GIPIMO 13
Vatshumayeli nya mufumo va yisa mahungu yawe tribhunali
1, 2. (a) Ginani egi vathangeyi nya Wukhongeli va nga kodza gu gira mayelano khu thumo nya gu tshumayele ganiolu, vapostoli va hlamude khu ndziya muni? (b) Khu ginani vapostoli va nga bomba gu ema gu tshumayela?
Gu ngari gu manega Pentekosta ya 33 teponi yathu. Libandla nya Wukristu la Jerusalema li na ni dzisemana dzimbili basi na li gu emisidwe. Nya mba kanakana Sathane kha tsaka nigu uye a gu wona nari tepo nya yadi gasi a tsolopeteya thumo wowu, libandla na li si gu tiyi. Nya mba hweya, Sathane a di kutsedzeya vathangeyi nya dzitshetshe gasi va himbedzeya thumo nya gu tshumayele. Ganiolu, vapostoli va simamide gu tshumayela na va gu tiyide hwambo nigu vama ni vanyamayi nya vangi va ‘pheya gu khodwa ga pfhumu’. — Mithumo 4:18, 33; 5:14.
Vapostoli va tsakide “khu kotani nya olu Nungungulu a nga dzumeleya gu khuye avo va tshaniseka khu kotani nya olu va nga ganeya khu lina la Jesu”
2 Na va gu tade khu likhulo, vawugeyi va di hunga gu wugeya gambe vandriyathu — ga tepo yeyi va di khotheya vatshavbo vapostoli. Ganiolu, ni wutshigu, ngilozi ya Jehovha yi di tula malimba nya lipaso, ni dzimindru vapostoli va di pheledza gambe gu gira thumo wawe nya gu tshumayele! Avo va di khotedwa gambe nigu va di yiswa ga Tribhunali nya Yikhongolo nya Gijudha, va singedzwa kha nga vathu va nga ba va ndraga nayo wu nga ba wu himbedzeya gu tshumayela. Kha nga hlamulo wakona, vapostoli va di ganeya na va gu tiyide khavo: “Hi yede gu engisa Nungungulu kha nga mufumeli, guvbindra vathu.” Tepo va ngapwa isoso, va di goroga va vbweta gu va “songa”. Ganiolu, ga giemo gegi nyo garadze, Mufarisi moyo nyo pwani khu Ghamaliyeli, a nga ba ari muhevbudzi nya nayo, a nga ba a ningwa ngudzu githawo khu vathu, a di khuga a ema, Khavbovbo khuye: “Vama va Israyeli, dziwoneyeni khesi mu vbwetago gu gira vama vava. Mu nga dzi bedzedzeyi ni vama vava, va digeni.” Igyo gi tsakisago khu gu avo va di engisa wusingalagadzi waye, va va diga va hongola. Ginani va giridego vama vava nyo tumbege? Nya mba thava avo “va di gu simama gu hevbudza ni gu tshumayela mahungu nya yadi maningano ni Kristo Jesu khu ndranga ni ndranga ni tempeleni.” — Mithumo 5:17-21, 27-42; Mavingu 21:1, 30.
3, 4. (a) Ndziya muni eyi Sathane a yi thumisago gu khugeya gale gasi gu wugeya vathu va Nungungulu? (b) Ginani hi na bhulago khigyo ga ndrima yeyi ni ga edzi nya dzimbili dzi landreyago?
3 Esi si giregidego khu 33 matshigoni yathu, gu diri tepo nyo pheye mabandla nya Wukristu ma nga himbedzedwa thumo nya gu tshumayele khu dzipfhumu nya mufumo, ganiolu yi di siri nyo hegise. (Mithumo 4:5-8; 16:20; 17:6, 7) Matshigoni yathu, Sathane a ngu gu simama gu kutsedzeya vawugeyi nya wukhozeyi nya lisine gasi va embeya dzipfhumu dzi himbedzeya thumo wathu nya gu tshumayele. Vawugeyi vovo va gu ganeya malipha nya mangi mayelano khu vathu va Nungungulu. Limwedo nya malipha yoyo khu gu khavo ha gu gimbiya hi tsolopeteya vathu mwendro gu gira mayunga. Mambe khayo nya gu khavo ha gu gimbiya hi kutsedzeya vathu gu wugeya mufumo ni gu gira dzi nogosi nya mba livba lisesa. Vandriyathu va dzi ningide tepo gasi gu hongola tribhunali va ya yeyedza gu khavo esi vathu va ganeyago malipha. Khu wevbini handro va wu manidego? Esi dzi tribhunali dzi hungidego ga mazana myaga yi vbindridego sa gu hi kuha kharini muhuno? Hongoleni hi wona silo nyo khaguri dzi tribhunali dzi hungidego gasi hi wona edzi dzi hi phasidego khidzo gasi “mahungu nya yadi ma tiyiswa guya khu nayo.” — Vafilipi 1:7.
4 Ga ndrima yeyi, hi na ganeya ngudzu-ngudzu khu dzindziya edzi hi tago na hi dzi thumisa gasi hi simama gu vhikeya fanelo yathu nya gu tshumayele na hi tshulegide. Ga sipimo sivili esi si landreyago hi na wona nyimbi hi yi dwanidego ni dzi tribhunali na hiri ni makungo nya gu hi simama gu dzi hambanisa ni litigo ni gu vbanya guya khu milayo nya mufumo.
Hi vathu nya mayunga mwendro hi va seketeyi nya gutumbege nya mufumo wa Nungungulu?
5. Guvbeyani nya mwaga nya 1930, khu ginani vahuweleyi nya mufumo va nga khotedwa nigu ginani egi vathangeyi nya hengeledzano va nga hunga gu gira?
5 Guvbeyani nya mwaga nya 1930, madhoropa ni sidhoropana Estados Unidos gwa America gwatshavbo ma di gurumedza Dzifakazi dza Jehovha gu manega ni lidangaliya nya nayo mwendro lisesa gasi thumo wawe nyo tshumayele wu dzumeledwa. Ganiolu, vandriyathu kha va dzumeya gu lomba masesa yoyo, kholu ilo li nga vbindredwa li si thumi gambe nigu avo va di gu tumba gu wu mwalo mufumo wu nga hadzi gu va himbedzeya gu tadzisa thumo owu Jesu a ningidego Makristo, a gu gu tshumayela mahungu nya yadi nya mufumo. (Marko13:10) Isoso si giride gu vahuweleyi nya vangi nya mufumo va khotedwa. Kha nga hlamulo vathangeyi nya mufumo va di hunga gu yisa mahungo yoyo tribhunali. Avo va di gu vbweta gu yeyedza gu si diri mwalo avbo nya nayo gu mufumo wu himbedzeya Dzifakazi dza Jehovha gu thumisa fanelo yawe nya gu khozeye Nungungulu wawe na va gu tshulegide. Nigu khu 1938 gu di dugeleya mambe mahungu ma nga lomba gu thangedwa khu tribhunali nigu esi tribhunali yi hungidego si ngu phasa ngudzu thumo wathu gu khugeya ga tepo yile. Ginani gi nga girega?
6, 7. Ginani gi nga dugeleya ga ndraga ya ndriyathu Cantwell?
6 Khu mavili nya Abril nya 1938 ni dzimindru, Newton Cant well a gu na ni 60 myaga, ni mwangadzi waye Esther, gumogo ni sanana sawe Henry, Russell, ni Jesse — va nga ba va thuma kha nga vapiyonero nya gu hathege — va di tshumayela litshigu latshavbo dhoropani ga New Haven, Connecticut. Gasi gu ganeya lisine, avo va di gu dzi emisede gu khala hwindzo ni gaya matshigu nyo khaguri. Khu ginani? Khu gu va di gu khotedwe khu dzitepo nya dzingi, khu kharato va di gu dziti gu khavo va di hadzi gu khotedwa gambe. Igyo gi tsakisago khu gu esi va nga ba va si dundrugeya kha sa vbungula misuwo yawe nya gu thume gumogo avbo nya gu tshumayele mahungu nya yadi nya mufumo. Gasi gu vboha New Haven avo va thumiside dzimovha dzimbili. Newton a di gu gimbidzisa movha ya ndranga yawe yi nga ba yi tade khu mabhuku ma seketedwago omu nya Bhibhiliya ni dzifonograma nigu Henry a gu na ni 22 myaga, a di gu gimbidzisa movha yi nga ba yi pwadza malito. Kha nga olu va nga ba va si virede nya mba dzega tepo nya gu laphe avo va di emiswa khu maphoyisa.
7 Phede khu Russell a gu na ni 18 myaga gu khotedwa, gu landreya Newton ni Esther. Nari khu hwindzo, Jesse a gu na ni 16 myaga a di wona vavelegi vaye ni ndriyaye na va gu dzegwa khu maphoyisa. Henry a di gu tshumayela ga gimbe gipandre nya lidhoropa, khu kharato nandra waye Jesse a di tshade enga. Ambari ulolo, uye a di phara dzifonograma dzaye a simama gu tshumayela. Vama vavili va katolika va di mu dzumeleya gu wombisa audhyu nya ganelo yi nga gravharwi khu ndriyathu Rutherford yi gu na ni hungo nya mahungo wu gu khuwo “Valala”. Ganiolu, tepo va nga ba va engiseya ganelo yeyi, vama vava va di goroga kamo ngudzu nyo bwe va vbweta gu veta Jesse. Na gu rude, Jesse a di khuga ga wulanga wule, ganiolu, hwane nya gitepwana liphoyisa limwedo li di mu emisa, khu kharato Jesse nuye a di khotedwa. Maphoyisa kha ma ninga nandru ndriyathu Esther, ganiolu, avo va di ninga nandru ndriyathu Newton ni sanana saye. Ambari ulolo, hwane nya gu ba va livbide dzitsapawu avo va di duswa khu pasoni litshigu lile kamo.
8. Khu ginani tribhunali nya wulamuli yi nga rwega nandru ndriyathu Jesse Cantwell kha nga muthu a kutsedzeyago mayunga?
8 Hwane nya migima nyo khaguri, khu Setembro nya 1938, ndranga ya Cantwell yi di ya lamudwa ga tribhunali ya New Haven. Newton, Russell, ni Jesse va di singedzwa kha nga ava va nga ba va hengiseya miningelo nya mbana masesa. Ambari olu va nga lomba gu mahungu yaya ma khathaledwa khu tribhunali nya yikhongolo nya wulamuli ya Connecticut, Jesse a di ningwa nandru nya gu tsolopeteye gurula — khu gu kutsedzeya mayunga. Khu ginani? Kholu vama vale vavavili va nga engiseya audhyu nya ganelo va di ganeya tribhunali khavo ganelo yile yi di gu valeteya wukhongeyi nigu yi di gu va gorosa. Gasi gu ganedza malipha yaya, vandriyathu va thangeyago hengeledzano yathu va di yisa mahungu yaya ga tribhunali nya yikhongolo ya Estados Unidos — a gu iyo nya yikhongolo ga dzatshavbo tigoni mule.
9, 10. (a) Tribhunali nya yikhongolo ya Estados Unidos yi hlamude kharini mahungu ya na Cantwell?(b) Hi nga gu simama gu wuyedwa kharini khu esi tribhunali yi hungidego?
9 Gukhugeya khu 29 nya Março nya 1940, muthangeyi nya valamuli Charles E. Hughes ni vambe valamuli va dinganago 8, va di engiseya mahungu ma nga ba ma ganedwa khu ndriyathu Hayden Covington, a gu adhivhogadhu nya Dzifakazi dza Jehovha.a Tepo adhivhogadhu wa mufumo wa Connecticut a nga ganeya tshamuselo waye na gu zama gu tiyisa gu Dzifakazi dzi di gu kutsedzeya mayunga, moyo nya valamuli a di wudzisa gu khuye: “Ina khandri lisine gu mahungu aya Jesu Kristo a nga ba a tshumayela dziteponi dzaye ma di gu si tsakisi vathu nya vangi?” Adhivhogadhu wule a di hlamula khuye: “khu lisine mahungu yaye ma di gu si tsakise vatshavbo. Nigu nya gu dundrugeya gwadi khesi nyi si hevbulago omu nya Bhibhiliya yangu, aniyo yi ngu ganeya khu esi si nga dugeleya Jesu khu gu ba a tshumayela mahungu nya gu fane ni aya.” Khu lisine esi uye a ganedego si di gu tsakisa ngudzu! Kholu nya mba si pwisisa, uye a di fananisa Dzifakazi dza Jehovha ni Jesu, a fananisa mufumo ni vale va nga singedza Jesu. Khu 20 nya Maio nya 1940, tribhunali nya wulamuli yi di piya mahungu, yi hunga gu ema ni Dzifakazi dza Jehovha.
Hayden Covington (a gomogo mbeli khu vbakari), Glen How (a gomogo khu nyambade) ni vambe na va gu duga khu tribhunali hwane nya gu ba va pade
10 Ethu ha gu wuyedwa kharini khu esi tribhunali yi hungidego gu gira? Tribhunali yi di tiyisa nayo nya gu lulame owu wu seketeyago gu vathu va khozeya khedzi va dzinago khidzo ni gu tshumayela na va gu tshulegide na va si himbedzedwi khu mufumo. Vbavbandze nya isoso, tribhunali kha ya ninga nandru ndriyathu Jesse mwendro gu mu wona nga muthu a nga ba a kutsedzeya mayunga. Khu kharato, esi tribhunali yi hungidego si di gu vega guagani gu Dzifakazi dza Jehovha kha dzi kutsedzeyi mayunga. Khu lisine, sithumi sa Nungungulu si di gu pade! Ethu hi nga gu simama hi phasega kharini khu gu pala gogu? Adhivhogadhu moyo a gu fakazi ya Jehovha a gu ganeya gu khuye: “Fanelo nya gu khozeye khu ndziya nya gu lulame na hi si thavi gu himbedzedwa yi ngu phasa Dzifakazi dza Jehovha muhuno, gu bhuleya mahungu nya yadi nya gu tumba gwathu ga vambe va vbanyago gipandreni gyathu.”
Va kutsedzeyi nya mayunga mwendro vahuweleyi nya lisine?
Gidangaliyana gi gu khigyo O Ódio Ardente do Quebeque a Deus, a Cristo e à Liberdade É Uma Vergonha Para Todo o Canadá
11. Lidima muni li giridwego khu vandriyathu va Canadá nigu khu ginani?
11 Ndrani nya 1940, Dzifakazi dza Jehovha dza Canadá dzi emisanide ni gigaradzo nya gikhongolo nya guganedzwe. Khu kharato, khu 1946, gasi gu vega guagani gu mufumo wu di si va digi va khozeya na va gu tshulegide, vandriyathu va di gira lidima khu tanga nya 16 matshigu na va gu kabaniseya sidangaliyana si nga ba siri ni hungo nya mahungu wu gu khuwo o ódio ardente do quebeque a deus, a cristo e à liberdade é uma vergonha para todo o canadá. Gidangaliyana gegi gi nga ba giri ni 4 dzipajina gi di gu vega guagani gu wugedwa ga vandriyathu gu nga ba gu kutsedzedwa khu vakhongeyi, gu vivba va nga ba va giredwa khu maphoyisa ni mayunga va nga ba va giredwa khu vathu va mule Quebec. Gidangaliyana gegi gi di gu ganeya gu khigyo Dzifakazi dza Jehovha dzi di gu simama gu khotedwa ambari na dziri mwalo nandru. “Gu na ni tanga nya 800 milandru yi nga regwa Dzifakazi dza Jehovha eyi Grande Montreal.”
12. (a) Ginani va nga gira vawugeyi tepo va nga wona lidima nya gidangaliyana?(b) Nandru muni va nga regwa vandriyathu?(wona gambe tshamuselo wa vbavbatshi.)
12 Maurice Duplessis primeiro-ministro wa Quebec a nga ba a thuma ni paderi nya katolika Villeneuve nya mba na pweya wusiwana uye a di hunga gu wugeya Dzifakazi dza Jehovha khu mahungu nya gidangaliyana gile. Tengo nya milandru va nga ba va regwa wu di engedzeya khu givbiredza, ga 800 yi vbindra kala 1 600. Ndriyathu moyo nya piyonera a gu ganeya gu khuye “Maphoyisa ma hi mode khu dzitepo nya dzingi avbo nya gu hi si kodzi ni gu sayela. Dzifakazi dzi nga manwa na dzi gu kabaniseya gidangaliyana gile dzi di singedzwa “kha nga vale va nga ba va kutsedzeya vathu gu wugeya mufumo.”b
13. Khu vamani va nga pheya khavo gu lamudwa khu gu singedzwa kha nga vale va nga ba va kutsedzeya vathu gu wugeya mufumo nigu tribhunali nya wulamuli yi hlamude khu ndziya muni mahungu yaya?
13 Khu 1947, ndriyathu Aimé Boucher ni sanana saye Gisèle, a gu na ni 18 myaga ni Lucille, a gu na ni 11 myaga khavo nya gu pheye gu thethisedwa tribhunali kholu va nga ba va singedzwa kha nga vawugeyi nya mufumo. Avo va di gu kabanisede gidangaliyana gi gu khigyo Ódio Ardente do Quebec vbafuvbi ni mathembwe yawe dhoropani ga Quebec, ganiolu, si di gu garadza ngudzu gu va dundrugeya nari va kutsedzeyi nya mayunga. Ndriyathu Boucher a diri mwama nya gu rule a nga ba a dzi nogisa, a nga ba a lima mathembwe yaye nari mwalo ligwaha ni muthu nigu dzimbe dzitepo a di gu hongola dhoropani khu gu thumisa kareta. Ambari ulolo, ndranga yaye yi di gu emisanide ni sigaradzo esi si khumbugwago omu nya gidangaliyana. Mulamuli a nga ba a woneleya mahungu yawe a di gu venga Dzifakazi dza Jehovha, khu kharato a di bomba gu dzumeya gu khuye ndranga ya Boucher yi diri mwalo nandru. Wulangani nya isoso, uye a di dzumeya malipha nya gu gidangaliyana gile gi di gu kutsedzeya mayunga, khu kharato, ndranga ya Boucher yi di yede gu konedwa. Esi mulamuli a hungidego si di gu fana ni gu ganeya gu khuye: Gighoho gu ganeya lisine! Aimé ni Gisèle va di konedwa kholu va nga singedzwa kha nga ava va nga ba va ganeya malipha ma wugeyago mufumo. Ambari olu Lucille a nga ba ari mudugwana khade matshigu mavili pasoni. Vandriyathu va di yisa mahungu yoyo ga tribhunali nya yikhongolo ya Canadá, a gu iyo nya yikhongolo ga dzatshavbo tigoni mule nigu iyo yi dzumede gu khataleya mahungu yaya.
14. Ginani va nga gira vandriyathu va Quebec ga mwaga nya tshanisa?
14 Tepo va nga ba va wugedwa, vandriyathu nya gu tiye hwambo va Quebec va di simama gu tshumayela mahungu nya yadi nya mufumo ambari olu va nga ba va wugedwa khu tshivba — nigu dzitepo nya dzingi va manide mihandru nya yadi. Ndrani nya 4 myaga hwane nya gu ba va phede lidima nya gu kabaniseye gidangaliyana khu 1946, tengo nya Dzifakazi dza Jehovha dza Quebec wu di engedzeya khu 300 kala 1 000!c
15, 16. (a) Tribhunali nya yikhongolo nya wulamuli yi hungide ginani khu ndranga ya na Boucher? (b) Vandriyathu ni vambe va gu wuyedwa kharini khu gu pala gogu?
15 Khu Junho nya 1950, tribhunali nya yikhongolo ya Canadá, yi wumbwago khu 9 valamuli, yi di woneleya mahungu ya Boucher. Hwane nya 6 migima, khu 18 nya Dezembro nya 1950, tribhunali yi di hunga gu ema ni ethu ga mahungu yaya. Khu ginani? Ndriyathu Glen How, adhivhogadhu nya Dzifakazi dza Jehovha, a gu tshamuseya gu tribhunali yi dzumede mahungu ma gu khayo: gasi muthu a singedzwa kha nga muwugeyi nya mufumo, a yede gu ba a gola mayunga mwendro gu dzina saye a nga tshuka a wugeya mufumo. Ganiolu, gidangaliyana gile kha gya nga ba gi kutsedzeya isoso nigu guya khu nayo yi diri ndziya nya gu muthu a tshulega gu ganeya edzi a dzipwago khidzo. Ndriyathu How a di engedza gambe khuye: “Nyi si wone khu maho yangu edzi Jehovha a hi phasidego khidzo gu pala.”d
16 Esi tribhunali nya yikhongolo yi hungidego gu diri gupala nya gukhongolo nya mufumo wa Nungungulu. Si fuviside simbe sighelo nya 122 milandru yi nga ba yi singedzwa Dzifakazi dza Jehovha dza Quebec kha nga vathu va nga ba ganeya malipha ma wugeyago mufumo. Vbavbandzi nya isoso, esi tribhunali yi hungidego si di gu thula gu vathu va Canadá ni Commonwealth olu va diri ni gutshulega gasi va ganeya edzi va dzipwago khidzo mayelano ni mufumo. Gupala gogu gu thede dzitshoni dzitshetshe ni mufumo wa Quebec khu kotani nya livengo va nga ba vari nalo khu gutshulega nya Dzifakazi dza Jehovha.e
Varengisi mwendro vahuweleyi nya gu vbisege nya mahungu nya yadi nya mufumo wa Nungungulu?
17. Mifumo nya khaguri ya gu zama gu woneleya thumo wathu nya gu tshumayele khu ndziya muni?
17 Gu fana ni Makristo nya gupheye, sithumi sa Jehovha muhuno “kha siri varengisi nya mahungu ya Nungungulu.” (Leri 2 Vakorinto 2:17) Ambari ulolo, mifumo nya khaguri ya gu zama gu woneleya thumo wathu nya gu tshumayele khu gu thumisa milayo yi fumeyago dzi nogosi. Hongoleni hi wona milandru mivili yi nga khathaledwa khu tribhunali yi nga ba yi ganeya khu giwudziso gi vbwetago guti gu Dzifakazi dza Jehovha varengisi mwendro vahuweleyi.
18, 19. Dzipfhumu dza Dinamarca dzi zamide gu emisa kharini thumo nya gu tshumayele?
18 Dinamarca. Khu 1 nya Outubro nya 1932, gu di emiswa nayo wu nga ba wu himbedzeya gu rengisa mabhuku nya mbana lisesa. Ganiolu, vandriyathu kha va lomba lisesa. Ga litshigu li nga landreya, tanga nya 5 vahuweleyi va di vbedza litshigu na va gu tshumayela gipandreni gya Roskilde, lidhoropa li gomogo ga tanga nya 20 dzikilometru ga muhwa dambo wa Copenhague, lidhoropa nya tsindza ga Dinamarca. Guvbeyani nya litshigu, muhuweleyi moyo nya gupwani khu August Lehmann, a di gu dzimede. Uye a di gu khotedwe khu gu rengisa mabhuku nya mbana lisesa.
19 Khu 19 nya Dezembro nya 1932, August lehmann a di dzi wonegisa ga tribhunali. Uye dzumede gu khuye a di gu endrede vathu gasi gu va ninga mabhuku ma seketedwago omu nya Bhibhiliya, nasiri gu varengiseya. Tribhunali yi di ema naye, yi ganeya gu khiyo: “muthu yoyu a ngu kodza gu dzi sayisa, kha ningwa giphaso mwendro dzitsapawu nigu uye kha dogoreyi gu ningwa giphaso, gasi gu ganeya lisine thumo waye wu ngu mu vbedzeya dzitsapawu.” Tribhunali yi di seketeya Dzifakazi dza Jehovha nigu yi di hunga gu thumo wa Lehmann wu di si yeli “gu fananiswa ni nogosi”. Ganiolu, valala nya vathu va Jehovha va di gu dzi emisede gu emisa thumo nyo tshumayele mafuni gwatshavbo. (Ndzimo 94:20) Khu kharato, adhivhogadhu nya mufumo a di hunga gu yisa mahungu yaya ga tribhunali nya yikhongolo ga dzatshavbo tigoni mule. Vandriyathu va ma wone kharini mahungu yaya?
20. Tribhunali nya yikhongolo ya Dinamarca yi hlamude khu ndziya muni mahungu yathu nigu vandriyathu va ma hakhide kharini mahungu yaya?
20 Na gu keneleya semana mweyo gasi gu hongola ga tribhunali nya yikhongolo, Dzifakazi dza Jehovha dza Dinamarca dzi di engedzeya gu tshumayela khu sighingi. Khu terça-feira nya 3 nya outubro nya 1933, tribhunali nya yikhongolo yi di ganeya esi yi nga hunga. Iyo yi di ema ni tribhunali nya gupheye yi ganeya khiyo Lemann a di si wugeyi nayo. Esi tribhunali yi hungidego si di gu thula gu vandriyathu va di gu tshulegide gasi va tshumayela. Gasi gu yeyedza gubonga gwawe ga Jehovha khu gu na va phaside gupala vahuweleyi va di engedzeya gu gira thumo wawe nya gu tshumayele khu guvbisega. Gu khugeya ga litshigu leli kala muhuno, vandriyathu va Dinamarca va ngu gira thumo wawe nya gu tshumayele nya mba tsolopetedwa khu mufumo.
Dzifakazi dza Jehovha nya gu tiye hwambo dza Dinamarca, mwaga nya 1930
21, 22.Tribhunali nya yikhongolo nya wulamuli ya Estados Unidos yi hungide ginani khu mahungu ya ndriyathu Murdock?
21 Estados Unidos.Khu Domingo nya 25 nya Fevereiro nya 1940, piyonero nya gu pwani khu Robert Murdock ni dzimbe Dzifakazi nya 7, va di modwa na va gu tshumayela gipandreni gya Jeannette, lidhoropa li gu romo vbafuvbi ni Pittsburgh, Pensilvânia. Avo va di konedwa khu gu mba renga masesa gasi va kabaniseya mabhuku. Mahungu yaya ma di yiswa ga tribhunali nya yikhongolo ya Estados Unidos, khu kharato, tribhunali yeyi yi di dzumeya gu ma khataleya.
22 Khu 3 nya Maio nya 1943, tribhunali nya yikhongolo yi di hunga gu ema ni Dzifakazi. Iyo yi di bomba mahungu nya gu, gu manega lisesa kholu si di gu beya vathu malungelo nya gutshulege, va ningwago khu mufumo. Tribhunali yi di fuvisa nayo wa lidhoropa lile wu nga ba wu himbedzeya vathu gu khozeya na va gu tshulegide. Ga tepo nya vangi va nga ganeya mawonelo yawe eyi tribhunali, mulamuli William O. Douglas a di ganeya gu khuye thumo nya Dzifakazi dza Jehovha gu di siri basi gu tshumayela, avo va di gu gira nya singi gu vbindra gu kabaniseya mabhuku nya wukhongeyi. Avo va di gu gira mithumo yamivili. Uye a di engedza khuye: “thumo wowu nya wukhozeyi wu di gu ningwa ngudzu lisima . . gu fana ni wukhongeyi nya dzimbe dzitshetshe ni gu tshumayela vbagiluvelotunu.”
23. Khu ginani gupala gogu ga 1943 gu gu na ni lisima gwathu muhuno?
23 Esi tribhunali nya yikhongolo yi hungidego gu diri gupala nya gukhongolo ngudzu ga vathu va Nungungulu. Iso si di tivegisa ngudzu-ngudzu makhalelo yathu khu lisine — sithumi sa Kristo nasiri varengisi. Ga litshigu leli nya gu hlamadzise khu 1943, Dzifakazi dza Jehovha dzi pade 12 vbakari nya 13 milandru, gu pata ni mahungu ya Murdock mbeli ga tribhunali nya yikhongolo nya wulamuli. Esi tribhunali yi hungidego giyeyedzo nya gyadi nya tshivba avbo nya mahungu hi emisanago nawo muhuno, kholu vawugeyi va nga gu simama gu dwanisana ni gu tshulega gwathu nya gu tshumayele mahungu nya yadi ya mufumo ma guagani ni ndranga ni ndranga.
“Hi yede gu engisa Nungungulu kha nga mufumeli, guvbindra vathu”
24. Ginani hi girago tepo mufumo wu himbedzeyago thumo wathu nya gu tshumayele?
24 Kha nga sithumi sa Jehovha, hi ngu tsaka ngudzu tepo mufumo wu hi ningago nayo nya gu tshumayele na hi gu tshulegide mahungu nya yadi nya mufumo. Ganiolu, gwa gu tshuka mufumo wu himbedzeya thumo wathu nya gu tshumayele, ethu ha guvbindrugedza mathumelo yathu hi simama ni thumo wathu khavbo hi si kodzago khavbo. Gu fana ni vapostoli, “Hi yede gu engisa Nungungulu kha nga mufumeli, guvbindra vathu.” (Mithumo 5:29; Matewu 28:19, 20) Ga tepo yayimweyo, ha gu yisa mahungu yaya ga dzi tribhunali nya wulamuli gasi va fuvisa gu himbedzedwa nya thumo wathu. Wona siyeyedzo sivili.
25, 26. Ginani gi nga gira vandriyathu va Nicarágua va hongola tribhunali nya yikhongolo nya wulamuli nigu wu diri wevbini wuyelo wa kona?
25 Nicarágua Khu 19 nya Novembro nya 1952, Donovan Munsterman misiyonariyu ni githumi nya kometi nya litamo a di beya xikiritori nya Imigração ya Manágua, lidhoropa nya tsindza nya litigo lile. A di gu ranidwe gasi a ya wonana ni capitão Arnoldo García, oyu a nga ba a woneleya xikiritori yoyo. Uye a di mu embeya gu khuye dzatshavbo Dzifakazi dza Jehovha dza Nicarágua “dzi di gu himbedzedwa gu simama gu tshumayela sihevbudzo sawe ni gu vhuvhumisa thumo nya wukhozeyi wawo.” Tepo a nga wudzisa gighelo gyakona, García a di tshamuseya gu khuye ministro nya gupheye nya mufumo kha nga ba a dzumeleya gu Dzifakazi dza Jehovha dzi gira thumo wadzo nya gu tshumayele nigu idzo dzi di gu singedzidwe kha nga vakomunista. Khu vamani va nga ba va hi singedza? Vathangeyi nya wukhongeyi nya tshetshe nya katolika.
Vandriyathu va Nicaragua tepo va nga ba va wugedwa
26 Ndriyathu Munsterman a di dzegeya gu yisa mahungu yaya ga Ministério do Governo e das Religiões ni ga Presidente Anastasio Somoza García, ganiolu, kha dugeleya . Khu kharato, vandriyathu va di vbindrugedza mathumelo yawe. Avo va di sega Dzisalawu nya mufumo, va tshangana khu mitsawa nya yidugwana ni gu ema gu tshumayela mu dziruwani, ganiolu va di gu simama gu tshumayela mahungu nya yadi nya mufumo. Ga tepo yayimweyo va di gira gilombo ga tribhunali nya yikhongolo nya wulamuli ya Nicarágua, gasi yi fuvisa nayo wu himbedzeyago gu tshumayela. Dzijorinali dzi di gu ganeya ngudzu-ngudzu khu gu himbedzedwa gogu gumogo ni gilombo gyathu nigu tribhunali nya yikhongolo nya wulamuli yi di dzumeya gu engiseya mahungu yathu. Wuyelo muni hi nga wu mana? Khu 19 nya Junho nya 1953, tribhunali nya yikhongolo nya wulamuli yi di tivisa esi yi si hungidego nigu yi di gu ema ni Dzifakazi dza Jehovha. Iyo yi wonide gu khiyo gu himbedzedwa gogu gu di gu fanya nayo wu nga ba wu vhikeya gu tshulega nya gu ganeye, livhalo ni gu muthu a ganeya khu gukhodwa gwaye guagani. Khu kharato, yi di embeya mufumo wa Nicarágua gu wu di yede gu wusedza gu pwanana gwawe ni Dzifakazi.
27. Khu ginani vavbanyi va Nicarágua va nga hlamadziswa khu esi tribhunali yi hungidego nigu vandriyathu va gu wonide kharini gupala gogu?
27 Vathu va tigoni ga Nicarágua va hlamade ngudzu khu gu tribhunali nya yikhongolo nya wulamuli yi ema ni Dzifakazi. Kala olu, mikutsedzelo nya vathangeyi nya dzitshetshe yi di engedzeya khu tshivba avbo nya gu tribhunali nya yikhongolo yi si vbweti gu beya avbo nya mayunga yoyo. Vbavbandze nya isoso, dzipfhumu dzi diri ni tshivba nya gu vbindre tribhunali nya yikhongolo, khu kharato kha sa ba si vbevbuga gu tribhunali yi hunga makungo nyo hambane ni aya ya mufumo. Vandriyathu va di gu dziti gu khavo va di gu pade kholu pfhumu yawe yi di gu va phaside gasi va simama gu tshumayela. — Mithumo 1:8.
28, 29. Vbakari nya mwaga nya 1980 silo si vbindrugedzide khu ndziya muni eyi Zaire?
28 Zaire. Ndrani nya mwaga nya 1980, gu diri ni tanga nya 35 000 Dzifakazi dza Jehovha eyi Zaire, iyo muhuno gu ranwago gupwani República Democrática do Congo. Gasi gu khataleya gwadi gu dandra gogu nya mithumo nya mufumo, filiyali yi di gu vbaha dzinyumba nya dziphya. Khu dezembro nya 1985, gu di girwa kongresu internacional tsindza ga litigo la kinshasa nigu gu diri ni 32 000 vandriyathu va nga ba vata khu mayigo nya gu hambane-hambane. Ganiolu, nya mba hweya giemo gya sithumi sa Jehovha gi di pheya gu vbindrugedza. Ginani gi nga girega?
29 Ndriyathu Marcel Filteau, misiyonariyo wa Quebec, Canadá a nga ba a wonide gu wugedwa ga vandriyathu eyi Duplessis a di gu thumeya Zaire ga tepo yoyo. Uye a di tshamuseya esi si nga dugeleya iyoyo: “Khu 12 nya março nya 1986, vandriyathu va nga ba va thangeya hengeledzano va di ningwa lidangaliya eli li nga ba li ganeya khilo gu tshangana ga Dzifakazi dza Jehovha gu di si dzumeledwi khu nayo eyi Zaire.” Gu himbedzedwa gogu gu di gu sinaridwe khu presidente wa litigo la Mobutu Sese Seko.
30. Makungo muni nyo garadze kometi nya litamo yi nga ba yi yede gu hunga nigu ginani avo va nga hunga gu gira?
30 Ga litshigu li nga landreya, radhiyu nya mufumo yi di tivisa gu khiyo: “Kha hi na ngapwa gambe na gu ganedwa khu Dzifakazi dza Jehovha omu Zaire.” Khu kharato, va dzegeya gu pheya gu hi wugeya. Gu di tshungunudwa Dzisalawu nya mufumo nigu vandriyathu va di bedwa, va modwa va khotedwa pasoni va bwe va vetwa. Sanana sawe niso si di khotedwa. Khu 12 nya outubro nya 1988, mufumo wu di wandra satshavbo si nga ba si lumba hengeledzano yathu nigu gu dita maphoyisa ni siphisa ma ta khala avbo nya filiyali yathu. Vathangeyi nya hengeledzano va di gira gilombo ga presidente ya Mobutu, ganiolu, kha va hlamudwa. Ga tepo yile, kometi nya litamo yi di yede gu hunga makungo nya gu garadze: “Ina avo va di yede gu yisa mahungu yoyo ga tribhunali nya yikhongolo nya wulamuli mwendro va di yede gu vireya?” Timothy Holmes a nga ba ari misiyonariyo ni muwoneleyi nya kometi nya litamu nya litigo lile ga tepo yile, a gu dundruga esi: “Hi tutumede ga Jehovha gasi a hi ninga wugengeyi ni gu hi thangeya.” Hwane nya gu ba va gombede khu mahungu yoyo, va di wona gu yile yi di siri tepo nya yadi gasi gu yisa mahungu yoyo ga valamuli. Wulangani nya isoso, avo va di vega gupima avbo nya gu khathaleye ni gu sayisa vandriyathu ni gu mana dzindziya nya gu simame va gira thumo nya gu tshumayele.
“Ga tepo yeyi nya gu garadze hi wonide ndziya eyi Jehovha a nga vbindrugedzago khiyo silo”
31, 32. Makungo muni nyo hlamadzise ma hungidwego khu tribhunali nya yikhongolo ya Zaire nigu ma kuhide kharini vandriyathu?
31 Yi vbindride myaga nya yingi. Nigu guwugedwa ga Dzifakazi gu di vbunguga, litigo li di pheya gu yeyedza githawo avbo nya nayo wu ganeyago khu gu vathu va pharwa khu ndziya nya gululame. Kometi nya litamu yi di wona gu yile yi diri tepo nya yadi gasi va bhudzisana khu gu himbedzedwa nya thumo nya Dzifakazi dza Jehovha, khu kharato va di yisa mahungu yoyo ga tribhunali nya yikhongolo ya Zaire. Igyo gi hlamadzisago khu gu tribhunali nya yikhongolo yi di dzumeya gu engiseya mahungu yoyo. Khu kharato, khu 8 nya Janeiro nya 1993, na gu vbindride tanga nya 7 myaga hwane nya gu mufumo wu himbedzede thumo nya Dzifakazi dza Jehovha, tribhunali yi di kona mufumo, khu kharato wu di fuviswa nayo nya gu himbedzedwe. Esi si di gu tshamuseya ginani! Na va gu vega womi wawe mhangoni, valamuli va di fuvisa nayo wu nga ba wu emisidwe khu presidente nya litigo! Ndriyathu a gu ganeya esi: “ndrani nya tepo yeyi nya gugaradze, hi wonide edzi Jehovha a nga vbindrugedzago khidzo silo.” (Dhaniyeli 2:21) Gu pala gogu gu tiyiside ngudzu gukhodwa ga vandriyathu. Va wonide gu pfhumu Jesu a di gu thangeya vathu vaye gasi vati tepo ni ndziya va nga yi thumisago gasi gu gira silo.
Dzifakazi dza Jehovha dzi ngu tsaka khu gu khozeya Jehovha na dzi gu tshulegide eyi República Democrática do Congo.
32 Khu gu na wu si thumi gambe nayo wowu, kometi nya litamu yi di dzumeledwa gu resa Vamisiyonariyo, gu vbaha dzinyumba nya dziphya ni gu rumeya mabhuku ma seketedwago omu nya bhibhiliya ga mambe mayigo.f Khu lisine sithumi sa Nungungulu mafuni gwatshavbo si tsakide khu gu wona edzi Jehovha a vhikeyago khidzo vathu vaye khu liphuvboni! — Isaya 52:10.
“Jehovha khuye a nyi phasago”
33. Ginani hi gi hevbulago ga mahungu yaya ma nga khathaledwa khu dzi tribhunali?
33 Ndziya eyi hi padego khiyo mufumo ya gu yeyedza gu Jesu tadziside gitumbiso gyaye gi gu khigyo: “nyi na mi ningani wugengeyi ni silo nyo ganeye; valala vanu kha va na nga kodza gu mi temari ambari gu mi hlamula.” ( Leri Luka 21:12-15.) Somo guagani gu dzimbe dzitepo Jehovha a ngu thumisa vafumeli va matshigoni yathu gasi gu vhikeya vathu vaye mwendro gu kutsa valamuli ni va adhivhogadhu nya gu tiye hwambo gasi va emeya gululama. Jehovha a di gira gu matshari ya valala vathu ma si manegi ni tshivba. (Leri Isaya 54:17.) Vawugeyi kha va si kodzi gu fuvisa thumo wa Nungungulu.
34. Khu ginani gupala gwathu omu nya dzi tribhunali gu hlamadzisago nigu gwa gu yeyedza ginani? (wona gambe kwadru yi gu khiyo “Gupala nya gu hlamadzise omu nya dzi tribhunali nya dzikhongolo gu vhuvhumisa thumo nya gu tshumayele mahungu nya yadi nya mufumo.”)
34 Khu ginani gupala gwathu avbo nya wulamuli gu hlamadzisago? Nga dundrugeya khesi: Dzifakazi dza Jehovha khandri vathu nya lisima mwendro nya ndruma. Kha dzi vhoti, kha dzi pategi omu nya dzikapanya nya politika mwendro gu zama gu kutsedzeya vapolitiko. Vbavbandze nya isoso, vandriyathu va pategago avbo nya thethisedwe khu dzi tribhunali dzitepo nya dzingi va gu wonwa nga “vathu nya mbati.” (Mithumo 4:13) Khu kharato, guya khu mawonelo ya vathu, dzi tribhunali dzi mwalo gighelo nya gu hungi makungo ma wugeyago vathangeyi nya dzitshetshe ni politika, ganiolu, va phasa Dzifakazi. Khu kharato, dzi tribhunali dzi ngu ema ni ethu khu gu phindra-phindra! Gupala gogu gwa gu yeyedza gu ha gu gimbiya “mahoni ga Nungungulu na hi thuma gumogo ni Kristo.” (2 Vakorinto 2:17) Khu kharato, gufana ni mupostoli Pawulo ha gu ganeya khethu: “Jehovha khuye a nyi phasago, kha nyi na nga thava.” — Vahebheru 13:6.
a Aya, ma diri mahungu nya gu pheye avbo nya 43 ma nga yiswa ga tribhunali nya yikhongolo nya wulamuli ma nga khathaledwa khu ndriyathu Hayden Covington. Uye fude khu 1978 nigu mwangadzi waye Dorothy, simamide gu thuma khu gutumbega kala afa khu 2015 nari ni 92 myaga.
b Nandru wowu wu di gu seketedwa avbo nya nayo wu nga emiswa khu 1606. Nayo wowu wu di gu dzumeleya gu mulamuli a koneya muthu a gu pimisa gu khuye esi a ganedego si na wusa mayunga — ambari a gu ganeya lisine.
c Khu 1950, 164 vahuweleyi nya tepo yatshavbo va thumede Quebec — gumogo ni 63 vandriyathu va nga gradhuwari ga xikola ya ghileadhi va dzumeya thumo waye na va tsakide, ambari va nga ba va dziti gu khavo va na wugedwa.
d Ndriyathu W. Glen How a diri adhivhogadhu nya gutiye hwambo oyu a nga thumisa guti gwaye gasi gu pala mazanazana nya mayunga nya wulamuli gasi gu vhikeya Dzifakazi dza Jehovha dza Canada ni mambe mayigo ga myaga nya 1943 kala 2003.
e Gasi uti nya singi mayelano ni mahungu yaya, wona ndrima yi gu khiyo “A batalha não é vossa, mas de Deus”, omu nya Khendzugani! Nya 22 nya Abril nya 2000, dzipajina 18-24.
f Maphoyisa ma ngari gu khuga avbo nya filiyali yathu, ganiolu, dzinyumba dza filiyali dzi di gu vbahidwe ga gimbe gipandre.