Wovyani “Alendu” wo Aja Mucharu Chinu Kuti ‘Ateŵetiyengi Yehova Mwakukondwa’
“Yehova wavikiliya alendu wo aja mucharu chaŵeni.”—SUMU 146:9
1, 2. (a) Kumbi ndi masuzgu nanga ngo abali ndi azichi anyaki akumana nangu? (b) Kumbi tikambisanengi mafumbu nanga?
MUBALI munyaki zina laki Lije wangukamba kuti: “Pa nyengu yo nkhondu yayambanga ku Burundi, tenga pa unganu wadera. Tawonanga ŵanthu achitchimbiya ndipuso achibaya anyawu. Apapi ŵangu ndi isi taŵana 11, tinguthaŵa ndi vakuvwala vimanavi. Anyaki mubanja lidu anguthaŵiya ku Malawi. Wenuwu ndi ulendu wa makilomita 1,600 ndipu anguchija ku musasa. Tosi tinguthaŵiya ku malu ngakupambanapambana.”
2 Ŵanthu wo athaŵa kwawu chifukwa cha nkhondu pamwenga kutombozgeka, sonu ajumpha 65 miliyoni pacharu chosi chapasi. Chiŵerengeru ichi ntchikulu ukongwa kuluska viŵerengeru vosi vo asaniya kuvuli kosi uku.a Anyaki mwa ŵanthu yaŵa mbakaboni aku Yehova. Anandi abali ŵawu akufwa ndipu katundu wawu munandi wakunangika. Kumbi ndi masuzgu wuli nganyaki ngo akumana nangu? Kumbi tingaŵawovya wuli abali ndi azichi wo athaŵa kwawu kuti ‘ateŵetiyengi Yehova mwakukondwa,’ chinanga kuti akumana ndi masuzgu? (Sumu 100:2) Nanga tingachita wuli kuti ŵanthu wo athaŵa kwawu, tiŵapharazgiyi uthenga wamampha mwakuŵafika pa mtima?
MASUZGU NGO ŴANTHU WO ATHAŴA KWAWU AKUMANA NANGU
3. Kumbi Yesu ndipuso akusambira ŵaki anandi ŵenga wuli nge ŵanthu akuthaŵa kwawu?
3 Mungelu waku Yehova wati watcheŵeska Yosefe kuti Fumu Herode yikhumba kubaya Yesu, apapi aku Yesu limoza ndi mwana wawu anguchija ku Egipiti nge ŵanthu akuthaŵa kwawu. Yiwu angujaku mpaka po Herode wangufwiya. (Mat. 2:13, 14, 19-21) Pati pajumpha vyaka vinandi, akusambira aku Yesu akwambiriya “angumbininikiya muvigaŵa va ku Yuda ndi Samaria.” (Mac. 8:1) Yesu wanguziŵa kuti akusambira ŵaki anandi azamuthaŵa kwawu. Iyu wangukamba kuti: “Asani ŵanthu atikutombozgani mumusumba unyaki, thaŵiyani mu unyaki.” (Mat. 10:23) Kuthaŵiya ku charu chinyaki kanandi kuja kwakusuzga.
4, 5. Kumbi ndi vinthu nivi vakofya vo ŵanthu wo athaŵa kwawu akumana navu (a) pakuthaŵa? (b) mumisasa?
4 Anandi wo athaŵa kwawu akumana ndi vinthu vinandi vakofya pa nyengu yo athaŵa ndipuso ku musasa wa ŵanthu akuthaŵa kwawu. Gad muvurwa waku Lije, wangukamba kuti: “Tingwenda kwa masabata nganandi ndipu tajumphanga muviŵanda va ŵanthu akufwa. Pa nyengu iyi, ndenga ndi vyaka 12. Malundi ngangu ngangutupa ndipu ndingukambiya a mubanja langu kuti akengi andisiyi. Ada angundiwovya. Yiwu akhumbanga cha kundisiya kuti kagulu ka ŵanthu akugaluka kandisaniyi. Tafipiyanga ŵaka mtima vo tingarya pa zuŵa lo, tapempheranga kwaku Yehova ndipuso tamugomezanga. Nyengu zinyaki tamwanga yembi pe zo zingume munthowa.”—Ŵaf. 4:12, 13.
5 Ŵanthu anandi a mubanja laku Lije, anguja vyaka vinandi mumisasa yo yinguzengeka ndi a United Nations. Malu yanga ngenga ngamampha cha. Lije yo sonu ngwakuwonere dera wanguti: “Ŵanthu anandi asoŵanga ntchitu. Yiwu ajaliyanga kukamba va anyawu, kuloŵe, kutchova juga, kuba ndipuso ureŵi.” Kuti Akaboni aleki kuchitaku vinthu ivi, akhumbikanga kuti nyengu zosi awunganengi ndi kupharazga. (Ŵah. 6:11, 12; 10:24, 25) Yiwu agwirisiyanga ntchitu nyengu yawu mwazeru ndipu anandi achitanga upayiniya. Ivi vinguŵawovya kuti aje pa ubwezi wakukho ndi Yehova. Akaboni yaŵa, ajanga ndi maŵanaŵanu ngakwenere chifukwa akumbukanga vo vinguchitikiya Ayisraele kuti angujamu kwa umoyu wawu wosi cha muchipululu. Mwaviyo, nawu ŵenga ndi chigomezu kuti azamutuwamu mumusasa.—2 Ŵakor. 4:18.
MUYANJENGI ŴANTHU WO AKUTHAŴA KWAWU
6, 7. (a) Kumbi Akhristu wo atanja Chiuta, achitanji asani anyawu akhumbika chovyu? (b) Kambani chakuyeruzgiyapu.
6 ‘Kwanja Chiuta’ kutitichiska kuti tiyanjengi anyidu, ukongwa asani akumana ndi masuzgu ngakulu. (Ŵerengani 1 Yohane 3:17, 18.) Ku Yudeya kwati kwawa chilala mu nyengu ya akutumika, abali angutumiza chovyu. (Mac. 11:28, 29) Paulo ndi Petro nawuso anguchiska Akhristu kuti alondiyengi anyawu. (Ŵar. 12:13; 1 Pet. 4:9) Asani Akhristu akhumbika kulonde anyawu wo ŵaza ŵaka kuzicheza, kwe wuli Akhristu wo umoyu wawu we pangozi pamwenga wo atombozgeka chifukwa cha chivwanu chawu?—Ŵerengani Nthanthi 3:27.b
7 Pambula kuswera yapa, Akaboni aku Yehova masawuzandi nganandi anguthaŵa chifukwa cha nkhondu ndipuso kutombozgeka kuvuma kwa charu cha Ukraine. Ntchakupasa chitima kuti anyaki akubayika. Anandi angutoleka ndi Akaboni wo aja muvigaŵa vinyaki va ku Ukraine ndipu anyaki achijanga ndi Akhristu anyawu ku Russia. Mu vyaru venivi, abali anguseleriyapu cha chifukwa “mba charu cha” ndipu alutiriza “kupharazga uthenga wamampha wa mazu ngaku Chiuta.”—Yoh. 15:19; Mac. 8:4.
AWOVYENI KUTI AJE NDI CHIVWANU CHAKUKHO
8, 9. (a) Kumbi ndi masuzgu wuli ngo ŵanthu wo akuthaŵa kwawu angakumana nangu? (b) Ntchifukwa wuli tikhumbika kuzikira pakuŵawovya?
8 Chinanga kuti ŵanthu anyaki athaŵiya muchigaŵa chinyaki cha charu chawu, anandi athaŵiya mucharu chaŵeni ko vinthu vosi vija vachilendu. Boma lingaŵapasa vakurya, vakuvwala ndipuso pakugona kweni kungaŵavi vakurya vo akuviziŵiriya. Ŵanthu wo athaŵa ku vyaru vakufunda angasuzgika ndi mphepu mazuŵa ngakwamba ndipu angatondeka kuziŵa vakuvwala va mphepu vakwenere. Asani atuliya kumuzi, yiwu angasuzgika kugwirisiya ntchitu vinthu vamagesi va mazuŵa nganu.
9 Maboma nganyaki ngatovya ŵanthu wo akuthaŵa kwawu kuti aziŵiriyi umoyu wa mucharu cho aja. Chinanga kuti ve viyo, asani pajumpha myezi yimanavi akhumbika kusaniya ŵija vinthu vakuŵawovya. Kusintha kwenuku, kuja kwakusuzga ukongwa. Yiwu akhumbika kuyesesa kusambira chineneru cha mucharu cho aja ndipuso kwende marangu ngasonu. Akhumbika so kuchita vinthu nge mo ŵanthu a mucharu cho achitiya, kusunga nyengu, kupereka msonkhu, kulipila mabilu, kuluta kusukulu kweniso kusambiza ŵana. Yiwu akhumbika kuchita vosi ivi pa nyengu yimoza. Kumbi muzikilengi ndi kuŵawovya mwaulemu abali ndi azichi wo akumana ndi masuzgu yanga?—Ŵaf. 2:3, 4.
10. Kumbi tingachita wuli kuti tiwovyi abali ndi azichi wo akuthaŵa kwawu kuti aje ndi chivwanu chakukho? (Wonani chithuzi cho che papeji 3.)
10 Nyengu zinyaki ŵara a boma achitisa kuti abali ndi azichi wo akuthaŵa kwawu atondekengi kuwungana ndi mpingu. Mawupu nganyaki ngawofyeza abali yaŵa kuti aŵawovengi cha pamwenga kuŵapasa chikalata chakuŵazomereza kuja mucharu cho asani akana kugwira ntchitu zo zingaŵachitisa kuti alekengi kuwungana. Chifukwa chakopa ndipuso kuŵavi wakuŵamiya, abali amanavi azomera kugwira ntchitu izi. Mwaviyo, tikhumbika kukumana ndi abali kweniso azichi yaŵa mwaliŵi asani afika ŵaka mucharu chidu. Yiwu akhumbika kuziŵa kuti titiŵaŵanaŵaniya. Asani titiŵachitiya lisungu ndi kuŵawovya, vingaŵawovya kuja ndi chivwanu chakukho.—Nthanthi 12:25; 17:17.
KUŴAPASA VINTHU VAKUKHUMBIKA
11. (a) Kumbi ndi vinthu nivi vo tingayamba kuŵapasa abali ndi azichi wo akuthaŵa kwawu? (b) Kumbi yiwu angalongo wuli kuti awonga?
11 Pakwamba tingawovya abali ndi azichi mwakuŵapasa vinthu nge vakurya, vakuvwala pamwenga vinthu vinyaki vakukhumbika.c Kuŵachitiya tinthu timana timana nge kuŵapasa tayi, kwaku iyu ntchinthu chikulu. Abali ndi azichi wo akuthaŵa kwawu akhumbika cha kuchita kuŵalamula ŵanthu wo atiŵawovya. Yiwu atenere kuwonga vo apasika. Ivi vitovya kuti ŵanthu wo atiŵawovya akondwengi pakuŵapasa vinthu. Asani abali ndi azichi wo akuthaŵa kwawu athemba Akhristu anyawu pa chechosi, vingatimbanyiza ubwezi wawu ndi Akhristu anyawu kweniso angapasika ulemu cha. (2 Ŵat. 3:7-10) Chinanga kuti ve viyo, yiwu akhumbika mbwenu kuŵawovya.
Kumbi tingaŵawovya wuli abali ndi azichi wo akuthaŵa kwawu? (Wonani ndimi 11-13)
12, 13. (a) Kumbi tingaŵawovya wuli abali ndi azichi wo akuthaŵa kwawu? (b) Kambani chakuyeruzgiyapu.
12 Kuti tiwovyi abali ndi azichi wo athaŵa kwawu, vithemba kuti tiŵi ndi ndalama zinandi pe cha. Yiwu akhumbika ukongwa nyengu yidu ndipuso kuŵaŵanaŵaniya. Tingaŵachitiya vinthu vambula kusuzga nge kuŵakambiya mo angayende, mo angaguliya vakurya vamampha kweni vambula kudula ndipuso mo angasaniriya vipangizu vo vingaŵawovya kuti asaniyengi ndalama, nge makina ngakusone. Chakukhumbika ukongwa, mungaŵawovya kuti aziŵiliyani ndi mpingu winu. Asani nkhwamachitika, vingaŵa umampha kuluta nawu ku maunganu. Mungaŵakonkhose mo angapharazgiya uthenga wa Ufumu muchigaŵa chinu. Mungachita so umampha kuluta nawu mu upharazgi.
13 Anyamata anayi wo anguthaŵa kwawu ŵati afika ku mpingu unyaki, ŵara anyaki anguŵasambiza kwendesa galimotu, kulemba pa kompyuta ndipuso mo angalembe kalata yakupenje ntchitu. Yiwu anguŵasambiza so mo angagaŵiya nyengu yawu kuti ateŵetiyengi Yehova mwakujalikisika. (Ŵag. 6:10) Pambula kuswera wosi anayi anguja apayiniya. Vo ŵara anguchita kweniso phamphu lo anyamata yaŵa ŵenga nalu pakuteŵete Yehova, vinguŵawovya kuti aluti panthazi ndipuso kuti aleki kudemwera ndi vakuchitika va mucharu chaku Satana ichi.
14. (a) Kumbi ndi mayeseru wuli ngo ŵanthu wo akuthaŵa kwawu atenere kukhwecha? (b) Kambani chakuyeruzgiyapu.
14 Nge mo viliri ndi Akhristu wosi, wo akuthaŵa kwawu akhumbika kukhwecha mayeseru ndipuso kwanja ukongwa vinthu vakuliŵavu chifukwa vingananga ubwezi wawu ndi Yehova.d Lije yo tamuzumbuwa pakwamba limoza ndi abali ŵaki akumbuka vo awisewu aŵasambizanga pa nyengu yo athaŵanga. Ivi vinguŵawovya kuti aje ndi chivwanu. Iyu wangukamba kuti: “Ada atayanga vinthu vambula kukhumbika vo tingupinga, chimoza ndi chimoza. Pakumaliya paki angunyamuwa thumba lo lengavi kanthu ndipu angukamba mwakukondwa kuti: ‘Mwawona? Vosi ivi vakukhumbika cha!’”—Ŵerengani 1 Timote 6:8.
AWOVYENI KUTI ASANIYI VINTHU VAKUKHUMBIKA UKONGWA
15, 16. (a) Kumbi tingaŵawovya wuli abali ndi azichi wo akuthaŵa kwawu kuti aje ndi chivwanu chakukho? (b) Nanga tingaŵachiska wuli?
15 Kusazgiyapu pa vakuvwala ndi chakurya, Abali ndi azichi wo akuthaŵa kwawu akhumbika ukongwa kuŵawovya kuti alutirizi kuja ndi chivwanu chakukho ndipuso kuŵachiska. (Mat. 4:4) Ŵara angawovya abali yaŵa mwakuŵasaniriya mabuku nga muchineneru chawu ndipuso abali ndi azichi wo aziŵa chineneru chawu. Abali ndi azichi wo akuthaŵa kwawu akulekana ndi ŵanthu a mubanja lawu, a muchigaŵa chawu ndipuso mpingu wawu. Yiwu akhumbika kuwona kuti Yehova watiŵayanja ndipuso watiŵachitiya lisungu kuziya mwa Akhristu anyawu. Asani mungaleka kuŵayanja, yiwu angayamba kwanjana ndi abali ŵawu wo mbakaboni cha pamwenga ŵanthu wo akutuwa nawu mucharu chimoza. Yiwu angachita ivi chifukwa ndiwu angavwisa midawuku yawu ndipuso vo akumana navu. (1 Ŵakor. 15:33) Asani abali ndi azichi yaŵa titiŵalondere ndi mtima wosi mumpingu widu, tija ndi mwaŵi wakugwira ntchitu ndi Yehova ya ‘kuvikiliya alendu wo aja mucharu chidu.’—Sumu 146:9.
16 Nge mo venge ndi Yesu limoza ndi apapi ŵaki, abali ndi azichi wo akuthaŵa kwawu angakhumba cha kuwere kwawu asani ŵanthu wo aŵachitiyanga nkhaza ŵeche kulamuliya. Kusazgiyapu pa fundu iyi, Lije wakukamba kuti, “Apapi anandi wo anguwona ŵanthu a mubanja lawu achiŵakolere ndi kuŵabaya, akhumba cha kuwere ndi ŵana ŵawu mucharu cha nkhaza viyo.” Kuti tiwovyi abali wo akumana ndi nkhaza zenizi, tikhumbika‘kuŵaŵanaŵaniya, kuŵayanja, kuŵachitiya lisungu ndipuso tijengi akujiyuyuwa.’ (1 Pet. 3:8) Kutombozgeka kuchitisa kuti abali anyaki alekengi kucheza ndi anyawu ndipu achita soni kukamba masuzgu ngo akumana nangu, ukongwa asani pe ŵana ŵawu. Jifumbengi kuti: ‘Asani ivi vinguchitikiya ini, kumbi ndatingi ndikhumbengi kuti anyangu achiti nani wuli?’—Mat. 7:12.
KUPHARAZGIYA ŴANTHU WO ATHAŴA KWAWU
17. Ntchifukwa wuli ŵanthu wo akuthaŵa kwawu apembuzgika asani titiŵapharazgiya?
17 Mazuŵa nganu, ŵanthu wo athaŵa kwawu atuliya mu vyaru vo abali akanizgika kuchita vinthu vinyaki. Tiwonga Akaboni aphamphu a muvyaru vo alonde ŵanthu wo akuthaŵa kwawu chifukwa anandi mwa ŵanthu yaŵa nkhakwamba kuvwisiya “mazu nga Ufumu.” (Mat. 13:19, 23) Anandi wo avuka ndi masuzgu, achiskika pa maunganu ngidu ndipu azomereza mwaliŵi kuti: “Chiuta we nadi pakati pinu.”—Mat. 11:28-30; 1 Ŵakor. 14:25.
18, 19. Kumbi tingachita wuli vinthu mwazeru asani tipharazgiya ŵanthu wo akuthaŵa kwawu?
18 Abali ndi azichi wo apharazgiya ŵanthu akuthaŵa kwawu akhumbika “kuchenje” ndipuso kuchita vinthu ‘mwakuphwere.’ (Mat. 10:16; Nthanthi 22:3) Vwisiyani masuzgu ngawu kweni mungakambisananga nawu vandali cha. Mulondongi ulongozgi wo ofesi ya nthambi yapereka ndipuso wa ŵara aboma a muchigaŵa chinu. Mutenere cha kuchita vinthu vo vingachitisa kuti imwi pamwenga anyinu akumani ndi masuzgu. Mukhumbika kuziŵa ndi kutumbika visopa va ŵanthu wo akuthaŵa kwawu ndi midawuku yawu. Mwakuyeruzgiyapu, ŵanthu akutuwa muvyaru vinyaki awona kuti anthukazi atenere kuvwala mwakwenere. Mwaviyo, asani mupharazgiya ŵanthu wo akuthaŵa kwawu mutenere kuvwala umampha kuti muleki kuŵaguŵisa.
19 Nge mo wanguchitiya Musamariya wamampha yo wakukambika mu ntharika yaku Yesu, tikhumbika kuwovya ŵanthu wo asuzgika, kusazgapu wo mbakaboni cha. (Luka 10:33-37) Nthowa yamampha yakuchitiya viyo, nkhuŵapharazgiya uthenga wamampha. Mura munyaki yo wawovyapu ŵanthu anandi akuthaŵa kwawu wanguti: “Tingachita umampha kuŵakambiya pakwamba kuti ndisi Akaboni aku Yehova ndipu chilatu chidu nkhukhumba kuŵawovya mwakuliŵavu cha kweni kuti aziŵi vo Bayibolu lisambiza. Asani tingaleka kuŵakambiya pakwamba, anyaki angayamba kuwungana nasi chifukwa chakukhumba ŵaka kuti tiŵawovyi.”
VINTHU VAMAMPHA VO VICHITIKA
20, 21. (a) Ndi vinthu nivi vamampha vo vichitika asani tiwovya abali ndi azichi wo akuthaŵa kwawu? (b) Kumbi tazamukambisananji munkhani ya sabata yamawa?
20 Kulongo chanju “alendu wo aja mucharu chinyaki” kutovya ukongwa. Murumu waki wati wafwa, muzichi munyaki zina laki Alganesh wanguthaŵa ku Eritrea limoza ndi ŵana ŵaki 6. Ŵati ayenda mazuŵa 8 kujumpha mubozwa, angufika ku Sudan ndipu anguvuka ukongwa. Iyu wanguti: “Abali a kwenuku angutilonde nge abali ŵawu akuliŵavu. Angutipasa chakurya, vakuvwala, pakugona ndipuso ndalama zakwende. Mbayani anyaki angalonde ŵanthu ambula kuŵaziŵa mu nyumba zawu chifukwa chakuti asopa Chiuta yumoza? Mbakaboni aku Yehova pe!”—Ŵerengani Yohane 13:35.
21 Nanga tingachita wuli ndi ŵana anandi wo atuza ndi apapi ŵawu wo akuthaŵa kwawu? Munkhani ya sabata yamawa, tazamukambisana mo tosi tingaŵawovye kuti ateŵetiyengi Yehova mwakukondwa.
a Munkhani iyi tigwirisiyengi ntchitu mazu ngakuti “akuthaŵa kwawu” kung’anamuwa ŵanthu wo alivi pakuja chifukwa cha nkhondu, kutombozgeka ndipuso ngozi zachilengedu. Yiwu athaŵiya kucharu chinyaki pamwenga ku chigaŵa chinyaki cha charu chawu. Mwakukoliyana ndi wupu wakuwovya ŵanthu wo athaŵa kwawu wa United Nations High Commissioner for Refugees, mazuŵa nganu “munthu yimoza pa ŵanthu 113” pacharu chosi chapasi, “wachichizgika kuthaŵa kwaki ndipu wasoŵa pakuja.”
b Wonani nkhani ya mutu wakuti, “Mungaluwanga Cha Kulonde Alendu” mu Chigongwi cha Alinda cha October 2016, papeji 8 mpaka 12.
c Asani abali ndi azichi wo athaŵa kwawu afika ŵaka, ŵara akhumbika kulondo ulongozgi wo we mubuku lakuti Gulu lo Lichita Khumbu Laku Yehova, mutu 8, ndimi 30. Ŵara a mucharu cho abali athaŵiyaku, angakambisana ndi ŵara a mipingu ya vyaru vo atuliya, mwakulembe kalata ofesi za nthambi za muvyaru vo. Yiwu angagwirisiya ntchitu jw.org. Pa nyengu iyi, angamufumba mwazeru munthu yo wakuthaŵa kwawu mafumbu ngakukwaskana ndi mpingu wo watuliya ndipuso asani wapharazganga. Yiwu angachita viyo kuti aziŵi asani munthu yo ngwakufoka pamwenga cha.
d Wonani nkhani ya mutu wakuti, “Palivi Munthu yo Wangateŵete Ambuya Ŵaŵi” ndi yakuti “Chinthani Mtima Yehova Wakuwovyeningi!” mu Chingogwi cha Alinda cha April 15, 2014, papeji 17 mpaka 26.