LAIBBULALI YAA INTANETI ya Watchower
Watchtower
LAIBBULALI YAA INTANETI
Chitonga
  • BBAIBBELE
  • ZYAKAMWAIGWA
  • MISWAANGANO
  • g23 No. 1 map. 6-8
  • Lwaanje

Kunyina vidiyo aawa mpomwasala.

Vidiyo yakaka kulila.

  • Lwaanje
  • Sinsimuka!—2023
  • Tutwe Twamakani
  • Makani Aakozyenye
  • Kaambo Ncotweelede Kulukwabilila Lwaanje
  • Nyika Ibambidwe Munzila Yakuti Kainooliko Lyoonse
  • Bantu Ncobasola Kucita Kumana Penzi
  • Mbulangizi nzi Bbaibbele Mbolitupa?
  • Izili Mukati
    Sinsimuka!—2023
  • Mumagazini Eeyi ya Sinsimuka!!
    Sinsimuka!—2023
  • Ntalisyo
    Sinsimuka!—2023
Sinsimuka!—2023
g23 No. 1 map. 6-8
Sikudwaya uuli mulwaanje uzingulukidwe answi zyamibala-mibala, ma coral alimwi azimena mumaanzi.

Georgette Douwma/Stone via Getty Images

SENA NYIKA IYOONYONYOONWA?

LWAANJE

MULWAANJE tatujani buyo cakulya, pele kuli azimbi nzyotujana zyalo nzyotuyandika kutegwa tupange misamu. Muya munji wa oxygen uzwa mulwaanje, mpoonya muya wa carbon uupangwa kwiinda muzintu nzyobacita bantu unjila mulwaanje. Kuyungizya waawo, lwaanje lulagwasilizya mukucinca kwambobuca.

Kaambo Ncotweelede Kulukwabilila Lwaanje

Kucinca kwambobuca kupa kuti zilenge zyamumaanzi mbuli ma coral reef, njili alimwi azilenge zimwi buyo zyamumaanzi zijatikizyigwe. Basayaansi baamba kuti ma coral reefs oonse alo aagwasilizya zilenge zimwi zyamumaanzi kuti zizumanane kupona ali muntenda yakuti inga afwa mumyaka buyo iili 30 iitobela.

Basyaazibwene bayeeyela kuti bayuni bamulwaanje batandila ku 90% bakalya kale zipepa alimwi akuti banyama banji bakkala mulwaanje balafwa mwaka amwaka akaambo kakulya zipepa zijanika mumaanzi.

Mboobu mbwaakaamba UN Secretary-General António Guterres mu 2022: “Tatulubambi kabotu lwaanje.” Alimwi wakayungizya kuti: “Eeci mazuba aano inga twaciita kuti ‘Ocean Emergency.’”

Nyika Ibambidwe Munzila Yakuti Kainooliko Lyoonse

Lwaanje alimwi azintu zipona mulindulo zibambidwe munzila yakuti kazilibambulula kuti naa tiizyanyonganizyigwa azintu nzyobacita bantu. Bbuku lyakuti Regeneration: Ending the Climate Crisis in One Generation lipandulula kuti, ikuti bantu kabatasowi dooti mulwaanje, nkokuti “lulakonzya kuzumanana kulisalazya.” Atubone zikozyanyo zisyoonto buyo:

  • Tuuka tusyoonto tutegwa phytoplankton tulayobola muuya wa carbon dioxide, walo uyeeyelwa kuti nguupa kuti kakuli kukasaala kwanyika kwiindilide. Kunze lyaboobo, tuuka ootu tulikke tulakonzya kuyobola carbon dioxide weelene ayooyo uukonzya kuyobolwa azisamu zyoonse, bwizu alimwi azisyango zimwi buyo kuti twazibikka antoomwe.

  • Tuuka tusyoonto kapati tulya nswi zifwide alimwi amafuwa aanswi eezyi, calo cikonzya kupa kuti maanzi abe aadooti mulwaanje kuti naa tiizyagusyigwa. Mpoonya tuuka ootu atwalo tulaligwa kuzilenge zimwi zyamumaanzi. Kweelana a Smithsonian Institution Ocean Portal, bubambe oobu “bupa kuti lwaanje kalusalala.”

  • Nzila inswi zinji mbozigaya cakulya cipa kuti kube kucesyegwa kwa asidi walo uukonzya kujaya ma corals, njili azilenge zimwi zyamumaanzi.

    SENA MULIZYI?

    Bwizu Bwamulwizi Mbolupa Kuti Lwaanje Kaluli Kabotu

    Cifwanikiso icitondezya mayuwe aaunka kunkomwe aalwizi. Aansi aalwizi, bwizu bwamulwizi alimwi azilenge zyamulwizi zilalibonya. Ciindi mayuwe naasika kunkomwe yalwizi, bwizu bwamulwizi bupa kuti mayuwe aceye, acesye kuzuza alimwi bulagusya dooti lili mumaanzi. Inswi alimwi azilenge zimbi zyamumaanzi zilalya zyakulya zijanika mubwizu calo cipa kuti maanzi kaali mabotu. Maanzi aasika kunkomwe inga mabotu alimwi mayuwe inga taajisi nguzu kapati.

    Bwizu ibumena kunsi aamaanzi bupa kuti musenga kautakunki. Bupa kuti ma coral kataciswi-ciswi alimwi bulagwasyilizya kucesya mayuwe aawuma kunkomwe akupa kuti musenga utatolwi amaanzi.

Bantu Ncobasola Kucita Kumana Penzi

Zifwanikiso: 1. Mwaalumi uuli mukkiccini ulongonona zintu mukabbeeke nzyaawula. 2. Mukaintu uteka maanzi mukabbodela kakonzya kubelesyegwa alimwi.

Kuti naa katubelesya tubbeeke alimwi atubbodela twamaanzi tukonzya kubelesyegwa alimwi, eeci cilakonzya kucesya mapulasitiki aajanika mulwaanje

Ikuti dooti tiilyazumizyigwa kunjila mulwaanje inga tiikwayandika kusalazya. Basyaazibwene bakulwaizya bantu kunoobelesya tubbeeke alimwi azibelesyo zimwi buyo muciindi cakunoobelesya mapulasitiki akwiile kwaasowaila buyo.

Kuli azimbi zyeelede kucitwa. Caino-ino mumwaka buyo omwe ibambunga imwi iilanganya makani aabulondo bakabwezelela dooti lyakasowedwe kunkomwe aalwaanje lisika kuma taani aali 9,200 muzisi zili 112 buyo. Pele ooyu mweelwe musyoonto kapati wadooti linjila mulwaanje amwaka.

Ba National Geographic bakaamba kuti: “Bantu babelesya kapati oyilo, gaasi alimwi akkoo, calo cipa kuti zilenge zyamumaanzi kazyaalilwa kusalazya lwaanje.”

Mbulangizi nzi Bbaibbele Mbolitupa?

“Nyika izwide zintu nzyookalenga. Ndoluya lwizi, eelo kaka ndulamfwu alimwi ndupati kapati! Mulindulo muli zilenge zyuumi zyeendeenda zitakonzyi kubalwa, ziniini alimwi azipati.”—Intembauzyo 104:​24, 25.

Mulengi wesu wakalenga lwaanje kuti kalucikonzya kulisalazya. Amubone kaambo aaka: Kuti mulengi kaluzyi kabotu lwaanje alimwi azilenge zipona mulindulo, tulakonzya kuba masimpe kuti uyoozibambulula zintu zyoonse izyanyonyoona lwaanje. Amubone cibalo cakuti: “Leza Usyomezya Kuti Nyika Inooliko Lyoonse,” icili apeeji 15.

AMWIIYE ZINJI

Inswi zitegwa Pilot whale zili mulwaanje.

Blue Planet Archive/Doug Perrine

Basyaazibwene balaiya kuzwa kuzilenge zyamumaanzi kujatikizya mbobakozya kugusya dooti lijanika kunsi abwato kakunyina kubelesya misamu iikola. Amubale cibalo cakuti: “Mbolulisalazya Lukanda lwa Zenimutende Uutegwa Pilot Whale” a jw.org.

    Chitonga Publications (1991-2025)
    Log Out
    Log In
    • Chitonga
    • Amutumine Bamwi
    • Makani Ngomuyanda
    • Copyright © 2025 Watch Tower Bible and Tract Society of Pennsylvania
    • Nzyomweelede Kuzumina
    • Mulawo Uujatikizya Kubamba Maseseke
    • Privacy Settings
    • JW.ORG
    • Log In
    Amutumine Bamwi