Nsamino Akulibamba Nzyozyakali Zilebyo Kulindime
AKALUULWA ABA EILEEN BRUMBAUGH
NDAKAKOMENENA mucikombelo citegwa Old Order German Baptist Brethren, calo icikozyenye acikombelo ca Amish alimwi aca Mennonite. Cikombelo eeci cakatalika mu Germany mu 1708 kacili cibeela cankamu iyakali kukulwaizya bantu kumuuya iyakali kwiitwa kuti Pietism. Bbuku litegwa The Encyclopedia of Religion lyaamba kuti nkamu eeyi yakatalika akaambo kakuti bantu bamwi bakalisinizyide kuti “bantu boonse bakali kuyandika kumvwa makani mabotu aa Kristo.” Akaambo kaceeci, nkamu eeyi yakatuma bamisyinali mumasi aayindene-indene.
Mu 1719, kabunga kasyoonto ikakali kusololelwa a Alexander Mack kakaboola kubusena lino bwiitwa kuti Pennsylvania, mu United States. Kuzwa ciindi eeco, tubunga tumbi twazumanana kupangwa alimwi akulyaandaanya. Kabunga kamwi akamwi kakali kuzitobela njiisyo zya Alexander Mack kweelana ambokakali kuzimvwa. Cikombelo cesu cakajisi buyo bantu ibakali kubalilwa ku 50. Kubala Bbaibbele alimwi akutobela milawo yacikombelo nzyezintu izyakali kukankaizyigwa kapati.
Mukwasyi wesu wakali kusyoma njiisyo zyacikombelo eeci kwaciindi cilamfwu alimwi akupona kweelana azilengwa zyancico. Ndakabbapatizyigwa mucikombelo eeci kandijisi myaka iili 13. Ndakakomezyegwa kandisyoma kuti cakali cibi kuba azintu mbuli moota, tilakita, fooni, noiba wailesi naa cintu cili coonse icijatikizya malaiti. Alimwi nokuba kuzibelesya buya tiicakaluzi pe. Bamakaintu tiibakali kusama zisani zidula kapati alimwi tiibakali kugela masusu naa kweenda kakunyina citambala naa cisoti kumutwe. Bamaalumi tiibakali kugela malezu. Kweelana ambotwakali kuyeeya, kutaba banyika cakali kubikkilizya kutasama zisani zili mufasyoni, kutalipawuda akutalipenta alimwi akutasama masikkiyo naa nweenwe zyalo izyakali kubonwa kuti cakali citondezyo cakulisumpula.
Twakali kuyiisyigwa kulilemeka kapati Bbaibbele, lyalo ndyotwakali kubona kuti ncecilyo cesu cakumuuya. Buzuba abuzuba katutanalya cakulya cakuseeni, twakali kukkala toonse musitiŋilumu akuswiilila bataata kababala caandaano cimwi camu Bbaibbele, mpoonya akwaamba nzyotwamvwa kujatikizya nzyobabala. Kumane toonse twakali kufwugama ciindi bataata nobakali kupaila. Twamana, baama bakali kuwiinduluka Mupailo wa Mwami. Lyoonse ndakali kukulangila kukomba kwesu kwakuseeni nkaambo mukwasyi woonse wakali kuba antoomwe, akubikkila maano kuzintu zyakumuuya.
Twakali kukkala afaamu iyakali afwaafwi adolopo lya Delphi, ku U.S.A kwalo nkotwakali kulima zyakulya ziindene-indene. Twakali kuzitola kudolopo kwiinda mukubelesya mabbiza, mpoonya akuzisambala mumigwagwa naa kuŋanda aŋanda. Twakali kulimvwa kuti kubeleka canguzu cakali cibeela cakubelekela Leza. Aboobo twakali kukubikkila maano kapati ccita buyo mu Nsondo, ndendilyo notwatakali kubeleka “mulimo uuli woonse muyumu.” Pele zimwi ziindi, mukwasyi wesu wakali kujata bubi kapati amilimo yaafaamu cakuti cakali kukatazya kuzumanana kubikkila maano kuzintu zyakumuuya.
Cikwati Alimwi Amukwasyi
Mu 1963, kandijisi myaka iili 17 ndakakwatwa kuli ba James abalo ibakali kuzulilwa mucikombelo ca Old Brethren. Bakali bakaindi kapati mucikombelo eeci nkaambo abalo bamasyaanyinakulu mobakali kuzulilwa kale. Toonse tobilo twakali kuyanda kapati kubelekela Leza alimwi twakali kusyoma kuti cikombelo cesu celikke ncocakali cakasimpe.
Kuzikusika mu 1975, twakajisi bana 6 mpoonya mu 1983 twakazyala wanamba 7 walo iwakali wamamanino. Rebecca iwakali wanamba 2, ngomwana musimbi alikke ngotwakajisi. Twakali kubeleka canguzu kapati, pele twakali kubelesya buyo mali masyoonto akupona buumi buuba-uba. Twakasola kuyiisya bana besu njiisyo zyamu Bbaibbele zizyonya nzyotwakayiya kubazyali besu alimwi abamwi bamucikombelo ca Old Brethren.
Muntu mbwaakali kulibonya atala cakali cintu ciyandika kapati mucikombelo ca Old Brethren. Twakali kulimvwa kuti mbwaanga kunyina wakali kukonzya kuzyiba zili mumoyo wamuntu, mbwaakali kusama muntu cakali kukonzya kutondezya mbwabede mumoyo. Aboobo, ikuti muntu waabamba kabotu kapati masusu, cakali kubonwa kuti ncitondezyo cakulisumpula. Ikuti mulembo wadileesi kaujisi cideeko cipati kapati, acalo cakali citondezyo cakulisumpula. Zimwi ziindi, makani aaya akali kulibonya kuti alayandika kapati kwiinda ncaamba Magwalo.
Icakacitika Muntolongo
Kumamanino akuma 1960, musyoonto wabalumi bangu Jesse, awalo iwakakomenena mucikombelo ca Old Brethren, wakaangwa akaambo kakukaka kunjila mulimo wabusikalumamba. Kali muntolongo, wakaswaangana a Bakamboni ba Jehova abalo ibakali kulimvwa kuti kutola lubazu munkondo takweendelani anjiisyo zyamu Bbaibbele. (Isaya 2:4; Matayo 26:52) Jesse wakali kubandika a Bakamboni kwaziindi zinji alimwi akulibonena bube bwabo bubotu. Naakamana kwiiya Bbaibbele kwaciindi cili mbocibede, wakabbapatizyigwa akuba Kamboni wa Jehova, calo icakatunyemya kapati.
Jesse wakabandika abalumi bangu kujatikizya zintu nzyaakaiya. Alimwi wakabamba bubambe bwakuti ba James lyoonse kabatambula magazini ya Ngazi Yamulindizi a Sinsimuka! Kubala mamagazini aaya kwakapa kuti ba James baindile kuba aluyandisisyo lwamakani aamu Bbaibbele. Mbwaanga lyoonse ba James bakali kuyanda kubelekela Leza pele kanji-kanji bakali kulimvwa kuba kulamfwu anguwe, bakali kucikkomanina cintu cili coonse icakali kukonzya kubapa kuba acilongwe a Leza.
Baalu bakucikombelo cesu bakali kutukulwaizya kubala mamagazini aacikombelo ca Amish, ca Mennonites alimwi aamwi aakaindi aacikombelo ca Old Brethren, nokuba kuti zikombelo eezyi twakali kuzibona kuti zyanyika. Bataata tiibakali kubayanda Bakamboni ba Jehova. Aboobo, tiibakali kuyanda kuti katubala magazini ya Ngazi Yamulindizi alimwi a Sinsimuka! Akaambo kaceeci, ndakayoowa kapati ciindi nondakabona ba James kabaabala. Ndakalibilika kuti ambweni balatalika kutobela njiisyo zyakubeja.
Pele kuzwa kaindi kuli njiisyo zimwi zyacikombelo ca Old Brethren nzyobakali kudooneka ba James zyalo nzyobakali kubona kuti zilakazyanya a Bbaibbele, mbuli njiisyo yakuti ncibi kubeleka “mulimo uuli woonse muyumu” mu Nsondo. Mucikozyanyo, mucikombelo eeci bakali kuyiisya kuti cilizumizyidwe kunywisya banyama bako maanzi mu Nsondo pele ikutali kuzyula kabwizu. Baalu bakaalilwa kubapa Lugwalo ilwakali kwaamba mulawo ooyu. Mukuya kwaciindi, andime ndakatalika kudooneka kujatikizya njiisyo eezyi.
Akaambo kakuti kuzwa kaindi twakali kusyoma kuti cikombelo cesu ncecikombelo ca Leza alimwi akuti twakalizyi cakali kukonzya kucitika kuti naa twazwa, cakatuyumina kapati kuzwa mucikombelo cesu eeci ca Old Brethren. Nokuba boobo, manjezeezya eesu akatalika kutukatazya kapati ciindi notwakazumanana kukkala mucikombelo ncotwakazyi kuti tiicakali kuyiisya ncolyaamba Bbaibbele. Aboobo, mu 1983 twakalemba lugwalo ikupandulula twaambo ncotwakayanda kuzwa mucikombelo alimwi akulomba kuti lugwalo oolu lubalwe kumbungano yoonse. Akaambo kaceeci, twakagwisyigwa mucikombelo.
Kuyandaula Cikombelo Cakasimpe
Kuzwa waawo, twakatalika kuyandaula cikombelo cakasimpe. Twakali kuyandaula cikombelo icakajisi bantu ibakali kucita zintu nzyobakali kuyiisya bamwi kuti kabacita. Cakusaanguna, twakazigwisya zikombelo zyoonse izyakali kutola lubazu munkondo. Pele twakacili kuyanda zikombelo zitaciindizyi munsamino akulibamba, nkaambo twakali kuyeeya kuti kupona buumi buuba-uba alimwi akutaciindizya munsamino, ncitondezyo cakuti cikombelo eeco tacili canyika. Kuzwa mu 1983 kusikila mu 1985, twakazinguluka mucisi ca United States, kulanga-langa cikombelo cimwi acimwi mbuli cikombelo ca Mennonites, ca Quakers, alimwi azikombelo zimbi buyo izyakali kusama zisani zitali zyamufasyoni.
Muciindi ncoona eeci, Bakamboni ba Jehova bakatuswaya kufaamu yesu iyakali afwaafwi adolopo lya Camden, ku Indiana. Twakali kuswiilila akubalomba kuti kababelesya buyo Bbaibbele lya King James version. Ndakali kukulemeka kusala kwa Bakamboni kwakutatola lubazu munkondo. Pele cakali kundikatazya kapati kubaswiilila akaambo kakuti mbwaanga tiibakali kubona mbociyandika kulyaandaanya anyika kwiinda mukutasama zisani zyamafasyoni, nkokuti tiibakali kukonzya kuba cikombelo cakasimpe. Ndakali kuyeeya kuti kulisumpula nkokwakali kupa bantu kusama mbuli mbotwatakali kusama swebo. Ndakali kusyoma kuti kuba aazintu zinji naa lubono kwakali kupa muntu kulisumpula.
Ba James bakatalika kuunka ku Ŋanda ya Bwami ya Bakamboni ba Jehova antoomwe abana besu basankwa bamwi. Ndakanyema kapati. Balumi bangu bakali kundikulwaizya kuti kanduunka ambabo, pele ndakali kukaka. Mpoonya bumwi buzuba bakandaambila kuti: “Nokuba kuti tamuzizumini njiisyo zyabo zyoonse, atuunke buyo kutegwa mukalibonene mbobeendelezyanya umwi amweenzinyina.” Cakabakkomanisya kapati eeci.
Kumamanino, ndakazumina kuunka antoomwe ambabo pele cakupakamana kapati. Ndakanjila mu Ŋanda ya Bwami kandisamide dileesi lyangu litayi koomoonga acisoti. Bana besu basankwa bamwi tiibakasamide mabbusu alimwi abalo bakasamide zisani-sani buyo. Nokuba boobo, Bakamboni bakaboola akututambula caluyando. Mumoyo ndakati, ‘Tee tuliindene ambabo, pele batutambula.’
Ndakakkomana kapati kubona luyando ndobajisi, pele makanze aangu akacili aakuti ndinoolangilila buyo. Aboobo tiindakali kwiimikila ciindi nobakali kwiimba alimwi kunyina nondakali kuziimba nyimbo zyabo. Yamana miswaangano ndakali kubabuzya mibuzyo minji, ikubabuzya zintu nzyondakali kuyeeya kuti tiibakali kuzicita munzila iiluzi naa kujatikizya ncolwaamba lugwalo lumwi. Nokuba kuti tiindakali kubelesya bupampu, umwi aumwi ngondakali kubuzya wakali kundibikkila maano kapati. Bwiinguzi bwabo bwakandigambya kapati nkaambo ndakali kubuzya mibuzyo njiyona kubantu baindene-indene pesi bwiinguzi bwakali kweendelana. Zimwi ziindi bakali kubulemba bwiinguzi, calo icakali kundigwasya kapati nkaambo ndakali kukonzya kulibalila endikke aciindi cimbi.
Mu 1985 lyacilimo, toonse mbuli mukwasyi twakaunka kumuswaangano wacooko wa Bakamboni ba Jehova ku Memphis, Tennessee, kutegwa tukalangilile buyo. Ba James bakacili aamalezu, alimwi andiswe twakacili kusama zisani zyesu zitayi koomoonga. Aciindi cakulyookezya katutanatalika cibeela cimbi, bantu banji bakali kuboola kutupa mooni. Twakakulwaizyigwa kapati akaambo kakubona luyando, kubikkilwa maano alimwi akutambulwa kabotu nkobakatutondezya. Alimwi twakagambwa kapati kubona lukamantano ndobakajisi nkaambo kufwumbwa nkotwakali kuunka kuyooswaangana, nzyobakali kuyiisya zyakalikozyenye.
Akaambo kakukulwaizyigwa akubikkila maano kwa Bakamboni, ba James bakazumina ciiyo ca Bbaibbele. Bakali kuzivwuntazya zyoonse nzyobakali kwiiya kutegwa basinizye kuti zyamasimpe. (Milimo 17:11; 1 Batesalonika 5:21) Mukuya kwaciindi, ba James bakalimvwa kuti bakajana kasimpe. Pele mebo, tiindakacizyi cakucita pe. Ndakali kuyanda kucita ciluzi, pele tiindakali kuyanda kucinca “nsamino yangu ambondakali kulibamba” akutalika kubonwa mbuli kuti ndili “wanyika.” Ciindi cakusaanguna nondakazumina kujanika aciiyo ca Bbaibbele, ndakajisi ma Bbaibbele obilo lya King James Version alimwi alya Busanduluzi Bwanyika Mpya. Ndakali kukalanga kapango kamwi akamwi muma Bbaibbele woonse obilo kutegwa ndisinizye kuti nzyondakali kwiiya zyakali zyamasimpe.
Icakandigwasya Kusyoma
Notwakali kwiiya a Bakamboni, twakaiya kuti Taateesu wakujulu ngu Leza omwe, ikutali botatwe muli omwe, alimwi akuti tatujisi cintu cizumanana kupona twafwa. (Deuteronomo 6:4; 1 Bakorinto 8:5, 6) Alimwi twakaiya kuti helo ncuumbwe cabantu boonse, ikutali kuti mbusena bwamulilo bwakupenzyezya bantu. (Jobu 14:13; Intembauzyo 16:10; Mukambausi 9:5, 10; Milimo 2:31) Kwiiya makani aamasimpe kujatikizya helo cakali cintu ciyandika kapati akaambo kakuti bacikombelo ca Old Brethren tiibakali kubuzumina bupanduluzi bwabbala eeli.
Pele ndakacili kulibuzya kujatikizya Bakamboni mbobakonzya kuba cikombelo cakasimpe, mbwaanga bakacili cibeela canyika kweelana akuyeeya kwangu. Tiibakali kupona buumi “buuba-uba” calo ncondakali kuyeeya kuti cakali cintu ciyandika kapati. Nokuba boobo, aciindi nciconya ndakazyiba kuti bakali kuuzuzikizya mulawo wa Jesu wakukambaukila bantu boonse makani mabotu aa Bwami. Eeci cakandipa kunyongana kapati.—Matayo 24:14; 28:19, 20.
Muziindi eezyi zikatazya kapati, luyando ndobajisi Bakamboni lwakandigwasya kuti ndizumanane akumvwuntauzya kwangu. Mbungano yoonse yakaubikkila maano kapati mukwasyi wesu. Ciindi basimbungano baindene-indene nobakali kuboola kutuswaya, mane buya zimwi ziindi akulitamizya kuti bayanda kuula mukupa amaji, twakatalika kubabona kuti mbantu bali kabotu kapati. Ikuzyiba kuti Kamboni umwi wakali kwiiya Bbaibbele andiswe, tiicakapa kuti Bakamboni bambi baleke kutuswaya. Muciindi caboobo, kufwumbwa ciindi basimbungano bamwi nobakali afwaafwi aŋanda yesu, bakali kwiinda kutubona. Twakaliyandide kapati kuba aciindi eeci cakubazyiba Bakamboni, alimwi twakakkomana kapati kubona luyando lwini-lwini ndobajisi alimwi akubikkila maano kwabo.
Alimwi ibakali kutubikkila maano tabali buyo Bakamboni bamumbungano iyakali afwaafwi kapati ankotwakali kukkala. Ciindi nondakali kulwana penzi lyansamino alimwi akulibamba, Kay Briggs, Kamboni iwakali kuzwa kumbungano iyakali afwaafwi-fwaafwi walo iwakali kukkomanina kusama zisani zitali zyamafasyoni alimwi iwatakali kupawuda naa kulipenta, wakaboola kundiswaya. Ndakalimvwa kwaangulula kuba anguwe alimwi twakali kukonzya kubandika cakulikwaya. Mpoonya bumwi buzuba, ba Lewis Flora abalo ibakakomezyegwa mucikombelo icakali kukulwaizya kusama zisani zitayi koomoonga, bakandiswaya. Bakali kukonzya kubona abusyu bwangu kuti ndakalikopene kapati mumizeezo, aboobo bakanditumina lugwalo ilwakajisi mapeeji aali 10, ikusola kunduumbulizya akaambo kamizeezo yakakopene kapati. Ndakalila akaambo kaluzyalo ndobakanditondezya, alimwi ndakalubala lugwalo lwabo ziindi zinji kapati.
Ndakalomba mulangizi wabbazu, mukwesu O’Dell, kuti andipandulwide ncolwaamba lugwalo lwa Isaya 3:18-23 alwa 1 Petro 3:3, 4. Ndakamubuzya kuti: “Sena Magwalo aaya taatondezyi kuti tatweelede kulisakatizya musamino kutegwa tumukkomanisye Leza?” Mpoonya wakandibuzya kuti: “Sena cililubide kusama cisoti? Mbuti koosa masusu, sena ncibi?” Kucikombelo ca Old Brethren, twakali kutoosa masusu twana tusimbi, mpoonya bamakaintu bakali kusama zisoti. Ndakabona kuti tiitwakali kutobela cintu comwe, alimwi ndakagambwa kapati kubona mulangizi wabbazu mbwaakandikkazikila moyo alimwi akunditondezya luzyalo.
Asyoonto-syoonto, ndakatalika kuyabusyoma kuti eeci ncecikombelo cakasimpe, pele kuli kaambo kambi ikakacili kundikatazya kapati ikakali kujatikizya bamakaintu ikugela masusu. Baalu Banakristo bakandigwasya kubona kuti bamakaintu bamwi masusu aabo kuli mpaagolela kulampa, kakuli aabamwi alalampa kapati. Sena eeci cakali kwaamba kuti masusu aamukaintu umwi mabotu kwiinda aamukaintu uumbi? Alimwi bakandigwasya kubona mulimo wamanjezeezya caboola kumakani aansamino akulibamba, mpoonya bakandipa azibalo zyakuyoobala kuŋanda.
Kubweza Ntaamu Akaambo Kazintu Nzyotwakaiya
Twakali kuyandaula bube bubotu, alimwi twakabujana. Jesu wakaamba kuti: “Eeci nceciyoozyibya bantu boonse kuti muli basikwiiya bangu, ikuti kamujisi luyando akati kanu.” (Johane 13:35) Twakalibonena ncobeni kuti Bakamboni ba Jehova mbantu ibatondezya luyando lwini-lwini. Nokuba boobo, eeci cakali ciindi cinyonganya kapati kubana besu bapati bobilo, Nathan a Rebecca nkaambo balo bakalizizuminide kale njiisyo zyacikombelo ca Old Brethren alimwi akubbapatizyigwa. Pele mukuya kwaciindi, kasimpe kamu Bbaibbele nkotwakali kubayiisya kakabakulwaizya kapati alimwi aluyando ndobakali kutondezya Bakamboni.
Mucikozyanyo, Rebecca lyoonse wakali kuyanda kuba acilongwe cibotu a Leza. Cakatalika kumuubila kupaila kulinguwe ciindi naakazyiba kuti tasalili limwi zintu muntu nzyayoocita kumbele naa buumi bwakwe mbobuyooba kumbele. Alimwi cilongwe cakwe a Leza cakayuma kapati ciindi naakazyiba kuti tali Butatu, pele muntu mwini-mwini walo ngwakonzya kwiiya. (Baefeso 5:1) Alimwi wakakkomana kuzyiba kuti tanaakacili kuyandika kubelesya mabala aakuti “thee” a “thou” ciindi naakali kubandika anguwe. Ciindi naakayiya zyeelelo zya Leza kujatikizya mupailo, alimwi amakanze aakwe aakuti bantu bakapone mane kukabe kutamani munyika yaparadaiso, wakalimvwa kuba acilongwe ciyumu kapati a Mulengi wakwe.—Intembauzyo 37:29; Ciyubunuzyo 21:3, 4.
Zyoolwe Nzyotujisi Toonse
Mebo abalumi bangu ba James alimwi abana besu bapati bali 5, nkokuti Nathan, Rebecca, George, Daniel, a John, twakabbapatizyigwa akuba Bakamboni ba Jehova lyacilimo mu 1987. Harley wakabbapatizyigwa mu 1989, mpoonya Simon mu 1994. Mukwasyi wesu wazumanana kubikkila maano kucita mulimo Jesu ngwaakalailila basikumutobela kuti baucite, nkokuti kwaambilizya makani mabotu aa Bwami bwa Leza.
Bana besu basankwa bapati ibali 5, Nathan, George, Daniel, John, a Harley kubikkilizya amwaneesu musimbi Rebecca, boonse bakabeleka kuofesi yamutabi yaku U.S. ya Bakamboni ba Jehova. George nkwacibeleka asunu myaka iili 14 yainda, mpoonya Simon walo iwakamanizya cikolo mu 2001 awalo caino-ino wakaba umwi wamukwasyi wamutabi. Bana besu basankwa boonse balabeleka kabali baalu naa bakutausi mumbungano ya Bakamboni ba Jehova. Balumi bangu mbaalu mumbungano ya Thayer ku Missouri, mpoonya mebo ndilabeleka canguzu mumulimo wakukambauka.
Lino tujisi bazyukulu botatwe, Jessica, Latisha, a Caleb alimwi tulikkomene kubona bazyali babo mbobabayiisya kuyanda Jehova kabacili baniini. Toonse mbuli mukwasyi, tulikkomene kapati kuti Jehova wakatukwela kulinguwe alimwi akutugwasya kuzyiba bantu baitwa azina lyakwe kwiinda muluyando ndobatondezya.
Tulabeetelela kapati aabo ibajisi luyandisisyo lwakukkomanisya Leza, pele ibajisi manjezeezya aakayiisyigwa zintu kweelana abusena nkobakakomenena ikutali kweelana ancoliyiisya Bbaibbele. Tulombozya kuti abalo bakonzye kujana lukkomano ndotujisi lino lwakuunka kuŋanda aŋanda ikutali kuyabusambala zilyo, pele kuyabwaambilizya mulumbe uujatikizya Bwami bwa Leza alimwi azintu zikkomanisya kapati nzyobuyoocita. Inga ndilalila akaambo kakulumba ndayeeya kukkazika moyo alimwi aluyando ndobakatutondezya bantu baitwa azina lya Jehova.
[Cifwanikiso]
Ciindi nondakajisi myaka iibalilwa ku 7, mpoonya anondakakomena
[Cifwanikiso]
Ba James, George, Harley, a Simon, kabasamide zisani zitayi koomoonga
[Cifwanikiso]
Cifwoto cangu eeci icitondezya ciindi nondakali kuleta zyakusambala kumaaketi cakalibonya munyuzipepa yakubusena nkotukkala
[Kulumba]
Journal and Courier, Lafayette, Indiana
[Cifwanikiso]
Antoomwe amukwasyi wesu mazuba aano