Malifalensi nga Nkhani za Unganu wa Umoyu Widu Ndipuso Uteŵeti
© 2022 Watch Tower Bible and Tract Society of Pennsylvania
MARCH 6-12
CHUMA CHAKUTULIYA MU MAZU NGAKU CHIUTA | 1 MBIRI 23-26
“Vinthu Vingwamba Kwenda Umampha Ukongwa pa Nyumba Yakusopiyamu”
it-2 241
Alevi
Alevi achitanga umampha vinthu pa nyengu yo Davidi wenga fumu. Iyu wangusankha akuwonere ntchitu, alongozgi, akweruzga, alonda a pageti, akusunga chuma. Kweniso wangusankha ŵanthu kuti awovyengi asembi munyumba yakusopiyamu, mumabalaza ndi vipinda vakuryiyamu kuti awoneriyengi sembi, ntchitu yakutowesa, apimengi uzitu wa vinthu, utali wa vinthu, kweniso agwirengi ntchitu zakupambanapambana za ulonda. Alevi wo ambanga sumu angugaŵika magulu 24, nge mo venge ndi asembi ndipu asinthanangasinthananga. Achitanga mayeri kuti asankhi wo agwirengi ntchitu zenizi. Wo ajanga pageti nawu asankhikanga mwakuchita mayeri.—1Mb 23, 25, 26; 2Mb 35:3-5, 10.
it-2 686
Wasembi
Asembi agwiranga ntchitu zakupambanapambana munyumba yakusopiyamu. Achitanga mayeri kuti asankhi wo agwirengi ntchitu zenizi. Gulu lelosi pa magulu 24 lateŵetiyanga sabata yimoza ndipu pachaka lateŵetiyanga masabata ngaŵi. Viwoneka kuti asembi alutanga wosi kuchiteŵete pa nyumba yakusopiyamu nge mo anguchitiya pa nyengu yo apatuliyanga nyumba yakusopiyamu chifukwa chakuti pa nyengu ya maphwandu kwalutanga ŵanthu anandi kuchipereka sembi. (1Mb 24:1-18, 31; 2Mb 5:11; yeruzgiyani ndi 2Mb 29:31-35; 30:23-25; 35:10-19.) Wasembi walutanga so kuchigwira ntchitu pa nyengu yinyaki chikulu waleka kutimbanyizga yo wagwira ntchitu pa nyengu yo. Mwakukoliyana ndi mudawuku wa arabi, asembi ŵenga anandi ukongwa pa nyengu yo Yesu wenga pacharu chapasi ndipu uteŵeti wa asembi wo achitanga sabata yeyosi anguwugaŵa. Angugaŵa uteŵeti wenuwu ku mabanja ngakupambanapambana ndipu banja lelosi lateŵetiyanga zuŵa limoza pamwenga mazuŵa nganandi mwakukoliyana ndi unandi wa ŵanthu wo ŵe mu banja lo.
it-2 451-452
Sumu
Davidi wangusankha Alevi 4,000 kuti ambengi sumu pa nyumba yakusopiyamu. (1Mb 23:4, 5) Pa ŵanthu ŵenaŵa, 288 “angusambizika mo angambiya Yehova, wosi akuziŵa kumba umampha.” (1Mb 25:7) Ŵanthu atatu wo aziŵanga kumba sumu ndiwu alongozganga. Ŵanthu ŵaki ndi, Asafu, Hemani, ndi Yedutuni (viwoneka kuti Yedutuni wadanikanga so kuti Etani). Ŵenaŵa ŵenga ŵana wo angutuliya mu ŵana atatu aku Levi, wo ndi Gerisomu, Kohati ndi Merari. Ŵana atatu ŵenaŵa a mubanja laku Levi ndiwu alongozganga sumu limoza ndi ŵanthu a mubanja lawu. (1Mb 6:16, 31-33, 39-44; 25:1-6) Ŵana atatu aku Levi angubala ŵana 24, ndipu ŵana ŵenaŵa ŵenga pagulu la ŵanthu 288 wo ‘aziŵanga kumba.’ Achitanga mayeri kuti asankhi mulongozgi wa kagulu ka ŵanthu akumba sumu. Mulongozgi weyosi wajanga ndi ŵanthu 11 akuziŵa kumba sumu, wo asankhikanga kutuliya pa ŵana ŵaki pamwenga Alevi anyaki. Ŵanthu 288 ([1 + 11] × 24 = 288) wo aziŵanga kumba angugaŵika magulu 24. Asani ŵanthu 3,712 ‘wo asambiranga kumba sumu’ angugaŵika mu magulu 24, ndikwesa gulu lelosi latingi liŵengi ndi ŵanthu 155 akusazgikiyaku. Kung’anamuwa kuti penga Alevi 13 wo asambizanga magulu ngakupambanapambana. (1Mb 25:1-31) Wo ambanga mbata ŵenga asembi, nawu ŵenga gulu la Alevi wo ambanga sumu.—2Mb 5:12; yeruzgiyani ndi Nu 10:8.
it-1 898
Mulonda wa pageti
Munyumba Yakusopiyamu. Fumu Davidi ye pafupi kufwa, yinguwunganisa Alevi, kweniso ŵanthu wo agwiranga ntchitu pa nyumba yakusopiyamu kusazgapu, alonda a pageti wo akwananga 4,000. Gulu lelosi lazanga mazuŵa 7. Yiwu alondanga nyumba yaku Yehova kweniso awonesesanga kuti mageti ngakujula ndipuso ngakujara pa nyengu yakwenere. (1Mb 9:23-27; 23:1-6) Anyaki aphweriyanga ndalama zo ŵanthu azanga nazu kuti zigwiri ntchitu pa nyumba yakusopiyamu. (2Mf 12:9; 22:4) Pavuli paki, Yehoyiyada wasembi mula, wanguŵika alonda pamageti nga nyumba yakusopiyamu kuti avikiliyengi Yehowashi kwa Fumukazi Ataliya. (22Mf 11:4-8) Fumu Yosiya yati yamalisa kusopa kwaboza, alonda a pageti angugwiraku ntchitu ya kutuzgamu viyaŵi vo agwiriskiyanga ntchitu kusopa bala munyumba yakusopiyamu. Viyaŵi venivi anguviwotche kubwalu kwa tawuni.—2Mf 23:4.
MARCH 13-19
CHUMA CHAKUTULIYA MU MAZU NGAKU CHIUTA | 1 MBIRI 27-29
“Ada Apereka Ulongozgi Wazeru ku Mwana Wawu”
w05-CN 2/15 19 ¶9
Kuteteza Dzina Lathu Monga Akristu
Chidziweni bwino choonadi cha m’Baibulo. Pang’ono ndi pang’ono tingaiwale kuti ndife atumiki a Yehova ngati utumiki wathuwo sukuyendera limodzi ndi kudziwa bwino Malemba. (Afilipi 1:9, 10) Mkristu aliyense, kaya ndi wachinyamata kapena wachikulire, ayenera kukhala ndi umboni woti iyeyo payekha azikhutira nawo wosonyeza kuti zimene amakhulupirira zilidi choonadi cha m’Baibulo. Paulo anapempha okhulupirira anzake kuti: “Yesani zonse; sungani chokomacho.” (1 Atesalonika 5:21) Akristu achinyamata omwe akuchokera m’mabanja oopa Mulungu ayenera kuzindikira kuti iwowo sangakhale Akristu oona mwa kungodalira chikhulupiriro cha makolo awo. Davide analimbikitsa Solomo, mwana wake weniweni kuti ‘am’dziwe Mulungu wa atate wake, ndi kum’tumikira ndi mtima wangwiro.’ (1 Mbiri 28:9) Sizinali zokwanira kwa Solomo wachinyamatayo kumangoonerera mmene bambo akewo akulimbitsira chikhulupiriro chawo mwa Yehova. Nayenso anafunika kum’dziwa Yehova, ndipo anachitadi zimenezo. Iye anapempha Mulungu kuti: “Mundipatse tsono nzeru ndi chidziwitso, kuti ndituluke ndi kulowa pamaso pa anthu awa.”—2 Mbiri 1:10.
w12-CN 4/15 16 ¶13
Pitirizani Kutumikira Yehova ndi Mtima Wathunthu
Kodi tikuphunzirapo chiyani? Zimakhala zosangalatsa tikamapezeka pa misonkhano ndiponso mu utumiki wakumunda nthawi zonse. Koma kutumikira Yehova ndi mtima wathunthu sikumangotanthauza zinthu zokhazo. (2 Mbiri 25:1, 2, 27) Ngati Mkhristu mumtima mwake amakondabe “zinthu za m’mbuyo,” kapena kuti zinthu zina za m’dzikoli, ubwenzi wake ndi Mulungu umakhala pa ngozi. (Luka 17:32) Tikhoza kukhala ‘oyenera ufumu wa Mulungu’ pokhapokha ngati ‘timanyansidwa ndi choipa, n’kugwiritsitsa chabwino.’ (Aroma 12:9; Luka 9:62) Ngakhale kuti zinthu zina m’dziko la Satanali zingaoneke zothandiza kapena zosangalatsa, tiyenera kusamala kuti chinthu china chilichonse chisatilepheretse kutumikira Yehova ndi mtima wonse.—2 Akor. 11:14; werengani Afilipi 3:13, 14.
MARCH 20-26
CHUMA CHAKUTULIYA MU MAZU NGAKU CHIUTA | 2 MBIRI 1-4
“Fumu Solomoni Yingusankha Mwambula Zeru”
it-1 174 ¶5
Asilikali
Mu ulamuliru waku Solomoni vinthu vingusintha mu mbiri ya asilikali a ku Isirayeli. Mu ulamuliru waki mwenga chimangu kweni wangujiwunjikiya mahachi ndi magaleta. (Wonani po palembeka kuti GALETA.) Mahachi nganandi angugula kweniso angudanisa kutuwa ku Ijipiti. Wanguzenga matawuni nganandi mu vigaŵa vosi vo walamuliyanga kuti mujengi asilikali ndi mahachi ngo wangugula. (1Mf 4:26; 9:19; 10:26, 29; 2Mb 1:14-17) Kweni Yehova wangukondwa cha ndi vo Solomoni wanguchita ndipu wangumutumbika cha. Iyu wati wafwa kweniso ufumu wati wagaŵikana, mucharu cha Isirayeli mwenga asilikali amana. Yesaya wangulemba kuti: “Soka ku ŵanthu wo asikiya ku Ijipiti kuti wakaŵawovyi, wo athemba mahachi, wathemba magaleta ngankhondu chifukwa chakuti nganandi ukongwa, ndipuso wo athemba mahachi ngankhondu chifukwa chakuti nganthazi. Kweni yiwu atimuthemba cha Mtuŵa waku Isirayeli, ndipu atimupenja cha Yehova.”—Yes 31:1.
it-1 427
Galeta
Mu Isirayeli mwengavi magaleta nga nkhondu nganandi mpaka munyengu yaku Solomoni. Ivi venga viyo chifukwa chakuti Chiuta wangukambiya mafumu kuti ngangajiwunjikiyanga mahachi nganandi cha kuti aleki kuwona nge kuti mahachi ngenanga ndingu ngaŵavikiliyengi. Chifukwa chakuti mafumu ngangukanizika kuti ngangaŵanga ndi mahachi nganandi cha, vinguchitiska kuti aleki kugwiriskiya ntchitu ukongwa magaleta pakuti mahachi ndingu ngaguzanga magaleta. (Dt 17:16) Samuyeli wati watcheŵeska ŵanthu vo mafumu ngazakuŵachitiyanga, wanguŵakambiya kuti: “Wazamuto ŵana ŵinu anthulumi ndi kuŵaŵika mu magaleta ngaki.” (1Sa 8:11) Pa nyengu yo Abisalomu ndi Adoniya, apenjanga kuphanga ufumu, weyosi wangujipangiya magaleta ndipuso wenga ndi anthulumi anyaki 50 wo atchimbiyanga panthazi paki. (2Sa 15:1; 1Mf 1:5) Davidi wati wathereska fumu ya ku Zoba, wangusiyapu mahachi 100 kwambula kungapunduwa.—2Sa 8:3, 4; 10:18.
Fumu Solomoni yingusazgiyaku magaleta 1,400 chifukwa chakuti yingusazgiyaku asilikali. (1Mf 10:26, 29; 2Mb 1:14, 17) Kusazgiyapu pa matawuni ngo wanguzenga mu Yerusalemu, wanguzenga so matawuni nganyaki ngo ngadanikanga kuti mumatawuni nga magaleta kuti wasungengemu vidya va nkhondu.—1Mf 9:19, 22; 2Mb 8:6, 9; 9:25.
Fundu Zakuzirwa za mu Bayibolu
w05 12/1 19 ¶6
Mfundo Zazikulu za M’buku Lachiwiri la Mbiri
1:11, 12. Pempho la Solomo linasonyeza Yehova kuti zimene mfumuyo inafuna kwambiri mu mtima mwake ndi kupeza nzeru ndi kudziwa. Inde, mapemphero athu kwa Mulungu amavumbula zimene mtima wathu umakonda. Ndiye ndi bwino kuganizira mofatsa za zimene timanena m’mapemphero athuwo.
MARCH 27–APRIL 2
CHUMA CHAKUTULIYA MU MAZU NGAKU CHIUTA | 2 MBIRI 5-7
‘Mtima Wangu Ujengi Panyumba Iyi Nyengu Zosi’
w02-CN 11/15 5 ¶1
Osaleka Kusonkhana Pamodzi
Pambuyo pake, Davide atakhala mfumu mu Yerusalemu, anasonyeza kuti anali wofunitsitsa ndi mtima wonse kumanga nyumba yoti ilemekeze Yehova. Koma popeza Davide anali munthu wankhondo, Yehova anamuuza kuti: “Sudzamangira dzina langa nyumba.” Mmalo mwake, Yehova anasankha mwana wake Solomo kuti amange kachisi. (1 Mbiri 22:6-10) Solomo anapatulira kachisi ameneyu mu 1026 B.C.E., atamaliza ntchito yomanga yomwe inatenga zaka zisanu ndi ziŵiri ndi theka. Yehova anavomereza nyumba imeneyi mwakunena kuti: “Ndapatula nyumba imene waimangayi kuikamo dzina langa nthaŵi zosatha, ndipo maso anga ndi mtima wanga zidzakhala kumeneko masiku onse.” (1 Mafumu 9:3) Yehova akanabweretsa madalitso pa nyumba imeneyo ngati Aisrayeli akanakhalabe okhulupirika. Koma ngati akanasiya kuchita zabwino, Yehova sakanayanjanso malo amenewo, ndipo nyumbayo ikanakhala bwinja.—1 Mafumu 9:4-9; 2 Mbiri 7:16, 19, 20.
it-2 1077-1078
Nyumba Yakusopiyamu
Mbiri. Nyumba yakusopiyamu yengaku mpaka panyengu yo yingubwangandulikiya ndi Asilikali a Babiloni mwakulongozgeka ndi Fumu Nebukadinezara mu chaka cha 607 B.C.E. (2Mf 25:9; 2Mb 36:19; Yer 52:13) Chiuta wanguzomereza kuti mitundu yinyaki yiyambi kusuzga Yuda ndi Yerusalemu chifukwa chakuti Ayisirayeli angwamba kusopa achiuta aboza. Ndipu nyengu zinyaki alondanga chuma cha munyumba yakusopiyamu. Kweniso Ayisirayeli anguleka kuphwere nyumba yakusopiyamu. Pati pajumpha vyaka 33 kutuliya po angupatuliya nyumba yakusopiyamu, Fumu Shishaki ya ku Ijipiti yinguyukiya Yerusalemu ndi kuto chuma cho chenga munyumba yakusopiyamu mu 993 B.C.E. Panyengu yeniyi Rehobowamu mwana waku Solomoni ndiyu walamuliyanga. (1Mf 14:25, 26; 2Mb 12:9) Fumu Asa (977-937 B.C.E.) yatumbikanga nyumba yaku Yehova, kweni yinguto siliva ndi golidi munyumba yakusopiyamu ndi kupaska Fumu Beni-hadadi yakwamba ya ku Siriya, kuti yiswi phanganu ndi Basha, fumu ya ku Isirayeli.—1Mf 15:18, 19; 2Mb 15:17, 18; 16:2, 3.
Fundu Zakuzirwa za mu Bayibolu
w10-CN 12/1 11 ¶7
Iye Amadziwa Bwino “Mtima wa Ana a Anthu”
Pemphero la Solomo limeneli ndi lolimbikitsa kwambiri. Nthawi zina anthu anzathu sangamvetse ‘mliri ndi ululu wathu’ kapena kuti mmene tikumvera mumtima mwathu. (Miyambo 14:10) Koma Yehova amadziwa mitima yathu ndipo amatidera nkhawa kwambiri. Kupemphera kwa iye mochokera pansi pa mtima kungatithandize kupirira mavuto amene tikukumana nawo. Baibulo limati: ‘Mum’tulire nkhawa zanu zonse, pakuti amakuderani nkhawa.’—1 Petulo 5:7.
APRIL 10-16
CHUMA CHAKUTULIYA MU MAZU NGAKU CHIUTA | 2 MBIRI 8-9
“Yawonanga Kuti Zeru Zakuzirwa”
w99-CN 11/1 20 ¶4
Pamene Ambiri Akhala Ooloŵa Manja
Inde, mfumu yaikazi ya ku Seba inatheranso nthaŵi yaitali ndipo inayesetsa kwambiri kuti ikachezere Solomo. Mwachionekere, Seba anali m’dera la dziko lamakono la Republic of Yemen; chotero mfumuyo ndi ngamila zake zambiri anayenda ulendo wa makilomita 1,600 kupita ku Yerusalemu. Monga momwe Yesu ananenera, “anadza kuchokera ku malekezero a dziko.” Kodi mfumu yaikazi ya ku Seba inadzivutiranji choncho? Inangobwera “kudzamva nzeru za Solomo.”—Luka 11:31.
w99-CN 7/1 30 ¶4-5
Ulendo Umene Unali Wopindulitsa Kwambiri
Muli monse mmene zinaliri, mfumu yaikazi inafika ku Yerusalemu “ndi ulendo wake waukulu, ngamira zakunyamula zonunkhira, golidi wambiri, ndi timiyala ta mtengo wapatali.” (1 Mafumu 10:2a) Ena amati ‘ulendo waukulu’ umenewo unaphatikizapo anthu okhala ndi zida. Izi zingakhale zomveka, popeza kuti mfumu yaikazi inali munthu wolemekezeka kwambiri ndipo inali kuyenda ndi katundu wamtengo wapatali wa ndalama mamiliyoni ambiri zedi.
Komabe, onani kuti, mfumu yaikazi inamva mbiri ya Solomo “yakubukitsa dzina la Yehova.” Choncho uwu sunali ulendo wokachita malonda chabe. Mwachionekere, mfumu yaikaziyi kwenikweni inapita kuti ikamve nzeru za Solomo—mwinanso kukaphunzira zina za Mulungu wake, Yehova. Popeza iyenera kuti inabadwa kwa Semu kapena Hamu, amene anali alambiri a Yehova, iyenera kuti inali yachidwi ndi chipembedzo cha makolo ake.
w99-CN 7/1 30-31
Ulendo Umene Unali Wopindulitsa Kwambiri
Mfumu yaikazi ya ku Seba inachita chidwi ndi nzeru za Solomo komanso ulemerero wa ufumu wake kotero kuti “anakhululuka malungo.” (1 Mafumu 10:4, 5) Ena amati mawu ameneŵa amatanthauza kuti mfumu yaikaziyo “inabanika.” Katswiri wamaphunziro wina mpakana ananena kuti mwinamwake inakomoka! Zilizonse zimene zinachitikazo, mfumu yaikaziyi inadabwa ndi zimene inaona ndi kumva. Inatcha anyamata a Solomo kukhala odala popeza anali kumva nzeru za mfumu imeneyi, ndipo inayamika Yehova chifukwa chopatsa Solomo ufumu. Kenako mfumu yaikaziyi inapereka kwa mfumuyo mphatso zamtengo wapamwamba, golide yekha wokwana ndalama pafupifupi $40,000,000 malinga ndi ndalama za masiku ano. Nayenso Solomo anapereka mphatso, anapatsa mfumu yaikaziyo ‘chifuniro chake chonse chimene anapempha.’—1 Mafumu 10:6-13.
it-2 990-991
Solomoni
Fumukazi ya ku Sheba yati yawona kutowa kwa nyumba yakusopiyamu kweniso yaku Solomoni, chakurya cho chenga pathebulu laki, vakuvwala va ŵanthu wo aperekanga chakurya, kweniso sembi zakupiriza zo waperekanga kaŵikaŵi pa nyumba yaku Yehova, “yengavi mazu.” Ndipu yingukamba kuti, “Awonani! Vo ndinguvwa vifika cha chinanga ndi hafu ya vo ndawona. Yimwi mwe ndi zeru zinandi kweniso chuma chinandi, ndipu mwaluska vo ndinguvwa.” Ndipu yingukamba so kuti mbamwaŵi wo ateŵetiyanga fumu. Yati yawona vinthu vosi venivi yingwamba kuthamika Yehova Chiuta, yo wangulongo chanju chambula kwa Ayisirayeli pakusankha Solomoni kuja fumu kuti waperekengi cheruzgu chakunyoloka kweniso chaurunji.—1Mf 10:4-9; 2Mb 9:3-8.
Fundu Zakuzirwa za mu Bayibolu
it-2 1097
Mpandu Waufumu
Mpandu waku Solomoni ndiwu ukonkhoskeka umampha kuphara mipandu yosi yo mafumu nga ku Isirayeli ngangupanga. (1Mf 10:18-20; 2Mb 9:17-19) Viwoneka kuti mpandu wenuwu wenga mu “Holu ya Mpandu Waufumu.” Yeniyi njimoza mwa nyumba zo Solomoni wanguzenga pa Phiri la Moriya ku Yerusalemu. (1Mf 7:7) Wenga ‘mpandu ukulu waufumu wo anguwupanga mwakugwiriskiya ntchitu minyanga ya njovu ndipu anguwupaka golidi chayiyu kuzunguliza kadenga kweniso vakunyekezapu manja.’ Chinanga kuti mpandu uwu angupangiya minyanga kweni mwakukoliyana ndi pulani yo yengapu pa kuzenga nyumba yakusopiyamu viwoneka kuti angupangiya mathabwa, ndipu anguwupaka golidi chayiyu ndi kuŵikaku minyanga. Ŵanthu awonanga nge kuti mpandu wosi angupangiya minyanga ya njovu ndi golidi. Ŵati azumbuwa masitepusi 6 ngakukwere ku mpandu waufumu, nkhani iyi yilutirizga kuti: ‘Nkharamu ziŵi anguzimika pafupi ndi vakunyekezapu manja venivi. Pamasitepusi 6, angumikapu nkharamu 12. Kukumaliya kosikosi kwa masitepusi ngosi kwenga nkharamu yimozayimoza.’ (2Mb 9:17-19) Mwaviyo, mphakwenere kukamba kuti nkharamu zenizi zamiyanga mazaza. (Ge 49:9, 10; Chv 5:5) Nkharamu 12 zitenere kuti zamiyanga mafuku 12 nga Ayisirayeli, ndipu panyaki venivi vang’anamuwanga kuti Ayisirayeli akhumbikanga kujithereska ku munthu yo wajanga pampandu waufumu wenuwu. Mpandu wenuwu wenga ndi chakukandapu malundi chagolidi. Mpandu wakupangika ndi minyanga kweniso golidi wenuwu ukonkhoskeka kuti wenga utali, wakujala pachanya ndipuso panthazi penga nkharamu, venivi vichitiska kuti uphali mipandu yaufumu yosi yo yengaku panyengu yo. Yo wakulemba buku la mbiri wangukamba kuti: “Pengavi ufumu unyaki wewosi wo ungupanga mpandu waufumu nge wenuwu.”—2Mb 9:19.
APRIL 17-23
CHUMA CHAKUTULIYA MU MAZU NGAKU CHIUTA | 2 MBIRI 10-12
w01-CN 9/1 28-29
Mmene Mungasankhire Mwanzeru
Yehova waperekanso anthu okhwima maganizo mumpingo amene tingakambirane nawo zosankha zathu. (Aefeso 4:11, 12) Komabe, pofunsira kwa anthu ena tisatsatire zomwe ena amachita zofunsa anthu ambiri mpaka atapeza yemwe akunena zofuna zawo, ndiyeno n’kutsatira uphungu wake. Tikumbukirenso chitsanzo chotichenjeza cha Rehabiamu. Pamene ankafuna kupanga chosankha chachikulu kwambiri, analandira uphungu wabwino kwabasi kuchokera kwa anthu achikulire amene ankagwira ntchito ndi abambo ake. Koma m’malo motsatira uphungu wawo, iye anakafunsira kwa anyamata anzake. Atatsatira uphungu wa anyamatawo, sanasankhe mwanzeru ndipo zotsatira zake zinali zakuti anthu m’chigawo chachikulu cha ufumu wake anam’pandukira.—1 Mafumu 12:1-17.
Tikafuna kufunsira uphungu, tifunsire kwa anthu amene aona zambiri m’moyo ndiponso omwe amadziŵa bwino Malemba komanso amene amaona mfundo zabwino zachikhalidwe kukhala zofunika. (Miyambo 1:5; 11:14; 13:20) Ngati n’kotheka, sinkhasinkhani pa mfundo zachikhalidwe zomwe zikugwirizana ndi nkhaniyo ndiponso zomwe mwapeza pakufufuza kwanu. Mukayamba kuona zinthu m’kuunika kwa Mawu a Mulungu, chosankha cholondola chidzaonekeratu.—Afilipi 4:6, 7.
it-2 768 ¶1
Rehobowamu
Ŵanthu angumuthaŵa Rehobowamu chifukwa chakuti wenga wakujikuzga kweniso muvwa zaki. Fuku laku Yuda ndi Benjamini, asembi ndi Alevi a maufumu ngosi kweniso ŵanthu a muvigaŵa vakutalikutali va mafuku 10 ndiwu awovyanga nyumba yaku Davidi.—1Mf 12:16, 17; 2Mb 10:16, 17; 11:13, 14, 16.
Fundu Zakuzirwa za mu Bayibolu
it-1 966-967
Viŵanda vakukozgana ndi mbuzi
Vo Yoswa wangukamba pa Yoswa 24:14 vilongo kuti panyengu yo Ayisirayeli ŵenga ku Ijipiti asopanga achiuta aboza wo ŵanthu a ku Ijipiti asopanga. Vo Ezekiyeli nayu wangukamba vilongo kuti pati pajumpha nyengu yiwu angulutirizga kusopa achiuta aboza. (Ezk 23:8, 21) Pa chifukwa chenichi akaswiri anyaki akamba kuti panyengu yo Ayisirayeli ŵenga muchipululu, Chiuta wanguŵapaska marangu kuti aleki kupereka “sembi ku viŵanda vakukozgana ndi mbuzi.” (Lv 17:1-7) Vo Yerobowamu wanguchita pakusankha asembi ŵaki kuti “ateŵetiyengi mumalu ngapachanya kweniso kuti ateŵetiyengi viŵanda vakukozgana ndi mbuzi,” (2Mb 11:15) vilongo kuti Ayisirayeli asopanga chinthu chinyaki cha nge mbuzi nge mo ŵanthu a ku Ijipiti achitiyanga. Herodotus (II, 46) wangukamba kuti Agiriki angutole kusopa kwa ŵanthu a ku Ijipiti ndipu asopanga Pan ndi satyrs, achiuta wo achitanga nawu uhuli. Achiuta ŵenaŵa awonekanga nge kuti ŵenga ndi masengwi, muchiya wa mbuzi ndipuso malundi nga mbuzi. Ŵanthu anyaki agomezga kuti Satana we ndi muchiya, masengwi ndipuso chakukandiya chakugaŵikana chifukwa chakuti achiuta ŵenaŵa awonekanga nge chinyama. Venivi vinguwanda ukongwa mu visopa vo vakambanga kuti va Chikhristu mu vyaka va m’ma 500-1000 C.E.
Kweni viziŵika umampha cha kuti achiuta ŵenaŵa ŵenga ndi “cheya” cha mtundu wuli (seʽi·rimʹ). Chinanga kuti anyaki akamba kuti vawonekanga nge mbuzi chayizu kweni malemba ngalongo ukaboni wewosi cha. Mazu ngakuti viŵanda vakukozgana ndi mbuzi ngalongo kuti ŵanthu wo asopanga achiuta aboza aŵanaŵananga kuti achiuta ŵenaŵa awoneka nge mbuzi pamwenga kuti ŵe ndi cheya. Mazu ngakuti “mbuzi” ngo akungagwiriskiya ntchitu, ngolongo waka kuseluka ndi vinthu vosi vo agwiriskiyanga ntchitu pakusopa angoza. Chinanga kuti mazu ngo agwiriskiyanga ntchitu pakukamba vikozgu ngakutuliya ku mazu ngo ngang’anamuwa kuti “mavi nga nyama,” kweni venivi ving’anamuwa kuti vikozgu vapangikanga ndi mavi nga nyama cha.—Lv 26:30; Dt 29:17.