RUTE
1 Lino mumazuba aayo babetesi+ nobakali kubeteka,* kwakaba nzala munyika; aboobo mwaalumi umwi wakazwa ku Betelehemu+ mucisi ca Juda akuyookkala mbuli mweenzu munyika* ya Moabu,+ walo amukaintu wakwe alimwi abana bakwe basankwa bobilo. 2 Izina lyamwaalumi ooyo wakali Elimeleki,* mukaintu wakwe wakali Naomi* alimwi mazina aabana bakwe bakali ba Maloni* a Kilioni.* Aaba bakali bana Efrata baku Betelehemu waku Juda. Mpoonya bakasika kunyika ya Moabu akukkala ooko.
3 Mukuya kwaciindi Elimeleki mulumi wa Naomi wakafwa, aboobo Naomi wakasyaala abana bakwe basankwa bobilo. 4 Mpoonya baalumi aaba bakakwata bamakaintu bana Moabu; uumwi wakali Olipa eelyo umwi wakali Rute.+ Bakakkala ooko myaka iisika kukkumi. 5 Kumane bana aaba bobilo ba Maloni a Kilioni abalo bakafwa, aboobo Naomi wakasyaala katakwe bana bakwe bobilo alimwi amulumaakwe. 6 Mpoonya wakanyamuka abamukabana bakwe akuzwa munyika ya Moabu, nkaambo naakacili munyika ya Moabu wakamvwa kuti Jehova wakabayeeya bantu bakwe akubapa cakulya.*
7 Wakanyamuka antoomwe abamukabana bakwe bobilo kuzwa kooko nkwaakali kukkala. Lino nobakali kuyaabweenda munzila kabapiluka kucisi ca Juda, 8 Naomi wakaambila bamukabana bakwe bobilo kuti: “Amupiluke umwi aumwi kuŋanda yabanyina. Jehova atondezye luyando lutamani kulindinywe+ mbubonya mbomwakalutondezya kubalumi banu ibakafwa alimwi akulindime. 9 Jehova aamupe* kulyookezya* umwi aumwi wanu muŋanda yamulumaakwe.”+ Kumane wakabamyonta, mpoonya bakapozomoka kulila. 10 Eelyo bakazumanana kumwaambila kuti: “Peepe, tulaunka limwi kubantu bako.” 11 Pele Naomi wakati: “Nobana bangu, amupiluke. Ino nkaambo nzi ncomuyanda kuunka andime? Sena mebo ndilakonzya kuzyala bana basankwa ibakonzya kuya kuba balumi banu?+ 12 Amupiluke kaka bana bangu. Kamuya, nkaambo mebo ndacembaala, nsicikonzyi kukwatwa pe. Nokuba kuti ndaba alusyomo lwakuti inga ndakwatwa sunu masiku akuzyala bana basankwa, 13 sena inga mwabalindila mane bakakomene? Sena inga mwalikasya kukwatwa kumbi akaambo kambabo? Peepe nobana bangu, cilandicisa kapati ndayeeya mbomwapenga, nkaambo janza lya Jehova lyandibukila.”+
14 Bamvwe boobo bakalilisya, kumane Olipa wakamyonta banyinazyala akupiluka. Pele Rute wakakakatila kulimbabo. 15 Aboobo Naomi wakati: “Bona! Mukwatwanyoko wapiluka kubantu bakwe akuli baleza bakwe. Kopiluka amukwatwanyoko.”
16 Pele Rute wakati: “Utandikombelezyi kuti ndikusiye pe, kuti ndileke kukutobela; nkaambo kufwumbwa nkoya ambebo ndilaunka, alimwi kufwumbwa nkoyoolala ambebo ndiyoolala. Bantu bako bayooba bantu bangu, alimwi Leza wako uyooba Leza wangu.+ 17 Kufwumbwa nkoyoofwida ambebo nkweyoofwida, alimwi ndiyoozikkwa nkukonya ooko. Jehova akandipe cisubulo cipati ikuti naa ndikazumizye cintu cili coonse kundaandaanya kulinduwe kunze lyalufwu.”
18 Naomi naakabona kuti Rute wazumanana kuti baunke limwi, wakaleka kumukombelezya kuti apiluke. 19 Eelyo bakazumanana kweenda mane bakasika ku Betelehemu.+ Lino mbobakasikila buyo mu Betelehemu, bantu boonse bamumunzi bakagambwa. Eelyo bamakaintu bakali kwaamba kuti: “Ma! Sena tali Naomi ooyu?” 20 Eelyo wakabaambila kuti: “Mutanoondiiti kuti Naomi.* Kamundiita kuti Mara,* nkaambo Singuzuzyoonse walekela kuti buumi bundiyumine kapati.+ 21 Nindakaunka ndakalizwide, pele Jehova wandipilusya cinkwamaanza. Ino inga mwandiita buti kuti Naomi kakuli ngu Jehova wandilwana alimwi Singuzuzyoonse nguwandiletela mapenzi?”+
22 Oobu mbombubo Naomi mbwaakapiluka kuzwa kunyika ya Moabu+ antoomwe a Rute mukamwanaakwe. Bakasika ku Betelehemu kumatalikilo aakutebula bbaale.+
2 Lino Naomi wakalijisi simukowa wakulubazu lwamulumaakwe iwakavwubide kapati; izina lyakwe wakali Boazi+ kuzwa mumukwasyi wa Elimeleki.
2 Mpoonya Rute muna Moabu wakaambila Naomi kuti: “Kondileka nduunke kumyuunda ndikavwulule+ mumakunka aabbaale, ndikatobele kufwumbwa ooyo uuyoondifwida luzyalo.” Aboobo Naomi wakati kulinguwe: “Koya mwanaangu.” 3 Kumane wakaunka akunjila mumuunda akutalika kuvwulula katobela basikutebula. Mucoolwe wakanjila mumuunda wa Boazi,+ ooyo iwakali wamukwasyi wa Elimeleki.+ 4 Lino Boazi wakasika kuzwa ku Betelehemu akubaanzya basikutebula kuti: “Jehova abe andinywe.” Eelyo bakavwiila kuti: “Jehova akulongezye.”
5 Mpoonya Boazi wakabuzya mulombwana wakali kulanganya basikutebula kuti: “Ino musimbi ooyu wazwa kuli?” 6 Mulombwana iwakali kulanganya basikutebula wakati: “Musimbi ooyu muna Moabu,+ walo iwakaboola a Naomi kuzwa kunyika ya Moabu.+ 7 Naasika walomba kuti, ‘Ndilomba kuti ndivwulule+ mumakunka* aabbaale aasyaala musyule lyabasikutebula.’ Kuzwa ciindi naasika mafwumofwumo, wali kubeleka kusikila lino naakkala mukatungu kuti alyookezye asyoonto buyo.”
8 Kumane Boazi wakaambila Rute kuti: “Swiilila mwanaangu, utaunki kuyoovwulula mumuunda uumbi alimwi utaunki kumbi pe; kozumanana kutobela babelesi bangu basimbi.+ 9 Kobikkila buyo maano mumyuunda njobatebula, eelyo weelede kuunka ambabo. Ndabalailila balombwana kuti batakugumi.* Ikuti naa wafwa nyota, kounka kunongo kuyoonywa maanzi ngobateka balombwana.”
10 Amvwe boobo wakakotama akuvwuntama ansi akumwaambila kuti: “Ino nkaambo nzi ncoondifwida luzyalo akundibikkila maano kakuli ndili mweenzu?”+ 11 Mpoonya Boazi wakamwiingula kuti: “Ndakalwiidwa makani oonse aazintu nzyookacitila banyokozyala kuzwa ciindi naakafwa mulumaako, alimwi ambookasiya bauso abanyoko anyika yabasazinyoko akuboola kokuno kubantu mbootakazyi.+ 12 Jehova akulongezye akaambo kamilimo yako,+ alimwi Jehova Leza wa Israyeli ooyo uuli amababa moojana mayubilo+ akupe bulumbu bukkwene.” 13 Mpoonya wakati: “Ncobeni wandifwida luzyalo simalelaangu, nkaambo wanduumbulizya akundiyumya-yumya* ndemubelesi wako, nokuba kuti tandili umwi wababelesi bako.”
14 Nicakasika ciindi cakulya, Boazi wakamwaambila kuti: “Boola okuno, ulye cinkwa akusunsa muwaini uupapide.” Aboobo wakakkala afwaafwi abasikutebula. Mpoonya wakamutambika maila aakangidwe, eelyo wakalya akukkuta mane cakulya cimwi cakasyaala. 15 Naakanyamuka kuti avwulule,+ Boazi wakalailila balombwana bakwe kuti: “Amumuleke avwulule nomuba mumakunka* aabbaale alimwi mutamupenzyi pe.+ 16 Alimwi mweelede kumufwumwida zikama zimwi zyabbaale akuzisiya kutegwa azivwulule, mutamukasyi pe.”
17 Aboobo wakazumanana kuvwulula kusikila lyabbila zuba.+ Naakaauma makunka ngaakavwulula, wakakkwanya efa* lyabbaale. 18 Mpoonya wakaibweza akuunka kumunzi, eelyo banyinazyala bakaibona bbaale njaakavwulula. Alimwi Rute wakabweza cakulya cakasyaala+ naakakkuta akupa banyinazyala.
19 Lino banyinazyala bakamubuzya kuti: “Ino sunu wali kuvwulwida kuli? Ino wali kubelekela kuli? Aalongezyegwe+ muntu ooyo iwakulanganya.” Aboobo wakabaambila banyinazyala muntu ngwaakabeleka limwi naakati: “Izina lyamuntu ngondali kubeleka limwi sunu ngu Boazi.” 20 Kumane Naomi wakati kuli mukamwanaakwe: “Muntu ooyo alongezyegwe a Jehova, walo iwatakakilwa kutondezya luzyalo lwakwe lutamani kubaumi akubafwu.”+ Naomi wakazumanana kwaamba kuti: “Muntu ooyo ngwaluzubo lwesu.+ Ngumwi wabasikutunununa.”*+ 21 Mpoonya Rute muna Moabu wakati: “Alimwi wandaambila kuti, ‘Weelede kubelekela afwaafwi abasikutebula bangu kusikila bakamanizye kunditebwida.’”+ 22 Naomi wakati kuli Rute mukamwanaakwe: “Ncibotu mwanaangu kuti kounka ababelesi bakwe basimbi kwiinda kuti bakakupenzye mumuunda uumbi.”
23 Aboobo wakazumanana kubelekela afwaafwi ababelesi ba Boazi basimbi kusikila kumamanino aabutebuzi bwabbaale abutebuzi+ bwawiiti. Alimwi wakazumanana kukkala abanyinazyala.+
3 Lino Naomi, banyinazyala Rute bakati kulinguwe: “Mwanaangu, sena tandeelede kukujanina ŋanda*+ kutegwa zintu zikweendele kabotu? 2 Sena Boazi tali simukowa wesu?+ Ngonguwe uuli ababelesi basimbi mbooli limwi. Sunu masiku ulaunka kuyoopupulula bbaale kucuumino camaila. 3 Aboobo kosamba akunana mafwuta aanunkilila; mpoonya usame zisani zyako* akuunka kucuumino camaila. Wasika utalizibyi kumwaalumi uulya kusikila amanizye kulya akunywa. 4 Aunka kukulala, ubone mpatiilale; mpoonya uunke umuvwumbule kumaulu eelyo ulale. Walo ulakwaambila ncoyelede kucita.”
5 Mpoonya wakati kuli banyinazyala: “Zyoonse nzyomwandaambila ndilazicita.” 6 Aboobo wakaunka kucuumino camaila akucita zyoonse nzyobakamulailila banyinazyala. 7 Aciindi eeco Boazi wakalya akunywa, alimwi moyo wakwe wakalikondedwe. Kumane wakaunka kuyoolala kumamanino aamulwi wamaila. Mpoonya Rute wakaunka cakaumuumu akumuvwumbula kumaulu, eelyo wakalala. 8 Lino akati kamasiku wakatalika kubimba, aboobo wakabuka akulanga kumaulu, mpoonya wakabona mukaintu uulede kumaulu aakwe. 9 Boazi wakati: “Ino nduwe ni?” Eelyo wakaingula kuti: “Ndime Rute mubelesi wako. Kondivwumba cisani* cako ndemubelesi wako, nkaambo nduwe sikunununa.”+ 10 Mpoonya Boazi wakati: “Jehova akulongezye mwanaangu. Luno lweendo, luyando lwako lutamani walutondezya kapati kwiinda mulweendo lwakusaanguna mukuti tiiwaunka kubalombwana,+ babe bacete naa bavwubi. 11 Lino utayoowi mwanaangu. Ndilakucitila zyoonse nzyowaamba,+ nkaambo boonse mumunzi* balizyi kuti uli mukaintu uuli kabotu kapati. 12 Nokuba kuti masimpe ndili sikunununa,+ kuli sikunununa uumbi walo uuli ngusiluzubo waafwaafwi kapati kwiinda ndime.+ 13 Koona okuno masiku aano, eelyo ikuti naa mafwumofwumo akakununune, mbubo cili buyo kabotu, aakacite oobo. Pele kuti naa atakazumini kukunununa,+ mbubonya Jehova mbwali muumi, mebo lwangu ndiyookunununa. Ona aano kusikila kubucedo.”
14 Aboobo wakoona kumaulu aakwe kusikila kubucedo, eelyo wakabuka kakucisiya-siya kutegwa atazyibwi. Mpoonya Boazi wakati: “Kutazyibwi kuti kwasikide mukaintu kucuumino camaila.” 15 Alimwi wakaamba kuti: “Koleta mulembo ngosamide uuyale.” Aboobo wakauyala, eelyo Boazi wakamutilila zisuwo zyotatwe* zyabbaale akumutukka, kumane Boazi wakaunka mumunzi.
16 Lino Rute wakaunka kuli banyinazyala, eelyo bakamubuzya kuti: “Ino weenda buti* mwanaangu?” Mpoonya wakabaambila zyoonse mwaalumi ooyo nzyaakamucitila. 17 Kumane wakayungizya kuti: “Wandipa zisuwo zyotatwe zyabbaale eezyi alimwi wandaambila kuti, ‘Utaunki cinkwamaanza kuli banyokozyala.’” 18 Amvwe boobo Naomi wakati: “Kkala buyo mwanaangu kusikila ukazyibe makani mbwaatiibe, nkaambo mwaalumi ooyu takoolyookezya pe kusikila aamanizye makani aaya sunu.”
4 Lino Boazi wakaunka kumulyango wamunzi+ akukkala ooko. Mpoonya sikunununa ooyo ngwaakaambide+ Boazi wakainda. Kumane Boazi wakati kulinguwe: “Yebo Ndaba, koboola okuno ukkale aawa.” Eelyo wakaunka akukkala. 2 Mpoonya Boazi wakabweza baalu+ bamumunzi ibali kkumi akubaambila kuti: “Amukkale aawa.” Aboobo bakakkala.
3 Lino Boazi wakaambila sikunununa+ ooyu kuti: “Naomi, iwakaboola kuzwa kunyika ya Moabu+ weelede kuusambala muunda iwakali wamwanookwesu Elimeleki.+ 4 Aboobo mebo ndayeeya kuti ndikwaambile makani aaya kuti, ‘Kowuula kumbele lyabantu alimwi abaalu babantu bangu.+ Ikuti naa ulaunununa, kounununa. Pele kuti naa tokokuunununa, kondaambila kutegwa ndizyibe, nkaambo ndonduwe uujisi coolwe cakusaanguna cakunununa, eelyo kuzwa nduwe ndime.’” Kumane wakaingula kuti: “Mebo ndililisungwide kuunununa.”+ 5 Mpoonya Boazi wakati: “Ibuzuba mboyakuwuula muunda kuli Naomi, nkokuti weelede kuwuula akuli Rute mukamufwu muna Moabu, kutegwa upilusye zina lyamufwu kulukono lwakwe.”+ 6 Amvwe boobo sikunununa wakati: “Mebo tandikonzyi kuunununa pe, nkaambo ambweni inga ndanyonyoona lukono lwangu. Kounununa yebo, ndakupa nguzu zyangu zyakunununa, nkaambo mebo tandikonzyi kuunununa pe.”
7 Lino eeci ncecakali cilengwa kaindi mu Israyeli kujatikizya nguzu zyakunununa alimwi akujatikizya kucinca nguzu zyakunununa. Mboobu mbobakali kusinizya zintu zyoonse: Muntu wakali kusamununa mpato+ yakwe akwiipa kumweenzinyina, oobo mbobakali kusinizya cizuminano* mu Israyeli. 8 Aboobo sikunununa naakaambila Boazi kuti, “Kowuula yebo,” wakasamununa mpato yakwe. 9 Mpoonya Boazi wakaambila baalu abantu boonse kuti: “Muli bakamboni+ sunu kuti ndaula zintu zyoonse izyakali zya Elimeleki azintu zyoonse izyakali zya Kilioni a Maloni kuzwa kuli Naomi. 10 Awalo Rute muna Moabu, muka Maloni ndamuula kuti abe mukaintu wangu kutegwa ndibusye zina lyamufwu mulukono lwakwe+ alimwi akuti zina lyamufwu litalobi akati kabanabokwabo akumulyango wamunzi wakwe. Muli bakamboni sunu.”+
11 Mpoonya bantu boonse ibakali kumulyango wamunzi alimwi abaalu bakati: “Tuli bakamboni! Jehova aape kuti mukaintu uuboola muŋanda yako abe mbuli Rakele ambuli Leya, aabo ibakayaka ŋanda ya Israyeli.+ Uzwidilile mu Efrata+ alimwi akuba azina libotu* mu Betelehemu.+ 12 Ŋanda yako aibe mbuli ŋanda ya Perezi,+ ooyo Tamara ngwaakazyala kuli Juda, kwiinda mubana aabo Jehova mbayookupa kuzwa kumusimbi ooyu.”+
13 Aboobo Boazi wakamubweza Rute eelyo wakaba mukaintu wakwe. Wakaswaangana anguwe aboobo Jehova wakamupa kuti amite mpoonya wakazyala mwana musankwa. 14 Kumane bamakaintu bakaambila Naomi kuti: “Aatembaulwe Jehova iwapa kuti ujane sikunununa sunu. Alyaambilizyigwe zina lyakwe mu Israyeli! 15 Mwana* ooyo wabukulusya buumi bwako alimwi uyookubamba mubucembele bwako, nkaambo wazyalwa kuli mukamwanaako, uukuyanda+ alimwi uuyandika kapati kulinduwe kwiinda bana basankwa bali ciloba.” 16 Naomi wakabweza mwana ooyo akumufwukatila, alimwi wakaba sikumulela. 17 Mpoonya bamakaintu basimukobonyina bakamuulika zina. Bakati, “Naomi wazyalilwa mwana musankwa,” alimwi bakamuulika kuti Obedi.+ Ngousyi Jese,+ usyi Davida.
18 Lino ngooyu mulongo wamukwasyi* wa Perezi:+ Perezi wakazyala Hezironi;+ 19 Hezironi wakazyala Ramu; Ramu wakazyala Aminadabu;+ 20 Aminadabu+ wakazyala Nasoni; Nasoni wakazyala Salimoni; 21 Salimoni wakazyala Boazi; Boazi wakazyala Obedi; 22 Obedi wakazyala Jese;+ eelyo Jese wakazyala Davida.+
Mu Chihebrayo, “kubetekwa.”
Naa “mucooko.”
Nkokwaamba kuti “Leza Wangu Mwami.”
Nkokwaamba kuti “Bubotu Bwangu.”
Ambweni izina eeli lizwa kubbala lya Chihebrayo ilyaamba “kubula nguzu; kuciswa.”
Nkokwaamba kuti “Ooyo Waalilwa; Ooyo Uuboola Kumamanino.”
Mu Chihebrayo, “cinkwa.”
Naa “aamupe cipego.”
Mu Chihebrayo, “busena bwakulyookezyela.”
Nkokwaamba kuti “Bubotu Bwangu.”
Nkokwaamba kuti “Kulula.”
Naa ambweni, “mumisunta.”
Naa “batakunyonganyi.”
Mu Chihebrayo, “akwaamba aandinjila kumoyo.”
Naa ambweni, “mumisunta.”
Efa yakaleelene amalita aali 22. Amubone Makani Aayungizyidwe B14.
Naa “Ngumwi wabasazima uujisi nguzu zyakunununa.”
Mu Chihebrayo, “busena bwakulyookezyela.”
Naa “usame zisani zyako zyaatala.”
Naa “moombe wacisani cako.”
Mu Chihebrayo, “mulyango woonse wabantu bangu.”
Ambweni zisuwo zili cisambomwe, naa malita aabalilwa ku 44. Amubone Makani Aayungizyidwe B14.
Mu Chihebrayo, “Ino nduwe ni?”
Naa “bumboni bulembedwe.”
Mu Chihebrayo, “akwaambilizya zina.”
Nkokuti, muzyukulu wa Naomi.
Mu Chihebrayo, “ngaaya mazyalani.”