Bbuku Lyamu Bbaibbele Lyanamba 26—Ezekieli
Mulembi: Ezekieli
Busena Nkolyakalembelwa: Babuloni
Nolyakamana Kulembwa: Kuma 591 B.C.E.
Ciindi Cijatikizidwe: 613 kusikila kuma 591 B.C.E.
MUMWAKA wa 617 B.C.E., Joyakini mwami wa Juda wakaaba Jerusalemu kuli Nebukadinezara, walo iwakatola bantu bamucisi bayandika kapati azintu ziyandisi zyamuŋanda ya Jehova ayamwami ku Babuloni. Akati kabaange, kwakali bamukwasyi wamwami abasilutwe; baalumi basintaze; abafuzi abayaki; a Ezekieli mwana wa Buzi imupaizi. (2 Bam. 24:11-17; Ezk. 1:1-3) Kabauside kapati, aaba bana Israyeli ibakatolwa mubuzike bakalumanizya lweendo lwabo lukatazya kuzwa kunyika yamalundu, tusensa twamaanzi amakkuti akusika kunyika yamabanda mapati. Lino bakali kukkala kumulonga wa Kebara mubulelo bupati, akati kabantu bajisi zilengwa ziimpene azyabo alimwi batakombi Leza. Nebukadinezara wakabazumizya bana Israyeli ikuba amaanda aabo, babelesi alimwi akucita makwebo. (Ezk. 8:1; Jer. 29:5-7; Ezr. 2:65) Ikuti babeleka cabunkutwe, bakali kuyoozwidilila. Sena bakali kunoonjila mutooze twabukombi bwabana Babuloni amukuyandisya lubono? Sena bakali kunoozumanana kuzangila Jehova? Sena bakali kunooziba kuti kutolwa mubuzike kwabo ncisubulo kuzwa kulinguwe? Bakali kunoojana masunko mapya munyika yabuzike.
2 Mumyaka eeyi yamapenzi munsi-munsi aakunyonyoonwa kwa Jerusalemu, Jehova wakalijisi basinsimi alimwi wakabatuma kubana Israyeli. Jeremiya wakali mu Jerusalemu mwini, Daniele wakali munkuta yaku Babuloni alimwi Ezekieli wakali musinsimi kuba Juda bakali mubuzike muzyooko zyoonse zya Babuloni. Ezekieli wakali mupaizi alimwi amusinsimi, imulimo Jeremiya mpoonya kumbele a Zekariya ngobakabeleka. (Ezk. 1:3) Mubbuku lyakwe lyoonse, kwaziindi ziinda ku 90 wiitwa kuti “mwana a-muntu,” ikaambo kayandika kubikkila maano ciindi notwiiya businsimi bwakwe nkaambo mu Magwalo aa Bunakristo aa Cigiliki, Jesu awalo wiitwa kuti “Mwana a-Muntu” kwaziindi zitandila ku 80. (Ezk. 2:1; Mt. 8:20) Izina lyakwe lyakuti Ezekieli (mu Cihebrayo Yechez·qeʼlʹ) lyaamba kuti “Leza Ulayumya.” Mwakali mu 613 B.C.E., imwaka wasanu Joyakini kali mubuzike Ezekieli naakatumwa a Jehova kuba musinsimi. Tubala kuti wakacili mumulimo wakwe mumwaka wabuzike wa 27, nkokuti aciindi eeci wakalibelekede kwamyaka iili 22. (Ezk. 1:1, 2; 29:17) Wakalikwete, pele mukaintu wakwe wakafwa ibuzuba Nebukadinezara naakatalika kuzinga Jerusalemu ampi zyakwe camamanino. (24:2, 18) Ibuzuba mbwaakafwa Ezekieli acakamujaya tazizizilwe.
3 Taakwe kudooneka kuti Ezekieli nguwakalemba bbuku lijisi izina lyakwe alimwi akuti likkede abusena bweelede mumulongo wa Magwalo. Lyakabikkilizigwa mumulongo wamagwalo mumazuba aa Ezara alimwi nkolili mumilongo yamagwalo yamumazuba aakusaanguna aa Bunakristo, kapati mumulongo wa Origen. Alimwi kusyomeka kwabbuku eeli kulalibonya mukukozyanya kupati kuliko akati kazikozyanyo zyalyo azyeezyo zili mubbuku lya Jeremiya a Ciyubunuzyo.—Ezk. 24:2-12—Jer. 1:13-15; Ezk. 23:1-49—Jer. 3:6-11; Ezk. 18:2-4—Jer. 31:29, 30; Ezk. 1:5, 10—Ciy. 4:6, 7; Ezk. 5:17—Ciy. 6:8; Ezk. 9:4—Ciy. 7:3; Ezk. 2:9; 3:1—Ciy. 10:2, 8-10; Ezk. 23:22, 25, 26—Ciy. 17:16; 18:8; Ezk. 27:30, 36—Ciy. 18:9, 17-19; Ezk. 37:27—Ciy. 21:3; Ezk. 48:30-34—Ciy. 21:12, 13; Ezk. 47:1, 7, 12—Ciy. 22:1, 2.
4 Bumboni abumwi bwakusyomeka bulajanika mukuzuzikizigwa kugambya kwabusinsimi bwa Ezekieli kujatikizya lunyonyooko lwamasi aakeengelede mbuli Turo, Egepita a Edomu. Mucikozyanyo, Ezekieli wakasinsima kuti Turo wakali kuyoonyonyoonwa, alimwi eeci cakazuzikizigwa munzila nsyoonto ciindi Nebukadinezara naakazunda munzi musyule akuusaala kwamyaka iili 13. (Ezk. 26:2-21) Kulwanwa ooku tiikwakali ngamamanino aa Turo. Pele lubeta lwa Jehova lwakali lwakuti weelede kunyonyoonwa cakumaninina. Wakasinsima kwiinda muli Ezekieli kuti: “Njooupalila bulongo bwawo, ube igale buyo antangalala. . . . Mabwe aako azisamu zyako abulongo bwako, zyoonse buyo bayoozisowa mumaanzi.” (26:4, 12) Eezi zyakazuzikizigwa cakumaninina nokwakainda myaka yiinda ku 250, iciindi Alesandro Mupati naakaya kukulwana nsumbu yadolopo lya Turo. Basikalumamba ba Alesandro, bakakokolola mabwe oonse kuzwa kumafwisila aadolopo lya Turo lyakapwaidwe lyakali kutala ansumbu, akwaasowela mulwizi kubamba nzila iilampa mamita aali 800 kuya kudolopo lyakali ansumbu. Mpoonya kwiinda mukuyaka matantilo cabupampu, bakatanta bulambo bulampa mamita aali 46 kutegwa balizunde dolopo mu 332 B.C.E. Ibanji bakajaigwa, alimwi abambi banji bakasambalwa mubuzike. Mbubwenya awalo Ezekieli mbwaakasinsimide, Turo wakaba ‘igale buyo antangalala aciyanikilo camazamba.’ (26:14)a Kubbazu limwi lya Nyika Yakasyomezyegwa, abalo bana Edomu bampelenge bakanyonyoonwa, ikuzuzikizya businsimi bwa Ezekieli. (25:12, 13; 35:2-9)b Alimwi businsimi bwa Ezekieli bwakunyonyoonwa kwa Jerusalemu akupilusigwa kwabana Israyeli abwalo bwakazuzikizigwa.—17:12-21; 36:7-14.
5 Mumyaka yakumatalikilo kwamulimo wakwe wabusinsimi, Ezekieli wakaambilizya mbeta zya Leza zijatikizya Jerusalemu uutasyomeki alimwi wakacenjezya aabo bakatoledwe mubuzike kuti batajatikizigwi mukukomba mituni. (14:1-8; 17:12-21) Iba Juda bakali mubuzike tiibakali kutondezya kweempwa kwini. Bapati babo bakajisi cilengwa cakubuzya kuli Ezekieli, pele tiibakali kubikkila maano kumilumbe iizwa kuli Jehova Ezekieli njaakali kubaambila. Bakazumanana kukomba mituni akuyandisya lubono. Ikunyonyoonwa kwatempele lyabo, munzi wabo uusalala, amukowa wabami kwakabagambya kapati, pele kwakapa buyo basyoonto ikulicesya akweempwa.—Int. 137:1-9.
6 Businsimi bwa Ezekieli mumyaka yakatobela bwakali kukankaizya bulangizi bwakupilusigwa. Alimwi bwakabikkilizya makani aakulwanwa kwamasi aakali mumbali aa Juda akaambo kakukkomanina kunyonyoonwa kwakwe. Ikusampulwa kwamasi aaya, alimwi akubukulusigwa kwa Israyeli kwakali kuzoosalazya zina lya Jehova kumeso aabo. Mubufwaafwi, ikaambo kakutolelwa mubuzike akupilusigwa kakali kakuti: ‘Nobantu, noba Juda abamasi, muyooziba kuti ndime Jehova.’ (Ezk. 39:7, 22) Kusalazigwa kwazina lya Jehova ooku kulalibonya mubbuku lyoonse, nkaambo kwaziindi ziinda ku 60 kwaambwa majwi aakuti: “Muyooziba [naa bayooziba] kuti ndime Jehova.”—6:7.
NCOLIGWASYA
29 Imilumbe iiyandika, zilengaano azisyomezyo Jehova nzyaakapa Ezekieli, cakusyomeka zyoonse wakazyaambila ba Juda ibakali mubuzike. Nokuba kuti banji bakali kuseka akufwubaazya musinsimi, bamwi bakasyoma. Aaba bakagwasyigwa kapati. Bakayumizyigwa azisyomezyo zyakupilusigwa. Mukwiimpana amasi amwi aakatolwa mubuzike, bakazumanana abukkale bwakucisi cabo, aboobo mu 537 B.C.E., Jehova wakapilusya bakasyeede, kweelana ambwaakasinsimide. (Ezk. 28:25, 26; 39:21-28; Ezr. 2:1; 3:1) Bakayakulula ŋanda ya Jehova akutalika bukombi bwakasimpe.
30 Injiisyo zili muli Ezekieli zili ampindu kapati akulindiswe mazuba aano. Luleyo akukomba mituni, kubikkilizya abuzangi zikonzya buyo kupa kutakkomaninwa a Jehova. (Ezk. 6:1-7; 12:2-4, 11-16) Aumwi uyoolyaambilila kujatikizya zinyonyoono zyakwe mwini, pele Jehova uyoolekelela yooyo uuleka nzila yakwe mbyaabi. Ooyo uyoofwidwa luse alimwi uyoozumanana kupona. (18:20-22) Babelesi ba Leza beelede kuba balindizi basyomeka mbubonya mbuli Ezekieli, nomuba mumilimo miyumu aleelyo nobafwubaazigwa akusampulwa. Tatweelede kulekela basizibi kufwa kakunyina kucenjezyegwa, abulowa bwabo kabuli mumaanza eesu. (3:17; 33:1-9) Beembezi babantu ba Leza bajisi mukuli mupati wakulanganya butanga.—34:2-10.
31 Cilibonya kapati mubbuku lya Ezekieli, mbusinsimi bujatikizya Mesiya. Waambwa kuti “oyo uuelede” cuuno cabwami ca Davida alimwi ngoceelede kupegwa. Muzibeela zyobile waambwa kuti “mulanda wangu Davida,” “mweembeli,” “mwami” a “mweendelezi.” (21:27; 34:23, 24; 37:24, 25) Mbokunga Davida wakafwide kale-kale, Ezekieli wakali kwaamba Ooyo wakali kuzooba Mwana wa Davida a Mwami wakwe. (Int. 110:1; Mt. 22:42-45) Mbubonya mbuli Isaya, Ezekieli waamba zyakusyangwa kwampela yamutabi uuyoosumpulwa a Jehova.—Ezk. 17:22-24; Is. 11:1-3.
32 Kulayandika kweezyanisya cilengaano catempele ca Ezekieli acilengaano camu Ciyubunuzyo ca “munzi mulemu Jerusalemu.” (Ciy. 21:10) Kuli kwiimpana kweelede kubikkilwa maano; mucikozyanyo, itempele lya Ezekieli lili nsini alimwi lili kunyika kwamunzi, pele mumunzi waku Ciyubunuzyo, Jehova mwini ngotempele. Pele mucilengaano acimwi, kuli mulonga wamaanzi aabuumi uukunka, uujisi masamu aazyala micelo myezi yoonse amatu aakuponya, alimwi nkomunya ooko nkokuli bulemu bwa Jehova. Cilengaano acimwi cigwasya kulumba bweendelezi bwa Jehova acipego calufwutuko kuli baabo bamubelekela mulimo uusetekene.—Ezk. 43:4, 5—Ciy. 21:11; Ezk. 47:1, 8, 9, 12—Ciy. 22:1-3.
33 Ibbuku lya Ezekieli likankaizya kuti Jehova ulasalala. Lilatondezya kuti kusalazigwa kwazina lya Jehova kulayandika kapati kwiinda cimbi cili coonse. “Njoosalazya izina lyangu ipati, . . . Lino bamasi bayooziba kuti ndime Jehova, mbwaamba Mwami Jehova.” Mbubwenya businsimi mbobutondezya, uyoosalazya izina lyakwe kwiinda mukunyonyoona basikulisofwaazya boonse kubikkilizya a Gogo wakunyika ya Magogo. Ibasongo mbaabo boonse sunu basumpula Jehova mumaumi aabo kwiinda mukupona kweelana azyeelelo zyakwe zyabukombi butambulika. Aaba bayooponezegwa akuba abuumi butamani kwiinda mumaanzi aamulonga uukunka kuzwa kutempele lyakwe. Iwiinda kubulemu abubotu butaambiki mmunzi wiitwa kuti “JEHOVA MPABEDE”!—Ezk. 36:23; 38:16; 48:35.
Bupanduluzi buyungizidwe
a Insight on the Scriptures, Bbuku 2, mapeeji 531, 1136.
b Insight on the Scriptures, Bbuku 1, mapeeji 681-2.