikamba kuti, “ŵanthu anyaki awona kuti asani munthu yo amuyanjanga watayika, mbwenu kwamala azakumuwona so cha kweniso achita chitima ukongwa.” (The American Journal of Psychiatry) Asani munthu we ndi chitima ukongwa, wangajifumba kuti: ‘Kumbi chitima chenichi chimalengi zukwanji? Kumbi ndazamukondwa so? Kumbi ndingachita wuli kuti chitima chimali?’

Kwamuka kwa mafumbu ngenanga kwakonkhoskeka umampha mu magazini yeniyi ya Jani Masu! Mwakuyeruzgiyapu, nkhani yakulondopu yikonkhoska vo vingakuchitikiyani asani munthu yo mwamuyanjanga watayika pambula kuswera. Ndipu nkhani zinyaki zikonkhoska vo mungachita kuti chitima chimali.

Tigomezga kuti nkhani zenizi zikupembuzgeningi kweniso zikuwovyeningi asani mwe ndi chitima chikulu chifukwa cha nyifwa ya munthu yo mwamuyanjanga.

Chinanga kuti akaswiri anyaki akamba kuti ŵanthu aja ndi chitima munthowa zakupambanapambana, kweni weyosi wachita chitima mwakupambana ndi munyaki. Kumbi kulongo chitima mwakupambana kung’anamuwa kuti ŵanthu anyaki akwaskika ukongwa cha asani mubali wawu watayika pamwenga “abisa” waka mo avwiya mumtima? Awa, ndimu viliri cha. Chinanga kuti chitima chingachitiska kuti munthu wavwi umampha mumtima, kweni pe ‘nthowa yakwenere’ yimoza pe cha yo munthu wangalongore chitima. Mo munthu wangalongore chitima vithemba malu ngo wakukuliya, mo munthu yo waliri, vo wakumana navu pa umoyu waki, kweniso vo vinguchitika pa nyengu yo mubali waki watayikiyanga.

MASUZGU NGO NGANGAŴAPU

Ŵanthu anyaki angaziŵa cha vo vingaŵachitikiya asani munthu yo amuyanjanga watayika. Kweni pe vinthu vinyaki vo vichitikiya ŵanthu anandi asani mubali wawu watayika. Vinthu vaki ndi ivi:

Kutimbanyizgika maŵanaŵanu. Asani wachibali watayika, ŵanthu aliya, akhumbira kuja nayu kweniso asintha mwamabuchibuchi mo achitiya vinthu. Ndipu venivi vichitika ukongwa asani atimukumbuka kweniso asani amulota. Kweni chinthu chakwamba cho chichitika ntchakuti atimbanyizgika maŵanaŵanu ndipuso avwana cha kuti vachitika nadi. Tiina wakumbuka vo vingumuchitikiya mulumu waki Timo wati watayika mwamabuchibuchi. Iyu wangukamba kuti: “Pakwamba, ndingusoŵa chakuchita, mwakuti ndingutondeka ndikuliya viyo. Ndingutimbanyizgika ukongwa, ndipu nyengu zinyaki ndatondekanga kututa. Ndinguvwana cha kuti mulumu wangu watayika nadi.”

Kufipa mtima, kukwiya ndipuso kujimba mulandu. Ivan wangukamba kuti: “Mwana widu Eric wa vyaka 24 wati watayika, ini ndi muwolu wangu Yolanda, takwiyanga ukongwa, ndipu venivi vinguchitika kwanyengu yitaliku. Venivi vingutiziziswa ukongwa, chifukwa chijaliyi tikuchitapu cha viyo. Tingujimba so mulandu chifukwa tawonanga kuti tingutondeka kuchitapu kanthu kuti mwana widu waleki kufwa.” Alejandro yo muwolu waki wangutayika wati watama kwa nyengu yitali, nayu wajimbanga so mulandu. Iyu wangukamba kuti: “Pakwamba ndaŵanaŵananga kuti asani Chiuta wanguzomereza venivi kuti ndisuzgiki viyo, ndikuti ini nde munthu muheni. Pavuli paki, ndingwamba kujimba mulandu, chifukwa venga ngekuti nditimumba mulandu Chiuta kuti ndiyu wabaya muwolu wangu.” Ndipu Kostas yo wazumbulika munkhani yajumpha, wangukamba kuti: “Nyengu zinyaki ndakwiyanga chifukwa chakuti Sophia wakutayika. Pavuli paki, ndingwamba kujimba mulandu chifukwa cha mo ndaŵanaŵaniyanga. Ndipu ndinguziŵa kuti suzgu wenga iyu cha.”

Kusinthasintha maŵanaŵanu. Nyengu zinyaki ŵanthu wo ŵe ndi chitima asintha mwamabuchibuchi maŵanaŵanu ngawu kweniso aŵanaŵana umampha cha. Mwakuyeruzgiyapu, yiwu angayamba kuŵanaŵana kuti angavwa mazu nga mubali wawu yo wakutayika, angamukwaska pamwenga kumuwona. Yiwu angasuzgika kuvwisiya asani akambiskana ndi anyawu kweniso angasuzgika kukumbuka vinthu. Tiina wangukamba kuti: “Nyengu zinyaki asani ndicheza ndi anyangu, ndatondekanga kuvwisiya. Maŵanaŵanu ngangu ngasamanga, ndipu ndayambanga kuŵanaŵaniya vinthu vo vinguchitika pa nyengu yo Timo wafwiyanga. Pa nyengu iyi, ndatimbanyizgikanga ukongwa.”

Kuleka kukhumba kuja pamoza ndi anyaku. Ŵanthu wo ŵe ndi chitima angatondeka kufwatuka asani ŵe pa gulu la ŵanthu. Kostas wangukamba kuti: “Asani nde pa gulu la ŵanthu wo akutorana, ndajiwonanga kuti nde wakusoloke. Ndawonanga so kuti ndiyana cha kuja pa gulu la ŵanthu ambula kuto.” Yolanda, muwolu waku Ivan, wakumbuka vo vingumuchitikiya nyengu yinyaki. Iyu wanguti: “Venga vakusuzga ukongwa kuja pamoza ndi ŵanthu wo adandaulanga ndi masuzgu ngamanangamana ngo akumananga nangu kuyeruzgiya ndi masuzgu ngo isi tingukumana nangu! Vatisuzganga so asani ŵanthu anyaki atitikambiya vinthu vamampha vo ŵana ŵawu achitanga. Ndakondwanga, kweni pa nyengu yeniyi pe, ndasuzgikanga kuvwisiya asani yiwu akonkokhoska. Ini ndi mulumu wangu tavwisanga kuti ndimu umoyu ujaliya, kweni vatisuzganga kukunthiyapu.”

Masuzgu nganyaki ngo ngachitika muliŵavu. Anyaki asuzgika kurya, awonda kweniso asoŵa tulu. Aaron wakumbuka vo vamuchitikiyanga awisi ŵati atayika. Iyu wangukamba kuti: “Ndasuzgikanga ukongwa kusaniya tulu. Usiku wewosi ndayukanga pa nyengu yakuyana waka, ndikwamba kuŵanaŵaniya mo ada angufwiya.”

Alejandro wakumbuka kuti iyu wavwanga umampha cha muliŵavu laki kweni suzgu waliziŵanga cha. Iyu wanguti: “Kanandi ndalutanga kuchipatala kuchikumana ndi adokotala kweni andikambiyanga kuti ndilivi suzgu yeyosi. Ndaŵanaŵananga kuti chitima cho ndenga nachu ndichu chandichitiskanga kuti ndijivwengi nge kuti nditama.” Mukuluta kwa nyengu, vo vachitikiyanga Alejandro vinguleka kumuchitikiya. Kweni iyu wanguchita umampha kuchikumana ndi adokotala. Ve viyo chifukwa chakuti chitima chingachitiska kuti liŵavu lilekengi kugwira ntchitu umampha, suzgu lo munthu wenalu likuwi ukongwa pamwenga chingayambiska masuzgu nganyaki.

Kusuzgika kuchita vinthu vakukhumbika. Ivan wangukamba kuti: “Eric wati watayika takhumbikanga kuziŵiska ŵanthu anandi nge achibali ŵidu, mabwezi ngaki, abwana ŵaki kweniso ŵeneku anyumba yo iyu wajangamu. Takhumbikanga so kulemba makalata nganandi nga boma. Pavuli paki, takhumbikanga kunozga katundu yosi waku Eric. Kuti tifiski kuchita venivi, takhumbikanga kuŵikaku maŵanaŵanu ngidu ngosi, chinanga kuti pa nyengu iyi tingumala zeru, tinguvuka kweniso tingutimbanyizgika maŵanaŵanu.”

Kweni anyaki wo mubali wawu wakutayika akumana ndi masuzgu asani pajumpha nyengu. Ivi vichitika asani agwira ntchitu zo iyu wagwiranga. Ivi ndivu vinguchitikiya Tiina. Iyu wangukamba kuti: “Nyengu zosi mulumu wangu Timo ndiyu wayendeskanga vakukwaskana ndi ndalama kweniso vinthu vinyaki vakukwaskana ndi bizinesi yidu. Sonu ini ndini ndichita vosi venivi. Ndipu venivi vichitiska kuti ndisuzgikengi ukongwa maŵanaŵanu. Kumbi ndingafiska kuchita vosi venivi kwambula kunangisapu?”

Masuzgu ngo ngakonkhoskeka pachanya yapa, ngalongo kuti nkhwasuzga kukunthiyapu asani munthu we ndi chitima. Kukamba uneneska, vija vakupweteka ukongwa asani munthu yo wamuyanjanga watayika. Kweni kuziŵiya limu venivi kungakuwovyani kuti mukunthiyepu asani mubali winu watayika. Mutenere so kukumbuka kuti ndi munthu weyosi cha yo we ndi chitima, yo vingamuchitikiya vinthu vosi vo vakonkhoskeka pachanya. Mungapembuzgika so ukongwa kuziŵa kuti vinthu vo vichitika asani munthu we ndi chitima, vichitikiya weyosi.

KUMBI NDAZAMUKONDWA SO?

Vo vichitika: Chitima chija mpaka muyaya cha, kweni kamana ndi kamana chimala. Ivi ving’anamuwa kuti munthu waleke limu cha kuchita chitima pamwenga kumuluwa mubali waki yo wakutayika. Kweni kamana ndi kamana vinthu vo vichitika asani munthu we ndi chitima vitamba kumala. Nyengu zinyaki venivi vingachitika asani wamukumbuka pamwenga pa vakuchitika vinyaki vapade nge kukumbukiya zuŵa lakufwiya ndipuso zuŵa lakutoriyana. Kweni asani pajumpha nyengu, ŵanthu anandi chitima chawu chimala, ndipu atamba so kugwira ntchitu zawu nge mo achitiyanga kali. Venivi vichitika ukongwa asani munthu yo we ndi chitima wachitapu kanthu kuti chitima chimali kweniso asani abali ŵaki pamwenga mabwezi ngaki ngatimuwovya.

Kumbi chitima chenichi chimalengi zukwanji? Ŵanthu anyaki chitima chimala asani pajumpha waka myezi yimanavi. Penipo anandi chimala asani pajumpha chaka chimoza pamwenga vyaka viŵi. Kweni anyaki pangajumpha nyengu yitali kuti chimali.a Alejandro wangukamba kuti: “Ini vingutole vyaka vitatu kuti chitima cho ndenga nachu chimali.”

Muchitengi vinthu mwakuzikira. Zuŵa lelosi muchitengi vinthu vo mungafiska kweniso mutenere kuziŵa kuti chitima chija mpaka muyaya cha. Mwaviyo, kumbi pe vinthu vo mungachita kuti chitima cho mwenachu sonu chimali kweniso kuti muzileki kuja ndi chitima kwa nyengu yitali kunthazi?

Asani mufumba ŵanthu kuti akukambiyeni vo mungachita kuti chitima chimali, yiwu angakukambiyani vinthu vinandi. Vinyaki vingaja vakovya, penipo vinyaki cha. Ivi ve viyo chifukwa chakuti nge mo takonkhoske munkhani yajumpha, munthu weyosi wachita chitima mwakupambana ndi munyaki. Fundu zo zingawovya munthu munyaki, munyaki zingamuwovya cha.

Chinanga kuti ve viyo, pe fundu zinyaki zo zawovyapu ŵanthu anandi. Ŵanthu wo apereka ulongozgi asani munthu we ndi chitima, kanandi ndiwu akamba fundu zenizi, ndipu fundu zawu zikoliyana ndi fundu zakovya zo zisanirika m’Bayibolu.

1: MUZOMERENGI ASANI ANYINU AKHUMBA KUKUWOVYANI

• 

  Akaswiri anyaki awona kuti iyi ndi nthowa yamampha ukongwa yo yingawovya kuti chitima chimali. Kweni nyengu zinyaki mungakhumba kuti muje pakumwija, ndipuso mungaŵakwiyiya ŵanthu wo akhumba kukuwovyani. Ivi vachilendu cha.

• Ndi nyengu zosi cha po mukhumbika kuja po pe anyinu, kweni kuleke limu cha kucheza nawu. Tikamba viyo chifukwa kunthazi mwazamukhumba kuti akuwovyeni. Muŵakambiyengi mwaulemu anyinu vinthu vo mukhumba kweniso vo muleka kukhumba.

• Mwakukoliyana ndi mo vinthu viliri pa umoyu winu, musaniyengi nyengu yakucheze ndi anyinu kweniso yakujaliya pakumwija.

FUNDU YA M’BAYIBOLU: “Ŵaŵi aphara yumoza . . . Chifukwa asani munyaki wawa, munyaki wamuyuskengi.”—Wakutaula 4:9, 10.

2: MURYENGI VAKURYA VAMAGULU KWENISO MUCHITENGI MA EKISASAYIZI

• Kuti muleki kusuzgika maŵanaŵanu chifukwa cha chitima, muryengi vakurya vamagulu. Muryengi vipasu vakupambanapambana, mphangwi kweniso vakurya vamapurotini.

• Mumwengi maji nganandi kweniso vakumwa vinyaki vo vingakuwovyani kuti muje ndi liŵavu lamampha.

• Asani mulivi khumbu la chakurya, muryengi chakurya chimanavi kweni pafupipafupi. Kweniso mungafumba adokotala ŵinu kuti akukambiyeni vinthu vinyaki vo vingakuwovyani.a

• Kwenda mwakuphinda kweniso kuchita ma ekisasayizi nganyaki, kungakuwovyani kuti muleki kuŵanaŵana vinthu viheni. Kuchita ma ekisasayizi kungakuwovyani kuŵanaŵaniya suzgu lo mwakumana nalu pamwenga kuleka kuŵanaŵaniya waka suzgu lenilo pe.

FUNDU YA M’BAYIBOLU: “Palivi weyosi yo watinkha liŵavu laki, kweni watiliryisa ndi kuliphwere.”—Aefeso 5:29, NET Bible

3: MUGONENGI MWAKUKWANA

• 

  Nyengu zosi kugona nkhwakukhumbika. Kweni nkhwakukhumbika ukongwa ku ŵanthu wo ŵe ndi chitima. Ve viyo chifukwa chakuti chitima chingachitiska kuti munthu wavukengi ukongwa.

• Mungamwanga khofi kweniso moŵa unandi cha chifukwa venivi vingachitiska kuti mutondekengi kugona tulu.

FUNDU YA M’BAYIBOLU: “Kupumuwa kamanavi nkhwamampha kuluska kugwira ntchitu mwaphamphu ndipuso kutchimbiza mphepu.”—Wakutaula 4:6.

4: MUFWATUKENGI NDI ANYINU

• 

  Mutenere kuziŵa kuti munthu weyosi wachita chitima mwakupambana ndi munyaki. Kweni mukhumbika kusaniya nthowa yo yingaŵa yamampha kwaku yimwi.

• Ŵanthu anandi awona kuti kukambiya anyawu mo avwiya kutiŵawovya kuti chitima chimali, penipo anyaki atanja cha kukambiyaku anyawu. Akaswiri akamba vinthu vakupambana pa nkhani yeniyi. Asani mukhumba kukambiyaku munthu munyaki mo muvwiya mumtima kweni mutondeka, mungayamba dankha kukambiyapu mubwezi winu wa pa mtima.

• Ŵanthu anyaki awona kuti kuliya kutiŵawovya kuti chitima chimali, penipo anyaki awona kuti chitima chimala mbwenu chinanga angaliya kamanavi.

FUNDU YA M’BAYIBOLU: “Mtima wewosi uziŵa kuŵaŵa kwaki.”—Nthanthi 14:10, New International Version.

5: MUNGACHITANGA CHA VINTHU VO VINGAKUPWETEKANI

• 

  Ŵanthu anyaki atumwa ukongwa moŵa pamwenga atumwa munkhwala wakutimbanyizga wongu kuti chitima chawu chimali. Kweni “kumalisa chitima” munthowa yeniyi nkhwakofya ukongwa. Munthu wangavwaku umampha kwa kanyengu kamanavi kweni wangakumana ndi masuzgu ngakulu. Mwaviyo, mugwiriskiyengi ntchitu nthowa zamampha zo zingachitiska kuti muleki kukumana ndi masuzgu.

FUNDU YA M’BAYIBOLU: “Tiyeni tijitowesi ku chinthu chechosi chakukazuza.”—2 Akorinto 7:1.

6: MUGWIRISKIYENGI NTCHITU UMAMPHA NYENGU YINU

• Kuti chitima chimali, anyaki achita vinthu vinyaki vo vingachitiska kuti aluweku masuzgu ngo akumana nangu. Ndipu yiwu awona kuti venivi vitiŵawovya ukongwa.

• Mungachita so vinthu vinyaki nge kucheza ndi anyinu, kusambira ntchitu zinyaki pamwenga kuchita masaza.

• Asani pajumpha nyengu, vinthu vingayamba kusintha. Mungawona kuti chitima chinu chayamba kumala ndipu pangajumpha nyengu yitali mwechendakumani ndi masuzgu ngo ngachitika asani munthu we ndi chitima.

FUNDU YA M’BAYIBOLU: “Chechosi che ndi nyengu yaki, . . . Nyengu yakuliya ndi nyengu yakuseka; nyengu yakutenje ndi nyengu yakuvina.”—Wakutaula 3:1, 4.

7: MUCHITENGI VINTHU VO MWACHITANGA KALI

• 

  Mungaswelanga cha kwamba kuchita vinthu vo mwachitanga kali.

• Asani mwayamba so kuchita vinthu nge mo mwachitiyanga kali nge kugona, kugwira ntchitu kweniso kuchita vinthu vinyaki, vinthu vingayamba so kwenda umampha.

• Kuchita vinthu vinyaki vamampha kungakuwovyani kuti chitima cho mwe nachu chimaleku.

FUNDU YA M’BAYIBOLU: “Pakuti wawonengi cha mo mazuŵa nga umoyu waki ngamaliya, chifukwa Chiuta wa uneneska wachitiska kuti mtima waki utangwanikengi ndi likondwa.”—Wakutaula 5:20.

8: MUNGATHAŴIRIYANGA CHA KUCHITA VINTHU VIKULUVIKULU

• Ŵanthu anandi wo asankha kuchita vinthu vikuluvikulu asani munthu yo amuyanjanga watayika waka, pakumaliya adandawula chifukwa cha vo angusankha.

• Vingaja umampha asani pangajumpha nyengu yitali mwechendasami, mwechendayambi kugwira ntchitu zinyaki pamwenga mwechendatayi vinthu vambula kukhumbika va munthu yo wakutayika.

FUNDU YA M’BAYIBOLU: “Maŵanaŵanu nga munthu waphamphu ngatovya kuti vinthu vimuyendiyengi umampha, kweni wosi wo achita vinthu mwakupupuluma akavukengi.”—Nthanthi 21:5.

9: MUŴAKUMBUKENGI

• 

  Ŵanthu anandi wo ŵe ndi chitima, awona kuti kuchita vinthu vinyaki vo vingaŵawovya kuti akumbukengi mubali wawu yo wakutayika nkhwakovya ukongwa.

• Anyaki awona kuti apembuzgika ukongwa asani asunga vithuzi vaki, alemba nkhani pamwenga vinthu vinyaki vo iyu wachitanga weche wamoyu. Yiwu achita ivi kuti amukumbukengi.

• Musungengi vinthu vo vingakuwovyani kukumbuka vinthu vamampha vo mubali winu wachitanga ndipu pavuli paki, muviwonengi asani muwona kuti mungafiska.

FUNDU YA M’BAYIBOLU: “Kumbukani mazuŵa ngakali.”—Marangu 32:7.

10: MULUTENGI KUMALU NGANYAKI

• Mungaluta kuholidi.

• Asani mungafiska cha kuto holidi ya nyengu yitali, mungachita waka vinthu vinyaki vakukondwesa kwa zuŵa limoza pamwenga mazuŵa ngaŵi. Mwakuyeruzgiyapu, mungaluta kuchiwona chilengedu, ko asunga vinthu vakali pamwenga kumalu nganyaki.

• Kuchita vinthu vakupambana ndi vo muchita nyengu zosi, kungakuwovyani kuti chitima chinu chimali.

FUNDU YA M’BAYIBOLU: “Zani kunu, tiyeni kwakutija kuti tikapumuwi kamanavi.”—Mariko 6:31.

11: MUWOVYENGI ANYINU

• 

  Ziŵani kuti asani musaniya nyengu kuti muwovyi anyinu, vingachitiska kuti namwi muvwengi umampha mumtima.

• Mungayamba kovya ŵanthu wo ŵe ndi chitima chifukwa cha nyifwa ya mubali winu nge, mabwezi ngaki pamwenga achibali ŵaki wo angakhumbika kupembuzgika.

• Kovya ŵanthu anyaki kweniso kuŵapembuzga kungakuwovyani kuti muyambi so kukondwa kweniso kuti vinthu viyambi kukuyendiyani umampha.

FUNDU YA M’BAYIBOLU: “Kupaska kuchitiska kuti munthu wakondwengi ukongwa kuluska kulonde.”—Machitidu 20:35.

12: ZIŴANI VINTHU VAKUKHUMBIKA UKONGWA

• Chitima chingakuwovyani kuti muziŵi vinthu vakukhumbika ukongwa.

• Mugwiriskiyengi ntchitu mpata wenuwu kuti muziŵi vinthu vo muchita pa umoyu winu.

• Asani mphakwenere, sinthani vinthu vinyaki vo muwona kuti vambula kukhumbika ukongwa.

FUNDU YA M’BAYIBOLU: “Nkhwamampha kuluta kunyumba ya maliru kuluska kuluta kunyumba ya phwandu, chifukwa wenuwu ndiwu umaliru wa munthu weyosi. Ndipu munthu yo weche ndi umoyu wakumbukengi venivi mumtima waki.”—Wakutaula 7:2.

Kukamba uneneska, palivi chinthu cho chingamalisiya limu chitima cho mwe nachu. Chinanga kuti ve viyo, ŵanthu anandi wo abali ŵawu akutayika asimikiza kuti kulondo nthowa zamampha nge zo zakambika munkhani iyi, kunguŵawovya kuti chitima cho ŵenga nachu chimali. Ziŵani kuti nkhani iyi yakonkhoska nthowa zosi cha zo zingawovya kuti chitima chimali. Kweni asani mungayesa kugwiriskiya ntchitu nthowa zinyaki zo zakonkhoskeka munkhani iyi, zingakuwovyani kuti chitima cho mwe nachu chimali.

PAMBULA KUSWERA, ŴANTHU ANANDI AFUFUZANGA KUTI AZIŴI CHITIMA CHO MUNTHU WATUŴA NACHU ASANI MUBALI WAKI WATAYIKA. Kweni nge mo takonkhoske munkhani yajumpha, ulongozgi wo akaswiri apereka, kanandi ukoliyana ndi ulongozgi wo usanirika m’Bayibolu. Ivi vilongo kuti ulongozgi wa m’Bayibolu ngwakovya nyengu zosi. Kweni Bayibolu le ndi ulongozgi wamampha ukongwa. Tikamba viyo chifukwa chakuti palivi buku linyaki lo le ndi ulongozgi wakuyanana ndi wo usanirika m’Bayibolu. Ndipu ulongozgi wenuwu ndiwu ungapembuzga ŵanthu wo ŵe ndi chitima.

• Vakuchiska ukongwa kuziŵa kuti akwanjiwa ŵidu wo akutayika asuzgika cha

  Pa lemba la Wakutaula 9:5, Bayibolu likamba kuti: “Akufwa aziŵa kanthu cha.” Ndipu ‘vosi vo aŵanaŵananga vimaliya penipo.’ (Sumu 146:4) Mwakukoliyana ndi fundu zenizi, Bayibolu liyeruzgiya nyifwa ndi tulu.—Yohane 11:11.

• Kuja ndi chivwanu chakukho mwaku Chiuta nkhwakupembuzga ukongwa

  Pa lemba la Sumu 34:15, Bayibolu likamba kuti: “Masu ngaku Yehovaa nge pa ŵanthu arunji, ndipu makutu ngaki ngatuvwa kuliya kwawu kuti waŵawovyi.” Kukambiya Chiuta mo tivwiya mumtima mwidu kuziya mu pempheru, nkhwakupembuzga ukongwa ndipu kuluska nthowa yeyosi yo tingagwiriskiya ntchitu kuti chitima chimali. Kuchita venivi kungatiwovya kuti tije pa ubwezi ndi Mlengi widu, yo we ndi nthazi zo zingatipembuzga.

• Vinthu vamampha vo vazamuchitika kunthazi

  Ŵanaŵaniyani mo vinthu vazamuŵiya kunthazi, asani ŵanthu wosi wo akufwa aziyuskika ndi kuja so ndi umoyu pacharu chapasi! Bayibolu likamba venivi mwakuwerezawereza. Pakukamba za mo vinthu vazamuŵiya, Bayibolu likamba kuti Chiuta “waleskengi masozi ngosi mumasu [mwidu], nyifwa yiŵengepu so cha, chinanga nkhuliya pamwenga kukuta pamwenga urwirwi viŵengepu so cha.”—Chivumbuzi 21:3, 4.

Ŵanthu anandi wo agomezga Yehova, Chiuta yo wakulemba Bayibolu, chitima chawu chimala chifukwa chakuti aziŵa kuti azakuŵawona so akwanjiwa ŵawu wo akutayika. Mwakuyeruzgiyapu, Ann yo mulumu waki wakutayika we ndi vyaka 65, wangukamba kuti: “Bayibolu lingundiwovya kuziŵa kuti akwanjiwa ŵidu wo akutayika asuzgika cha ndipu Chiuta wazamuyuska ŵanthu wosi wo iyu watiŵakumbuka. Nyengu zosi asani ndakumbuka mulumu wangu, ndipembuzgika ukongwa asani ndikumbuka fundu ya m’Bayibolu yeniyi ndipu venivi vitindiwovya kuti chitima chimali.”

Tiina yo wazumbulika munkhani zajumpha wangukamba kuti: “Kutuliya waka po Timo wakufwiya, ndawona kuti Chiuta watindiwovya. Yehova wangundiwovya ukongwa ndati ndakumana ndi masuzgu ngenanga. Ndigomezga kuti vo Bayibolu likamba kuti akufwa azamuyuka vauneneska nadi. Fundu yeniyi yitindichiska ukongwa ndipu ndigomezga kuti zuŵa linyaki ndazakumuwona so Timo.”

Ŵanthu mamiliyoni nganandi wo agomezga vo Bayibolu likamba akoliyana ndi vo ŵanthu ŵenaŵa angukamba. Chinanga mungawona kuti vo Bayibolu likamba vaboza pamwenga ndi nthanu waka, mukhumbika mbwenu kufufuza kuti musimikiziyi asani vo Bayibolu likamba vauneneska nadi. Pakumaliya musaniyengi kuti ndi Bayibolu pe lo le ndi ulongozgi wo ungawovya ŵanthu wo ŵe ndi chitima.

ZIŴANI VINANDI VAKUKWASKANA NDI CHILINDIZGA CHAKUTI AKUFWA AZAMUYUSKIKA

Woneriyani mavidiyo nganyaki pa webusayiti yidu ya jw.org

KUMBI NDI VINTHU WULI VICHITIKA ASANI MUNTHU WAFWA?

Kumbi ntchinthu wuli chichitika asani munthu wafwa? Vo Bayibolu limuka vakupembuzga kweniso vakuchiska ukongwa.

Wonani pakamutu kakuti LAYIBULARE > MAVIDIYO (pa Chigaŵa chakuti Vidiyo: BAYIBOLU)

KUMBI MUKHUMBA KUVWA UTHENGA WAMAMPHA?

Chifukwa chakuti mauthenga ngakukwaskana ndi masuzgu nganandi, kumbi ndi nunkhu ko mungasaniya uthenga wamampha?

Wonani pakamutu kakuti VO BAYIBOLU LISAMBIZA > CHIMANGU NDIPUSO LIKONDWA