Pa nyengu yo Peturo wakananga Yesu kachitatu ndipu kwaja kamanavi kucha. Mphara Yikulu ya Milandu yo yambanga mulandu Yesu kwambula kulondo marangu, yingumaliza kuyeruzga mulandu wenuwu ndipu yinguwere kwawu. Sonu kwati kwacha, po penga pa Chinkhondi, Mphara Yikulu ya Milandu yingukumana so. Yiwu akhumbanga kuti ŵanthu aŵanaŵani kuti mulandu wenuwu wayeruzgika pa Chinkhondi ndi mulenji mwakulondo marangu. Yiwu anguza so ndi Yesu pa nyengu yeniyi.

Yiwu angumufumba so kuti: “Utikambiyi asani ndiwi Khristu.” Yesu wanguŵamuka kuti: “Chinanga ndingakukambiyani, mungagomezga cha. Ndipuso asani ndingakufumbani, mungandimuka cha.” Kweni Yesu wanguŵakonkhoske mwambula mantha kuti iyu ndiyani mwakukoliyana ndi vo vikukambikiya limu pa Danyele 7:13. Iyu wanguti: “Kwamba sonu, Mwana wa munthu wajengi kujanja lamaryi lanthazi laku Chiuta.”—Luka 22:67-69; Mateyu 26:63.

Ŵanthu ŵenaŵa angulutirizga kumufumba kuti: “Kweni kumbi ndiwi Mwana waku Chiuta?” Yesu wanguŵamuka kuti: “Mwakamba mwija kuti ndini Mwana waku Chiuta.” Viwoneka kuti Yesu wati wakamba venivi, yiwu angusaniya chifukwa chakuvwika chakumumbiya mulandu wakunyoza Chiuta ndi chilatu chakuti amubayi. Ndipu angufumba kuti: “Tikhumbiyenji so ukaboni unyaki?” (Luka 22:70, 71; Mariko 14:64) Mwaviyo, angumumanga ndi kuluta nayu kwa Nduna ya Aroma zina laki Pontiyo Pilato.

Yudasi wa ku Keriyoti watenere kuti wanguwona ŵanthu achiko Yesu ndi kuluta nayu kwaku Pilato. Wati waziŵa kuti Yesu amusaniya ndi mulandu, wanguchita chitima kweniso wajimbanga mulandu. M’malu mwakuti walapi ndi kuwere kwaku Chiuta, wanguluta kuchiweza ndalama 30 za siliva. Yudasi wangukambiya ŵara ŵa asembi kuti: “Ndingunanga kupereka ndopa zambula kunanga.” Kweni yiwu angumumuka mwaphuzu kuti: “Sonu isi vititikwaska? Vaku vo!”—Mateyu 27:4.

Pavuli paki, Yudasi wanguponya ndalama 30 za siliva munyumba yakusopiyamu ndipu wanguluta kuti wakajibayi. Wati wajimangiriya, mphanda yo wangumangaku chingwi yinguphajuka. Iyu wanguwiya pamwa, ndipu liŵavu laki linguphumuka.—Machitidu 1:17, 18.

Pa nyengu yo Ayuda anguluta ndi Yesu kunyumba yaku Pontiyo Pilato kwenga kweche kamulenji. Yiwu ŵati afika angukana kusere munyumba. Anguchita viyo chifukwa aŵanaŵananga kuti ajengi akufipiskika asani angasere munyumba ya munthu yo wenga Myuda cha. Ndipu awopanga kuti ajengi ambula kwenere kuchirya chakurya pa Phwandu la Viŵandi Vambula Chakutupisa lo lachitikanga pa Nisani 15. Ayuda awonanga kuti phwandu lenili lenga chigaŵa cha Pasika.

Pavuli paki, Pilato wangutuwa munyumba yaki, ndipu wanguŵafumba kuti: “Kumbi mutimumba mulandu wuli munthu uyu?” Yiwu angumuka kuti: “Asani munthu uyu wangunanga cha, mphanyi tamupereka cha kwaku yimwi.” Panyaki Pilato wawonanga kuti ŵanthu yaŵa atimuchichizga. Mwaviyo wangukamba kuti: “Mutoni mwaŵeni ndipu mukamuyeruzgi mwakukoliyana ndi dangu linu.” Vo Ayuda angumuka vingulongo kuti yiwu akhumbanga nadi kuti Yesu wabayiki. Yiwu angukamba kuti: “Nkhwakwenere cha kwaku isi kubaya munthu weyosi.”—Yohane 18:29-31.

Asani Ayuda angubaya Yesu pa phwandu la Pasika, ŵanthu atingi achitengi vivulupi. Kweni asani yiwu anguchitiska Aroma kuti abayi Yesu pa mulandu wakuyukiya boma, ŵanthu atingi aŵanaŵanengi cha kuti yiwu ndiwu abaya Yesu. Pa nyengu iyi, Aroma azomerezekanga kubaya munthu asani wayukiya boma.

Alongozgi achisopa angumukambiya cha Pilato kuti Yesu amusaniya ndi mulandu wakunyoza Chiuta. Mwaviyo, angwamba kukambiya Pilato milandu yinyaki yaboza. Yiwu angukamba kuti: “Munthu uyu, tamusaniya kuti [1] watimbanyizga charu chidu, [2] wakaniza ŵanthu kupereka msonkhu kwaku Kayisara ndipuso [3] wakamba kuti iyu ndi Khristu fumu.”—Luka 23:2.

Pilato yo wamiyanga boma la Aroma wangufipa mtima ukongwa ndi vo ŵanthu yaŵa angukamba kuti, Yesu wanguti iyu ndi fumu. Mwaviyo, Pilato wangusere so munyumba yaki yachifumu ndipu wangudana Yesu ndi kumufumba kuti: “Kumbi ndiwi Fumu ya Ayuda?” Pakufumba fumbu lenili, venga nge kuti Pilato wafumba kuti, ‘Kumbi uswiya dala dangu la ufumu wa Aroma mwakukamba kuti ndiwi fumu po fumu Kayisara yilipu kali?’ Panyaki Yesu wakhumbanga kuziŵa vo ŵanthu angukambiya Pilato vakukwaskana ndi iyu. Mwaviyo, wangumufumba kuti: “Kumbi vo mutindifumba mwaviŵanaŵana mwija pamwenga ŵanthu anyaki akukambiyani vakukwaskana ndi ini?”—Yohane 18:33, 34.

Pilato wangumuka nge kuti waleka kuziŵa chechosi chakukwaskana ndi Yesu, kweni wangulongo nge kuti wakhumba kuziŵa vinandi. Mwaviyo, iyu wanguti: “Ini nde Myuda ngeti? Pavuli paki, wangukamba so kuti: “Ŵanthu amtundu waku ndipuso ŵara ŵa asembi ndiwu akupereka kwaku ini. Kumbi yiwi wananganji?”—Yohane 18:35.

Yesu wanguyithaŵa cha nkhani yakukhumbika ukongwa yakukwaskana ndi ufumu. Ndipu vo iyu wangumuka vingumuziziswa ukongwa Pilato yo wenga Nduna.

Yesu wangumubisa cha Pilato kuti iyu ndi fumu. Kweni Ufumu waki watingi userengi m’malu mwa ufumu wa Aroma cha. Yesu wangukamba kuti: “Ufumu wangu ngwacharu ichi cha. Asani Ufumu wangu wenga wa charu ichi, mphanyi ateŵeti ŵangu achita nkhondu kuti ndileki kuperekeka kwa Ayuda. Kweni Ufumu wangu ngwakutuliya kucharu ichi cha.” (Yohane 18:36) Mbuneneska kuti Yesu ndi Fumu, kweni Ufumu waki ngwacharu ichi cha.

Pilato wanguyileke penapa cha nkhani yeniyi. Iyu wangufumba Yesu kuti: “Chamampha, kweni ndiwi fumu?” Yesu wangumuwovya Pilato kuziŵa kuti vo wangukamba venga vauneneska, ndipu wangumuka kuti: “Mwakamba mwija kuti ndini fumu. Chifukwa cho ndikubalikiya ndipuso cho ndikuziya mucharu ntchakuti ndizipereki ukaboni wakukwaskana ndi uneneska. Weyosi yo we kuchigaŵa cha uneneska, wavwisiya mazu ngangu.”—Yohane 18:37.

Nyengu yinyaki, Yesu wangukambiya Tomasi kuti: “Ini ndini nthowa, uneneska ndi umoyu.” Pa nyengu iyi, Yesu wangukambiya Pilato kuti wanguza mucharu kuti wazichitiyi ukaboni “uneneska” ndipu uneneska wenuwu wenga wakukwaskana ndi Ufumu waki. Yesu wangusimikiza ndi mtima wosi kuja wakugomezgeka kuti waŵikiyi kuvuli uneneska chinanga kuti venivi vatingi vimuchitiskengi kuti wabayiki. Pilato wangufumba Yesu kuti: “Uneneska ntchinthu wuli?” kweni wangulindizga cha kuti Yesu wamukonkhoske. Iyu wawonanga kuti wanguvwa vinthu vakukwana vakukwaskana ndi Yesu kuti wamuyeruzgi.—Yohane 14:6; 18:38.

Pavuli paki, Pilato wanguwere so pabwalu pa nyumba yachifumu po penga gulu la ŵanthu. Iyu wangukambiya ŵara ŵa asembi ndi ŵanthu wo ŵenga nawu limoza kuti: “Munthu uyu ndamusaniya ndi mulandu cha.” Wachikamba mazu ngenanga, Yesu watenere kuti wanguma pafupi ndi iyu. Gulu la ŵanthu lingukwiya ukongwa lati lavwa vo pilato wangukamba ndipu lingukamba kuti: “Watimbanyizga ŵanthu mwakusambiza ku Yudeya kosi, kwambiya ku Galileya mpaka kunu.”—Luka 23:4, 5.

Pilato watenere kuti wanguzizwa ukongwa kuwona kuti Ayuda angulimbikiya kukamba kuti Yesu wenga ndi mulandu. Pa nyengu yo ŵara ŵa asembi ndi ŵara ŵa Ayuda adanirizanga, Pilato wangufumba Yesu kuti: “Kumbi utuvwa cha vinthu vosi vo ŵanthu yaŵa atikusimikiza?” (Mateyu 27:13) Yesu wangumuka chechosi cha. Pilato wanguzizwa ukongwa kuwona kuti Yesu wenga wakuzika chinanga kuti Ayuda amupusikiyanga vinthu viheni.

Ayuda angulongo kuti Yesu ‘wangwambiya ku Galileya’ kutimbanyizga ŵanthu. Pilato wati wavwa venivi wanguziŵa kuti Yesu wenga wa ku Galileya. Venivi vingumupaska mwaŵi Pilato kuti wathaŵi udindu wakuyeruzga Yesu. Herodi Antipasi (yo wenga mwana waku Herodi Mura) ndiyu walamuliyanga ku Galileya. Ndipu pa nyengu iyi, wenga ku Yerusalemu kuchichita phwandu la Pasika. Mwaviyo, Pilato wangulamula kuti Yesu aluti nayu kwaku Herodi. Herodi Antipasi mwenuyu ndiyu wangulamula kuti Yohane Mubatizi wadumuliki mutu. Pavuli paki, Herodi wati wavwa kuti Yesu wachita vakuziziswa, wangwamba kuŵanaŵana kuti panyaki Yesu ndiyu wenga Yohane ndipu wayuskika kwa akufwa.—Luka 9:7-9.

Herodi wangukondwa ukongwa wati wavwa kuti wawonanengi ndi Yesu. Iyu wangukondwa chifukwa chakuti wakhumbanga kuwovya Yesu cha, pamwenga kukhumba kuvwa asani penga nadi vifukwa vakwenere vakuti Yesu wambiki mulandu. Kweni wangukondwa chifukwa kwa nyengu yitali wakhumbanga kuwona Yesu kweniso “wakhazanga kuwona chisimikizu cho wangachita.” (Luka 23:8) Kweni Yesu wanguchita cha vo Herodi wakhazanga. Ndipu pa nyengu yo wamufumbanga mafumbu, Yesu wangumuka chechosi cha. Chifukwa chakuguŵa, Herodi ndi asilikali ŵaki “angumuyuyuwa” Yesu. (Luka 23:11) Yiwu angumuvwalika malaya ngakudula ndipuso angumuchitiya chipongu. Pavuli paki, Herodi wangulamula kuti Yesu wawere so kwaku Pilato. Pilato ndi Herodi akoliyananga cha, kweni pa nyengu iyi, angwamba kukoliyana ukongwa.

Yesu wati wafika kwaku Pilato, Pilato wanguwunganiska ŵara ŵa asembi, alongozgi Achiyuda kweniso gulu la ŵanthu ndipu wanguŵakambiya kuti: “Ndamufumba pa masu pinu, kweni ndasaniya ukaboni wewosi cha pa milandu yo mutimumba. Ndipu Herodi nayu wamusaniya ndi mulandu cha, ndichu chifukwa chaki wamuweze so kwaku isi. Ndipu awonani! munthu uyu wachita chechosi cha chakuti wabayikiyi. Mwaviyo, ndimulangengi ŵaka, pavuli paki ndimufwatuwengi.”—Luka 23:14-16.

Pilato wakhumbisiskanga kuti wafwatuwi Yesu chifukwa wanguziŵa kuti asembi amuchitiyanga sanji. Penga so chifukwa chinyaki cho Pilato wakhumbiyanga kuti wafwatuwi Yesu. Wati waja pa mpandu wachifumu, muwolu waki wangumutumiya uthenga wakuti: “Mumuleki munthu murunji yo pakuti ndasuzgika ukongwa ndi malotu msanawale [viwoneka kuti ngangutuliya kwaku Chiuta] chifukwa chaku iyu.”—Mateyu 27:19.

Pakuti Pilato wenga ndi mazaza, kumbi iyu wangumufwatuwa Yesu yo wengavi mulandu wewosi?

Pilato wangukambiya gulu la ŵanthu wo akhumbanga kuti Yesu wabayiki kuti: “Ndasaniya ukaboni wewosi cha pa milandu yo mutimumba. Ndipu Herodi nayu wamusaniya ndi mulandu cha.” (Luka 23:14, 15) Chifukwa chakuti Pilato wakhumbanga kuti Yesu waleki kubayika, wangugwiriskiya ntchitu nthowa yinyaki. Iyu wangukamba kuti: “Kweni mwe ndi kalusu kakuti ndikufwatuliyeningi munthu pa Pasika. Kumbi mukhumba kuti ndikufwatuliyeni Fumu ya Ayuda?”—Yohane 18:39.

Pilato wamuziŵanga umampha Baraba yo wenga mkaidi. Munthu mwenuyu, wenga munkhungu, wakuyukiya boma kweniso wabayanga ŵanthu. Mwaviyo, Pilato wangufumba kuti: “Kumbi mukhumba kuti ndikufwatuliyeni yani, Baraba pamwenga Yesu yo atimudana kuti Khristu?” Ŵanthu yaŵa angukamba kuti Baraba ndiyu wafwatuliki, Yesu cha. Yiwu angukamba viyo chifukwa ŵara ŵa asembi ndiwu anguŵachiska. Pilato wangufumba so kuti: “Pa ŵanthu ŵaŵi yaŵa, mupenja kuti ndikufwatuliyeni yani?” Gulu la ŵanthu lingudaniriza kuti: “Baraba!”—Mateyu 27:17, 21.

Pilato wanguguŵa ukongwa wati wavwa venivi ndipu wangufumba kuti: “Sonu ndichitenji nayu Yesu yo atimudana kuti Khristu?” Ŵanthu wo angumuka kuti: “Wapayikiki pachimiti!” (Mateyu 27:22) Venga vakuchitiska chitima ukongwa chifukwa ŵanthu yaŵa, akhumbanga kubaya munthu wambula kunanga. Pilato wangufumba kuti: “Chifukwa wuli? Wananganji? Ndachisaniya cha chifukwa chakuti wabayikiyi. Mwaviyo ndimulangengi ŵaka, pavuli paki ndimufwatuwengi.”—Luka 23:22.

Chinanga kuti Pilato wanguyesesa kuti Yesu wafwatuliki, kweni gulu la ŵanthu lo lingukwiya ukongwa ladanirizanga kuti: “Wapayikiki pachimiti!” (Mateyu 27:23) Alongozgi achisopa ndiwu angutimbanyizga ŵanthu kuti akambengi kuti Yesu wabayiki. Yesu wangunanga chechosi cha pamwenga kubaya munthu. Kweni ŵanthu yaŵa akhumbanga kubaya munthu wambula kunanga, yo ŵanthu angumulonde nge Fumu ku Yerusalemu mazuŵa 5 kuvuli. Pa nyengu iyi, asani akusambira aku Yesu ŵengapu, ndikuti anguja ŵaka cheti kweniso akhumbanga cha kuti ŵanthu aŵaziŵi.

Pilato wawonanga kuti vosi vo wakambanga, vingagwira ntchitu cha. Wati wawona kuti gulu la ŵanthu lilutirizga kuchita chiwawa, Pilato wanguto maji ndi kusamba m’manja pamasu pa chigulu cha ŵanthu. Iyu wanguŵakambiya kuti: “Ndilivi mulandu wa ndopa za munthu uyu. Muviwonengi mwija.” Kweni yiwu angusintha cha maŵanaŵanu ngawu. M’malu mwaki angukamba kuti: “Mulandu wa ndopa zaki uje paku isi ndi ŵana ŵidu.”—Mateyu 27:24, 25.

Pilato wanguchita vinthu vo waziŵanga kuti viheni kuti wakondwesi ŵaka gulu la ŵanthu. Mwaviyo, iyu wangufwatuwa Baraba mwakukoliyana ndi vo ŵanthu akhumbanga. Pavuli paki, Yesu angumuzuwa malaya ndi kwamba kumukwechuwa.

Ŵati amukwechuwa mwankhaza, asilikali anguluta ndi Yesu munyumba yachifumu yaku Pilato. Gulu la asilikali linguwungana ndipu lingulutirizga kumuchitiya vinthu vachipongu. Yiwu anguluka chisoti cha minga ndipu pavuli paki angumuvwalika. Asilikali ŵenaŵa anguŵika so deti kujanja lamaryi laku Yesu kweniso angumuvwalika chisalu chiyera cho kanandi avwalanga ŵanthu wo ŵe ndi udindu wapachanya. Yiwu angumunyoza mwakukamba kuti: “Timoneni, Fumu ya Ayuda!” (Mateyu 27:28, 29) Kusazgiyapu pa vinthu venivi, yiwu amufunyiyanga mata kweniso kumupuma makofi kumasu. Pavuli paki, angulonda deti lo lenga kujanja laki ndipu angwamba kumupuma nalu kumutu. Venivi vachitiskanga kuti minga ya “chisoti chaufumu” cho angumuvwalika yimuhomi ukongwa mumutu.

Pilato wanguzizwa ukongwa wati wawona kuti Yesu wenga wakuzika kweniso wengavi mantha pa nyengu yosi yo amuchitiyanga vinthu vachipongu. Mwaviyo, pakukhumba kulongo kuti iyu walivi mulandu, Pilato wakhumbanga so kufwatuwa Yesu. Ndipu wanguti: “Awonani! Ndaza nayu kunu kubwalu kwaku yimwi, kuti muziŵi kuti ndamusaniya ndi mulandu cha.” Panyaki Pilato wangutuwa ndi Yesu pabwalu pa nyengu yo wenga ndi mabamba kweniso watuwanga ndopa ndi chilatu chakuti ŵanthu yaŵa asinthi maŵanaŵanu ngawu. Yesu wati wama panthazi pa ŵanthu ambula lisungu ŵenaŵa, Pilato wangukamba kuti: “Awonani! Munthu yuwa ndi uyu!”—Yohane 19:4, 5.

Chinanga kuti Yesu wangupumika kweniso angumupweteka ukongwa, iyu wenga wakuzika mwakuti chinanga ndi Pilato wangulongoro mwaulemu kweniso mwakulongo kuti wamuvwiyanga lisungu.

Yesu wangusuzgika ukongwa kweniso kunyozeka ndipu Pilato wanguyesesa kuti wamufwatuwi. Chinanga kuti Pilato wanguchita viyo, ŵara ŵa asembi kweniso ŵanthu wo aŵalondonga angusintha cha maŵanaŵanu ngawu. Yiwu akhumbanga kuti Yesu wabayiki mbwenu. Ndipu adanirizanga kuti: “Wapayikiki pachimiti! Wapayikiki pachimiti!” Pilato wanguŵamuka kuti: “Mutoni mwija ndipu mukamubayi, chifukwa ndamusaniya ndi mulandu cha ini.”—Yohane 19:6.

Ayuda angutondeka kukamba vifukwa vakuvwika vo vatingi vichitiskengi Pilato kuyeruzga kuti Yesu wabayiki pa mulandu wakuyukiya boma. M’malu mwaki, angwamba so kumumba mulandu wakukwaskana ndi chisopa. Yiwu anguwerezapu so mulandu wakuti wanyozanga Chiuta wo angumupusikiya ku Mphara Yikulu ya Milandu. Yiwu akambanga kuti: “Te ndi dangu ndipu mwakukoliyana ndi dangu lo, watenere kufwa chifukwa wakamba kuti ndi mwana waku Chiuta.” (Yohane 19:7) Wenuwu wenga so mulandu unyaki wo Pilato wakhumbikanga kuyeruzga.

Pilato wanguwere munyumba yaki kuti wakaŵanaŵaniyi vo wangachita kuti wafwatuwi Yesu. Pa nyengu iyi, Yesu wangutombozgeka ukongwa kweniso muwolu waku Pilato wangulota malotu ngakukwaskana ndi Yesu. (Mateyu 27:19) Sonu kumbi Pilato wanguyeruzga wuli mulandu wo Ayuda ambanga Yesu kuti ndi “mwana waku Chiuta”? Pilato waziŵanga kuti Yesu wenga wa ku Galileya. (Luka 23:5-7) Kweni wangufumba Yesu kuti: “Kumbi ukutuliya nunkhu?” (Yohane 19:9) Panyaki Pilato waŵanaŵananga kuti Yesu wenga kuchanya wechendazi pacharu chapasi ndipuso kuti wenga chiuta.

Pilato wanguvwa Yesu wachikamba yija kuti ndi fumu kweni Ufumu waki wenga wapacharu chapasi cha. Yesu wanguja waka cheti chifukwa ndipu wamukambiyapu kali nkhani yeniyi. Chifukwa chakuti wangumuka cha, Pilato wangufya mtima ndipu wangukambiya Yesu mwakukwiya kuti: “Kumbi ukana kulongoro nani? Uziŵa cha kuti nde ndi mazaza ngakukufwatuwa kweniso ngakukubaya?”—Yohane 19:10.

Kweni Yesu wangumuka waka kuti: “Kwambula kuti mwapaskika mazaza kutuliya kuchanya, mulivi mazaza paku ini. Ndichu chifukwa chaki munthu yo wandipereka kwaku yimwi we ndi ubudi ukulu ukongwa.” (Yohane 19:11) Pakukamba mazu ngenanga, Yesu wang’anamuwanga kuti ndi munthu yumoza cha yo wenga ndi mulandu wakumupereka. M’malu mwaki, iyu wang’anamuwanga kuti Kayafa, ŵanthu anyaki wo amuwovyanga kuyeruzga mulandu kweniso Yudasi wa ku Keriyoti ndiwu ŵenga ndi mulandu ukulu wakumupereka kuluska Pilato.

Pilato wakhumbanga so kufwatuwa Yesu chifukwa chakuti wanguzizwa ukongwa ndi mazu ngo Yesu wangukamba ndipuso mo wawonekiyanga. Kweniso watenere kuti wanguchita mantha ukongwa kuti Yesu wangutuliya kuchanya. Ayuda angukamba so vinthu vinyaki vo vinguchitiska kuti Pilato wachiti mantha ukongwa. Yiwu angumuwofyeza kuti: “Asani mufwatuwa munthu uyu, mbwenu ndimwi bwezi laku Kayisara cha. Weyosi yo watijiwona kuti ndi fumu, wasuskana ndi Kayisara.”—Yohane 19:12.

Pilato wangutuwa so ndi Yesu kubwalu. Wati waja pampandu waki wakuyeruzgiya milandu, wangukambiya ŵanthu kuti: “Awonani! Fumu yinu!” Kweni Ayuda anguzomereza cha venivi ndipu angudaniriza kuti: “Mumalani nayu! Mumalani nayu! Mupayikeni pachimiti!” Pilato wanguŵafumba kuti: “Kumbi ndibayi fumu yinu?” Chinanga kuti Ayuda awutinkhanga ukongwa ulamuliru wa Aroma kweni vakuziziswa kuti pa nyengu iyi ŵara ŵa asembi angukamba mwambula mantha kuti: “Tilivi fumu yinyaki kweni Kayisara.”—Yohane 19:14, 15.

Chifukwa cha mantha, Pilato wanguchita vo Ayuda akhumbanga. Iyu wangumupereka Yesu kuti wakabayiki. Asilikali angumuzuwa chisalu chiyera ndipu angumuvwalika malaya ngaki ngakubwalu. Pa nyengu yo alutanga nayu kumalu ngo wachibayikiyanga, wangupinga yija chimiti chaki chakutombozgekiyapu.

Pa nyengu yo asilikali alutanga nayu kuti akamubayi penga pa Chinkhondi chakumulenji, Nisani 14. Yesu watenere kuti wanguvuka ukongwa chifukwa wangugona cha kutuliya pa Chinayi ndi mulenji ndipu nyengu yosi yeniyi wakumananga ndi masuzgu ngakupambanapambana. Chifukwa chakuti chimiti cho wangupinga chenga chizitu ukongwa, Yesu wanguvuka ukongwa mwakuti watondekanga kwenda. Mwaviyo, asilikali anguchichizga munthu munyaki yo wajiyendiyanga munthowa kuti wapingi chimiti chenichi ndi kuluta nachu kumalu ngo achibayiyanga Yesu. Munthu mwenuyu wenga Simoni wa ku Kureni ku Africa. Ŵanthu anandi alondonga muvuli ndipu anyaki ajipumanga pachifuŵa chifukwa cha chitima kweniso aliyanga chifukwa cha vo vachitikanga.

Yesu wangukambiya anthukazi wo aliyanga kuti: “Mwaŵana anthukazi aku Yerusalemu, lekani kuliriya ini, kweni mujiliriyi mwaŵeni ndi ŵana ŵinu. Pakuti ngatuza mazuŵa ngo ŵanthu azamukamba kuti, ‘Mbakutumbikika anthukazi achumba kweniso wo ŵechendabalepu ndi wo maŵe ngawu ngechendawonkhesepu!’ Pavuli paki azamuyamba kukambiya mapiri kuti, ‘Tiwiyeni!’ kweniso mitunthu kuti, ‘Tibenekeriyeni!’ Asani achita venivi chimiti cheche chiŵisi, kwe wuli asani chazimira?”—Luka 23:28-31.

Yapa, Yesu wakambanga mtundu wa Ayuda. Iyu wanguyeruzgiya mtundu wenuwu ndi chimiti cho chimira, kweni cheche chiŵisi kamanavi. Chimiti ichi chenga cheche chiŵisi chifukwa pa nyengu iyi Yesu wenga nawu limoza ndipuso penga Ayuda amanavi wo amugomezganga. Yesu wati wafwa ndipuso akusambira ŵaki ŵati atuwa mu chisopa cha Chiyuda, venga nge kuti chimiti chenichi chafwa chifukwa kunguja waka mtundu wakufwa mwauzimu. Ŵanthu anguliya ukongwa asilikali Achiroma ŵati ŵaza kuziyukiya mtundu wenuwu. Pa nyengu yeniyi, venga nge kuti Chiuta wagwiriskiya ntchitu Aroma kuti walangi mtundu wa Ayuda.

Asilikali achiroma anguto Yesu ndi ŵanthu ŵaŵi wo ŵenga ankhungu kuti akaŵabayi. Ŵanthu ŵenaŵa anguluta nawu kumalu ngo ngadanika kuti Gologota pamwenga kuti Malu nga Bwaza. Munthu weyosi wawonanga vo vachitikanga pamalu ngenanga chinanga wangama “chapataliku.”—Mariko 15:40.

Ŵati afika pamalu ngenanga, wosi atatu anguŵazuwa malaya ndi kuŵapaska vinyu wakusazgaku mule kweniso vinthu vakuŵaŵa. Viwoneka kuti anthukazi wo ajanga ku Yerusalemu ndiwu apanganga vinyu mwenuyu. Vinyu uyu wawovyanga ŵanthu wo aluta kuchibayika kuti angavwanga kuŵaŵa ukongwa cha. Aroma akanizanga cha kuti ŵanthu wo aluta kuchibayika amwi vinyu mwenuyu. Kweni Yesu wati wamulaŵa, wangukana kumwa. Ntchifukwa wuli wangukana? Iyu wakhumbanga cha kutimbanyizgika maŵanaŵanu pa nyengu yakusuzga nge iyi. Venivi vatingi vimuwovyengi kuziŵa chechosi cho chachitikanga kweniso wakhumbanga kuja wakugomezgeka mpaka nyifwa.

Yesu angumugoneka pachimiti cho akhumbanga kumupayikapu. (Mariko 15:25) Asilikali angukhoma manja kweniso maphazi ngaku Yesu ndi mizumali. Mizumali yeniyi yingusere mpaka pasi. Venivi vinguchitiska kuti wavwi kuŵaŵa ukongwa. Pa nyengu yo asoskanga chimiti chenichi, Yesu wanguvwa kupweteka ukongwa chifukwa kuzita kwa liŵavu laki kwachitiskanga kuti m’malu ngo angukhoma mizumali mukelukengi. Kweni Yesu wanguŵakwiyiya cha asilikali wo amukhomanga. M’mwalu mwaki wangupemphera kuti: “Ada agowokiyeni chifukwa aziŵa cha vo achita.”—Luka 23:34.

Asani Aroma apayika munthu, pachanya pachimiti akhomangapu chikwangwani cho alembangapu mulandu wo munthu wangunanga. Pa nyengu yo apayikanga Yesu, Pilato wangulemba chikwangwani chakuti: “Yesu wa ku Nazareti Fumu ya Ayuda.” Mazu ngenanga angungalemba mu Chiheberi, Chilatini ndi Chigiriki, kuti ŵanthu anandi angaŵerengi. Vo Pilato wangulemba vingulongo kuti wangukondwa cha ndi Ayuda wo akhumbisiskanga kuti Yesu wabayiki. Ŵara ŵa asembi angukwiya ukongwa ndi venivi mwakuti angukamba kuti: “Mungalembanga kuti, ‘Fumu ya Ayuda’ cha kweni mulembi kuti wajikambanga kuti, ‘Ndini Fumu ya Ayuda.’” Kweni pa nyengu iyi, Pilato wangukana kuchita vo ŵanthu ŵenaŵa akhumbanga. Mwaviyo, wangumuka kuti: “Vo ndalemba, ndalemba!”—Yohane 19:19-22.

Chifukwa chakukwiya, asembi anguwerezapu so kukamba ukaboni waboza wo angukamba pa nyengu yo ŵenga ku Mphara Yikulu ya Milandu. Ndipu ŵanthu wo ajumphanga munthowa apukunyanga mitu yawu kweniso akambanga mazu ngakunyoza kuti: “Asi yiwi watingi ungabwanganduwa nyumba yakusopiyamu ndi kuyizenga so mu mazuŵa ngatatu, sika na pachimiti chakutombozgekiyapu kuti ujitaski.” Ŵara ŵa asembi ndi alembi nawu so amunyozanga ndipu akambanga kuti: “Khristu, Fumu ya Ayisirayeli wasiki na pachimiti chakutombozgekiyapu kuti tiwoni ndi kumugomezga.” (Mariko 15:29-32) Vigaŵenga navu vo vingupayikika nayu limoza vingwamba kumunyoza, chinanga kuti iyu wangunanga chechosi cha. Chigaŵenga chimoza chingupayikika kumazge kwaku Yesu, ndipu chinyaki kumaryi kwaki.

Asilikali anayi Achiroma nawu angwamba kumuseka Yesu. Yiwu atenere kuti amwanga vinyu wakunthyanthyama ndipu mwachipongu anguto vinyu munyaki ndikuluta nayu pafupi ndi Yesu. Yiwu achitanga nge kuti akhumba kumupaska chinanga kuti aziŵanga kuti Yesu wangalonda cha chifukwa manja ngaki angungakhoma pachimiti. Aroma ŵati aŵerenga vo venga pa chikwangwani cho chenga pachimiti chaku Yesu, angukamba mwakunyoza kuti: “Asani ndiwi Fumu ya Ayuda, jitaski.” (Luka 23:36, 37) Venivi venga vakupaska chitima ukongwa! Tikamba viyo chifukwa chakuti munthu yo wangulongo kuti ndi nthowa, uneneska ndi umoyu, ŵanthu amunyozanga kweniso amuchitiyanga vinthu vachipongu. Kweni iyu wangukunthiyapu vosi venivi. Ndipu wanguŵanyoza cha Ayuda wo awonanga vo vachitikanga, asilikali Achiroma wo amunyozanga kweniso vigaŵenga viŵi vo vingupayikika nayu limoza.

Asilikali anayi wo awoneriyanga Yesu anguto malaya ngaki ngakubwalu ndipu angungagaŵa panayi. Yiwu anguchita mayeri kuti agaŵani. Kweni laya la mkati laku Yesu lenga lapachanya ukongwa chifukwa “lengavi musonu, . . . ndimu lingulukikiya kwamba muchanya mpaka mumphata.” Yiwu angukambiskana kuti: “Tingalipaluwanga cha, kweni tiyeni tichiti mayeri kuti tisaniyi yo liŵengi laki.” Pakuchita venivi, yiwu angufiska vo malemba ngakamba kuti: “Angugaŵana malaya ngangu ndipu anguchita mayeri pa malaya ngangu.”—Yohane 19:23, 24; Sumu 22:18.

Pati pajumpha nyengu, yumoza wa vigaŵenga vo vingupayikika limoza ndi Yesu wanguziŵa kuti Yesu wenga nadi fumu. Munthu mwenuyu wanguchenya munyaki ndipu wangukamba kuti: “Utimuwopa cha Chiuta chifukwa chakuti walonde cheruzgu chakuyanana ndi munthu uyu? Ndipu isi mphakwenere kuti venivi vitichitikiyi, chifukwa tilangika mwakukoliyana ndi vo tikuchita, kweni munthu uyu wakunangapu chechosi cha.” Pavuli paki wangupempha Yesu kuti: “Uzindikumbuki asani wazisere mu Ufumu waku.”—Luka 23:40-42.

Yesu wangumuka kuti: “Nditikukambiya msanawale, wazamuja ndi ini mu Paradayisu.” (Luka 23:43) Yapa, Yesu wang’anamuwanga kuti munthu mwenuyu wamusere mu Ufumu cha, kweni mu Paradayisu. Mwaviyo, vo Yesu wangulayizga munthu mwenuyu, venga vakupambana ndi vo wangulayizga akutumika ŵaki. Iyu wangukambiya akutumika ŵaki kuti azamuja pamipandu yachifumu pamoza ndi iyu mu Ufumu. (Mateyu 19:28; Luka 22:29, 30) Kweni viwoneka kuti munthu mwenuyu, yo wenga Myuda, wanguvwapu vakukwaskana ndi Paradayisu wapacharu chapasi yo Yehova wangupaska Adamu ndi Heva kuti ajengemu ndi ŵana ŵawu. Pavuli paki, munthu mwenuyu wangufwa ndi chilindizga cha kuzija ndi umoyu mu Paradayisu pacharu chapasi.

Nyengu yenga cha mu ma 12 koloku msana pamwenga kuti “ora la 6.” Nyengu yeniyi, kunguchita mdima wakuziziswa ukongwa “mucharu chosi . . . mpaka kufika mu ora la 9,” kung’anamuwa cha mu ma 3 koloku mazulu. (Mariko 15:33) Mdima wakuchitiska mantha wenuwu unguchitika chifukwa cha kadamsana cha. Tikamba viyo chifukwa kadamsana wachitika asani mwezi waŵalika waka, kweni ivi vinguchitika pa nyengu yo ŵanthu achitanga phwandu la Pasika, ndipu pa nyengu yeniyi mwezi wawonekanga wamphumphu. Mdima uwu unguto nyengu yitali kuyeruzgiya ndi mdima wa kadamsana wo uto waka nyengu yimanavi. Venivi vilongo kuti Chiuta ndiyu wanguchitiska mdima wenuwu.

Kumbi ŵanthu wo anyozanga Yesu anguchita wuli ŵati awona venivi? Anthukazi anayi anguza pafupi ndi chimiti chakutombozgekiyapu po angupayika Yesu. Anthukazi ŵenaŵa ŵenga Mariya anyina aku Yesu, Salomi, Mariya wa ku Magadala ndipuso Mariya wo ŵenga anyina a wakutumika Yakobe Mumana.

Wakutumika Yohane wenga limoza ndi anyina aku Yesu wo aliyanga “pafupi ndi chimiti chakutombozgekiyapu.” Mariya walereskanga mwana waki yo wangubala kweniso kulera wachisuzgika ndi urwirwi pachimiti cho angumupayikapu. Wachiwona venivi, venga nge kuti amugwaza ndi “lipanga litali.” (Yohane 19:25; Luka 2:35) Chinanga kuti wavwanga urwirwi ukulu, Yesu waŵanaŵaniyanga yo waphweriyengi anyina. Mwakusuzgikiya, wangulereska Yohane ndipu wangukambiya anyina kuti: “Ama, wonani! Mwana winu ndi uyu!” Pavuli paki wangulereska Mariya ndipu wangukambiya Yohane kuti: “Awona! Anyoku ndi yaŵa!”—Yohane 19:26, 27.

Yesu wangupaska wakutumika yo wamuyanjanga ukongwa udindu wakuphwere anyina wo pa nyengu iyi ŵenga choko. Yesu waziŵanga kuti pa nyengu iyi, avurwa ŵaki anyaki (ŵana anyaki aku Mariya), amugomezganga cha. Mwaviyo, wangupaska Yohane udindu wakusaniriya anyina vinthu vakukhumbika pa umoyu kweniso kuti waŵawovyengi kulutirizga kuja pa ubwezi ndi Chiuta. Yapa, Yesu wangulongo chakuwoniyapu chamampha ukongwa.

Mdima we pafupi kumala, Yesu wangukamba kuti: “Nde ndi nyota.” Pakukamba mazu yanga wangufiska vo malemba ngangukambiya limu. (Yohane 19:28; Sumu 22:15) Yesu wanguziŵa kuti Awisi anguleka kumuvikiliya ndi chilatu chakuti walongo kuti wenga wakugomezgeka mpaka nyifwa. Pavuli paki, Khristu wangudaniriza panyaki mu chineneru cha Chiaramu cho ŵanthu a ku Galileya alongoronga. Iyu wanguti: “Eli, Eli, lama sabakatani?” kung’anamuwa kuti, “Chiuta wangu, Chiuta wangu, ntchifukwa wuli mwandisiya?” Ŵanthu anyaki wo anguma pafupi anguvwisa cha vo iyu wangukamba ndipu akambanga kuti: “Avwani! Wadana Eliya.” Yumoza wa ŵanthu ŵenaŵa wangutchimbiya ndipu wangubizga buwula muvinyu wakunthyanthyama ndi kumuŵika kudeti, ndipu pavuli paki wangupaska Yesu kuti wamwi. Kweni anyaki akambanga kuti: “Mulekeni! Tiwoni asani Eliya wazengi kuzimusiska.”—Mariko 15:34-36.

Pavuli paki, Yesu wangudaniriza kuti: “Vafiskika!” (Yohane 19:30) Yesu wangufiska nadi vo Awisi angumutuma kuti wazichiti pacharu chapasi. Pakumaliya, Yesu wangukamba kuti: “Ada, ndipereka mzimu wangu mu manja mwinu.” (Luka 23:46) Pakukamba mazu ngenanga, Yesu wangulongo kuti wangupereka umoyu waki kwaku Yehova ndipu wagomezganga kuti Chiuta wazakumuyuska. Pavuli paki, Yesu wangusindama ndipu wangumalizika.

Venivi vati vachitika, kunguchitika chidilirisi chikulu ndipu mya yingusweka. Chidilirisi chenichi chenga chanthazi ukongwa mwakuti miwunda yo yenga kubwalu kwa Yerusalemu yingujulika ndipu mathupi ngangutuliya kubwalu. Ŵanthu wo ajumphanga nthowa ŵati awona mathupi ngenanga, angusere “mutawuni yakupaturika” ndipu angukambiya ŵanthu vo anguwona.—Mateyu 12:11; 27:51-53.

Yesu wati wamalizika waka, ketani yitali ya munyumba yakusopiyamu yo yagaŵanga Malu Ngakupaturika ndi Malu Ngakupaturika Ukongwa, yinguperuka pakati kutuwa pachanya mpaka pasi. Venivi, vingulongo kuti Chiuta wangukwiyiya ŵanthu wo angubaya mwana waki kweniso vingulongo kuti sonu, ŵanthu ŵe ndi mwaŵi wakuluta kuchanya ko kumiya Malu Ngakupaturika Ukongwa.—Aheberi 9:2, 3; 10:19, 20.

Mphakuvwika kuti ŵanthu wo anguwona venivi vichichitika anguchita mantha ukongwa. Mura wa asilikali, yo wengapu pamalu ngo angubayiya Yesu wangukamba kuti: “Munthu uyu wenga nadi Mwana waku Chiuta.” (Mariko 15:39) Iyu watenere kuti wengapu pa nyengu yo Pilato wayeruzganga mulandu wo ambanga Yesu wakuti wenga mwana waku Chiuta pamwenga cha. Kweni sonu, iyu wangusimikiza kuti Yesu wangunanga chechosi cha ndipu wenga nadi Mwana waku Chiuta.

Ŵanthu anyaki wo anguwona vinthu venivi vichichitika, anguwere kunyumba zawu ‘achijipuma pachifuŵa’ chifukwa cha chitima kweniso soni. (Luka 23:48) Ndipu anthukazi anyaki wo ŵenga pa gulu la ŵanthu wo awonanga venivi chapataliku, ŵenga akusambira wo nyengu zinyaki ayendanga ndi Yesu. Yiwu anguchiskika ukongwa ndi vakuziziswa vo vinguchitika.

Yapa penga pa Chinkhondi ndi msana, ndipu zuŵa la Nisani 14 lenga pafupi kumala. Asani lumwi lasere, zuŵa la Nisani 15 lo lenga Sabata, latingi liyambengi. Pa nyengu iyi ndipu Yesu wafwa kali, kweni vigaŵenga vo wangupayikika navu limoza venga vechendafwi. Dangu lakambanga kuti asani ŵanthu wo apayikika ŵafwa ‘akhumbikanga cha kuja pachimiti usiku wosi wamphumphu,’ kweni akhumbikanga kuŵikika kumasanu “zuŵa lenilo.”—Marangu 21:22, 23.

Kweniso, pa Chinkhondi ndi msana ŵanthu anozgiyanga limu chakurya ndipuso agwiriyanga limu ntchitu zinyaki zakukhumbika, zuŵa la Sabata lechendafiki. Chifukwa cha venivi, zuŵa lenili alidananga kuti Zuŵa Lakunozgeke. Lumwi lati lasere, Sabata “likulu” lingwamba. (Yohane 19:31) Zuŵa lenili lenga Sabata likulu chifukwa Nisani 15 lenga zuŵa lakwamba la Phwandu la Viŵandi Vambula Chakutupisa, ndipu nyengu zosi zuŵa lenili lajanga Sabata. Phwandu lenili lachitikanga kwa mazuŵa 7. (Ŵalevi 23:5, 6) Kweni pa nyengu iyi, zuŵa ili lenga la Chisulu, lo mu nyengu ya Ayisirayeli lajanga Sabata.

Chifukwa cha venivi, Ayuda angupempha Pilato kuti mwambu wa nyifwa yaku Yesu ndipuso vigaŵenga vo vingupayikika nayu limoza uchitiki mwaliŵi. Kumbi Pilato watingi wachitengi wuli venivi? Iyu wangulamula kuti aŵafyo malundi. Kuti munthu yo wapayikika watutengi, wajinyamuliyanga muchanya mwakugwiriskiya ntchitu malundi ngaki. Kweni asani wafyoleka malundi, watondekanga kuchita venivi, mwaviyo wafwanga liŵi. Asilikali anguza ndipu angufyo malundi nga vigaŵenga vo vingupayikika limoza ndi Yesu. Kweni pakuti Yesu angumusaniya kuti wafwa kali, angufyo cha malundi ngaki. Venivi vingufiska uchimi wa pa lemba la Sumu 34:20, wo ukamba kuti: “Wavikiliya viwanga vaki vosi, ndipu palivi chiwanga chinanga ntchimoza cho chafyoleka.”

Kuti asimikizi kuti Yesu wafwa nadi, msilikali yumoza wangumugwaza ndi mkondu mumbaŵala ndipu mkondu wenuwu unguchifika pafupi ndi mtima. Ndipu ‘nyengu yeniyo pangutuwa ndopa ndi maji.’ (Yohane 19:34) Venivi vingufiska uchimi unyaki wa m’malemba wakuti: “Yiwu azamulereska kwa munthu yo amugwaza.”—Zekariya 12:10.

Pa nyengu yo Yesu wabayikanga, penga so “munthu munyaki wakukhupuka” zina laki Yosefi waku Arimatiya. Munthu mwenuyu wenga yumoza mwa ŵanthu akuziŵika umampha wa mu Mphara Yikulu ya Milandu. (Mateyu 27:57) Iyu waziŵikanga kuti wenga “munthu wamampha kweniso murunji,” yo “walindizganga Ufumu waku Chiuta.” Yosefi wangukoliyana navu cha vo khoti lingugamuwa vakukwaskana ndi mulandu waku Yesu, chifukwa iyu wenga “wakusambira waku Yesu kweni wambula kuziŵika ku ŵanthu chifukwa cha kopa Ayuda.” (Luka 23:50; Mariko 15:43; Yohane 19:38) Yosefi wanguchita mantha cha ndipu wanguluta kwaku Pilato kuchipempha thupi laku Yesu. Pilato wangufumba mura wa asilikali asani Yesu wafwa nadi, ndipu iyu wanguzomera kuti Yesu wafwa. Mwaviyo, Pilato wanguzomereza kuti Yosefi wakato thupi laku Yesu.

Yosefi wangugula salu yakutowa kweniso yamampha ukongwa ndipu wanguluta kuchisisa thupi laku Yesu pachimiti. Iyu wangukulunga thupi lo musalu yeniyi kunozgeke kuti wakaliŵiki kumasanu. Nikodimu “yo wanguza kwaku Yesu ndi usiku pakwamba,” wangumuwovya kunozga thupi laku Yesu. (Yohane 19:39) Nikodimu wangupinga mule wakusazgana ndi aloye pafufupi makilogilamu 33. Thupi laku Yesu angulikulunga musalu zo anguzipaka vakununkhirisiya mwakukoliyana ndi mwambu wa Ayuda.

Yosefi wenga ndi muwunda pafupi ndi po angupayika Yesu ndipu ŵenga ŵechendaŵikemu munthu weyosi. Muwunda wenuwu, wenga wakuchita kujoba mujalawi ndipu thupi laku Yesu anguliŵika mwenimo. Pavuli paki, angukunkhuziyapu chimwa chikulu pakhomu la muwunda. Yiwu anguchita venivi mwaliŵi zuŵa la Sabata lechendayambi. Mariya wa ku Magadala ndi Mariya anyina aku Yakobe Mumana atenere kuti anguwovyaku kunozga thupi laku Yesu. Pavuli paki, anguwere kunyumba mwaliŵi “kuchinozga vakununkhirisiya ndipuso mafuta ngakununkhira,” kuti azipaki thupi laku Yesu asani zuŵa la Sabata lajumphapu.—Luka 23:56.

Mawa laki lo lenga Sabata, ŵara ŵa asembi kweniso Afarisi anguluta kwaku Pilato ndikukamba kuti: “Takumbuka kuti munthu waboza yuwa weche ndi umoyu wangukamba kuti, ‘Ndazamuyuskika asani pajumpha mazuŵa ngatatu.’ Sonu lamulani kuti masanu ngakavikiliriki mpaka pa zuŵa lachitatu kuti akusambira ŵaki aleki kuzimuba ndi kukambiya ŵanthu kuti, ‘Wakuyuskika ku nyifwa!’ Asani vingaŵa viyo, boza lachiŵi ili liŵengi lakofya ukongwa kuluska lakwamba.” Pilato wanguŵakambiya kuti: “Mungato asilikali. Lutani, mukangavikiliyi mo mungafiskiya.”—Mateyu 27:63-65.

Pa zuŵa la Sabata ndi mulenji ukongwa, Mariya wa ku Magadala, Mariya anyina aku Yakobe kweniso anthukazi anyaki angupinga vakununkhirisiya ndi kuluta kumuwunda kuti akanozgi thupi laku Yesu. Ŵe munthowa afumbananga kuti: “Ndiyani yo wakutituzgiyapu chimwa pakhomu la muwunda?” (Mariko 16:3) Kweni pa nyengu iyi, kunguchitika chidilirisi. Yiwu angusaniya kuti mungelu waku Chiuta watuzgapu chimwa chiya, asilikali wo ŵenga alonda pa muwunda atuwapu kweniso muwunda wenga mwazi!