Mitshamuselo yi gomogo omu nya mabhuku ma khumbugidwego omu nya Gibhukwana nya mitshangano nya thumo ni mavbanyelo
6-12 NYA JANEIRO
DZITHOMBA NYA LITO LA NUNGUNGULU | GENESI 1–2
“Jehovha vangide womi mafuni”
(Genesi 1:3, 4) Nungungulu a di phela gu ganela, khuye: “Gu na manege guwonegela.” Guwonegela gu di manega. 4 Nungungulu a di wona nya gukhuye guwonegela gilo nya gyadi, a gu hambanisa guwonegela ni gidema.
(Genesi 1:6) Nungungulu a di khuye: “Gu na manege ndrengelenge vbakari nya mati, yi hambanisa aya ya vbatshani ni aya ya vbavbatshi.”
(Genesi 1:9) Nungungulu a di khuye: “Ma na patane dangamwedo mati ma guromo vbavbatshi nya ndzadzi, gu manege mafu nya gubange.” Gu di girega kharato.
(Genesi 1:11) Nungungulu a di ganela gambe, khuye: “Mafu ma na fenengedzwe khu likhabi; mafumbu nya mwasi ma ningago dzithanga, ni misimbo nya mihandro yi velegago mihandro ni dzithanga dzaye mafuni, gukhedza khu lifumbu ni lifumbu.” Gu di girega kharato.
it-1 dzipaji. 583-584
Guvangwa
Tepo litshigu nyo pheye Nungungulu a nga khuye: “Gu na manege guwonegela,” sa gu wonega nga khatshi guwonegeya gu di tshathuga mazuvi, ambari olu sifefe nya guwonegeya gogo si nga ba si si tugulegi khu mafuni. Edzi si wonegago khidzo, guwonegeya gogo gu vbohide vbadugwana vbadugwana guya khesi si ganedwego khu muvbundrugedzeyi moyo nyo pwani khu J. W. Watts, tepo a nga khuye: “Guwonegeya gu di manega vbadugwanavbadugwana.” (Ge 1:3, A Distinctive Translation of Genesis) Nungungulu a di vega vbingano avba nya guwonegeya ni gidema, a rana guwonegeya gu khuye mihani, gidema khuye, wutshigu. Isoso sa gu yeyedza gu khiso litigo li di gu dzulugeya na li romo wulangani walo, li dzulugeya lihani, khu ndziya nya gu dzi hemisférios oriental ni occidental, dzi di gu manwa khu guwonegeya ni gidema. — Ge 1:3, 4.
Ga litshigu nya wuvili a di gira ndrengelenge khu gu hambanisa mati “aya ya vbatshani ni aya ya vbavbatshi.” Mambe mati ma di khala mafuni, ganiolu nya mangi ma di manega vbatshani, vbakari gwawo gu di manega ndrengelenge. Nungungulu a di rana ndrengelenge khuye ndzadzini, ganiolu ndzadzini wa gu gu fananisa ni mafuni, khandri ndzadzini iyo gu gu ni dzinyeledzi. — Ge 1:6-8; wona NDRENGELENGE.
Ga litshigu nya wuraru, khu tshivba ya Nungungulu, mati mafuni ma di patwa gu manega wulanga nyo bange, Nungungulu a di rana wulanga wowo nyo bange khu Mafu. Khilo litshigu leli gambe Nungungulu a vangidego womi omu nya átomos de matéria, a gu esi si giridego gu gu manega mwasi ni mitongwe yi ningago dzithanga. Gipandre ni gipandre nya esi sa siraru, si phaside gasi gu manega silo guya khu “mafumbo” yaso. — Ge 1:9-13.
(Genesi 1:14) Nungungulu a di khuye: “Gu na manege myenge nya guwenengedze ndzadzini, yi hambanisa wutshigu ni mihani. Yi na khale giyeyedzo nya dzinango, matshigu ni myaga.
(Genesi 1:20) Nungungulu a di khuye: “Matini gu na tale khu sirengo nya guvbanye; Sinyoni si na vbuvbe damboni.”
(Genesi 1:24) Nungungulu a di khuye: “Gu na manege sirengo nya guvbanye, nya mafumbu ni mafumbu: Sifuyo, sirengo nya gukhwirire khu lididi, ni sirengo nya likhabi, khu mafumbu yawe.” Gu di girega kharato.
(Genesi 1:27) Nungungulu a di vanga muthu khu mufananiso Waye, a mu giride a godzana ni Nungungulu; a di vanga mwama ni nyamayi.
it-1 paj. 584, ndzindri. 5-8
Guvangwa
Nigu avba ga Genesi 1:16 kha gu thumiswi verbho nya giHebheru ba·raʼʹ, si thulago “guvanga”. Wulangani nya isoso, go thumiswa verbho nya giHebheru ʽa·sahʹ si thulago gu “gira.” Lidambo, ngima ni dzinyeledzi si patwago “ndzadzini,” si khumbhugwago avba ga Genesi 1:1, si vangidwe na gu nga si vbohi litshigu nya wuna. Khu litshigu nya wuna, Nungungulu a di “gira” gu silo sesi sa ndzadzini si manega ni makhalelo nya maphya mafuni ni ndrengelenge vbatshani gwawo. Tepo gu ganedwago pwane “Nungungulu a di dzi vega ndzadzini gasi gu wenengedza mafu,” isoso adzina so yeyedza gu khiso olu iso si di gu wonega mafuni nga khatshi somo ndrengelengeni. Nigu wenegendzo wu di gu thuma kha nga “giyeyedzo nya dzinango, matshigu ni myaga,” esi si nga hadzi phasa vathu khu dzindziya nyo hambanehambane.
Litshigu nya wu 5 li vegidwe mafuni khu sivagwa nya mihefemulo yi gu siri vathu. Gimwalo givangwa ni gimwegyo egi Nungungulu a gi giridego ni makungo nya gu gi vbindrugedza makhalelo, ganiolu giride tsawa nya mihefemulo yi vbanyago khu tshivba ya Nungungulu. Go yeyedzwa pwane: “Nungungulu a di vanga mafumbu nya guhambanelane nya sirengo nya sikhongolo sa linene, ni sirengo satshavbo sivbanyago matini ni satshavbo si vbuvbago khu mambapi.” Khu gu tsaka khesi A si vangidego, Nungungulu a di si kategisa a bwe a si embeya khuye, “andrani,” esi si kodzegide kholu sivangwa sesi nya mafumbo nyo hamabanehambane si giridwe ni makodzelo nyo velege guya khu ‘mafumbo yaso.’ — Ge 1:20-23.
Khu litshigu nya wu 6 “Nungungulu a di vanga mafumbu yatshavbo nya sirengo nya likhabi ni mafumbu yatshavbo nya sifuyo, ni mafumbu yatshavbo nya sirengo si khwirirago khu lididi mafuni,” thumo wu diri wadi ngudzu gu fana ni yatshavbo mithumo nya gu vange a nga ba a yi giride Nungungulu. — Ge 1:24, 25.
Guvbeyani nya litshigu nya wu 6 avba nya mithumo nya guvange, Nungungulu a di gira gu gi manega gimbe givangwa nya giphya, igyo gi di khugegide ngudzu gu vbindra sirengo ambari olu gi nga mba giri gidugwana avba nya dzingelozi. Givangwa gyogyo muthu, oyu a vangidwego khu mufananiso wa Nungungulu gasi a fana naye. Tepo Genesi 1:27 a geneyago khuye Nungungulu a di “vanga mwama ni nyamayi,” matimo nyo fane ni aya omu ga Genesi 2:7-9 mo yeyedza khayo Nungungulu a di gira muthu khu kudzudwane nya mafu, a mu furugedza dzithonvuni, a mu thela liphuvbo nya guvbanye, muthu a di khala givangwa nya gu vbanye, a mu vega paradhesini a bwe a mu ninga guhodza nyo eneye. Khu ndziya yoyo Jehovha thumiside kudzudwane nya mafu avba nya guvange gwaye, nigu khavbovbo a vanga mwama, Uye vangide nyamayi khu gu thumisa limbambo la Adhamu. (Ge 2:18-25) Khu gu vangwa nya nyamayi, mwama a di khala “lifumbo” nyo vbeleye. — Ge 5:1, 2.
Kemba dzithomba nya liphuvbo
(Genesi 1:1) Guhegulani Nungungulu a di vanga ndzadzi ni mafu.
w15 1/6 paj. 5
Siyensiya ya gu khuha kharini womi wago
Myaga nya mafu ni litigo
Vasiyentista vo ganeya khavo mafu ma na ni 4 dzibhiliyoni nya myaga nigu litigo li manegide omu nya 13 dzibhiliyoni kala 14 dzibhiliyoni myaga hwane. Bhibhiliya kha yi ganeyi khu litshigu nya guvangwe nya litigo. Wu mwalo wulanga yi yeyedzago khiyo mafu ma di romo dzimiliyoni myaga hwane. Avba nya livhesi nyo pheye nya Bhibhiliya ha gu leri esi: “Guhegulani Nungungulu a di vanga ndzadzi ni mafu.” (Genesi 1:1) Esi so gira gu vasiyentista va hunga myaga yi gu ni mafu nya givili guya khu sihevbudzo nya siyensiya.
(Genesi 1:26) Nungungulu a di khuye: “Hongoleni hi gire muthu khu mufananiso wathu, a godzana ni Ethu, gasi a fumele dzindzandzi dza phwani, ni sinyoni si vbuvbago ndrengelengeni, ni sirengo satshavbo si vbanyago mafuni.”
it-2 paj. 533
Jesu Kristo
Khandri muvangi-kwathu. Gu ba gyanana gi pategide avba nya mithumo nya gu vange, kha si thuli khiso igyo muvangi-kwathu wa papayi wagyo. Tshivba nya gu vange yi dzude khiyo ga Nungungulu khu gu thumisa liphuvbo nya guage. (Ge 1:2; Ndz 33:6) Nigu kha nga olu Jehovha a gu gifefe nya womi watshavbo, satshavbo sivangwa, nyo wonege nesi nya mba wonega, khuye a si ningidego womi. (Ndz 36:9) Vbavbandze nyo khale muvangi-kwathu, gyanana gi diri ferameta eyi muvangi Jehovha, a nga ba a yi thumisa avba nya guvange silo. Jesu yeyedzide khuye sivangwa satshavbo sa gu lumba Nungungulu, gu fana nesi yi ganeyago milowo. — Mt 19:4-6, wona avba va nga pwane CRIAÇÃO.
13-19 NYA JANEIRO
DZITHOMBA NYA LITO LA NUNGUNGULU | GENESI 3–5
“Mihandro nyo vivbe yi residwego khu malipha nyo pheye”
(Genesi 3:1-5) Nyoga yi diri igyo girengo nya gugengele ngudzu ga sirengo satshavbo sa khabini, si nga giriwago khu PFHUMU Nungungulu. Yi di embela nyamayi, khiyo: “Ina lisine nya gupwani Nungungulu a mi layide gukhuye‘, mu nga hodzini mihandro nya misimbo yatshavbo ya thembweni, gani?” 2 Nyamayi a di hakha nyoga, khuye: “Ahihi. Ethu hi ngu dzumedziswa gu hodza mihandro nya misimbo yatshavbo ya thembweni. 3 Aholu, khu mahungu nya simbo wu guromo vbakari ni vbakari nya lithembwe, Nungungulu a hi layide gukhuye: Mu nga wu hodzi, ambari gu wu kuha basi, mu ngafa.” 4 Nyoga yi di engedza, yi ganela gambe ga nyamayi, khiyo: “Khu lisine kha mu na ngafa gilo’! 5 Aholu Uye Nungungulu a ngu dziti nya gukhuye, litshigu mu na gu wu hodzago, mu na tulega maho, mu khala kha nga Nungungulu; muti esi nya sadi ni esi nya guvivbe.
w17.02 paj. 5, ndri. 9
Makungu ya Jehovha ma na tadzisega!
Sathane Dhiyabhulosi thumiside nyoga gasi gu senga Evha. Uye adi gu vbweta gu khuye Evha a si engisi Papayi waye. (Leri Genesi 3:1-5; Gutu. 12:9) Sathane a di wudzisa gu khuye ina lisine gu sanana sa Nungungulu kha si dzumeledwi gu hodza “misimbo yatshavbo ya thembweni” gani. Isoso si di gu fana ni gu khuye ‘wo vbweta nyi embeya khuwe kha mu dzumeledwi gu gira esi mu si vbwetago?’ khu gu landreya a di lipha khuye “Khu lisine kha mu na ngafa gilo.” Khavbovbo a di gira gu Evha a khodwa gu khuye kha yeli gu engisa Nungungulu khu gu khuye: “Nungungulu a ngu dziti nya gukhuye, litshigu mu na gu wu hodzago, mu na tulega maho.” Sathane a di gira gu siwonega khatshi Jehovha kha vbweti gu khuye avo va hondza handro kholu isoso si di hadzi va gira va manega ni guti nya gu khongolo ngudzu. Khu gu hegisa, Sathane a di va gira gitumbiso gegi nya malipha: Mu natini “ esi nya sadi ni esi nya guvivbe.”
(Genesi 3:6) Khavbo avbo, nyamayi, khu gu wona gukhuye handro nya simbo khwadi gu wu hodza, gambe wu ngu tsakisa mahoni; simbo nya wadi nya gutule mapimo ni guti, a di hava handro wule a gu hodza a gu ninga mwama waye a hodza nuye.
w00 15/11, dzipai. 25-26
Hi nga hevbula gilogyo avba nya patwa nyo pheye nya vathu
Ina si di hadzi gu mba kodzega gu Evha a si ghohi? Ahihi! Nga dzi vega wulangani gwaye. Esi nyoga yi ganedego si di gu hambana ngudzu nesi Nungungulu ni Adhamu va nga ba va ganede. U di hadzi dzipwa kharini a gu muthu nyo khaguri a singedza muthu u mu golago ngudzu ni gu mutumba gu khuye kha tumbegi? Evha na giride silo khu yimbe ndziya, khu gu a mu khanyisa, abwe a si mu engiseyi. Kholu yi diri ginani nyoga avba nya gu yi ganedza gululama ga Nungungulu ni malito ya mamwa waye? Gasi gu yeyedza githawo khu matshina nya milayo maningano hi wuthangeyi, Evha a di yede gu vbweta wusingalagadzi na si gu hungi makungu. Anethu hi yede gu gira sasimweso ha gu embedwa silo si si pwananigo ni sihevbudzo hi ningwago khu Nungungulu. Ambari ulolo, Evha khodwe avba nya malito ya muliphi, a vbweta gu hatha khu abude esi nya sadi nesi nyo vivbe. Tepo a nga ba a khaleya gu dundrugeya khiso, si di vboha vbale nya gu si mu tsakisa. Khu gu khaleya gu dundrugeya khu silo nyo vivbe, a diga gu si dusa khu hungoni mwendro gu khala vbavbatshi a bhula khiso ni hungo nya ndranga si giride gu a gira gighoho nya gikhongolo kamo ngudzu! — 1 Vakorinto 11:3; Jakobe 1:14, 15.
Adhamu a di engisa malito ya mwangadzi waye
Nya mba hweya Evha a di kutsedzeya Adhamu gu dzipata avba nya gighoho gyaye. Hi nga gu tshamuseya kharini guvbola gwaye nyo ka a dzumeya gu kutsedzedwa khu Evha? (Genesi 3:6, 17) Adhamu a di romo avba nya litunga nya gu tumbega. Ina a di hadzi engisa Muvangi waye oyu a mu ningidego satshavbo gu pata ni mwangadzi waye Evha? Ina a di yede gu vbetedzeya wusingalagadzi ga Nungungulu gasi guti esi a nga ba a yede gu gira? Mwendro a di hadzi dzi pata ni mwangadzi waye? Adhamu a di gu dziti gwadi gu khuye esi Evha a nga ba a si khodwa khuye a na si mana khu gu hodza handro owu va nga embedwa pwani va nga hodzi si diri malipha. Mupostoli Pawulo ningidwe tshivba nyo love khuye: “Oyu a nga thega mugusengwani a hambana ni nayo, khandri Adhamu, khu nyamayi, nyamayi khuye a nga sengwa, a gu hambanisa Nayo wa Nungungulu.” (1 Thimoti 2:14) Khu kharato Adhamu a di hatha gu wugeya Jehovha. Gu thava gwaye gu luza mwangadzi waye gu diri gu khongolo ngudzu guvbindra gu khodwa gwaye nyo khuye Jehovha na ni makodzelo nyo lulamise silo.
(Genesi 3:15-19) “Nyi na vega livengo ga uwe ni nyamayi, ga gitugulwana gyago ni gitugulwana gyaye. Igyo gi na gu pfara hungo, uwe u na zama gu gi hodza gitshinandro.” 16 A di embela gambe nyamayi, khuye: “Nyi na gu gira u wona sigaradzo mimbani gwago, u na velega sanana khu wuvi nya wukhongolo, ambari ulo, u na khala lidora ngudzu nya mwama wago, aholu uye a na gu fumela.” 17 Khavbo avbo, PFHUMU Nungungulu a di embela mwama, khuye: “Olu u nga yingisa mwangadzi wago u gu hodza handro nya simbo nyi nga gu himbedzelago gu wu hodza, mafu ma na vadwa khu kotani yago; matshigu yatshavbo nya guvbanye gwago, u na garadzega ngudzu gasi gu mana guhodza nya mihandro ya mafuni. 18 Mafu ma na velega basi miba ni sirangalabwa, uwe u na vbanya khu mwasi wu bugago thembweni. 19 U na lutuga ngudzu gasi gu mana iso u yelago gu hodza, kala litshigu u na gu bwelelago u gu khala gambe mafu.”
Ina kamo Nungungulu a ngu khatala khu vanyamayi?
Ina vanyamayi va di vadwa khu Nungungulu?
Ahihi. Vbavbadzi nya isoso khu “mwamilambo nya khongolo, mamba nya guhegule, yi ranwago pwani khiyo dhemoni,” a nga ‘vadwa’ khu Nungungulu. (Gutuledwa 12:9; Genesi 3:14) Tepo Nungungulu a nga embeya Adhamu gu khuye a di hadzi “fumeya” mwangadzi waye, kha nga ba a yeyedza gu khuye a di gu dzumeleya gu mwama a havisa nyamayi. (Genesi 3:16) A di gu geneya khu sigaradzo si nga hadzi emisana ni pwatwa nyo pheye khu kotani nya gighoho.
w04 1/1 paj. 29 ndri. 2
Dzithomba dza omu nya libhuku la Genesi — I
3:17 — Mafu ma vadwe khu ndziya muni, nigu si na dzega tepo muni? Gu vadwa nya mafu so thula khiso gasi gu ma lima si di hadzi garadza ngudzu. Mihandro nya mafu ma vadwego nya miba ni sirangalabwa yi manidwe khu sanana sa Adhamu, avba Nowa papayi wa lameki a ganedego khu “gulemela nya mithumo ya mandza yathu, nya mafu yaya ma vadwego khu [Jehovha].” (Genesi 5:29) Hwane nya ndrambi, Jehovha kategiside Nowa ni sanana saye, a bwe a va embeya khu makungu yaye nya gu avo va tadza mafu. (Genesi 9:1) Guvadwa nya mafu khu Nungungulu go wonega na gu pfhungunudwe — Genesi 13:10.
it-1 paj. 742, dzindri. 1-2
Guvbisa nya gu lumwe
Guvbisa gu gimbeleyanago ni gu velega. Nungungulu embede Evha hwane nya ba a ghohide, esi si na giregago tepo a velegago. Nari khatshi a di engiside na simamide gupwa makategwa ya Nungungulu nigu na velegide nya mba na gigaradzo kholu “Gikategiso gya [Jehovha] gya gu resa gufuma, gambe gu dzi garadza gwathu kha gu engedzeli gilo avbo.” (Mav 10:22) Ganiolu, khu kotani nya gighoho givili gi ngupwa guvbisa. Khu lisine, Nungungulu ganede khuye (khanga olu silo esi a si dzumeleyago so wonwa na a si giregide) “Nyi na gu gira u wona sigaradzo mimbani gwago, u na velega sanana khu wuvi nya wukhongolo”
Kemba dzithomba nya liphuvbo
(Genesi 4:23, 24) “Lameki a di embela vagadzi vaye Adha ni Zila khuye: “Adha ni Zila, nyi yingiseni gwadi, enu vagadzi va Lameki, upwani gwadi esi nyi mi embelago: Nyi songide muthu kholu a nga nyi bayisa, nyi songa lidzaha kholu li nga nyi gandra. 24 Kayimi a gu phodzedwa khu livbandre na dzimbili dzinyondro, Lameki a na phodzedwa khu livbandre na mavili magumi dzinyondro, dzi bweledzedwago livbandre na guvili.”
it-2 paj. 658, ndri. 2
Lameki
Mahungu ma lovidwego khu Lameki na loveya mwangadzi waye (Ge 4:23, 24) ma gu yeyedza liphuvbo nya wugevenga matshiguni yale. Mahungu ya lameki mo yeyedza khayo: “nyi yingiseni gwadi, enu vagadzi va Lameki, upwani gwadi esi nyi mi embelago: Nyi songide muthu kholu a nga nyi bayisa, nyi songa lidzaha kholu li nga nyi gandra. Kayimi a gu phodzedwa khu livbandre na dzimbili dzinyondro.” Adzina Lameki a di gu ganeya khu gu dzi emeya gwaye, a ganeya khuye esi agiridego si hambanide nesi si giridwego khu Kayimi. Lameki a di gu khuye, a gu dzi emeya a na songa mwama a nga mu wugeya ni gu mu bayisa. Khu kharato, avba nya mahungu yaye gu diri ni gilombo nya gu mba himbedzeya ni wevbini a dogoreyago gu mu wugeya khu gu ba a songide nala waye.
(Genesi 4:26) Seta nuye a di velega gyanana nya gikhwathana a nga gi riyago lina nya gupwani khu Enosi. Khu gikhati gyogyo, vathu va di phela gu khozela PFHUMU Nungungulu, va mu rana khu lina laye.
it-1 paj. 367 ndri. 1
Guvala
Gu “khozela [Jehovha] va mu rana khu lina laye” si phede dziteponi dza Enosi ndrani nya tepo nya gu yi di nga si manegi ndrambi nigu adzina kha sa nga ba si lulamide kholu Abheli gale yoyo a di gu khozeya Nugungulu khu lina laye. (Ge 4:26; Heb 11:4) Abari gu, gu khozela gogo Nungungulu khu lina laye kha nga si ganedwago khu vahevbuli nyo khaguri, va di gu vbweta gu hagana khuye va bwe va thumisa lina la Jehovha avba nya vathu ni sithombe, isoso si di gu thula givalo nya gi khongolo. — Wona ENOSI.
20-26 NYA JANEIRO
DZITHOMBA NYA LITO LA NUNGUNGULU | GENESI 6–8
‘Uye a di gira satshavbo’
(Genesi 6:9) Aya khu matimo ya Nowa. Matshiguni gwaye, Nowa a diri uye basi muthu nya lisine nya gululame mafuni, a di gu landrisa gugola ga Nungungulu gikhati gyatshavbo.
(Genesi 6:13) Nungungulu a di embela Nowa, khuye: “Nyi fungide gu vbedza vathu vatshavbo, kholu litigo li tade khu guvivba khu kotani yawe. Nyi na va mbembisa gumogo ni mafu.”
w18.02 paj.4, ndri. 4
Pimedzeya gukhodwa ni guengisa ga Nowa, Dhaniyeli ni Joba
Sigaradzo esi Nowa a emisanidego naso. Dziteponi dza vhovho wa Nowa, Enoki, mavbanyelo nya vathu ma di vivbide kamo ngudzu. Avo va vivbide nyo bwe va ganeya silo “nya guthise” khu Jehovha. (Jud 14, 15) Wughevenga wu diya na wu engedzeya. Khu lisine matshiguni ya Nowa litigo latshavbo li di “tade khu wughevenga.” Dzingelozi nya guvivbe dzi di dzivbindrugedza dzi khala vama, dzi ta dzegana ni vanyamayi mafuni dzi bwe dzi velega sanana nya sikelemo. (Ge 6:2-4, 11, 12) Ganiolu Nowa a di hambanide ni vathu vovo. “Nowa a di mana wuhigo mbeli ga [Jehovha]. . . . Nowa a diri uye basi muthu nya lisine nya gululame mafuni, a di gu landrisa gugola ga Nungungulu gikhati gyatshavbo.” — Ge 6:8, 9.
(Genesi 6:14-16) Gira litaro nya likhongolo khu mapulango nya sena u kabanisela makhuvi ndrani gakone, u londra khu nyedzi ndrani ni vbavbandze. 15 Gu vbwetega u gira khu mipimo yeyi: Mazana mararu (300) mikono gulapha, magumavili, livbandre magumi mikono guanama, ni magumararu mikono gulapha guya vbatshani. 16 Gukhugela mahegiso ga vbatshani nya litaro, li na reledza vbadugwana gipimo nya kono, u gira gihogo gasi gubela wenengedzo; khu bambe u na vega mwanya nya litaro. Litaro li na bani liri ni nyumba ya vbavbatshi, ya vbakari ni ya vbatshani.
w13 1/4 paj.14, ndri. 1
Uye “a di gu landrisa gugola ga Nungungulu gikhati gyatshavbo”
Thumo nya gu vbaye wu dzegide tepo nya yingi, adzina saye 40 kala 50 myaga. Gu di gu vbwetega gu kokeleya misimbo, gu ndrindreleya sighodho ni gu pileleya dzivhigha, gu hungeleya ni gu yingeleya. Ngalava yi di hadzi manega ni dziandari dziraru, ni dzikwaritu ni lidimba limwedo khu bambe. Sa gu wonega nga khatshi yi diri ni dzi janela khu vbatshani, bambe gwatshago, nigu vbatshani gakone yi di pfhuledwe nga khatshi nyumba nya dzitizora, si thulago gu khiso mati ma di gu thega eno ni eno. — Genesi 6:14-16.
(Genesi 6:22) Nowa a di gira satshavbo kha nga idzo a nga rumwago khidzo khu Nungungulu.
w11 15/9 paj. 18, ndri.13
Tutuma nya mba vbela tshivba
Ginani gi phasidego sithumi sesi sa Jehovha gu timiseya si bwe si dugeleya avba nya gu tutume? Nga wona esi Pwulo a lovidego manigo ni Nowa. (Leri Vahebheru 11:7.) “Talo nya ndrambi mafuni, [owu wu nga hadzi guta] gasi guta langaladza sivangwa satshavbo” gu diri gilo nya gu Nowa a di nga si ‘gipwi’ (Gen. 6:17) Gu diri gilo nya gu gi di nga si dugeleyi, gilo nya giphya khu gu vbeleya. Ambari ulolo Nowa kha nga kanakana gu khuye si na girega. Khu ginani? Kholu a di gu khodwa gu khuye ni gyevbini egi Jehovha a ganeyago a na gi gira. Nowa kha dzipwa nga khatshi thumo a ningidwego gu gira wu di gu garadza. Vbavbandzi nya isoso uye “a di gira satshavbo.” (Gen. 6:22) Ha gu dundrugeya khu satshavbo esi Nowa a giridego nya nga gu gira ngalava, gu bedza sirengo, gu hegeledzeya guhodza gasi gu niga vathu ni sirego, gu tshumayela mahungu nya gigengedzo ni gu tiyisa ndranga yaye khu liphuvboni, hi ngu wona gu khethu gu di siri thumo nyo vbevbuge gasi a “gira satshavbo.” Ganiolu gukhodwa ni gu timiseya ga Nowa gu reside makategwa ga uye ni ndranga yaye.
Kemba dzithomba nya liphuvbo
(Genesi 7:2) U na dzega livbandre na mivili mipatwa, matune ni ngadzi nya mafumbu yatshavbo nya sirengo nyamba loledziswa gu hodzwa; u dzega patwa moyo basi matune ni ngadzi nya sirengo nya mafumbu nyamba hodzwa.
w04 1/1 paj. 29, ndri. 7
Dzithomba dza omu nya libhuku la Genesi — I
7:2 — Gi di ri gevbini gisekelo nya gu hambaniswe sirengo nyo handzege nesi nya mba handzega? Gisekelo nya gu hambanise khatshi gi di gu gimbeleyana ni gu thumiswa nya miphaso avba nya wukhozeyi na siri esi si nga ba si yede gu hodzwa mwendro gu mba hodzwa. Nyama nya sirego yi di si giri gipandre nya guhodza nya vathu na yi nga si giregi ndrambi. Maningano ni gu “handzega” ni gu “mba handzega” nya gu hodza si manegide basi khu kotani nya Nayo wa Mosi, nigu si vbede tepo wu nga ema gu thumiswa. (Mith. 10:9-16; Vaefeso 2:15) Khatshi Nowa a di gu siti esi si nga ba si dzumeledwa kha nga miphaso avba nya wukhozeyi wa Jehovha. Tepo a nga duga khomu nya ngalava, uye a “gira giluvelo a gi phasela ga [Jehovha]. A di dzega gimwegyo ga lifumbu ni lifumbu nya sinyoni ni sirengo sile nyamba loledziswa gu hodzwa, a gu luva [Jehovha] khu phaselo nya mhamba nya guvbiswe vbagiluvelotunu.” — Genesi 8:20.
(Genesi 7:11) Mwaga Nowa a nga tshanganisago livbandre na limwedo mazana (600) myaga nya guvelegwe gwaye, khu litshigu nya likhumi na livbandre na mavili (17) nya ngima nya wuvili, mati ya guetani nya mafu ma di kowoga khu tshivba khu musifefeni satshavbo, ni dzinyangwa nya mati ya vbatshani dzi di tulega.
w04 1/1 paj. 30, ndri. 1
Dzithomba dza omu nya libhuku la Genesi — I
7:11 — Mati ma nga gira gu mafuni gwatshavbo gu manega ndrambi ma dzude khu hayi? Ndrani nya “litshigu” nya wuvili nya gu vange, tepo yi nga girwa “ndregelenge” nya mafu, avbovbo gu diri ni “ndrengelenge vbakari nya mati” ni mati ‘vbatshani nya ndrengelenge.’ (Genesi 1:6, 7) Mati ma nga ba ma romo khu “vbavbatshi” khu aya ma nga ba ma romo mafuni. Mati ma nga ba ma romo khu “vbatshani” gu diri mati nya mangi ngudzu ma nga ba ma romo khu vbatshani nya mafu ma vanga “mati ya guete.” Khayo mati ma thegidego mafuni dziteponi dza Nowa.
27 NYA JANEIRO–2 NYA FEVEREIRO
DZITHOMBA NYA LITO LA NUNGUNGULU | GENESI 9–11
“Vathu vatshavbo va di gu ganela lidimi limwedo basi”
(Genesi 11:1-4) Matshiguni yale, vathu vatshavbo va di gu ganela lidimi limwedo basi, vatshavbo va di thumisa malito ya mamowo. 2 Aholu gu di vboha avbo va nga fulugago khu Khugadambo, va gimbila kala guya vboha panini ga Sinari, va gu vbaha umo. 3 Va di embedzelana khu gyawe, khavo: “Hongoleni hi gire Sitini, hi si vbisa niloni.” Sitini va di si thumisa kha nga siwindri, aholu va di londra khu nyedzi. 4 Khu hwane nya ugo va di khavo: “Olu hongoleni hi vbahe lidhoropa ni langwe nya yikhongolo nya gulaphe ngudzu yi manela ndzadzini, kholu gu vbwetega hi pwala ndruma, gasi hi si phalalegiswi ni litigo latshavbo.”
it-1 paj. 297
Bhabhiloni nya khongolo
Makhalelo ya Bhabhiloni wa gale. Guvbahwa nya lidhoropa la Bhabhiloni, mikovani ya sinayi, si giregide khu tepo gu nga ba gu dundrugedwa gu vbahwa Langwe ya Bhabheli. (Ge 11:2-9) Igyo gi nga gira gu gu vbahwa lidhoropa ni langwe khu gu vavbahi va di gu ‘vbweta gu pwala ndruma,’ na siri gu khusedza lina la Nungungulu. Dzilangwe nya dzikhongholo dzi nga tugulega nasiri basi ga marumbi ya Bhabhiloni, ganiolu ga simbe sipandre sa Mesopotâmia, si di gu gira khatshi dzi di gu ganeya khu tumbunugo nya wukhongeli nya langwe nya lisine mwendro nya makhalelo yawo. Gu kala Jehovha a hunga gu fuvisa gu vbahwa nya tempele so yeyedza gu agani gu khiso a gu yi wona kha nga gifefe nya wukhongheli nya malipha. Ganiolu lina nya gi hebheru li ningidwego lidhoropa la Bhabheli la gu tshamuseya “Mayunga” lina nya gi sumeriyano, (Ka-dingir-ra) nyi lina nya gi Akadiyanu (Bab-ilu) si tshamuseyago gilo gimwegyo “Mwanya wa Nungungulu”. Khu kharato vavbanyi nya sisumbudwa nya lidhoropa lile va vbindrugedzide lina li nga ba li thumiswa mule, ganiolu magirelo nya maphya mwendro iso si nga vbindrugedzwa si nga gu tivegisa lidhoropa lile ni wukhongheli.
it-2 paj. 360, ndri. 7
Lidimi
Matimu ya Genesi ma gu tshamuseya khu gu pwanana nya vathu ga silo si nga ba si hambana ni gu gola ga Nungungulu, kha nga idzo li ganeyago khidzo khu Nowa ni sanana saye (Ge 9:1) Malangani nya gu va swayega ni litigo va tandza mafu, avo va di hungide gu vbanha wulanga wumowo va vbanha dzinhumba dzawe mikovani ya sineri Mesopotâmia. Ni gu wulanga wule wu di hadzi khala tshindza nya wuKhongheli, mwendro langwe nya wukhongheli. — Ge 11:2-4.
(Genesi 11:6-8) Khavbo avbo, [Jehovha] a di ganela, khuye: “Avo vatshavbo lifumbu limwedo basi, gambe vatshavbo va gu ganela lidimi limwedo basi. Olu va giride esi, gukhugela olu mwalo gambe a na dzi kodzago gu va thindrekisa gugira ni gevbini va na gu gi alakanyago. 7 Hongoleni hi relela vbavbatshi yeyi, hi ya hambanisa malimi gasi vathu va si mani gupwanana khu gyawe.” 8 Khu magirelo yaya, [Jehovha] a di va phalalegisa mafuni gwatshavbo, va hegisa khu gu diga guvbaha lidhoropa.
it-2 paj. 261, ndri. 8
Lidimi
Nungungulu nya tshivba yatshavbo giride gu makungu yaya ma si pfoledwe khu lidambo, khu gu tshungunula pwanano wawe, giride isoso khu gu hambanisa lidimi lawe. Isoso si giride gu va si pwanani ga thumo wawe, khu gu landreya va phalalega va honghola mambe malanga. Guhambana gu nga manega khu gu hambaniswa nya malimi yawe gu giride gu va si simami avba nya ndziya yawe nyo vivbe, eyi nyo wugeye Nungungulu, kha nga olu si nga hadzi va tandregisa gu bhula gasi va hengeya gumogo avba nya thumo kholu gu diri ni malimi nya mangi ma nga ba ma ganedwa khu vathu, gu vbindra satshavbo iso va nga ba va hungide gu gira kha sa nga ba si ta khiyo ga Nungungulu ganiolu khiyo gwawe. (Fananisa ni Muh 7:29; Dhet 32:5.) Khu kotani nya gu hambaniswa nya malimi gu manegide guhambana avba nya vathu va nga ba va vbanya mule, ganiolu gu reside wuwadi ga vathu kholu kha va si khodza gambe gu simama ni silo si nga ba si va yisa mhangoni. (Ge 11:5-9; Fananisa ni Isa 8:9, 10.) Vathu va di yede gu fananisa silo si nga ba si dugeleya dziteponi dzawe si nga ba si pata guti silo sa mafuni, gasi va pwisisa esi Nungungulu a nga ganeya khuye si na girega, gasi va si luzi tshivba yawe khu gu gira gilo gi nga hadzi tshungunudwa.
(Genesi 11:9) Khu guralo, lidhoropa lile li di ranwa gupwani Bhabheli, kholu khumo dhoropani momo Nungungulu a nga hambanisago maganelelo nya vathu a gu va phalalegisa ni litigo latshavbo.
it-3 paj. 55
Vathu
Khu kotani nya gu hambaniswe nya lidimi si giride gu tsawa ni tsawa nya madimi wu andrisa mavbanyelo yayo, thumo, sihena sawe, magirelo yawe nya silo ambari ni wukhongheli — satshavbo soso vo si gira khu magirelo yawe. (Le 18:3) Gu hambana nesi si vbwetwago khu Nungungulu, mitsawa nya yingi yi di dzi gireya sithombe gasi gu khozeya. — Dhet 12:30; 2Dzf 17:29, 33.
Kemba dzithomba nya liphuvbo
(Genesi 9:20-22) Nowa a diri mulimi. Khuye muthu nya guphele gu yala misimbo nya miuvha. 21 Nowa a di sela wadwa nya dziuvha a gu leva, aya lala wumbwiri tshatshani gwaye. 22 Kami, babe wa Khanani a di wona wumbwiri wa babe waye, a hongola aya embela vandriyaye nya vavili.
(Genesi 9:24, 25) Avbo Nowa a wugidego khu gulevali gwaye, a di siti esi a nga girwago khu mwanaye nya nandra, 25 A di ganela, khuye: A na vadwa Khanani, a na khale uye wa mahegiso ga dzikhumbi dzatshavbo dza vandriyaye.
It-1 paji. 383, ndri. 1
Kami
Si nga gira Khanani na pategide avba nya esi si nga girega nigu Kami na sa mu kawuka. Mwendro Nowa khu tshivba nya giprofeto, wonide khuye Kami na ni guwegeleya nya silo nyo vivbe, yimbe tepo olu gu wonegidego avba ga gyanana gyaye Khanani gu di hadzi thapeya situgulwana sa Khanani. Givalo gyogyo gi tadzisegide tepo vaisrayeli va nga pala vaKhanani. Ava va nga nga ne fuviswa (khu giyeyedzo vaGibheyoni [Jos 9]) va khadzisidwego dzigumbi dza Israyeli. Lizana-myaga hwane, givalo gi tadzisegide gambe tepo situgulwana sa Khanani, gyanana gya Kami, si nga ba si woneleya dzi potências mundiais jaféticas dza Medo-Pérsia, Grécia ni Roma.
(Genesi 10:9, 10) Gambe a diri musoti nya tshivba mahoni gwa PFHUMU Nungungulu. Khidzo kala na muhuno gu nga gu ganedwago gupwani: “PFHUMU Nungungulu a na gu gire musoti nya tshivba kha nga Nimerodi.” 10 Phede khu gu fumela madhoropa yaya: Bhabheli, Ereki, Akade ni Kaline yatshavbo ya gipandrengulu gya Sinari.
it-3 paj. 91
Nimerodi
Gupheyani, mufumo wa Nimerodi wu di gu pata madhoropa yaya, Bhabheli, Ereki, Akade ni Kaline yatshavbo ya gipandrengulu gya Sinari. (Ge 10:10) Khu kharato so wonega nari owu wu nga ba wu thangeya guvbawa nya Bhabheli ni lagwe yayo. Mahegiso yaya va ma vbohedego ma gu yelana ni gu pwanana nya tumbunugo nya giJhudha. Josefu a di lova esi: “Khu vbadugwana vbadugwana [Nimerodi] vbindrugedzide makhalelo nya silo si khala nyo vivbe, na a gu khuye ndziya yi nga girago gu vathu va bomba Nungungulu khu gu a va tshikeleya khu wufumu waye. Uye phede gu thurigiseya vathu khu gu khuye a na wugeya Nungungu a gu zara a tadza gambe mafu khu mati, kholu a di gu vbweta gu vbaha langwe nya yikhongolo ngudzu nya gu yi si tshuki yi manedwa khu mati ni gu khuye a di gu vbweta wugeya ava va nga fuvisa va kokwe vaye. Ganiolu vavbanyi va di gu dzi emisede gu landra gileletelo gyegyi gya [Nimerodi], na va gu pimisa gu khavo si di gu fana ni gu khala dzigumbi dza Nungungulu; khu kharato va di pheya gu vbaha langwe . . . nigu iyo yi di khugega khu ndziya nya ne kha va nga ba va yi vireya.” — Jewish Antiquities, (Antiguidades Judaicas) I, 114, 115 (iv, 2, 3).