Mbondakazyiba Uuyoomanizya Kutalulama
Akaluulwa aba Ursula Menne
Ndilayeeya kuti lyoonse, ndakajisi luyandisisyo lwakubona bantu boonse kabeendelezyegwa kabotu alimwi acabululami. Luyandisisyo oolu mane lwakandipa kubikkwa muntolongo ku Communist East Germany. Alimwi okuya nkonkuko nkondazyibila kaambo ncokuli kutalulama. Amuleke ndipandulule.
NDAKAZYALWA mu 1922 mudolopo lya Halle ku German lyalo ilyaliko kwamyaka yiinda ku 1,200. Dolopo eeli lili kumusanza lwaambo, imakkilomita aabalilwa ku 200 kuzwa mu Berlin. Alimwi ndimwi lyamasena aakusaanguna aabukombi bwaci Protestanti. Mucizyi wangu Käthe wakazyalwa mu 1923. Bataata bakali kubeleka mulimo wabusikalumamba. Baama bakali baimbi.
Luyandisisyo lwakuyanda kumana kutalulama ndakalujana kuli bataata. Nobakaleka mulimo wabusikalumba, bakaula cintoolo. Mbwaanga basikubaula zintu banji bakali bacete, caluzyalo bakali kubakweletesya. Pele bwaabi oobu bwakabapa kuwa. Cakabacitikila bataata cakeelede kundiyiisya kuti ikusola kulwana bukkale bwakuteelana alimwi akutalulama nciyumu mbuli bbwe, alimwi cilakatazya kwiinda mbotukonzya kuyeeyela. Pele akaambo kakuba amizeezo yabwana, kunyina ncondakaiya pe.
Kuli baama, ndakaiya kwiimba antoomwe amusyoonto wangu Käthe alimwi bakatuyiisya akuzyana. Ndakali mwana uukkomene, alimwi Käthe andime twakali kupona buumi bubotu, mane kuzikusika mumwaka 1939.
Zintu Ziyoosya Kapati Zyakatalika
Nondakamanizya lwiiyo lwangu lwakubbeziki, ndakaunka kucikolo cakwiiya kuzyana, kwalo nkondakayiila cizyano cakulityolaula (Ausdruckstanz), ncondakayiisyigwa aba Mary Wigman. Bakalijatikizyidwe mukubamba cizyano cakulityolaula calo iciyanda kuti mwiimbi katondezya mbwalimvwa kwiinda mukuzyana. Alimwi ndakatalika kupenta zifwoto. Aboobo, kumatalikilo aabukubusi bwangu ndakalikkomene kapati alimwi ndakali kuyandisya kwiiya. Pele mumwaka wa 1939 Nkondo Yabili Yanyika Yoonse yakatalika. Mpoonya mu 1941 kwakacitika cintu cimbi cizingulusya mutwe, bataata bakafwa abulwazi bwa TB.
Nkondo ncintu cakali kuyoosya kapati. Nokuba kuti ndakajisi buyo myaka iili 17 ciindi nkondo noyakatalika, ndakali kuyeeya kuti nyika yamena meja. Ndakabona nkamu mpati zyabantu ibakali buyo kabotu kabasangana ba Nazi basilunya. Mpoonya bantu bakatalika kwiimwa ziyandika, kufwa alimwi zintu zyakatalika kunyonyoonwa. Ŋanda yesu yakanyonyoonwa citaambiki abbomba, alimwi lyankondo, bunji bwabanamukwasyi bakajaigwa.
Ciindi nkondo noyakamana mu 1945, Baama, Käthe, alimwi andime twakacili kukkala mudolopo lya Halle. Pele aciindi eeci, ndakalikwetwe alimwi ndakajisi kana kasimbi, nokuba boobo cikwati cesu cakali kuzungaana. Aboobo twakaandaana, alimwi mbwaanga ndakeelede kulijanina ziyandika azyamwanaangu, ndakatalika kubeleka mulimo wakuzyana alimwi akupenta.
Noyakamana nkondo, cisi ca Germany cakaandaanizyigwa muzibeela zyone, kumane cibeela cesu cakali kweendelezyegwa acisi ca Soviet Union. Aboobo, toonse twakeelede kuzyibila kweendelezyegwa abweendelezi bwa Kkomyunizimu. Mu 1949, kulubazu nkotwakali kukkala mucisi ca Germany, kanji-kanji ikwakali kwiitwa kuti East Germany, kwakazikutalika kwiitwa kuti German Democratic Republic (GDR).
Buumi Mubweendelezi bwa Kkomyunizimu
Mumyaka eeyo, baama bakaciswa alimwi ndakeelede kubalanganya. Aboobo ndakanjila mulimo mumfwulumende. Aciindi eeco, ndakazyibana abasicikolo bamwi ibakali kukazya mfwulumende akaambo kakutalulama nkoyakali kucita. Mucikozyanyo, mukubusi umwi tanaakazumizigwa kuunka kuyunivesiti akaambo kakuti bausyi bakali kuzulilwa munkamu ya Nazi. Ndakalimuzyi kabotu-kabotu mukubusi ooyu, nkaambo kanji-kanji twakali kwiimba limwi. Ndakalibuzya kuti, ‘Nkaambo nzi ncayelede kupenga akaambo kancobakacita bausyi?’ Ndakaindila buya kutola lubazu mukukazya mfwulumende antoomwe abasicikolo aaba, aboobo ndakatalika kutola lubazu mumanyongwe aakubuleya. Mane buya aciindi cimwi ndakabbatayika mapepa aanze aabwaanda bwankuta.
Mbwaanga ndakali mulembi wambunga ya Regional Peace Committee, ciindi nondakabona magwalo amwi ngondakeelede kutaipa, ndakaindila buya kunyema akaambo kakutalulama kwakaliko. Mucikozyanyo, aciindi cimwi, akaambo katwaambo tumwi tujatikizya mapolitikisi, mbunga eeyi yakali kuyanda kutuma magwalo aamba makani aakubeja aakkomyunizimu kumwaalumi umwi uucembeede iwakali kukkala ku West Germany kutegwa bamuyeeyele munzila iitali kabotu. Ndakanyema kapati akaambo kakutalulama nkobakali kuyanda kucitila mwaalumi ooyu cakuti ndakaasisa magwalo aaya muofesi. Aboobo, taakatumwa pe.
“Muntu Mubi Kapati Muluumu” Wakandipa Bulangizi
Mu June 1951, bamaalumi bobilo bakasika muofesi yangu akwaamba kuti: “Twaboola kukwaanga.” Bakanditola kuntolongo iitegwa Roter Ochse, naa Red Ox. Nokwakainda mwaka omwe, ndakapegwa mulandu wakubukila mfwulumende. Sicikolo umwi wakandaaba kuli bakapokola bategwa Stasi, kwiinda mukubaambila cintu citali kabotu ncondakacitide musyule, icakubbatayika mapepa. Lubeta oolu tiilwakacitwa cabululami nkaambo kunyina wakabikkila maano kuli nzyondakaamba kutegwa ndiliiminine. Ndakaangwa myaka iili cisambomwe muntolongo. Aciindi eeco, ndakaciswa akubikkwa mucibbadela cantolongo abamakaintu bambi babalilwa ku 40. Nindakabona bantu boonse aaba ibatakakkomene, ndakalibilika kapati. Ndakazuza kuya kucido akucuuma.
Sikugatela wakandibuzya kuti: “Ncinzi ncoyanda?”
Ndakoompolola kuti: “Ndeelede kuzwa muno. Naa caamba kundibikka ndelikke amundibikke, pele amundigwisye muno!” Nokuba boobo, tanaakabikkila maano kuli ncondakaamba. Kuzwa waawo, ndakabona mukaintu umwi wakaindene abeenzinyina. Kubusyu bwakwe wakali kulibonya kuba aluumuno. Aboobo ndakakkala munsi lyakwe.
Wakandaambila kuti: “Ikuti naa uyanda kukkala munsi lyangu, weelede kucenjela.” Eeci cakandigambya kapati. Mpoonya wakayungizya kuti: “Bamwi bayeeya kuti ndime muntu mubi kapati muluumu nkaambo ndili umwi wa Bakamboni ba Jehova.”
Aciindi eeco, tiindakazyi kuti Bakamboni ba Jehova bakali kubonwa kuti mbaasinkondonyina babweendelezi bwaci Kkomyunizimu. Pele ncondakazyi buyo kujatikizya mbabo ncakuti Basikwiiya Bbaibbele bobilo (kweelana ambobakali kwiitwa Bakamboni) lyoonse bakali kubaswaya bataata kandicili mwana. Alimwi buya, ndilayeeya bataata kabaamba kuti: “Basikwiiya Bbaibbele baliluzi!”
Ndakalila akaambo kakukkomana kuzyibana amukaintu ooyu uuyandwa wazina lya Berta Brüggemeier. Ndakati: “Akaka, kondaambila kujatikizya Jehova.” Kuzwa ciindi eeco, bunji bwaziindi twakali kuba antoomwe alimwi kanji-kanji twakali kubandika makani amu Bbaibbele. Akati kazintu nzyondakayiya, ndakayiya kuti Leza wakasimpe, Jehovah, ngu Leza siluyando, mululami alimwi siluumuno. Alimwi ndakayiya kuti uyoogwisya bubi boonse ibwaletwa abantu basizibi alimwi basikudyaaminina bantunyina. Lugwalo lwa Intembauzyo 37:10, 11 lwaamba kuti: “Kusyeede kaindi kaniini buyo, ibantu babi tabakabi limbi pe . . . Pele babombe myoyo bayookona nyika, eelyo bayoobotelwa kapati muluumuno lunji.”
Kwaangununwa Kwangu Akutijila ku West
Ndakaangununwa mu 1956, nokwainda buyo myaka iibalilwa kuli yosanwe. Nokwakainda mazuba osanwe kuzwa nondakaangununwa, ndakatija mu GDR akuyookkala ku West Germany. Aciindi eeco ndakajisi bana basimbi bobilo, Hannelore alimwi a Sabine, balo mbotwakainka limwi. Okuya, mebo abalumi bangu twakalekana, kumane ndakajana Bakamboni alimwi. Mbondakali kuyaabwiiya Bbaibbele, ndakabona kuti ndakeelede kupanga kucinca kuli mbokubede kutegwa ndipone kweelana azyeelelo zya Jehova. Ndakacinca bukkale bwangu akubbapatizyigwa mu 1958.
Mukuya kwaciindi, ndakakwatwa alimwi, pele lino kuli umwi wa Bakamboni ba Jehova, Klaus Menne. Mebo aba Klaus twakajisi cikwati cibotu alimwi twakaba abana bobilo, Benjamin a Tabia. Cuusisya ncakuti, ba Klaus bakafwa muntenda myaka iibalilwa ku 20 yayinda, alimwi tandikwetwe kuzwa ciindi eeco. Pele ndilaumbulizyigwa kapati akaambo kabulangizi bwabubuke, kandizyi kuti bafwide bayoobusyilwa mubuumi bwamu Paradaiso anyika. (Luka 23:43; Milimo 24:15) Alimwi ndilaumbulizyigwa kapati akaambo kakuti bana bangu boonse bone babelekela Jehova.
Ndilalumba kapati kuti ndakayiya Bbaibbele, ndakazyiba kuti Jehova alikke nguukonzya kuleta bululami bwini-bwini. Mukwiimpana abantu, walo ulabikkila maano kubukkale bwesu boonse alimwi ambotwakakomezyegwa, nkokuti bube kanji-kanji butakonzyi kubonwa abantu. Luzyibo oolu lubotu kapati lwandipa kuba aluumuno noliba lino, kwaambisya ciindi nondibona kutalulama naa kucitilwa nkuko. Lugwalo lwa Mukambausi 5:8 lwaamba kuti: “Ikuti wabona muntu mucete kadyaamininwa akubona bantu babetekwa calunya akutacitilwa cabululami mucooko, utagambwi pe amakani aaya. Nkaambo muntu ooyo mupati ulangwa ayooyo mupati kwiinda nguwe, alimwi nkobali aabo bapati kapati kwiinda boonse aabo bapati.” Aboobo Mulengi wesu, ngo ‘mupati kapati kwiinda boonse aabo bapati.’ Lugwalo lwa Bahebrayo 4:13 lwaamba kuti: “Zintu zyoonse zili atuba alimwi zilivwumbwidwe kumeso aayooyo ngotweelede kulyaambilila.”
Ndalanga Musyule Myaka Iibalilwa ku 90
Bantu zimwi ziindi balandibuzya mbocakabede kupona mubweendelezi bwaci Kkomyunizimu alimwi abwa Nazi. Mubweendelezi boonse bobilo, buumi tiibwakali buuba-uba. Alimwi mfwulumende zyoonse zyobilo, mbubwenya mbuli mfwulumende zyabantu zyoonse, zyakatondezya kuti bantu tabakonzyi kulyeendelezya pe. Cakutainda mumbali Bbaibbele lyaamba kuti: ‘Muntu weendelezya muntunyina munzila iimuletela mapenzi.’—Mukambausi 8:9.
Ciindi nondakali mwana alimwi mufwubafwuba, ndakali kulanga kubantu kuti balete bweendelezi bululeme. Pele lino ndilizyi kabotu-kabotu. Alikke Mulengi wesu nguukonzya kuleta nyika iiluleme ncobeni, alimwi uyoocita oobo kwiinda mukumanizya bubi boonse akubikka Mwanaakwe Jesu Kristo, ikuba mweendelezi wanyika yoonse, walo lyoonse uubikka ziyandika zyabamwi mubusena bwakusaanguna. Kujatikizya Jesu, Bbaibbele lyaamba kuti: “Yebo wakayandisya bululami, alimwi wakasulaika bubi.” (Bahebrayo 1:9) Aboobo, ndilamulumba kapati Leza akaambo kakundikwelela ku Mwami ooyu uutaliboteli alimwi uululeme. Eelyo kaka ndiliyandide kuyoopona mane kukabe kutamani mubweendelezi bwakwe!
[Cifwanikiso]
Kandili aabana bangu Hannelore alimwi a Sabine notwakasika ku West Germany
[Cifwanikiso]
Mazuba aano, amwanaangu Benjamin, abakaintu bakwe ba Sandra