LAIBBULALI YAA INTANETI ya Watchower
Watchtower
LAIBBULALI YAA INTANETI
Chitonga
  • BBAIBBELE
  • ZYAKAMWAIGWA
  • MISWAANGANO
  • g21 No. 3 map. 10-13
  • Ncolitwaambila Bbaibbele

Kunyina vidiyo aawa mpomwasala.

Vidiyo yakaka kulila.

  • Ncolitwaambila Bbaibbele
  • Sinsimuka!—2021
  • Tutwe Twamakani
  • Makani Aakozyenye
  • Mizeezo Iitaluzi Kujatikizya Ncolyaamba Bbaibbele?
  • Ino Ndilili Leza Naakatalika Kulenga Bubumbo?
    Mibuzyo Yamu Bbaibbele Yaingulwa
  • Makani Aatazyibidwe Kubantu Banji Aajatikizya Kulenga
    Sinsimuka!—2014
  • Matalikilo 1:1—“Kumatalikilo, Leza Wakalenga Julu Anyika”
    Tupango Twamu Bbaibbele Twapandululwa
  • Kulenga
    Sinsimuka!—2014
Amubone Azimwi
Sinsimuka!—2021
g21 No. 3 map. 10-13

Ncolitwaambila Bbaibbele

“Aaya ngamakani aamba zyajulu anyika ciindi nozyakalengwa.” (Matalikilo 2:4) Oobu mbombubo Bbaibbele mbolipandulula mboyakatalika nyika. Sena ncolyaamba Bbaibbele cileendelana amakani aasayaansi amasimpe? Amubone zikozyanyo zimwi zisyoonto buyo.

Kumatalikilo: Julu alimwi anyika zyakalengwa

Sena bubumbo bwaliko lyoonse?

Lugwalo lwa Matalikilo 1:1 lwaamba kuti: “Kumatalikilo, Leza wakalenga julu anyika.”

Kaitanasika myaka yakuma 1950, basayaansi banji ibalaampuwo bakali kusyoma kuti bubumbo bwaliko lyoonse. Pele akaambo kazintu zinji nzyobakajana caino-ino, basayaansi lino balazumina kuti mubwini, bubumbo bulijisi matalikilo.

Ino nyika yakali kulibonya buti kumatalikilo?

Lugwalo lwa Matalikilo 1:2, 9 lwaamba kuti ciindi nyika noyakalengwa “yakanyina cintu cili coonse alimwi yakalipilingene,” yakazwide maanzi.

Basayaansi balabuzuminizya bupanduluzi oobu. Syaazibwene mumakani aasayaansi wazina lya Patrick Shih wakaamba kuti nyika yakatalika “kaitajisi muuya wakuyoya wa oxygen . . . yoonse kailibonya yiimbi-imbi buyo.” Magazini iitegwa Astronomy yakaamba kuti: “Buvwuntauzi bupya bwaamba kuti Nyika yakaindi yakazwide buyo maanzi alimwi kunyina nyika njumu iyakali kulibonya.”

Ino mulengalenga wesu wakacinca buti mukuya kwaciindi?

Lugwalo lwa Matalikilo 1:3-5 lutondezya kuti kumatalikilo mulengalenga wakali mulemu cakuti mumuni tiiwakali kukonzya kusika anyika. Mukuya kwaciindi, ndendilyo zuba alimwi amwezi nozyakatalika anyika.​—Matalikilo 1:14-18.

Bbaibbele talyaambi kuti zintu zyoonse zipona anyika zyakalengwa mumazuba aali cisambomwe aajisi mawoola aali 24

Ba Smithsonian Environmental Research Center bakaamba kuti kumatalikilo mulengalenga wesu wakali kusisya buyo mumuni musyoonto kapati munyika. Alimwi bakaamba kuti: “Nyika yoonse yakazwide muya uutegwa methane calo icakali kupa kuti kakutalibonyi kabotu.” Mukuya kwaciindi, muya ooyu wakamana, mpoonya julu lyakacinca akuba bbulu.”

Ino mbuti zintu zipona mbozyakatobelana kuba anyika?

1​—Buzuba Bwakusaanguna: Mumuni wakalibonya mumulengalenga wanyika.​—Matalikilo 1:3-5

2​—Buzuba Bwabili: Nyika yakazwide maanzi manji alimwi asikunku. Mpoonya zintu eezyi zyakaandaanizyigwa.​—Matalikilo 1:6-8

3​—Buzuba Bwatatu: Maanzi akaceya mpoonya nyika njumu yakalibonya.​—Matalikilo 1:9-13

4​—Buzuba Bwane: Zuba alimwi amwezi zyakali kukonzya kulibonya anyika.​—Matalikilo 1:14-19

5​—Buzuba Bwasanu: Leza wakalenga zilenge zyamumaanzi alimwi azilenge zyuuluka kazijisi nguzu zyakukonzya kuzyalana kweelana amusyobo wazyo.​—Matalikilo 1:20-23

6​—Buzuba Bwacisambomwe: Banyama baanyika, bapati abaniini bakalengwa. Buzuba bwacisambomwe bwakagola akulengwa kwabanabukwetene bakusaanguna.​—Matalikilo 1:24-31

Lugwalo lwa Matalikilo 1:20-27 lwaamba kuti kwakalengwa nswi, bayuni, banyama baanyika, mpoonya kumamanino kwakalengwa bantu. Basayaansi basyoma kuti nswi zyakaba ciindi cilamfwu kakutanaba banyama bakusaanguna alimwi akuti kwakainda ciindi cilamfwu kapati kuti kulengwe bantu.

Bbaibbele talyaambi kuti zintu zipona tazikonzyi kucinca mbozipangidwe mukuya kwaciindi

“Ncolyaamba Bbaibbele kubbuku lya Matalikilo caandaano 1 makani masyoonto buyo, pele cilagambya kapati kubona kweendelana kuliko anzyobajana basayaansi mazuba aano.”​—Mbwaakaamba Gerald L. Schroeder, syaazibwene mumakani aasayaansi.

Mizeezo Iitaluzi Kujatikizya Ncolyaamba Bbaibbele?

Bantu bamwi baamba kuti nzyolyaamba Bbaibbele ziliindene anzyobakajana basayaansi. Nokuba boobo, nzyobaamba kanji-kanji ziyeeme akutamvwisya cini Bbaibbele ncolyaamba.

Bbaibbele talyaambi kuti bubumbo naa nyika zyaliko kwamyaka iili 6,000 buyo. Muciindi caboobo, lyaamba buyo kuti nyika alimwi abubumbo zyakalengwa, “kumatalikilo.” (Matalikilo 1:1) Bbaibbele talyaambi cacigaminina naa eeco cali ciindi cilamfwu buti.

Bbaibbele talyaambi kuti zintu zyoonse zipona anyika zyakalengwa mumazuba aali cisambomwe aajisi mawoola aali 24. Muciindi caboobo, libelesya bbala lyakuti “buzuba” kwaamba ciindi cili mbocibede. Mucikozyanyo, lyaamba kuti kulengwa kwanyika azintu zipona izili mumo, ‘mumazuba’ aali cisambomwe aakulenga aambidwe mucaandaano 1 cabbuku lya Matalikilo, zyakacitika mubulamfwu bwaciindi ciitwa kuti “mubuzuba oobo Jehovaa Leza naakalenga julu anyika.” (Matalikilo 2:4) Aboobo “mazuba” aali cisambomwe aakulenga amwi aamwi iciindi Leza naakabamba nyika kuti kaikkalwa zintu zipona alimwi akuzilenga alakonzya kwaamba ciindi cilamfwu kapati.

Bbaibbele talyaambi kuti zintu zipona tazikonzyi kucinca mbozipangidwe mukuyakwaciindi. Bbuku lya Matalikilo lyaamba kuti banyama bakalengwa “kweelana amisyobo yabo.” (Matalikilo 1:24, 25) Bbala ilibelesyedwe mu Bbaibbele lyakuti “misyobo” talili bbala lyasayaansi pe, pele kulibonya kuti lyaamba zintu zyuumi ziindene-indene. Aboobo bbala lyakuti “musyobo,” lilakonzya kubikkilizya misyobo minji yiindene-indene. Kubelesya bbala eeli kupa kuti ceelele kulangila kuti ‘mumusyobo’ omwe, kulakonzya kuba kucinca mukuya kwaciindi akuzwa zilenge zipona zyamisyobo yiindene-indene zyalo izyakali kukkala mubusena bomwe.

Muyeeya buti?

Kweelana ambotwabona atala aawa, Bbaibbele lilapandulula munzila nguba-uba alimwi iiluzi mbobwakatalika bubumbo, nyika mboyakali kulibonya kumatalikilo, alimwi abuumi mbobwakatalika. Sena Bbaibbele alimwi lilaamba munzila iiluzi Ooyo iwakalenga zintu eezyi? Bbuku litegwa Encyclopædia Britannica lyaamba kuti: “Muzeezo wakuti buumi bwakatalika akaambo kanguzu ziinda zyabantu uleendelana ancobajana basayaansi bamazuba aano.”b

Amubone Kaambo Aaka:

Amubale Matalikilo 1:1–2:4. Ncolyaamba Bbaibbele kujatikizya kulenga ciliindene kapati atwaano twakaindi itwaamba zyakulengwa kwazintu. Mucikozyanyo, bana Babuloni bakali kusyoma kuti bubumbo alimwi abantu bakapangwa kwiinda mukubelesya mutunta waleza mukaintu alimwi abulowa bwaleza. Bana Egepita bansiku bakali kuyeeyela kuti leza utegwa Ra ngowakalenga bantu kwiinda mukubelesya misozi. Ku China, bamwi bakali kuyeeya kuti zintu zili munyika zyakazwa kumutunta wamubbabbani uutegwa Pangu alimwi akuti bantu bakazwa kutuuka itwakali kuzwa amutunta ooyo. Sena muyeeya kuti cibalo cili kubbuku lya Matalikilo cili akati katwaano ootu? Cilisalede kuti ncolyaamba Bbaibbele kujatikizya kulenga ciliindene kapati atwaano ootu twakubeja. Ncolyaamba Bbaibbele cileendelana asayaansi.

Amweebelele kavidiyo kamaminiti one kakuti Sena Bubumbo Bwakalengwa Buya? Amuyandaule mutwe wakavidiyo aaka a jw.org.

a Jehova ndezina lya Leza kweelana ambolyaamba Bbaibbele.

b Bbuku litegwa Encyclopædia Britannica talyaambi kuti buumi bwakalengwa buya.

    Chitonga Publications (1991-2025)
    Log Out
    Log In
    • Chitonga
    • Amutumine Bamwi
    • Makani Ngomuyanda
    • Copyright © 2025 Watch Tower Bible and Tract Society of Pennsylvania
    • Nzyomweelede Kuzumina
    • Mulawo Uujatikizya Kubamba Maseseke
    • Privacy Settings
    • JW.ORG
    • Log In
    Amutumine Bamwi