Peturo ndi Yohane angufika mwaliŵi ku Yerusalemu kuti akanozgeke phwandu la Pasika. Pavuli paki, Yesu ndi akutumika anyaki 10 anguŵalondo. Mazulu lumwi lichisere, Yesu ndi akusambira ŵaki angusika mu Phiri la Maolivi. Lenili lenga zuŵa lakumaliya kuti Yesu wawoni lumwi ndipu wanguziliwona so wati wayuskika.

Pambula kuswera Yesu ndi akusambira ŵaki angufika mutawuni ya Yerusalemu, ndipu anguluta kunyumba yo atingi akachitiyengi phwandu la Pasika. Ŵati afika kunyumba yeniyi, anguluta muchipinda chamuchanya chikulu. Yiwu angusaniya kuti chakurya chanozgeka kali. Yesu wakhumbisiskanga kuti nyengu yeniyi yifiki, chifukwa wangukamba kuti: “Ndaja ndichikhumbisiska kurya Pasika uyu limoza ndi yimwi ndechendayambi kusuzgika.”—Luka 22:15.

Vyaka vinandi kuvuli, ŵanthu angwambisa mwambu wakuyendesa makapu nga vinyu ku ŵanthu wo ŵaza pa phwandu la Pasika. Sonu Yesu wati walonde yimoza mwa makapu ngenanga, wanguwonga ndipu wangukamba kuti: “Toni kapu iyi, weyosi wapaskiyi munyaki, chifukwa nditikukambiyani kuti kwamba sonu mpaka po Ufumu waku Chiuta waziya, ndazamumwapu so cha chakumwa chakutuliya ku mphereska.” (Luka 22:17, 18) Venivi vingulongo kuti nyifwa yaki yenga pafupi.

Achichita phwandu la Pasika, panguchitika chinthu chinyaki chachilendu. Yesu wangusoka, wanguzuwa malaya ngaki ngakubwalu ndipu wanguto thawulu. Pavuli paki wanguŵika maji mubeseni lo lenga pafupi. Kweni kanandi, mweneku wa nyumba ndiyu wawonesesanga kuti alendu wosi asamba maphazi ngawu. Ndipu kapolu watenere kuti ndiyu wagwiranga ntchitu yeniyi. (Luka 7:44) Pa phwandu lenili, pengavi mweneku wa nyumba, mwaviyo, Yesu ndiyu wangujipereka kuti wagwiri ntchitu yeniyi. Akutumika atingi agwirengi ntchitu yeniyi kweni palivi yo wangujipereka. Kumbi yiwu anguchita viyo chifukwa chakuti nyengu yinyaki angupindana kuti mura ndiyani? Kwali vinthu venga wuli, kweni yiwu anguchita soni ŵati awona Yesu wachiŵasambisa maphazi.

Yesu wati wafika po panguja Peturo kuti wamusambisi maphazi ngaki, Peturo wangukamba kuti: “Ini pe mundisambisengepu cha maphazi ngangu.” Yesu wangumumuka kuti: “Asani ndileka kusambisa maphazi ngaku, mbwenu te amoza cha.” Peturo wangumuka mwakukwaskika kuti: “Ambuya, mungandisambisanga maphazi pe cha, kweni mundisambisi so manja ndi mutu.” Iyu watenere kuti wanguzizwa ukongwa wati wavwa vo Yesu wangumuka kuti: “Munthu weyosi yo wasamba, wakhumbika ŵaka kusamba maphazi ngaki pe, pakuti liŵavu losi ndakutowa kali. Ndipu yimwi mwe akutowa, kweni ndi mosi cha.”—Yohane 13:8-10.

Yesu wangusambisa maphazi nga akutumika wosi 12, kusazgiyapu ngaku Yudasi wa ku Keriyoti. Iyu wati wamaliza kuŵasambisa maphazi, wanguvwala so malaya ngaki ngakubwalu ndipu wanguwere pathebulu. Pavuli paki, wangukamba kuti: “Kumbi muvwisa vo ndakuchitiyani? Muneneska kundidana kuti ‘Msambizi’ kweniso ‘Ambuya,’ chifukwa ndini nadi. Mwaviyo, asani ini Ambuya kweniso Msambizi ndasambisa maphazi nginu, yimwi namwi mutenere kusambisana maphazi. Chifukwa ndakupaskani chakuwoniyapu kuti nge mo ini ndakuchitiyani, namwi so muchitengi venivi. Nditikuneneskiyani kuti kapolu ndi mula cha kuluska mbuyaki, pamwenga munthu yo watumika ndi mula cha kuluska yo wamutuma. Asani muziŵa vinthu venivi ndi kuvichita, mujengi akukondwa.”—Yohane 13:12-17.

Yapa Yesu wangusambiza akusambira ŵaki jalidu lakukhumbika ukongwa la kujiyuyuwa. Mwaviyo, akusambira aku Yesu akhumbika cha kuja ndi mtima wakukhumba malu ngapachanya pakuŵanaŵana kuti yiwu mbakukhumbika ukongwa kuphara anyawu kweniso kuti anyawu aŵateŵetiyengi. Yiwu atenere kulondo chakuwoniyapu chaku Yesu. Ivi ving’anamuwa kuti asambisengi maphazi nga ŵanthu cha, kweni atenere kuja ndi mtima wakukhumbisiska kuteŵete anyawu mwakujiyuyuwa ndipuso mwambula kwanjiya.

Ndi mazulu ngenanga, Yesu wangusambisa maphazi nga akutumika ŵaki kuti waŵasambizi jalidu la kujiyuyuwa. Viwoneka kuti ŵati amaliza kurya chakurya cha Pasika, Yesu wangukamba mazu nga uchimi ngo Davidi wangukamba. Iyu wanguti: “Munthu yo ndajanga nayu mwachimangu, yo ndamugomezganga, yo waryanga chiŵandi changu, wandisoske chiphundulu chaki.” Pavuli paki, Yesu wangukamba kuti: “Yumoza waku yimwi wandiperekengi.”—Sumu 41:9; Yohane 13:18, 21.

Akutumika angwamba kulereskana ndipu weyosi wangufumba kuti: “Ambuya, kumbi ndini?” Yudasi wa ku Keriyoti nayu wangufumba so viyo. Peturo wangukambiya Yohane yo wanguja pafupi ndi Yesu kuti wamufumbi kuti ndiyani yo wakhumba kumupereka. Mwaviyo, Yohane wangundere pafupi ndi Yesu ndipu wangumufumba kuti: “Ambuya, kumbi ndiyani?”—Mateyu 26:22; Yohane 13:25.

Yesu wangumuka kuti: “Ndi mweniyo ndimupaskengi chibanthu cha chiŵandi cho ndibwitengi.” Yesu wangubwita chiŵandi mumbali yo yenga pathebulu ndi kupaska Yudasi ndipu wangukamba kuti: “Mwana wa munthu walutengi nge mo vikulembeke vakukwaskana ndi iyu, kweni soka munthu yo Mwana wa munthu waperekeka kuporote mwaku iyu! Vatingi viŵengi umampha asani munthu yo wanguleka kuwaku.” (Yohane 13:26; Mateyu 26:24) Pavuli paki, maŵanaŵanu ngaheni ngaku Satana ngangusere mumtima waku Yudasi. Yudasi wanguchita kali vinthu vachinyengu ndipu pa nyengu iyi, wangujipereka kuti wachiti vo Dyaboli wakhumbanga. Ivi vingumuchitiska kuti waje “mwana wachitayiku.”—Yohane 6:64, 70; 12:4; 17:12.

Yesu wangukambiya Yudasi kuti: “Cho uchita, chita mwaliŵiliŵi.” Chifukwa chakuti Yudasi ndiyu wasunganga bokosi la ndalama, akutumika anyaki aŵanaŵananga kuti Yesu watimukambiya kuti: “‘Kaguli vinthu vo vikhumbika pa phwandu,’ pamwenga watimukambiya kuti wakapereki kanthu kanyaki kwa akavu.” (Yohane 13:27-30) Kweni venga viyo cha. Yudasi wanguluta kuchipereka Yesu.

Yudasi wati waluta, Yesu wangwambisa mwambu unyaki wasonu. Iyu wanguto chiŵandi, wangupereka pempheru la kuwonga, wangumenya ndipu wangupaska akutumika ŵaki kuti ŵaryi. Pavuli paki, wangukamba kuti: “Chiŵandi ichi chimiya liŵavu langu lo liperekekengi chifukwa chaku yimwi. Lutirizgani kuchita venivi pakundikumbuka.” (Luka 22:19) Yiwu anguyendesa chiŵandi ndipu akutumika angurya.

Pavuli paki, Yesu wanguto kapu ya vinyu, wangupereka pempheru la kuwonga ndipu wangupaska akutumika ŵaki. Weyosi wangumwa, ndipu Yesu wangukamba kuti: “Kapu iyi yimiya phanganu lifya lo lifiskikengi chifukwa cha ndopa zangu, zo zidirikengi chifukwa chaku yimwi.”—Luka 22:20.

Yapa, Yesu wangwambisa mwambu wakukumbukiya nyifwa yaki kuti akusambira ŵaki achitengi chaka chechosi pa zuŵa la Nisani 14. Mwambu uwu utitikumbusa vo Yesu ndi Awisi akuchita kuti ŵanthu wo ŵe ndi chivwanu awomboleki ku ubudi ndi nyifwa. Mwambu wenuwu ngwakukhumbika ukongwa kuphara phwandu la Pasika lo Ayuda achitanga, chifukwa ulongo kuti ŵanthu wo ŵe ndi chivwanu azamuwomboleka nadi.

Yesu wangukamba kuti ndopa zaki “zidirikengi chifukwa cha ŵanthu anandi kuti agowokereki maubudi ngawu.” Anyaki mwa ŵanthu wo agowokereka mbakutumika ŵaki akugomezgeka kweniso akusambira anyaki. Yiwu ndiwu amulamuliya nayu limoza mu Ufumu wa Awisi.—Mateyu 26:28, 29.

Ndi mazulu, zuŵa lakumaliya lo Yesu wenga limoza ndi akutumika ŵaki, wanguŵasambisa maphazi ngawu kuti waŵasambizi jalidu lakukhumbika ukongwa la kujiyuyuwa. Ntchifukwa wuli Yesu wanguchita venivi? Iyu wanguchita viyo chifukwa chakuti ŵenga ndi suzgu linyaki. Chinanga kuti ŵenga amuyanjanga ukongwa Chiuta, kweni afipanga mtima kuti mura ndiyani pakati pawu. (Mariko 9:33, 34; 10:35-37) Suzgu ili linguwoneka so mazulu pa zuŵa lenili.

Akutumika “angwamba so kususkana ukongwa kuti mura ukongwa ndiyani pakati pawu.” (Luka 22:24) Yesu watenere kuti wanguguŵa ukongwa kuwona akutumika ŵaki achipindana so za nkhani yeniyi. Kumbi iyu wanguchitanji wati wawona venivi?

M’malu mwakuŵakalipiya chifukwa cha jalidu lawu, Yesu wanguzizipizga ndipu wanguŵakambiya kuti: “Mafumu nga charu ichi ngawusa pa ŵanthu ŵawu ndipu wo ŵe ndi mazaza paku yiwu, aziŵika kuti akovya ŵanthu. Kweni yimwi mungachitanga viyo cha. . . . Kumbi ndiyani yo ndi mura, yo waturya pamwenga yo wateŵete?” Pavuli paki, Yesu wanguŵakumbusa chakuwoniyapu chamampha cho iyu waŵalongonga nyengu zosi. Iyu wanguti: “Kweni ini nde nge mteŵeti pakati pinu.”—Luka 22:25-27.

Chinanga kuti akutumika anangisanga, kweni angulongo kuti ŵenga akugomezgeka chifukwa angulutirizga kwenda ndi Yesu pa nyengu yo wakumananga ndi masuzgu ngakupambanapambana. Mwaviyo, iyu wangukamba kuti: “Ndichita namwi phanganu la ufumu, nge mo Ada achitiya nani phanganu la ufumu.” (Luka 22:29) Akutumika ŵenaŵa angulongo kuti ŵenga akusambira akugomezgeka aku Yesu. Mwaviyo, iyu wanguŵasimikiziya kuti amulamuliya nayu limoza mu Ufumu waki chifukwa cha phanganu lo wangupangana nawu.

Chinanga kuti akutumika ŵenga ndi mwaŵi wakuchilamuliya limoza ndi Yesu, kweni yiwu ŵenga ŵeche akubuda, ndipu anangisanga. Yesu wanguŵakambiya kuti: “Satana wakhumba kuti wakupepeteni nge tirigu.” (Luka 22:31) Iyu wanguŵatcheŵesa so kuti: “Mosi muguŵengi chifukwa cha vo vindichitikiyengi usiku wunu, pakuti malemba ngakamba kuti: ‘Ndazamubaya mliska, ndipu mbereri za mu mskambu zazamumbininika.’”—Mateyu 26:31; Zekariya 13:7.

Kweni Peturo wangumuka mwakusimikiza kuti: “Chinanga kuti anyaki wosi yaŵa angaguŵa chifukwa cha vo vikuchitikiyeningi, ini ndazamuguŵapu cha!” (Mateyu 26:33) Yesu wangukambiya Peturo kuti usiku weniwo tambala wechendakokoliki, Peturo wamukanengi katatu. Yesu wangukamba so kuti: “Ndakupemphere mwakuŵeyere kuti chivwanu chaku chileki kumala ndipu asani yiwi waziwerere, uzichiski abali ŵaku.” (Luka 22:32) Kweni Peturo wangumuka mwachiganga kuti: “Nde wakunozgeka chinanga nkhufwiya namwi limoza, ndazakukukananipu cha.” (Mateyu 26:35) Akutumika anyaki nawu angukamba so viyo.

Yesu wangukambiya akusambira ŵaki kuti: “Ndijengi namwi kwa kanyengu kamanavi. Mwazakundipenjapenja, ndipu nge mo ndingukambiya Ayuda kuti, ‘Ko ini ndiluta, mungazaku cha,’ ndikambiya so yimwi sonu.” Iyu wanguŵakamba so kuti: “Nditikupaskani dangu lasonu, kuti muyanjanengi. Nge mo ini ndakuyanjiyani, yimwi namwi muyanjanengi. Pa chifukwa chenichi, ŵanthu wosi azamuziŵa kuti ndimwi akusambira ŵangu, asani mwaŵeni mutanjana.”—Yohane 13:33-35.

Yesu wati wakamba kuti wajengi nawu kwa kanyengu kamanavi, Peturo wangufumba kuti: “Ambuya, muluta pani?” Yesu wangumuka kuti: “Ko ndiluta ungandilondo cha pasonu panu, kweni undilondongi pavuli paki.” Peturo wanguzizwa ukongwa ndipu wangukamba kuti: “Ambuya, ntchifukwa wuli mukamba kuti ndingakulondoni cha sonu? Ndiperekengi umoyu wangu chifukwa chaku yimwi.”—Yohane 13:36, 37.

Pavuli paki, Yesu wanguŵakumbusa vo vinguchitika pa nyengu yo wanguŵatuma kuti akapharazgi ku Galileya. Pa nyengu yeniyo, iyu wanguŵakambiya kuti angapinganga vikwama vandalama cha pamwenga chakurya. (Mateyu 10:5, 9, 10) Iyu wanguŵafumba kuti: “Kumbi chilipu cho chakusoŵaningi?” Yiwu angumuka kuti: “Awa!” Kumbi sonu yiwu akhumbikanga kuchita wuli? Yesu wanguŵapaska ulongozgi wakuti: “Weyosi yo we ndi chikwama chandalama wapingi, yo we ndi thumba lachakurya nayu so viyo, ndipu yo walivi lipanga wagulisi laya laki lakubwalu kuti wakaguli. Chifukwa nditikukambiyani kuti vo vikulembeka vitenere kufiskika mwaku ini vakuti, ‘Angumuwona nge yumoza wa ŵanthu ambula kuvwiya marangu.’ Chifukwa mazu ngenanga ngakukwaskana ndi ini ngafiskika.”—Luka 22:35-37.

Yapa, Yesu wakambanga nyengu yo iyu watingi wapayikikengi pachimiti chakutombozgekiyapu pamoza ndi ŵanthu akuchita vinthu viheni pamwenga kuti ŵanthu ambula kuvwiya marangu. Pavuli paki, akusambira ŵaki atingi atombozgekengi ukongwa. Yiwu awonanga kuti ŵenga akunozgeka, ndipu angukamba kuti: “Ambuya, awonani! te ndi malipanga ngaŵi.” Iyu wanguŵamuka kuti: “Mbwenu ngakukwana.” (Luka 22:38) Chifukwa chakuti yiwu angumuka kuti ŵenga ndi malipanga ngaŵi, Yesu wangusaniriyapu mwaŵi wakuŵasambiza fundu yinyaki yakukhumbika ukongwa.

Mwambu wa chakurya chamazulu wati wamala, Yesu wenga mbwenu muchipinda chamuchanya ndi akusambira ŵaki. Iyu wanguŵakambiya kuti: “Mitima yinu yingasuzgikanga cha. Gomezgani Chiuta ndipuso gomezgani ini.”—Yohane 13:36; 14:1.

Yesu wanguchiska akutumika ŵaki akugomezgeka kuti angazidandawulanga cha asani iyu waluta. Iyu wanguŵakambiya kuti: “Munyumba ya Ada mwe malu nganandi ngakujamu. . . . Asani ndaluta kuchikunozgiyani malu, ndizengi so kuzikutoliyani kwidu, kuti ko kwe ini, namwi mukaje kweniko.” Kweni akutumika anguziŵa cha kuti iyu wang’anamuwanga kuti waluta kuchanya. Tomasi wangumufumba kuti: “Ambuya, ko muluta tiziŵaku cha, sonu tingayiziŵa wuli nthowa?”—Yohane 14:2-5.

Yesu wangumuka kuti: “Ini ndini nthowa, uneneska ndi umoyu.” Yapa, iyu wang’anamuwanga kuti munthu wangasere munyumba yakuchanya ya Ada ŵaki asani watimugomezga, wagomezga vo wasambizanga kweniso walondo vo iyu wachitanga pa umoyu waki. Iyu wangukamba kuti: “Palivi munthu yo watuza kwa Ada kwambula kuziya mwaku ini.”—Yohane 14:6.

Filipu yo wavwisiyanga mwakuphwere Yesu wachilongoro, wangupempha kuti: “Ambuya, tilongoni Ada, ndipu tikhorwengi.” Viwoneka kuti Filipu wakhumbanga kuwona Chiuta muchiwona nge mo vinguchitikiya kwaku Mozesi, Eliya ndi Yesaya. Kweni akutumika ŵenaŵa akhumbikanga kuchita kuwona chiwona cha chifukwa Yesu wangukamba kuti: “Chinanga kuti ndaja namwi nyengu yosi iyi mwaŵanthu yimwi, Filipu, kumbi wechendandiziŵi mbwenu? Munthu weyosi yo wawona ini, wawona so Ada.” Yesu wenga ndi mijalidu yakuyanana ndi yo Ada ŵaki ŵe nayu. Mwaviyo, ŵanthu wo ajanga ndi Yesu kweniso kuwona vo iyu wachitanga, ajanga nge kuti awona Ada ŵaki. Chinanga kuti venga viyo, Ada mbara kuluska Mwana. Ndichu chifukwa chaki Yesu wangukamba kuti: “Vinthu vo nditikukambiyani, nditivikamba pakundija cha.” (Yohane 14:8-10) Yapa akutumika atenere kuti anguziŵa kuti vosi vo Yesu wasambizanga vatuliyanga kwa Ada ŵaki.

Akutumika angumuwona Yesu wachichita vakuziziswa kweniso amuvwanga wachipharazga uthenga wamampha wa Ufumu waku Chiuta. Sonu wanguŵakambiya kuti: “Munthu weyosi yo wagomezga ini, wazamuchita so ntchitu zo ini ndichita ndipu wazamuchita ntchitu zikulu kuluska zenizi.” (Yohane 14:12) Yapa, Yesu wang’anamuwanga kuti yiwu azamuchita vakuziziswa kuphara vo iyu wanguchita cha. Kweni wang’anamuwanga kuti yiwu azamupharazga kwa nyengu yitali, muvigaŵa vakutali kweniso azamupharazgiya ŵanthu anandi.

Pa nyengu yo Yesu walutanga kuchanya, wanguŵaleka ŵaka cha akusambira ŵaki. Iyu wanguŵalayizga kuti: “Chechosi cho mungapempha mu zina langu, ndazamuchita.” Iyu wanguŵakambiya so kuti: “Ndazamupempha Ada, ndipu azakukupaskani wakukuwovyani munyaki, kuti waje namwi mpaka muyaya.” (Yohane 14:14, 16, 17) Yesu wanguŵalayizga kuti wazakuŵapaska mzimu wakupaturika kuti uziŵawovyengi, ndipu venivi vinguchitika pa zuŵa la Pentekositi.

Yesu wangukamba kuti: “Kwaja kanyengu kamanavi, charu chindiwonengi so cha, kweni yimwi mundiwonengi, chifukwa chakuti nde ndi umoyu, namwi mujengi ndi umoyu.” (Yohane 14:19) Pakukamba mazu ngenanga, Yesu wang’anamuwanga kuti asani waziyuskika, akusambira ŵaki azakumuwona, kweniso kunthazi wazakuŵayuska kuti akaje nayu limoza kuchanya.

Pavuli paki, Yesu wanguŵakambiya fundu yinyaki yambula kusuzga kuvwisa. Iyu wanguti: “Munthu weyosi yo we ndi marangu ngangu ndipu watingasunga, watindiyanja. Kweniso weyosi yo watindiyanja, Ada azakumuyanja, ndipu ndazakumuyanja ndipuso ndazakujilongo pakweru kwaku iyu.” Yesu wati wakamba mazu ngenanga, wakutumika Yudasi yo waziŵikanga so kuti Tadeyu wangufumba kuti: “Ambuya ntchinthu wuli cho chachitika po mukhumba kujilongo pakweru kwaku isi kweni kucharu cha?” Yesu wangumumuka kuti: “Munthu weyosi yo watindanja wasungengi mazu ngangu, ndipu Ada nawu amuyanjengi . . . Munthu weyosi yo waleka kundiyanja, wasunga cha mazu ngangu.” (Yohane 14:21-24) Mwakupambana ndi akusambira ŵaki, ŵanthu mucharu ichi aziŵa cha kuti Yesu ndi nthowa, uneneska ndi umoyu.

Kumbi akusambira atingi akumbukengi wuli vinthu vosi vo Yesu wanguŵasambiza? Yesu wangukamba kuti: “Wakukuwovyani mweniyo ndi mzimu wakupaturika, wo Ada azamutumiza mu zina langu, mweniyo ndiyu wazakukusambizani vinthu vosi ndi kukukumbusani vinthu vosi vo ndakukambiyani.” Mazu ngenanga ngenga ngakuchiska ukongwa kwa akutumika ŵenaŵa chifukwa angumuwonapu kali Yesu wachichita vakuziziswa mwakuwovyeka ndi mzimu wakupaturika. Yesu wangukamba so kuti: “Nditikusiliyani chimangu ndipuso nditikupaskani chimangu changu. . . . Mitima yinu yingasuzgikanga cha ndipuso yingakhwinyatanga cha chifukwa cha mantha.” (Yohane 14:26, 27) Mwaviyo, akusambira ŵenaŵa akhumbikanga cha kudandawula chifukwa Yesu wanguŵalayizga kuti Ada ŵaki azakuŵalongozga kweniso kuŵavikiliya.

Akusambira ŵenaŵa, anguja kamanavi kuwona ukaboni wakuti Chiuta wazakuŵavikiliya. Yesu wangukamba kuti: “Wakuwusa wa charu watuza, kweni we ndi nthazi cha paku ini.” (Yohane 14:30) Dyaboli wangukwanisa kusere mwaku Yudasi ndi kwamba kumulamuliya. Kweni Satana watingi wafiskengi cha kutimbanyizga maŵanaŵanu ngaku Yesu kuti wachiti vinthu vakususkana ndi Chiuta chifukwa Yesu wengavi ubudi. Kweniso, watingi wachitisengi Yesu kuti waje mumuwunda mpaka muyaya cha. Ntchifukwa wuli tikamba viyo? Yesu wangukamba kuti: “Ndichitengi nge mo Ada akundilamuliya.” Yesu wagomezganga kuti Ada ŵaki azakumuyuska.—Yohane 14:31.

Yesu wanguchiska akutumika ŵaki akugomezgeka, ndipu wangulongoro nawu nge mabwezi ngaki nga pa mtima. Nyengu iyi wenga usiku ukongwa ndipu 12 koloku ya usiku yitenere kuti yingujumpha. Pavuli paki, Yesu wangukambiya akutumika ŵaki ntharika yakuchiska ukongwa.

Iyu wangwamba kukamba kuti: “Ini ndini mphereska chayiyu ndipu Ada ndiwu alimi.” (Yohane 15:1) Ntharika yeniyi, yiyanana waka ndi vo vingukambika vyaka vinandi kuvuli, vakukwaskana ndi mtundu wa Ayisirayeli wo waziŵikanga nge chimiti cha mphereska chaku Yehova. (Yeremiya 2:21; Hoseya 10:1, 2) Kweni pa nyengu iyi, Yehova wanguwukana mtundu wenuwu. (Mateyu 23:37, 38) Mwaviyo, Yesu wangukamba fundu yinyaki yasonu mu ntharika yaki. Fundu iyi yenga yakuti, iyu ndiyu chimiti cha mphereska cho Awisi angulima kutuliya mu chaka cha 29 C.E., pa nyengu yo wangusankhika ndi mzimu wakupaturika. Kweni vo Yesu wangukamba vilongo kuti chimiti cha mphereska chenichi chamiyanga iyu pe cha chifukwa wanguti:

“[Ada] atuzgamu mphanda yeyosi mwaku ini yo yileka kupasa vipasu ndipu atowesa yeyosi yo yipasa vipasu, kuti yipasi vipasu vinandi. . . . Mwakuyanana ŵaka, yimwi namwi mungapasa cha vipasu kwambula kulutirizga kukoliyana ndi ini. Ini ndini chimiti cha mphereska ndipu yimwi ndimwi mphanda.”—Yohane 15:2-5.

Yesu wangulayizga akusambira ŵaki akugomezgeka kuti asani iyu waluta kuchanya, wazakuŵatumiziya mzimu wakupaturika kuti uziŵawovyengi. Pati pajumpha mazuŵa 51, akutumika aku Yesu kweniso ŵanthu anyaki angulonde mzimu wakupaturika, ndipu anguja mphanda za chimiti cha mphereska. “Mphanda” zosi zakhumbikanga kukoliyana ndi Yesu. Ntchifukwa wuli zakhumbikanga kuchita viyo?

Iyu wangukamba kuti: “Weyosi yo walutirizga kukoliyana ndi ini ndipu ini ndikoliyana nayu, wapasengi vipasu vinandi, chifukwa kwambula ini palivi cho mungachita.” Mwaviyo, akusambira akugomezgeka aku Yesu wo ŵenga nge “mphanda,” atingi apasengi vipasu vinandi asani aja ndi mijalidu yaku Yesu, apharazga vakukwaskana ndi Ufumu waku Chiuta ndipuso apanga akusambira anandi. Kumbi ntchinthu wuli cho chatingi chichitikengi asani munthu munyaki waleka kukoliyana ndi Yesu kweniso waleka kupasa vipasu? Yesu wangukamba kuti: “Asani munthu waleka kukoliyana ndi ini, watayika kubwalu.” Iyu wangukamba so kuti: “Asani mulutirizga kukoliyana ndi ini ndipu mazu ngangu ngalutirizga kuja mwaku yimwi, mungapempha chechosi cho mukhumba ndipu chazakukuchitikiyani.”—Yohane 15:5-7.

Pavuli paki, Yesu wanguwerezapu so fundu yinyaki yo wanguyikambapu kaŵi kuvuli. Fundu yeniyi njakukwaskana ndi kusunga marangu. (Yohane 14:15, 21) Iyu wangukamba vinthu vo vatingi viwovyengi akusambira ŵaki kuziŵa asani alondonga nadi marangu ngaki. Iyu wanguti: “Asani musunga marangu ngangu, mulutirizgengi kuchita vinthu vo vingawovya kuti ndikuyanjeningi, nge mo ini nani ndasungiya marangu nga Ada ndi kulutirizga kuchita vinthu vo vitovya kuti andiyanjengi.” Kweni munthu yo watanja Yehova Chiuta ndi Mwana waki, wakhumbika kuchita so vinthu vinyaki. Yesu wangukamba kuti: “Ili ndi dangu langu, kuti muyanjanengi nge mo ini ndakuyanjiyani. Palivi munthu yo we ndi chanju chikulu kuluska ichi, kuti munthu wapereki umoyu waki mumalu mwa anyaki. Yimwi mwe anyangu asani muchita vo ndakulamulani.”—Yohane 15:10-14.

Pati pajumpha maora ngamanavi, Yesu wangupereka umoyu waki m’malu mwa ŵanthu wosi wo atimugomezga. Venivi vingulongo kuti watiŵayanja ukongwa. Vo iyu wanguchita vinguwovya akusambira ŵaki kuti nawu ayanjengi ukongwa anyawu mpaka kuzomereza kuŵafwiya. Chanju chenichi chatingi chiwovyengi kuti ŵanthu aŵaziŵi nge mo Yesu wangukambiya kuti: “Pa chifukwa chenichi, ŵanthu wosi azamuziŵa kuti ndimwi akusambira ŵangu, asani mwaŵeni mutanjana.”—Yohane 13:35.

Akutumika atenere kuti anguvwisa chifukwa cho Yesu wangukambiya kuti “anyangu.” Iyu wanguti: “Ndakudanani kuti anyangu, chifukwa ndakukambiyani vinthu vosi vo ndikuvwa kutuliya kwa Ada.” Akutumika ŵenga ndi mwaŵi wapade ukongwa wakuja pa ubwezi ndi Yesu kweniso kuziŵa vo Awisi angumukambiya. Kweni kuti yiwu aje pa ubwezi ndi Yesu, akhumbikanga ‘kulutirizga kupasa vipasu.’ Pavuli paki, Yesu wanguŵakambiya vo vatingi vichitikengi asani yiwu angulutirizga kupasa vipasu. Iyu wanguti: “Chechosi cho mungapempha kwa Ada mu zina langu, yiwu [akupaskeningi].”—Yohane 15:15, 16.

Akusambira ŵenaŵa wo ŵenga nge “mphanda,” akhumbikanga kulutirizga kwanjana ukongwa. Venivi vatingi viŵawovyengi kukunthiyapu masuzgu ngo atingi akumanengi nangu pambula kuswera. Yesu wanguŵakambiya kuti charu chiŵatinkhengi. Kweni wanguŵachiska so kuti: “Asani charu chitikutinkhani, ziŵani kuti chingwamba kutinkha ini chechendatinkhi yimwi. Asani mwenga a charu, charu chatingi chikuyanjeningi chifukwa mwatingi muŵengi ŵaki. Pakuti sonu mwe a charu cha . . . pa chifukwa chenichi, charu chitikutinkhani.”—Yohane 15:18, 19.

Yesu wangukamba chifukwa chinyaki cho charu chatingi chiŵatinkhiyengi. Iyu wangukamba kuti: “Azakukuchitiyani vosi venivi chifukwa cha zina langu, pakuti atimuziŵa cha Yo wakundituma.” Yesu wangukamba kuti vinthu vakuziziswa vo iyu wachitanga vinguchitiska kuti ŵanthu wo amutinkhanga aje ndi mulandu pamasu paku Chiuta. Tikamba viyo chifukwa iyu wanguti: “Asani ndinguleka kuchita ntchitu pakati pawu zo palivi munthu munyaki yo wakuchitapu, atingi aŵengevi ubudi. Kweni andiwona, anditinkha ndipuso atinkha Ada.” Vo ŵanthu ŵenaŵa achitanga pakutinkha Yesu kwenga kufiska uchimi.—Yohane 15:21, 24, 25; Sumu 35:19; 69:4.

Yesu wangulayizga so kuti wazamutumiza mzimu wakupaturika kuti uziwovyengi akusambira ŵaki. Mzimu wenuwu wo ngwanthazi ukongwa, utovya akusambira wosi aku Yesu ‘kuchitiya ukaboni’ ko kung’anamuwa kupasa vipasu.—Yohane 15:27.

Yesu ndi akutumika ŵaki angunozgeka kuti atuwi muchipinda chamuchanya cho aryiyangamu chakurya cha Pasika. Kweni ŵechendatuwi, Yesu wanguŵapaska so ulongozgi unyaki. Iyu wanguti: “Ndakukambiyani vinthu venivi kuti mungaziguŵanga cha.” Ntchifukwa wuli wanguŵapaska ulongozgi wenuwu? Iyu wanguŵakambiya kuti: “Ŵanthu azakukusezgani musinagogi. Kukamba uneneska, nyengu yituza yeniyo weyosi yo wazakukubayani wazamuŵanaŵana kuti wachita uteŵeti wakupaturika kwaku Chiuta.”—Yohane 16:1, 2.

Akutumika atenere kuti angusuzgika maŵanaŵanu ukongwa ŵati ŵavwa venivi. Chinanga kuti Yesu wanguŵakambiya kali kuti charu chiŵatinkhengi, kweni wanguŵakambiyapu cha kuti azamubayika. Ntchifukwa wuli wanguleka kuŵakambiya? Iyu wanguti: “Pakwamba ndingukukambiyani cha vinthu venivi, chifukwa chakuti ndenga namwi.” (Yohane 16:4) Mwaviyo, Yesu wanguŵakambiya venivi wechendaluti ndi chilatu chakuti waŵanozekereski maŵanaŵanu. Venivi vatingi viziŵawovyengi kuti azileki kuguŵa.

Yesu wangulutirizga kukamba kuti: “Sonu ndiluta kwaku Yo wakundituma, ndipu palivi yumoza waku yimwi yo watindifumba kuti, ‘Muluta pani?’” Chakumazulu zuŵa lenili, akutumika angufumba Yesu ko walutanga. (Yohane 13:36; 14:5; 16:5) Kweni yiwu ŵati ŵavwa kuti azamutombozgeka anguchita mantha ukongwa ndipu angujivwiya chitima. Mwaviyo, yiwu angutondeka kumufumba vakukwaskana ndi unkhankhu wo iyu walindizganga, kweniso mo unkhankhu wenuwu watingi uwovyiyengi ŵanthu wo asopa Chiuta mwakugomezgeka. Yesu wangukamba kuti: “Pakuti ndakukambiyani vinthu venivi, mitima yinu yazaza ndi chitima.”—Yohane 16:6.

Pavuli paki, Yesu wangukonkhoska kuti: “Ini ndiluta ndipu yimwi ndimwi muyanduwengi. Chifukwa asani ndaleka kuluta, wakukuwovyani wazengi cha. Kweni asani ndaluta, ndakumutumiza kwaku yimwi.” (Yohane 16:7) Kuti akusambira aku Yesu alonde mzimu wakupaturika, pakhumbikanga kuti Yesu wafwi, wayuskiki ndipu pavuli paki waluti kuchanya. Ndipu we kuchanya kweniko, Yesu watingi watumizengi mzimu wakupaturika wo watingi uwovyengi ŵanthu ŵaki wosi pacharu chapasi.

Mzimu wakupaturika “wazakukupaskani ukaboni wakuvwika umampha wakukwaskana ndi ubudi, urunji ndipuso cheruzgu.” (Yohane 16:8) Mzimu wenuwu ungupereka ukaboni wakulongo kuti ŵanthu angumugomezga cha Mwana waku Chiuta. Yesu wati waluta kuchanya vingulongo kuti iyu wenga murunji kweniso vingulongo chifukwa cho Satana, yo ‘wawusa charu,’ wakhumbikiya kuyeruzgika.—Yohane 16:11.

Yesu wangulutirizga kuti: “Ndeche ndi vinthu vinandi vakuti ndikukambiyeni, kweni mungavisunga cha pasonu panu.” Yesu wati watumiza mzimu wakupaturika, unguwovya akusambira ŵenaŵa kuti avwisi “uneneska wosi.” Mwakuti kwambiya nyengu yeniyo, vo achitanga kweniso kulongoro vakoliyananga ndi uneneska wenuwu.—Yohane 16:12, 13.

Kweni pavuli paki, akutumika anguzizwa ukongwa ndi vo Yesu wangukamba. Iyu wanguti: “Mu kanyengu kamanavi mundiwonengi so cha, ndipuso mu kanyengu kamanavi mundiwonengi.” Yiwu angwamba kufumbana vo Yesu wang’anamuwanga. Yesu wati waziŵa venivi, wanguŵakambiya kuti: “Nditikuneneskiyani kuti mwazamuliya ndi kutenje, kweni charu chazamukondwa. Yimwi mwazamuchita chitima, kweni chitima chinu chazamusambusika likondwa.” (Yohane 16:16, 20) Yesu wati wabayika mawa laki ndi msana, alongozgi achisopa angukondwa ukongwa kweni akusambira aku Yesu ŵenga ndi chitima. Kweni Yesu wati wayuskika, akusambira ŵaki anguleka kuchita chitima ndipu angwamba kukondwa. Yiwu angukondwa so ukongwa Yesu wati waŵatumiziya mzimu wakupaturika waku Chiuta.

Yesu wanguyeruzgiya vo akutumika ŵaki alindizganga kukumana navu ndi vo vichitikiya munthukazi yo waja kamanavi kubala. Iyu wangukamba kuti: “Munthukazi wachibala watuvwa urwirwi chifukwa chakuti nyengu yaki yafika, kweni asani wabala mwana, watingakumbuka so cha masuzgu ngo wenga nangu chifukwa cha likondwa kuti munthu wawaku kucharu.” Pavuli paki, Yesu wanguchiska akutumika ŵaki kuti: “Yimwi namwi, sonu panu mwe ndi chitima, kweni ndizengi so kuzikuwonani, mitima yinu yazamuja ndi likondwa ndipu palivi yo wazakukulondani likondwa linu.”—Yohane 16:21, 22.

Kufika pa nyengu iyi, akutumika ŵenga ŵechendapemphepu chechosi mu zina laku Yesu. Mwaviyo, Yesu wanguŵakambiya kuti: “Mu zuŵa lenilo, mwazamupempha Ada mu zina langu.” Ntchifukwa wuli yiwu akhumbikanga kuchita viyo? Yiwu akhumbikanga kupempha mu zina laku Yesu chifukwa chakuti Ada atingi alekengi kuŵamuka cha. Tikamba viyo chifukwa Yesu wangukamba kuti: “Ada atikuyanjani ukongwa chifukwa chakuti mutindiyanja ukongwa . . . nge wakumiya Chiuta.”—Yohane 16:26, 27.

Vo Yesu wangukambiya akutumika vinguŵachiska ukongwa, mwakuti angukamba kuti: “Mwaviyo, tagomezga kuti mukutuliya kwaku Chiuta.” Kweni akutumika ŵenaŵa anguja kamanavi kuti ayeseki. Yesu wanguŵakambiya vo atingi akumanengi navu pambula kuswera kuti: “Awonani! Nyengu yituza, ndipu yafika kali, yo mosi mumbininikengi ndipu weyosi wazamuluta kunyumba kwaki.” Kweni wanguŵasimikiziya kuti: “Ndakukambiyani venivi kuti kuporote mwaku ini muŵi ndi chimangu. Mukumanengi ndi masuzgu mucharu, kweni khwimani mtima! Ini ndachithereska charu.” (Yohane 16:30-33) Ivi ving’anamuwa kuti Yesu watingi waŵalekengi kwambula kuŵawovya cha. Iyu waziŵanga kuti akutumika athereskengi charu nge mo iyu wanguchitiya. Yiwu atingi achitengi venivi asani alutirizga kuchita khumbu laku Chiuta mwakugomezgeka, pa nyengu yo ayeseka ndi Satana kweniso charu ichi.

Yesu wati waja kamanavi kuluta kuchanya, wangunozgekeresa maŵanaŵanu nga akutumika ŵaki. Iyu wanguchita ivi chifukwa chakuti waŵayanjanga ukongwa. Pavuli paki, wangulereska kuchanya, ndipu wangwamba kupemphera kwa Awisi kuti: “Kankhuskani mwana winu, kuti mwana winu wakukankhuskeni, nge mo mwamupaskiya mazaza pa ŵanthu wosi, kuti wapereki umoyu wamuyaya ku ŵanthu wosi wo yimwi mwamupaska.”—Yohane 17:1, 2.

Vo Yesu wangukamba vingulongore limu kuti iyu wawonanga kuti kukankhuska Chiuta ndi nkhani yakukhumbika ukongwa. Kweni vakuchiska ukongwa kuti Yesu wangukamba so nkhani yakukwaskana ndi umoyu wamuyaya. Pakuti Yesu wakupaskika “mazaza pa ŵanthu wosi,” ŵanthu ŵe ndi mwaŵi wakuzilonde vitumbiku chifukwa cha sembi yo iyu wakupereka. Kweni mbanthu amanavi wo azamulonde vitumbiku venivi. Ntchifukwa wuli tikamba viyo? Yesu wazamupereka vitumbiku ku ŵanthu ŵija wo achita vo iyu wangukamba. Iyu wanguti: “Azamusaniya umoyu wamuyaya asani aziŵa yimwi Chiuta yija wauneneska, ndi Yesu Khristu yo mukutuma.”—Yohane 17:3.

Kuti munthu wazisaniyi umoyu wamuyaya, wakhumbika kuziŵa Chiuta ndi Mwana waki kweniso kuja nawu pa ubwezi wakukho. Watenere kuwona vinthu nge mo yiwu ativiwone. Kweniso, iyu watenere kulongo mijalidu yamampha yo Chiuta ndi Mwana waki ŵenayu asani wachita vinthu ndi ŵanthu anyaki. Iyu watenere so kuziŵa kuti kukankhuska Chiuta nkhwakukhumbika ukongwa kuphara kulonde umoyu wamuyaya. Pavuli paki, Yesu wangulutirizga kukonkhoska nkhani yakukwaskana ndi kukankhuska Chiuta. Iyu wanguti:

“Ndakukankhuskani pacharu chapasi, pakuti ndamaliza ntchitu yo mukundipaska kuti ndigwiri. Sonu Ada, ndikankhuskeni pamphepeti pinu, mwakundipaska unkhankhu wo ndenga nawu charu chechendaŵeku.” (Yohane 17:4, 5) Yesu wachikamba mazu ngenanga, wapemphanga Chiuta kuti asani waziyuskika, wazimupaski so unkhankhu wo wenga nawu kuchanya.

Kweni Yesu wanguluwa cha vo iyu wanguchita pa nyengu yo wachitanga uteŵeti waki. Tikamba viyo chifukwa iyu wangupemphera kuti: “Ŵanthu wo mwandipaska kutuliya pacharu, ndaŵaziŵisa zina linu. Ŵenga ŵinu kweni mwandipaska ndipu mazu nginu angasunga.” (Yohane 17:6) Yesu wachipharazga, wazumbuwanga zina laku Chiuta lakuti, Yehova. Kweniso, iyu wanguwovya akutumika ŵaki kuziŵa mijalidu yaku Chiuta ndipuso mo iyu wachitiya vinthu ndi ŵanthu.

Akutumika angumuziŵa umampha Yehova, udindu wo Mwana waki wenga nawu kweniso vinthu vo Yesu wasambizanga. Yesu wangukamba mwakujiyuyuwa kuti: “Ndaŵapaska mazu ngo mukundipaska ndipu angazomera ndipuso aziŵa kuti ndikuza nge wakukumiyani, kweniso agomezga kuti mukundituma.”—Yohane 17:8.

Vo Yesu wangukamba pavuli paki vingulongo kuti pe kupambana pakati pa ŵanthu wo atimulondo ndi ŵanthu anyaki wosi. Iyu wanguti: “Nditiŵapemphe, ndipemphe charu cha, kweni ndipemphe wo mwandipaska chifukwa mbinu . . . Ada akupaturika, avikiliyeni chifukwa cha zina linu lo mukundipaska, kuti aŵi amoza nge mo isi tilili amoza. . . . Ndaŵavikiliya. Palivi yumoza yo watayika kweni mwana wachitayiku pe,” Yudasi wa ku Keriyoti, yo wanozganga chiŵembu kuti wapereki Yesu.—Yohane 17:9-12.

Yesu wangulutirizga kupemphera kuti: “Charu chaŵatinkha. . . . Ndipempha kuti muŵatuzgemu mucharu cha, kweni kuti muŵavikiliyi chifukwa cha muheni yo. Yiwu mbacharu cha, nge mo ini ndiliri wacharu cha.” (Yohane 17:14-16) Akutumika kweniso akusambira anyaki aku Yesu ŵenga mucharu cho wakulamuliya waki ndi Satana, kweni yiwu akhumbikanga kuja akupambana ndi ŵanthu a m’charu ndipuso kuleka kuchitaku mijalidu yiheni. Atingi achitengi wuli venivi?

Akhumbikanga kuja akutowa pamwenga akupaturika kuti ateŵetiyengi Chiuta. Yiwu atingi achitengi venivi mwakulondo fundu za uneneska zo zisanirika m’Malemba nga Chiheberi kweniso uneneska wo Yesu wanguŵasambiza. Yesu wangupemphera kuti: “Atoweseni ndi uneneska, mazu nginu mbuneneska.” (Yohane 17:17) Pati pajumpha nyengu, Chiuta wangugwirisiya ntchitu akutumika anyaki kulemba mabuku ngo nganguja chigaŵa cha “uneneska” wo utovya munthu kuti waje wakutowa.

Kweni pati pajumpha nyengu, ŵanthu anyaki anguzomera “uneneska.” Ndichu chifukwa chaki, Yesu wangupemphera kuti: “Ndipemphe yaŵa pe cha [ŵanthu wo ŵengapu pa nyengu yeniyi], kweni ndipemphe so wo mazu ngawu ngalongo kuti ŵe ndi chivwanu mwaku ini.” Kumbi Yesu waŵapempheriyanganji ŵanthu wosi ŵenaŵa? Iyu wangulutirizga kupemphera kuti: “Kuti wosi aje amoza, nge mo yimwi Ada muliri akukoliyana ndi ini ndipuso mo ini ndiliri wakukoliyana ndi yimwi, kuti nawu so aje akukoliyana ndi isi.” (Yohane 17:20, 21) Yesu wang’anamuwanga kuti iyu ndi Ada ŵaki ndi munthu yumoza cha. Kweni mbamoza chifukwa chakuti achita vinthu vosi mwakukoliyana. Mwaviyo, Yesu wapempheriyanga akusambira ŵaki kuti nawu ajengi mwakukoliyana nge mo iyu ndi Ada ŵaki achitiya.

Ivi vechendachitiki, Yesu wangukambiya Peturo ndi akutumika anyaki kuti waluta kuchiŵanozge malu. Yapa, Yesu wang’anamuwanga kuti wakuŵanozge malu kuchanya. (Yohane 14:2, 3) Pavuli paki, Yesu wangukamba so fundu yeniyi mu pempheru laki. Iyu wanguti: “Ada, ndikhumba kuti ŵanthu wo mwandipaska, azije ko ini ndamuja, kuti aziwoni unkhankhu wangu wo mukundipaska, chifukwa mukundiyanja charu chechendajalikiskiki.” (Yohane 17:24) Pakukamba mazu ngenanga, Yesu wang’anamuwanga kuti kwa vyaka vinandi kuvuli, Adamu ndi Heva ŵechendabali ŵana, Chiuta wamuyanjanga ukongwa Mwana waki wapade, yo wanguzija Yesu Khristu.

Wachimaliza pempheru laki, Yesu wangukamba so vakukwaskana ndi zina la Ada ŵaki kweniso kuti Chiuta waŵayanjanga ukongwa akutumika ŵaki ndipuso ŵanthu wo atingi azomerengi “uneneska.” Iyu wangukamba kuti: “Ndaŵaziŵisa zina linu, ndipu ndazakuliziŵisa so, kuti chanju cho mwandiyanja nachu chije nawu ndipuso kuti ini ndije wakukoliyana nawu.”—Yohane 17:26.

Yesu wati wamaliza kupemphera ndi akutumika ŵaki, ‘angumba sumu zakuthamika Chiuta.’ Pavuli paki, “anguluta ku Phiri la Maolivi.” (Mariko 14:26) Yiwu anguselere chakuvuma ko kwenga munda wa Gesemani wo Yesu wayanjanga kulutaku kaŵikaŵi.

Yiwu ŵati afika kumunda wenuwu, ko kwenga vimiti vinandi va Maolivi, Yesu wangukambiya akutumika ŵaki 8 kuti: “Jani panu, ini ndiluta kuwa kuchipemphera.” Iyu wanguluta ndi akutumika ŵaki atatu, Peturo, Yakobe ndi Yohane, ndipu angusere mumunda wenuwu. Pa nyengu iyi, iyu wenga ndi chitima chikulu, ndipu wangukambiya akutumika ŵaki atatu ŵenaŵa kuti: “Nde ndi chitima chakufwa nachu. Jani panu, ndipu lutirizgani kuja masu limoza ndi ini.”—Mateyu 26:36-38.

Wati waluta panthazi kamanavi, Yesu ‘wangujikama ndipu wangwamba kupemphera.’ Kumbi iyu wapemphanganji kwaku Chiuta pa nyengu yakusuzga yeniyi? Iyu wangupemphera kuti: “Ada, palivi cho mutondeka kuchita; mundituzgiyepu kapu iyi. Mwakukhumba kwangu cha, kweni mwakukhumba kwinu.” (Mariko 14:35, 36) Kumbi iyu wang’anamuwanganji pakukamba mazu ngenanga? Kumbi iyu wakhumbanga kuthaŵa udindu wakuwombo ŵanthu? Awa!

Yesu we kuchanya, wawonanga mo Aroma asuzgiyanga ŵanthu kweniso kuŵabaya. Mwaviyo, iyu waziŵanga vo watingi wakumanengi navu, chifukwa pa nyengu iyi nayu wenga munthu ndipu wavwanga kupweteka. Kweni Yesu wasuzgikanga ukongwa chifukwa waziŵanga kuti wabayikengi nge chigaŵenga, ndipu venivi vatingi vichitiskengi kuti ŵanthu anyozi zina la Awisi. Pa nyengu iyi kunguja maora ngamanavi kuti wapayikiki pachimiti nge mo achitiyanga ndi munthu yo wanyoza Chiuta.

Wati wapemphera kwa nyengu yitali, Yesu wanguweku ndipu wangusaniya kuti akutumika ŵaki atatu ŵenaŵa agona. Iyu wangukambiya Peturo kuti: “Nadi mungatondeka kuja masu limoza ndi ini kwa ora limoza pe? Lutirizgani kuja masu, ndipu lutirizgani kupemphera kuti muleki kuyeseka.” Yesu wanguziŵa kuti akutumika ŵaki nawu asuzgikanga maŵanaŵanu kweniso kuti pa nyengu iyi wenga usiku. Iyu wangukamba so kuti: “Mzimu ukhumba nadi, kweni liŵavu ndakulopwa.”—Mateyu 26:40, 41.

Pavuli paki, Yesu wanguluta so kachiŵi, ndipu wangupempha Chiuta kuti wamutuzgiyepu “kapu iyi.” Wachiweku, wangusaniya so kuti akutumika ŵaki atatu ŵenaŵa agona, chinanga kuti pa nyengu iyi yiwu akhumbikanga kupemphera kuti aleki kuyeseka. Yesu wati waŵafumba chifukwa cho agoniyanga, yiwu “angusoŵa chakumumuka.” (Mariko 14:40) Yesu wanguluta so kachitatu ndipu wangujikama ndi kwamba kupemphera.

Yesu wangusuzgika ukongwa maŵanaŵanu chifukwa watingi wabayikengi nge chigaŵenga, ndipu venivi vatingi vichitisengi kuti zina la Awisi linyozeki. Yehova wavwanga vo Mwana waki wapempheranga ndipu wangumutumiziya mungelu kuti wamuchiski. Chinanga kuti venga viyo, Yesu wanguleka cha kupemphera mwakuŵeyere kwa Awisi, kweni wangulutirizga “kupemphera kutuliya pasi pa mtima.” Pa nyengu iyi, Yesu wangusuzgika ukongwa maŵanaŵanu chifukwa cha udindu ukulu wo iyu wenga nawu. Asani wangutondeka kubayika, watingi watayengi mwaŵi wakuzija kwamuyaya kweniso ŵanthu wo agomezga Chiuta nawu so atingi aziwusaniyengi cha mwaŵi wenuwu. Yesu wangusuzgika ukongwa mwakuti “vuchi laki lachitanga kunthonya nge ndopa.”—Luka 22:44.

Yesu wati waweku kachitatu, wangusaniya so kuti akutumika ŵaki agona. Iyu wangukamba kuti: “Nadi ndi nyengu yakuti mungagona ndi kupumuwa iyi? Awonani! Ora lafika lakuti Mwana wa munthu waperekeki mu manja mwa ŵanthu akubuda. Sokani, tiyeni tikengi. Awonani! Wakundipereka wafika.”—Mateyu 26:45, 46.

Yudasi wangufika ko kwenga Yesu 12 koloku ya usiku yati yajumpha. Pa nyengu iyi, asembi angukoliyana kuti alipiri Yudasi ndalama 30 za siliva kuti wapereki Yesu. Mwaviyo, Yudasi wangulongozga gulu la ŵara ŵa asembi, Afarisi kweniso asilikali Achiroma pamoza ndi mulongozgi wawu pa nyengu yo apenjanga Yesu. Pa nyengu iyi, asilikali ŵenaŵa angupinga vidya.

Viwoneka kuti Yudasi wanguluta kwa ŵara ŵa asembi Yesu wati wamutuzga muchipinda cho aryiyanga chakurya cha Pasika. (Yohane 13:27) Ŵara ŵa asembi ŵenaŵa anguwunganisa alonda ndipuso gulu la asilikali. Pakwamba, Yudasi watenere kuti wanguluta ndi ŵanthu ŵenaŵa kunyumba ko Yesu ndi akutumika ŵaki achitiyanga phwandu la Pasika. Kweni ŵati asaniya kuti Yesu kulivi, Yudasi ndi gulu lenili, anguyambuka Msinji wa Kidironi ndi kuselere kumunda wa Gesemani. Yiwu angupinga vidya, malimbuni ndi nyali. Venivi, vilongo kuti yiwu akhumbisiskanga kuti amusaniyi Yesu.

Pa nyengu yo Yudasi ndi gulu la ŵanthu ŵenaŵa akweranga Phiri la Maolivi, Yudasi waziŵanga ko watingi wamusaniyengi Yesu. Tikamba viyo chifukwa mazuŵa ngamanavi kuvuli, Yesu ndipuso akutumika ŵaki ayanjanga kuma mumunda wa Gesemani achiluta ku Yerusalemu kweniso asani atuwa ku Betaniya. Kweni pakuti nyengu iyi wenga usiku, Yesu watenere kuti wawonekanga cha chifukwa cha vithuthuzi va vimiti va maolivi vo venga mumunda wenuwu. Sonu kumbi asilikali anyaki atingi amuziŵengi wuli Yesu chifukwa chakuti ŵenga ŵechendamuwonepu? Yudasi wanguŵawovya ndipu wanguŵakambiya vo wamuchita kuti akamuziŵi. Iyu wanguŵakambiya kuti: “Mweniyo ndakumufyofyontha, ndi mweniyo; mukamuko ndi kumumanga kuti waleki kuthaŵa.”—Mariko 14:44.

Yiwu ŵati afika mumunda wenuwu, Yudasi wanguwona Yesu yo wenga ndi akutumika ŵaki. Iyu wanguluta po penga Yesu ndi kukamba kuti: “Timoneni Rabi!” Ndipu pavuli paki wangumufyofyontha mwachanju. Kweni Yesu wangumumuka kuti: “Ayimwi, mwapukwanji kunu?” (Mateyu 26:49, 50) Yesu wangujimuka kuti: “Yudasi, upereka Mwana wa munthu mwakuchita kumufyofyontha?” (Luka 22:48) Pavuli paki, Yesu wanguleka kuŵanaŵaniya vo Yudasi wanguchita ndipu wangwamba kulongoro ndi gulu la ŵanthu lo linguza kwaku iyu.

Yesu wanguluta pafupi ndi ŵanthu ŵenaŵa wo angupinga malimbuni ndi nyali. Ndipu wanguŵafumba kuti: “Mupenja yani?” Yiwu angumumuka kuti: “Tipenja Yesu wa ku Nazareti.” Ndipu Yesu wangukamba mwambula mantha kuti: “Ndini.” (Yohane 18:4, 5) Ŵanthu ŵenaŵa anguwa pasi chifukwa aziŵanga cha vo vatingi vichitikengi.

Yesu watingi wathaŵengi, kweni iyu wanguma ŵaka ndi kuŵafumba so kuti apenja yani. Ŵanthu ŵenaŵa angumuka so kuti: “Yesu wa ku Nazareti.” Yesu wanguŵamuka mwambula mantha kuti: “Ndakukambiyani kuti ndini. Sonu asani mupenja ini, alekeni yaŵa alutengi.” Chinanga mphanyengu yakusuzga yeniyi, Yesu wangukumbuka vo wangukamba kuti palivi yumoza yo watayengepu. (Yohane 6:39; 17:12) Yesu wangusunga akutumika ŵaki akugomezgeka ndipu wangutayapu munthu yumoza cha kupatuwapu Yudasi yo wenga “mwana wachitayiku.” (Yohane 18:7-9) Mwaviyo, iyu wangupempha ŵanthu ŵenaŵa kuti azomerezi akusambira ŵaki akugomezgeka kuti akengi.

Akutumika ŵenaŵa ŵati awona kuti asilikali wo anguwa pasi asoka ndi kuluta po penga Yesu, anguziŵa vo vachitikanga. Pavuli paki, angufumba kuti: “Ambuya, kumbi tiŵakhati ndi lipanga?” (Luka 22:49) Kweni Yesu wechendamuki, Peturo wangusolo limoza mwa malipanga ngaŵi ngo akutumika ŵenga nangu. Ndipu wangudumuwa gutu lakumaryi laku Makasi yo wenga kapolu wa wasembi mura.

Kweni Yesu wanguko gutu laku Makasi ndi kumuchizga. Pavuli paki, wangusambiza fundu yakukhumbika ukongwa ndipu wangukambiya Peturo kuti: “Weze lipanga laku muchakuŵikamu chaki, chifukwa weyosi yo wapinga lipanga wazamukufwa ndi lipanga.” Yesu wenga wakunozgeka kuti amuko. Tikamba viyo chifukwa iyu wangukamba kuti: “Kumbi vingafiskika wuli vo Malemba ngakukambiya limu kuti vitenere kuchitika mu nthowa yeniyi?” (Mateyu 26:52, 54) Iyu wangukamba so kuti: “Asi ndikhumbika kumwa kapu yo Ada andipaska?” (Yohane 18:11) Mazu ngenanga ngalongo kuti Yesu wakhumbisiskanga kuchita khumbu laku Chiuta mwakuti wanguzomereza kufwa.

Yesu wangufumba gulu la ŵanthu ŵenaŵa kuti: “Kumbi mwachita kupinga malipanga ndi nduku pakuzindimanga nge kuti mwazamuko munkhungu? Zuŵa ndi zuŵa ndasambizanga munyumba yakusopiyamu, kweni mwandimanganga cha. Kweni vosi ivi vachitika kuti vo achimi akulemba vifiskiki.”—Mateyu 26:55, 56.

Gulu la asilikali, mura wa asilikali kweniso ŵaraŵara ŵa Ayuda anguko Yesu ndi kumumanga. Akutumika ŵati awona venivi, anguthaŵa. Kweni “mnyamata munyaki” wanguthaŵa cha. Mnyamata mwenuyu watenere kuti wenga Mariko yo wenga wakusambira waku Yesu, ndipu iyu wakhumbanga kuti walondongi gulu lenili ko lalutanga ndi Yesu. (Mariko 14:51) Ŵanthu anyaki pa gulu lenili angumuziŵa ndipu akhumbanga kumuko. Chifukwa cha venivi, mnyamata mwenuyu wanguthaŵa ndipu wangusiya malaya ngaki kuvuli.

Yesu wati wamangika nge chigaŵenga, anguluta nayu kwaku Anasi yo wangujapu wasembi mura nyengu yinyaki kuvuli. Anasi wenga pa udindu wenuwu pa nyengu yo Yesu wanguziziswa asambizi kunyumba yakusopiyamu, po Yesu wenga mwana. (Luka 2:42, 47) Pati pajumpha nyengu, ŵana anyaki aku Anasi anguteŵetiyapu nge asembi ŵara, kweni pa nyengu iyi, Kayafa yo wenga mkosanu waki ndiyu wenga pa udindu wenuwu.

Pa nyengu yo Anasi wamufumbanga mafumbu Yesu, Kayafa wanguwunganisa Mphara Yikulu ya Milandu. Mphara yeniyi yenga ndi akuyeruzga 71. Pa gulu lenili pajanga wasembi mura ndipuso ŵanthu anyaki wo angujapu pa udindu wenuwu.

Anasi wangufumba Yesu “vakukwaskana ndi akusambira ŵaki kweniso vo wasambizanga.” Yesu wangumumuka kuti: “Ndalongoro pakweru kucharu. Nyengu zosi ndasambizanga musinagogi ndi munyumba yakusopiyamu, mo Ayuda wosi awungana ndipu palivi cho ndikukambapu kumphepeti. Ntchifukwa wuli mufumba ini? Fumbani ŵanthu wo avwanga vo ndaŵakambiyanga.”—Yohane 18:19-21.

Wati wakamba venivi, msilikali yo wanguma pafupi ndi Yesu wangumuwomba khofi kumasu ndipu wangukamba kuti: “Ndimu amukiya mura wa asembi viyo?” Yesu wanguziŵa kuti wananga kanthu cha. Mwaviyo wangumumuka kuti: “Asani ndingukamba chinthu chiheni chechosi, perekani ukaboni wa chinthu chiheni cho, kweni asani vo ndingukamba venga vakwenere, ntchifukwa wuli utindipuma?” (Yohane 18:22, 23) Pavuli paki, Anasi wangulamula kuti Yesu aluti nayu kwa mkosanu waki Kayafa.

Pa nyengu yo afikanga ndi Yesu kunyumba yaku Kayafa, angusaniya kuti wasembi mura, ŵara ŵa Ayuda kweniso alembi, wo apanganga Mphara Yikulu ya Milandu, ndipu awungana kali. Yiwu angukumana kunyumba yaku Kayafa. Marangu ngazomerezanga cha kumba munthu mulandu usiku wa zuŵa lo achitiyanga phwandu la Pasika. Chinanga kuti yiwu aziŵanga venivi, angumumba mbwenu mulandu Yesu kuti afiski chilatu chawu chiheni.

Gulu lenili lingulongore limu kuti lenga lakwanjiya. Tikamba viyo chifukwa Yesu wati wayuska Lazaro, Mphara Yikulu ya Milandu yingukoliyana kuti Yesu wabayiki. (Yohane 11:47-53) Kweniso, pa nyengu yeniyi yo angumukole ndipu pajumpha waka mazuŵa ngamanavi kutuliya po alongozgi achisopa akhumbanga kuko Yesu kuti amubayi. (Mateyu 26:3, 4) Mwakuti ŵechendayambi kumumba mulandu, ŵanthu ŵenaŵa ndipu agamuwa kali m’maŵanaŵanu mwawu kuti Yesu watenere kubayika.

Ŵara ŵa asembi ndipuso akweruzga anyaki angumba Yesu mulandu usiku wa Pasika, kweni marangu ngazomerezanga cha venivi. Yiwu akhumbanga so kusaniya ŵanthu kuti azipereki ukaboni waboza wakukwaskana ndi Yesu ndi chilatu chakuti amumbi mulandu. Yiwu angusaniya akaboni anandi, kweni vo ŵanthu ŵenaŵa akambanga vapambananga. Pakumaliya, kunguza ŵanthu ŵaŵi wo angukamba kuti: “Tingumuvwa wachikamba kuti, ‘Ndiwisiyengi pasi nyumba yakusopiyamu iyi, yo yikuzengeka ndi manja ndipu mu mazuŵa ngatatu ndizengengi yinyaki yambula kuzengeka ndi manja.’” (Mariko 14:58) Chinanga kuti angukamba ivi, ukaboni wawu wakoliyananga mbwenu cha.

Kayafa wangufumba Yesu kuti: “Kumbi umuka chechosi cha? Utiti wuli pa vo ŵanthu yaŵa atikusimikiza?” (Mariko 14:60) Yesu wangumuka chechosi cha pa maukaboni ngaboza ngo ŵanthu wo angukamba. Mwaviyo, Kayafa yo wenga Wasembi Mura, wangugwiriskiya ntchitu nthowa yinyaki kuti Yesu wamuki.

Kayafa waziŵanga kuti Ayuda akwiyanga ukongwa asani munthu munyaki wakamba kuti ndi Mwana waku Chiuta. Nyengu yinyaki kuvuli Yesu wati wakamba kuti Chiuta Mbawisi, Ayuda akhumbanga kumubaya chifukwa yiwu awonanga kuti wang’anamuwa kuti “wayanana ndi Chiuta.” (Yohane 5:17, 18; 10:31-39) Chifukwa cha venivi, Kayafa wangufumba Yesu mwakuchenje kuti: “Lapizga pa masu paku Chiuta wamoyu asani ndiwi nadi Khristu, Mwana waku Chiuta!” (Mateyu 26:63) Mbuneneska kuti Yesu wangukamba kuti iyu ndi Mwana waku Chiuta. (Yohane 3:18; 5:25; 11:4) Kweni asani wangukana pa nyengu iyi, vatingi vilongongi kuti iyu wakana kuti ndi Mwana waku Chiuta kweniso Khristu. Mwaviyo, Yesu wangukamba kuti: “Ndini nadi; ndipu mwazamuwona Mwana wa munthu waja kujanja lamaryi lanthazi ndipuso wachiza ndi mitambu yakuchanya.”—Mariko 14:62.

Kayafa wati wavwa venivi, wangukeruwa malaya ngaki ndi kukamba kuti: “Wanyoza Chiuta! Tikhumbiyenji so akaboni anyaki? Mwawona! Mwajivwiya mwija mo wanyoze Chiuta. Sonu mutiti wuli?” Mphara Yikulu ya Milandu yingupereka cheruzgu chambula urunji kuti: “Wabayiki!”—Mateyu 26:65, 66.

Pavuli paki, ŵanthu angwamba kunyoza Yesu, kumupuma mafayiti, ndipu anyaki angumuwomba makofi kweniso kumufunyiya mata kumasu. Angumujala kumasu ndi kumuwomba khofi, pavuli paki angwamba kukamba mwakunyoza kuti: “Loska, ndiyani yo wakupuma?” (Luka 22:64) Usiku wenuwu, Mwana waku Chiuta wangusuzgika ukongwa ndipuso angumuyeruzga mwambula urunji kweniso mwambula kulondo marangu.

Yesu wati wamangika mumunda wa Gesemani akutumika anguthaŵa chifukwa achitanga mantha. Kweni wakutumika Peturo ndi “wakusambira waku Yesu munyaki,” anguleka kuthaŵa ndipu angwamba kulondo gulu lo linguko Yesu. Viwoneka kuti wakutumika mwenuyu wenga Yohane. (Yohane 18:15; 19:35; 21:24) Akutumika ŵaŵi ŵenaŵa, atenere kuti angukumana ndi gulu lo linguko Yesu pa nyengu yo alutanga nayu kwaku Anasi. Anasi wati walamula kuti gulu lenili liluti ndi Yesu kunyumba yaku Kayafa yo wenga Wasembi Mura, Peturo ndi Yohane aŵalondonga chapataliku. Akutumika ŵenaŵa atenere kuti ŵenga ndi mantha ukongwa chifukwa chakuti aŵanaŵaniyanga vo vatingi viŵachitikiyengi kweniso afipiyanga mtima Yesu yo wenga Mbuyawu.

Yohane waziŵananga ndi Kayafa mwakuti wangusuzgika cha kusere pageti la nyumba yaku Kayafa. Kweni Peturo wangulindizga pabwalu pa geti mpaka po Yohane wanguziya kuzipempha msungwana yo wagwiranga ntchitu nge mulonda kuti wamuserezi. Pavuli paki, msungwana mwenuyu wanguzomereza kuti Peturo wasere.

Chifukwa chakuti usiku wenuwu kunguzizira ukongwa, ŵanthu wo anguja pabwalu pa nyumba yaku Kayafa, awothanga motu. Peturo nayu wawothanga motu wachilindizga “kuti wawoni vo vichitikengi” ndi Yesu. (Mateyu 26:58) Chifukwa cha ukweru wa motu, msungwana yo wangumusereza pageti, wangumuziŵa Peturo. Ndipu wangumufumba kuti: “Asi yiwi nawi ndiwi wakusambira wa munthu uyu?” (Yohane 18:17) Kweni ndi msungwana mwenuyu pe cha yo wanguziŵa Peturo. Penga so ŵanthu anyaki wo angumuziŵa ndipu angukamba kuti iyu wayendanga ndi Yesu.—Mateyu 26:69, 71-73; Mariko 14:70.

Peturo wati wawona kuti ŵanthu amuziŵa, wanguguŵa ukongwa chifukwa wakhumbanga cha kuti ŵanthu amuziŵi. Mwaviyo, wangutuwapu ndi kuchija pageti. Peturo wangukana kuti wayendanga ndi Yesu mwakuti munthu munyaki wati wamufumba, iyu wangukamba kuti: “Nditimuziŵa cha munthu yo, kweniso vo ukamba navu nditiviziŵa cha.” (Mariko 14:67, 68) Peturo wangwamba so “kutemba ndi kulapizga,” kung’anamuwa kuti wenga wakunozgeka kulapizga kuti vo wakambanga venga vauneneska. Kweniso wang’anamuwanga kuti wenga wakunozgeka kukumana ndi suzgu yeyosi asani vo wakambanga vinguziŵika kuti venga vaboza.—Mateyu 26:74.

Pa nyengu yo venivi vachitikanga, Yesu amumbanga mulandu muchipinda cha muchanya cha nyumba yaku Kayafa. Peturo kweniso ŵanthu anyaki wo anguja pabwalu pa nyumba yeniyi, awonanga ŵaka ŵanthu achituwa ndi kusere kuti akapereki ukaboni.

Peturo wachilongoro wavwikanga kuti ngwa ku Galileya. Mwaviyo, vachitanga kuwoneke limu kuti vo wakambanga venga vaboza. Kweniso munthu munyaki pa gulu lenili, wenga mubali waku Makasi yo Peturo wangumudumuwa gutu. Munthu mwenuyu wangufumba Peturo kuti: “Asi ndingukuwona yiwi mumunda limoza ndi iyu?” Peturo wati wakana so kachitatu, tambala wangukokolika nge mo Yesu wangukambiya.—Yohane 13:38; 18:26, 27.

Viwoneka kuti pa nyengu yo tambala wakokolikanga, Yesu wanguma pakhondi la chipinda chamuchanya cho chalereskananga ndi pabwalu po ŵanthu anguja. Yesu wati wang’anamuka, angulereskana ndi Peturo. Peturo watenere kuti wangujivwiya chitima ukongwa chifukwa wangukumbuka vo Yesu wangukamba pa nyengu yo wenga muchipinda cho aryiyanga Pasika. Yapa ndipu pajumpha ŵaka maora ngamanavi kutuliya po Yesu wangumukambiya venivi. Namwi mungawona mo Peturo wanguvwiya wati waziŵa kuti wamukana nadi Yesu katatu. Nyengu yeniyo, iyu wangutuliya kubwalu ndipu wanguliya mwakupwetekeka mtima.—Luka 22:61, 62.

Kumbi chinguchitika ntchinthu wuli kuti Peturo yo wajiwonanga kuti ngwakukhwima mwauzimu kweniso we ndi chivwanu chakukho wakani Mbuyaki? Pa nyengu iyi, ŵanthu akhoteskanga uneneska kweniso achitanga vinthu ndi chilatu chakuti Yesu wawoneki nge kuti ntchigaŵenga chakofya. Mwaviyo, m’malu mwakuti Peturo wamuŵikiyi kuvuli munthu yo wenga wambula kunanga, iyu wangukana munthu Yo wenga ndi “mazu ngakupaska umoyu wamuyaya.”—Yohane 6:68.

Vo vinguchitikiya Peturo vititiwovya kuziŵa kuti asani munthu wanganozgeke umampha cha, chinanga wangaŵa wakujipereka ukongwa kweniso wangaja ndi chivwanu chakukho, wangawere vuli asani wangakumana ndi masuzgu pamwenga vinthu vo vingayesa chivwanu chaki mwamabuchibuchi. Mwaviyo, ateŵeti wosi aku Chiuta atenere kusambirapu kanthu pa vo vinguchitikiya Peturo.