Ipenzi Liletwaa Kwaandaana Kwabukombi
Nobamayi sunu mujisi penzi, bamayi bamyaanda yamyaka yainda ndyobatakajisi kanji-kanji—lyakwaandaana kwabukombi.
KAINDI bantu bamucisi comwe balikuvwula kukomba cikombelo comwe. Kusikila kumamanino aamwaanda wamyaka wa 19, kwaali buyo zikombelo zisyoonto zipati mu Europe mbuli: zya Katolika aba Protestanti kumbo, ba Orthodoxy aba Islam kujwe, abama Juda. Cakutadooneka kwaandaana kwazikombelo sunu kwavwula mu Europe anyika yoonse mbwiizulwa. Izikombelo zitazizilwe zyakkalikila, izyakatalikwa ambweni abanyenzi naa beenzu bakatija mapenzi kuzwa kumanyika aabo.
Elyo sunu mumasi mbuli Australia, Britain, France, Germany, alimwi a United States, tujana ba Muslim, ba Buddha aba Hindu banji. Muciindi eeci ncoona Bakamboni ba Jehova baluujisi mulimo wa Bunakristo wakukambauka muzisi ziinda ku 230; cikombelo cabo ncecitobela kukomena mu Italy amu Spain. Muzisi zili 13 acimwi cisi cilijisi Bakamboni bainda ku 100,000.—Amulange mubbokesi “Bakamboni ba Jehova—Ncikombelo Canyika Yoonse.”
Ikwaandaana kwamilimo yabukombi inga kwaleta penzi kulibamayi. Mucikozyanyo imibuzyo mipati inga yabuka kumakani aakusekelela kucitwa abantu banji: Sena sicikolo oonse weelede kusinikizigwa kutobela zintu ezi zyoonse—naba wa cikombelo cilibuti? Banji ambweni tabacibwene cilubide mukusekelela ooku. Nokuba boobo sena taceelede kulemekwa ciimo camikwasyi iizwa kubantu basyoonto batazizumini ezyo zintu? Akambi kaambo keelede kulangwa nkakuti: Muzisi mulawo mowaandaanya bukombi a Mfulumende alimwi bukombi mobutayiisigwi muzikolo, sena bamwi bantu tabakoocibona ceenzu kusinikizya kusekelela kuli boobu mucikolo?
Mazuba Aakuzyalwa
Kukwelana inga kwaba kumakani aakusekelela kubaanga takujatikizyi kapati bukombi. Eeci nceciimo cijanika mukusekelela mazuba aakuzyalwa kucitwa muzikolo zinji. Nokuba kuti Bakamboni ba Jehova balalemeka nguzu nzyobajisi bamwi kukusekelela mazuba aakuzyalwa, mulizi kabotu kuti basala kutatola lubazu mukusekelela ooku. Pele mulakonzya kamutazi ncobatatoleli lubazu antoomwe abana babo mukusekelela ooku.
Mu encyclopedia iitegwa Le livre des religions (Bbuku Lyabukombi) iimwaisigwa kapati mu France, oku kusekelela kwiitwa kuti ncilengwa alimwi kubikkidwe antoomwe “atunsiya-nsiya twanyika.” Nokuba kuti eeci cilengwa canyika cakusekelela buzuba bwakuzyalwa cibaanga taakwe mbocibede sunu, cakazwa kubantu bakunze.
The Encyclopedia Americana (iyakalembwa mu 1991) yaamba kuti: “Insiku munyika ya Egipita, Greece, Roma a Persia kwakalikusekelelwa mazuba aakuzyalwa kwabaleza, bami, abantu balemenede.” Balembi ba Ralph a Adelin Linton balautondezya muzeezo oyu. Mubbuku lyabo litegwa The Lore of Birthdays, balembede kuti: “Muzisi zya Mesopotamia a Egipita lusumpuko molwakatalikila, nzezisi zyakusaanguna bantu mobakayeeya mazuba aabo aakuzyalwa akwaalemeka. Kubamba mazuba aakuzyalwa cakali cintu cipati kaindi akaambo kakuti buzuba bwakuzyalwa bwalikuyandika kukusonda kubelesya nyenyeezi.” Eeci mbocijatikizya kusonda kwiinda mukulingula julu, ncintu cikatazya kuli baabo bayanda kutantamuka zintu zijatikizya kusonda ziliboobu akaambo kancolyaamba Bbaibbele kumakani aya.—Isaya 47:13-15.
Elyo ncintu citagambyi notubala mu The World Book Encyclopedia kuti: “Banakristo bakusaanguna taakwe nobakasekelela kuzyalwa Kwakwe [Kristo] nkaambo kusekelela kuzyalwa kwamuntu cakali cilengwa ncobakali kuyeeyela kuti cakazwa kubantu bakunze.”—Bbuku 3, peeji 416.
Bakamboni balakuyanda kusekelela antoomwe
Akaambo kaceeci Bakamboni ba Jehova basala kutatola lubazu mukusekelela mazuba aakuzyalwa. Kwaamba masimpe kuzyalwa kwamwana ncintu cipati alimwi cikkomanisya. Boonse bazyali balakkomana bana babo nobayabukomena akusima amwaka amwaka. Bakamboni ba Jehova abalo balakkomana kapati mukutondezya luyando kumukwasyi wabo akubeenzinyina kwiinda muzipego akusekelela antoomwe. Pele basala kucita zintu eezi muziindi zimbi mukati kamwaka akaambo ka kuyeeya mbokwakatalika kusekelela muzuba aakuzyalwa.—Luka 15:22-25; Incito 20:35.
Kkilisimasi
Kkilisimasi ilasekelelwa munyika yoonse nomuba muzisi zitali zya Bunakristo. Mbokunga kulyookezya oku kulazumizigwa muzikombelo zinji zya Kristendomu, inga cabaanga cilagambya kubona kuti Bakamboni ba Jehova basala kutaisekelela Kkilisimasi. Ino nkaambo nzi?
Ma encyclopedia manji aamba kuti buzuba bwakuzyalwa kwa Jesu bwakabikkwa buyo kuti ngu December 25 kweelana akusekelela kwaba Roma bakunze. Amulange majwi aaya aatobela aakagwisigwa mumabbuku aakuvwuntauzya aaindene-indene.
“Buzuba bwakuzyalwa kwa Kristo tabuzizilwe pe. Magwalo taatondezyi buzuba nouba mwezi.”—New Catholic Encyclopedia, Bbuku II, peeji 656.
“Kusekelela kwa Saturnalia kwaku Roma yakaba njenzila itobelwa muzilengwa zyakusekelela zya Kkilisimasi.”—Encyclopædia of Religion and Ethics
“Izilengwa zya Kkilisimasi zinji zijanika mu Europe, naa zyakaindi zilembedwe, tazili zya Bunakristo pe, pele nzilengwa zyabantu bakunze, izyakaletwa naa zyakazumizigwa mu Cikombelo. . . . Kusekelela kwa Saturnalia kwaku Roma yakaba njenzila itobelwa muzilengwa zyakusekelela zya Kkilisimasi.”—Encyclopædia of Religion and Ethics (Edinburgh, 1910), yakalingulwa aba James Hastings, Bbuku III, mapeeji 608-9.
“Kkilisimasi yalikusekelelwa mubuzuba bwa December 25 muzikombelo zyoonse zya Bunakristo kuzwa mumwaanda wamyaka wane. Oobu bwakali buzuba bantu bakunze nobakalikusekelela kumana kwamupeyo kwakali kwiitwa kuti, ‘Nkuzyalwa (muci Latin, natale) kwa Zuba,’ mbokunga zuba lyakali kubaanga lyazyalwa nkaambo nceciindi zuba alimwi nolyatali kubbila kufwambaana. Cikombelo mu Roma cakatalika cilengwa eeci cizizilwe . . . akucipa bupanduluzi bupya.”—Encyclopædia Universalis, 1968, (French) Bbuku 19, peeji 1375.
“Kusekelela Kkilisimasi kwakaboola akaambo kakwaandaana akusekelela kwa Sol Invictus (Mithra) kwabantu bakunze. Kulubazu lumwi, December 25, mbobwakali mbobuzuba bwakumana kwamupeyo, bwakakozyanisigwa amumuni wakalibonya munyika kwiinda muli Kristo, elyo icakali kwiiminina Sol Invictus cakatalika kwiiminina Kristo.”—Brockhaus Enzyklopädie, (German) Bbuku 20, peeji 125.
Ino bamwi batyani nobaiya makani aamasimpe kujatikizya Kkilisimasi? The Encyclopædia Britannica yaamba kuti: “Mu 1644 Bamakuwa bacikombelo ca puritani bakakasya kusekelela kulikoonse nokuba kukomba kwiinda mukapango kamulawo wa Ŋanda ya Milawo akaambo kakuti kusekelela oku [Kkilisimasi] nkwabantu bakunze, alimwi bakaamba kuti cibe ciindi cakuliimya. Charles II wakakubusya kusekelela oku alimwi, pele baku Scotland balo bakatobela bacikombelo ca Puritani.” Bakristo bakusaanguna taakwe nobakali kusekelela Kkilisimasi pe, abalo Bakamboni ba Jehova sunu tabatoli lubazu mumicito iijatikizya Kkilisimasi.
Nokuba boobo Bbaibbele lilakulwaizya kupa zipego naa kutamba mukwasyi umwi abeenzinyoko kucilyo cakukkomana muziindi zimbi. Likulwaizya bazyali kuyiisya bana babo kuba baabi beni-beni kutali bapa buyo zipego muciindi eco ncobalangilwa abantu kupa. (Matayo 6:2, 3) Bana ba Bakamboni ba Jehova bayiisigwa kuteelela bantu akubapa bulemu, alimwi eeci cilabikkilizya akulemeka nguzu nzyobajisi bantu zyakusekelela Kkilisimasi. Aboobo abalo balalumba naa muzeezo wabo wakutatola lubazu mukusekelela Kkilisimasi walemekwa.
Kusekelela Kumbi
Bakamboni ba Jehova batola nzila njoona eyo kumakani aakulyookezya kumbi kujatikizya bukombi oko kucitika mukati kamwaka mumanyika aaindene-indene cikolo nocijulidwe, mbuli kusekelela kwamu June mu Brazil, kwa Epiphany ku France, kwa Carnival ku Germany, kwa Setsubun ku Japan, akwa Halloween ku United States. Kumakani aajatikizya kusekelela oku nokuba kusekelela kumbi oko kwataambwa waawa, Bakamboni bazyali naa bana babo inga bakkomana kwiingula mibuzyo njomunoojisi.