LAIBBULALI YAA INTANETI ya Watchower
Watchtower
LAIBBULALI YAA INTANETI
Chitonga
  • BBAIBBELE
  • ZYAKAMWAIGWA
  • MISWAANGANO
  • bt cibalo. 27 map. 211-217
  • “Kupa Bumboni Cakulyomya”

Kunyina vidiyo aawa mpomwasala.

Vidiyo yakaka kulila.

  • “Kupa Bumboni Cakulyomya”
  • ‘Amupe Bumboni Cakulomya’ Kujatikizya Bwami bwa Leza
  • Tutwe Twamakani
  • Makani Aakozyenye
  • “Paulo Wakalumba Leza Akuyumizyigwa” (Milimo 28:14, 15)
  • “Boonse Baamba Zintu Zibyaabi” (Milimo 28:16-22)
  • Cikozyanyo Cibotu Kulindiswe ‘Cakupa Bumboni Cakulomya’ (Milimo 28:23-29)
  • “Kubakambaukila Bwami bwa Leza” (Milimo 28:30, 31)
  • Paulu mu-Loma
    Bbuku Lyangu lya Makani Aamu Bbaibbele
  • Amube Basicamba Jehova Mugwasyi Wanu
    Ngazi Yamulindizi Yaambilizya Bwami bwa Jehova (Yakwiiya)—2020
  • “Ndinyina Mulandu Wabulowa Bwabantu Boonse”
    ‘Amupe Bumboni Cakulomya’ Kujatikizya Bwami bwa Leza
  • Kukwabilila Makani Mabotu Kumbele lya Balupati-pati
    Ngazi Yamulindizi Yaambilizya Bwami bwa Jehova (Yakwiiya)—2016
Amubone Azimwi
‘Amupe Bumboni Cakulomya’ Kujatikizya Bwami bwa Leza
bt cibalo. 27 map. 211-217

CIBALO 27

“Kupa Bumboni Cakulomya”

Kaangidwe mu Roma, Paulo wazumanana kukambauka

Kweelana a Milimo 28:11-31

1. Ino ndusyomo nzi ndwajisi Paulo abeenzinyina, alimwi nkaambo nzi?

BWATO ibulembedwe kuti “Bana Basankwa ba Zusi,” kweelede kuti mbwato bupati ibunyamuna maila, buzwa kunsumbu ya Melita iili mu Mediterranean kuya ku Italy. Muumwaka wakuma 59 C.E. Mubwato oobu kuli mwaapostolo Paulo imwaange uuli mukusindikilwa, antoomwe a Banakristonyina nkokuti Luka a Arisitarko. (Mil. 27:2) Ikwiindana abantu bamwi ibakali mubwato, ibakambausi aaba kunyina nobalomba lukwabililo kubana basankwa baleza waba Giriki Zusi, nkokuti bana bamaanga ba Castor a Pollux. (Mil. 28:11) Muciindi caboobo, Paulo abeenzinyina babelekela Jehova, ooyo iwakayubununa kuti Paulo uyoopa bumboni kujatikizya kasimpe mu Roma alimwi akwiima kumbele lya Kaisara.—Mil. 23:11; 27:24.

2, 3. Ino bwato mbwatantide Paulo bwatozya kuli, alimwi ino nguni wali kumugwasya Paulo kuzwa kumatalikilo aalweendo lwakwe?

2 Nokwainda mazuba otatwe kuzwa nobakasika kucito ca Surakusa, munzi weebeka kapati wamu Sicilia iwakali aampuwo mbubwenya mbuli Atene a Roma, bwato bwagama ku Regiyo, Italy nkoili kumusanza. Mpoonya kwiinda mukugwasyigwa amuwo uuzwa kumusanza, bwato oobu bweenda musinzo uulampa makkilomita aali 320 kutozya kucito ca Italy ca Putiyolo (afwaafwi abusena mazuba aano bwiitwa kuti Naples) cakufwambaana kapati kwiinda lyoonse, akusika mubuzuba bwabili.—Mil. 28:12, 13.

3 Lino Paulo uli kumamanino aalweendo lwakwe kuya ku Roma, ooko nkwaya kwiima kumbele lya Mwami Nero. Kuzwa kumatalikilo kusikila kumamanino, “Leza siluumbulizyo loonse” wali aanguwe. (2Kor. 1:3) Kweelana ambotutiibone, lugwasyo oolu kunyina nolwamana; alimwi awalo Paulo kunyina naacileka kuba musungu kali misyinali.

“Paulo Wakalumba Leza Akuyumizyigwa” (Milimo 28:14, 15)

4, 5. (a) Ino Paulo abeenzinyina bakasamausyigwa buti ku Putiyolo, alimwi nkaambo nzi Paulo ncaakapegwa lwaanguluko lunji boobo? (b) Noliba leelyo nobali muntolongo, mbuti Banakristo mbobakonzya kugwasyigwa akaambo kabukkale bwabo bubotu?

4 Ku Putiyolo, Paulo abeenzinyina ‘bakajana bakwesu alimwi bakabakombelezya kuti bakkale ambabo kwamazuba aali ciloba.’ (Mil. 28:14) Eelo kaka eeci ncikozyanyo cibotu cakusamausya kwa Bunakristo! Tacidoonekwi buya kuti bakwesu aabo ibasamausya kweelede kuti bakagwasyigwa kapati kukukulwaizyigwa kwakumuuya nkobakatambula kuli Paulo abeenzinyina. Pele ino nkaambo nzi mwaange iwakali kugatelwa ncaakali kupegwa lwaanguluko lunji boobo? Ambweni akaambo kakuti mwaapostolo ooyu wakalilemeka munzila iyakapa kuti balindizi bana Roma bamusyome kapati.

5 Mbubwenya buyo amazuba aano, babelesi ba Jehova, nobali muntolongo alimwi amuzilabba zyakupenzyezya, kanji-kanji balapegwa lwaanguluko lwaalubazu alimwi azyoolwe zimwi akaambo kabukkale bwabo bwa Bunakristo. Mucikozyanyo, mwaalumi umwi ku Romania iwakali kupika ntolongo myaka iili 75 akaambo kakubba wakatalika kwiiya Jwi lya Leza alimwi bube bwakwe bwakacinca kapati. Aboobo balindizi bantolongo bakatalika kumutuma kuunka mudolopo, kakunyina sikumusindikila, kuti akaule zintu zimwi zyakubelesya muntolongo. Pele cipati kwiinda zyoonse, bukkale bwesu bubotu bulamulemeka Jehova.—1 Pet. 2:12.

6, 7. Mbuti bakwesu baku Roma mbobakatondezya luyando lupati?

6 Kuzwa ku Putiyolo, Paulo abeenzinyina kweelede kuti bakeenda makkilomita aasika ku 50 kuya ku Capua kubelesya Nzila yaku Apiyo, iyakali kutozya ku Roma. Kaiyalidwe mabwe mapati aapapalete, nzila eeyi ilaampuwo kapati yakali kugwasya kwiibona kabotu minzi yamu Italy alimwi a Lwizi lwa Mediterranean, kwaambisya mumasena aamwi aali mumbali aanzila. Kunze lyaboobo, kwiinda mukubelesya nzila eeyi basilweendo bakali kukonzya kwiinda mubusena bwiitwa kuti Pontine Marshes, busena bwabutinti ibwakali makkilomita aali 60 kuzwa ku Roma alimwi abusena bwa Musika wa Apiyo. Luka wakalemba kuti ciindi bakwesu mu Roma ‘nobakamvwa kuti bakali munzila,’ ibamwi bakaunka kubacinga mane bakasika ku Musika, kakuli bamwi bakabalindilila ku Maanda Aabeenzu Otatwe, busena bwakupumunina ibwakali makkilomita aasika ku 50 kuzwa ku Roma. Eelo kaka bakatondezya luyando lupati!—Mil. 28:15.

7 Musika wa Apiyo tiibwakali busena nkwaakali kukonzya kulyookezya kabotu silweendo uukatede kapati. Sikweema alimwi mulembi muna Roma wazina lya Horace wakapandulula Musika ooyu kuti “wakazwide basikweenzya mato alimwi abasikulanganya beenzu ibali aacisapi.” Wakalemba kuti “maanzi akali mabyaabi kapati.” Alimwi mane buya wakakaka kulya ooko. Nokuba kuti zintu tiizyakali kabotu, kabunga kabakwesu ibakazwa ku Roma calukkomano bakamulindila Paulo abeenzinyina kutegwa babasindikile kabotu-kabotu mulweendo lwabo lwamamanino.

8. Nkaambo nzi Paulo ncaakamulumba Leza “mbwaakababonena buyo” bakwesu?

8 Cibalo caamba kuti: “Mbwaakababonena buyo, Paulo wakalumba Leza akuyumizyigwa.” (Mil. 28:15) Inzya, mbwaakababonena buyo bakwesu bayandwa aaba, wakayumizyigwa akuumbulizyigwa kayi bamwi akati kabo kweelede kuti wakalibazyi cacigaminina. Nkaambo nzi Paulo ncaakamulumba Leza? Wakalizyi kuti luyando lwakulyaaba ncibeela camucelo wamuuya. (Gal. 5:22) Ncimwi buyo amazuba aano, muuya uusalala ulabakulwaizya Banakristo kulyaaba kugwasya bamwi alimwi akuumbulizya baabo ibabulide.—1 Tes. 5:11, 14.

9. Mbuti mbotukonzya kutondezya muuya uukozyenye ayooyo ngobakatondezya bakwesu ibakaswaangana a Paulo?

9 Mucikozyanyo, muuya uusalala ukulwaizya bakwesu abacizyi ibabikkila maano kusamausya balangizi bamabazu, bamisyinali ibaswaya, alimwi ababelesi bamwi ibali mumulimo waciindi coonse, bunji bwabo ibakaliimya zintu zinji kapati kutegwa babelekele Jehova cakumaninina. Amulibuzye kuti: ‘Sena kuli azimbi nzyondikonzya kucita kugwasyilizya kuswaya kwamulangizi wabbazu, ambweni kumusamausya walo alimwi amukaintu wakwe ikuti kakwete? Sena inga ndabikka bubambe bwakubeleka ambabo mumulimo wamumuunda?’ Kwiinda mukucita boobo, tulakonzya kujana zilongezyo zinji. Mucikozyanyo, amweezyeezye mbobakakkomana bakwesu bana Roma ciindi nobakali kuswiilila Paulo abeenzinyina nobakali kwaamba zyakuluula zinji ziyumya lusyomo.—Mil. 15:3, 4.

“Boonse Baamba Zintu Zibyaabi” (Milimo 28:16-22)

10. Ino bukkale bwa Paulo mu Roma bwakali buti, alimwi ncinzi mwaapostolo ncaakacita mbwaakasikila buyo?

10 Ciindi nkamu yabasilweendo noyakasika mu Roma, “Paulo wakazumizyigwa kukkala alikke kalindililwa asikalumamba.” (Mil. 28:16) Kutegwa batatiji aabo ibakaangilidwe muŋanda, kanji-kanji nketani yabo yakali kwaangililwa kumulindizi wantolongo. Nokuba boobo, Paulo wakali mukambausi wa Bwami, alimwi nketani kunyina noyakali kukonzya kumulesya kukambauka. Aboobo nokwakainda buyo mazuba otatwe aakupumuna kulweendo lwakwe, wakaita baalumi balemekwa akati kaba Juda mu Roma kutegwa alipandulule kulimbabo alimwi akupa bumboni.

11, 12. Mbuti Paulo mbwaakasolekesya kupa kuti kutabi lusalululo ciindi naakali kubandika aba Judanyina?

11 Paulo wakati: “Nobaalumi, bakwesu, nokuba kuti kunyina ncindakabisya kubantu nokuba kuzilengwa zyabamatata, ndakaangwa ku Jerusalemu akwaabwa kandili mwaange mumaanza aabana Roma. Alimwi nobakavwuntauzya, bakali kuyanda kundaangununa mbwaanga kwakanyina kaambo ikakali kukonzya kundipa kujaigwa nkobakajana mulindime. Pele ba Juda nobakakaka kuti ndaangununwe, ndakabona kuti kunyina cimbi ncondikonzya kucita ccita buyo kutola mulandu wangu kuli Kaisara, pele ikutali akaambo kakuti kuli mulandu ngondakali kuyanda kupa cisi cokwesu.”—Mil. 28:17-19.

12 Kwiinda mukwiita baswiilizi bakwe ba Juda kuti “bakwesu,” Paulo wakasolekesya kujana kaambo nkobakali kuzuminana alimwi akupa kuti kutabi lusalululo luli loonse. (1 Kor. 9:20) Kuyungizya waawo, wakacisalazya kuti ncaakaunkila kooko takuli kuti kuli mulandu ngwaakali kuyanda kupa ba Judanyina, pele wakali kuyanda buyo kutola mulandu kuli Kaisara. Pele ba Juda bakooko kunyina ncobakazyi kuti Paulo wakalomba kuti mulandu utolwe kuli Kaisara. (Mil. 28:21) Ino nkaambo nzi ba Juda ibakali mu Judaya ncobatakabazyibya makani aaya ba Juda baku Roma? Bbuku limwi ilyaamba zyamu Bbaibbele lyaamba kuti: “Kulibonya kuti bwato mwaakatantide Paulo bweelede kuti bwakali akati kamato aakusaanguna kusika ku Italy nowakainda mupeyo, aboobo baiminizi babeendelezi ba Juda nobatakacikonzya kusika naa kulemba buya lugwalo kujatikizya kaambo aaka.”

13, 14. Mbuti Paulo mbwaakaatalisya makani aa Bwami alimwi mbuti mbotukonzya kwiiya cikozyanyo cakwe?

13 Lino Paulo wakatalisya makani aa Bwami kwiinda mukwaamba kaambo aako cakutadooneka ikakali kuyoopa beenzu bakwe ba Juda kuba aluyandisisyo. Wakati: “Aboobo akaambo kamakani aaya ndakalomba kuti ndibonane akwaambaula andinywe, nkaambo ndaangidwe nketani eeyi akaambo kabulangizi mbobajisi ba Israyeli.” (Mil. 28:20) Mubwini bulangizi oobo bwakayeeme aali Mesiya a Bwami bwakwe, kweelana amboyakali kukambauka mbungano ya Bunakristo. Mpoonya baalu ba Juda bakati: “Twabona kuti cileelede kuti tumvwe mboyeeya, nkaambo kwaamba masimpe tulizyi kuti kumasena oonse, boonse baamba zintu zibyaabi kujatikizya nkamu yabukombi eeyi.”—Mil. 28:22.

14 Ciindi notwaba acoolwe cakukambauka makani mabotu, tulakonzya kumwiiya Paulo kwiinda mukwaamba twaambo tupa kukkala ansi kuyeeya naa mibuzyo iipa kuti mbotubandika limwi babe aaluyandisisyo. Nzila zibotu zigwasya zilajanika mumabbuku mbuli Reasoning From the Scriptures, Amugwasyigwe Alwiiyo Lujanwa mu Cikolo Camulimo Weendelezyegwa a Leza alimwi abroshuwa yakuti Amusungwaale Kubala Alimwi Akuyiisya. Sena mulaabelesya kabotu mabbuku aaya aagwasya kwiiya Bbaibbele?

Cikozyanyo Cibotu Kulindiswe ‘Cakupa Bumboni Cakulomya’ (Milimo 28:23-29)

15. Ino ntwaambo nzi tone itulibonya kapati kujatikizya bumboni bwa Paulo?

15 Mubuzuba bwakasalwa, ba Juda bakubusena ooko “banji bakaboola” kubusena Paulo nkwaakali kukkala. Paulo wakabapandulwida “kuzwa mafwumofwumo kusikila kumangolezya . . . kwiinda mukupa bumboni cakulomya kujatikizya Bwami bwa Leza, kutegwa abakwelelezye amakani aajatikizya Jesu aali mu Mulawo wa Musa alimwi amu Basinsimi.” (Mil. 28:23) Kuli twaambo tone ntotukonzya kubona kujatikizya bumboni bwa Paulo. Kakusaanguna, wakabikkila maano ku Bwami bwa Leza. Kabili, wakasolekesya kubasika amoyo baswiilizi bakwe ‘kwiinda mukupa bumboni kutegwa abakwelelezye.’ Katatu, wakabapandulwida Magwalo. Kane, wakatondezya muuya wakulyaaba kwiinda mukupa bumboni “kuzwa mafwumofwumo kusikila kumangolezya.” Eelo kaka Paulo ncikozyanyo cibotu kulindiswe! Ino ncinzi cakazwa mpawo? ‘Bamwi bakatalika kusyoma,’ pele bamwi tiibakacita oobo pe. Luka wakaamba kuti kwakaba kutazuminana aboobo bantu “bakatalika kuunka mwabo-mwabo.”—Mil. 28:24, 25a.

16-18. Ino nkaambo nzi kutabikkila maano kwaba Juda bana Roma ncokwatakamugambya Paulo, alimwi ino tweelede kulimvwa buti ciindi bantu nobatautambuli mulumbe wesu?

16 Paulo kunyina naakagambwa kujatikizya ncobakacita ba Juda aabo, nkaambo cileendelana abusinsimi bwamu Bbaibbele alimwi eeci tiicakali ceenzu kulinguwe bantu kucita boobo. (Mil. 13:42-47; 18:5, 6; 19:8, 9) Aboobo kubeenzu bakwe aabo ibatakabikkila maano akutalika kuzwa, Paulo wakati: “Muuya uusalala wakaamba ncobeni kwiinda mumusinsimi Isaya kuli bamauso, kuti, ‘Koya kubantu aaba ukabaambile kuti: “Masimpe kumvwa muyoomvwa, pele tamukamvwisyi pe, alimwi ncobeni kulanga muyoolanga, pele tamukaboni pe. Nkaambo myoyo yabantu aaba yayuma.”’” (Mil. 28:25b-27) Ibbala lyamumwaambo wakusaanguna ilyakabelesyegwa kwaamba kuti “yayuma” lyaamba moyo “uufwutide,” naa “uuneneede,” calo cipa kuti mulumbe wa Bwami kautanjili mukati. (Mil. 28:27) Eelo kaka oobu mbukkale bubyaabi kapati!

17 Mukwiimpana abaswiilizi bakwe ba Juda, Paulo kumamanino wakati, “bamasi . . . bayakwaaswiilila ncobeni.” (Mil. 28:28; Int. 67:2; Is. 11:10) Mubwini, mwaapostolo cakutadooneka wakalizyi kuti aaya masimpe nkaambo wakalibonena Bamasi banji mbobakali kuutambula mulumbe wa Bwami!—Mil. 13:48; 14:27.

18 Mbubwenya mbuli Paulo, tatweelede kulimvwa bubi ciindi bantu nobataswiilili kumakani mabotu. Kayi, tulizyi kuti tabali banji ibayakwiijana nzila iitola kubuumi. (Mt. 7:13, 14) Kunze lyaboobo, ciindi bali aamyoyo yeelela kutambula kasimpe nobatusangana mubukombi bwakasimpe, atukkomane alimwi akubatambula kuzwa ansi amoyo.—Lk. 15:7.

“Kubakambaukila Bwami bwa Leza” (Milimo 28:30, 31)

19. Mbuti Paulo mbwaakacibelesya kabotu ciindi naakaangidwe muŋanda?

19 Luka wakamanizya kuluula makani aakwe munzila yaluyando alimwi iikulwaizya kati: “[Paulo] wakazumanana kukkala ooko kwamyaka yobilo iikkwene muŋanda njaakali kulitelela mwini, alimwi wakali kubatambula kabotu boonse ibakali kumuswaya, wakali kubakambaukila Bwami bwa Leza akuyiisya zintu zijatikizya Mwami Jesu Kristo kaangulukide kapati kwaambaula, kakunyina uumukasya.” (Mil. 28:30, 31) Eelo kaka wakapa cikozyanyo cibotu cakuba alusyomo, busungu alimwi amuuya wakusamausya!

20, 21. Amwaambe zikozyanyo zimwi zyabaabo ibakagwasyigwa kumulimo wa Paulo mu Roma.

20 Umwi akati kabaabo mbaakatambula camaanza obilo Paulo wakali Onesimo, imuzike iwakatija ku Kolose. Paulo wakamugwasya Onesimo kuba Munakristo, aboobo Onesimo wakaba ‘mukwesu uusyomeka alimwi ngwaakali kuyandisya’ Paulo. Alimwi buya, Paulo wakamupandulula kuti “mwanaangu Onesimo, ooyo ngondakaba bausyi.” (Kol. 4:9; Flm. 10-12) Eelo kaka Onesimo weelede kuti wakamukulwaizya kapati Paulo!a

21 Kuli bambi alimwi ibakagwasyigwa kucikozyanyo cibotu ca Paulo. Kubana Filipi wakalemba kuti: “Bukkale bwangu mubwini bwapa kuti makani mabotu aunke kumbele, cakuti nketani nzyondaangidwe akaambo ka Kristo zyazyibwa koonse-koonse ku Balindizi ba Mwami Muna Roma akubantu boonse. Lino, ibunji bwabakwesu mu Mwami bayuma kapati akaambo kanketani nzyondaangidwe, alimwi baindila kuba basicamba ikwaamba jwi lya Leza cakutayoowa.”—Flp. 1:12-14.

22. Mbuti Paulo mbwaakabubelesya kabotu bukkale mwaakabede kali ku Roma?

22 Paulo wakabubelesya kabotu bukkale mwaakabede kwiinda mukulemba magwalo aayandika kapati aayo lino aali ncibeela ca Magwalo aa Banakristo aa Chigiriki.b Magwalo aayo akabagwasya Banakristo bamumwaanda wamyaka wakusaanguna aabo ibakalembelwa. Andiswe tulagwasyigwa kumagwalo aa Paulo, nkaambo lulayo lwakasololelwa amuuya ndwaakalemba lulabeleka mazuba aano mbubonya mbolwakali kubeleka nolwakalembwa.—2 Tim. 3:16, 17.

MAGWALO OSANWE AA PAULO NAAKAANGIDWE CIINDI CAKUSAANGUNA MU ROMA

Magwalo osanwe akati kamagwalo mwaapostolo Paulo ngaakalemba akalembwa mumyaka yakuma 60-61 C.E., naakaangidwe ciindi cakusaanguna mu Roma. Mulugwalo ndwaakalembela musyominyina Filimoni, Paulo wakapandulula kuti Onesimo muzike wa Filimoni iwakalobokede wakaba Munakristo. Paulo wakali usyi Onesimo wakumuuya alimwi wakali kupilusya muzike ooyu walo musyule “wakanyina mulimo” kuli simalelaakwe pele lino kali munyina Munakristo.—Flm. 10-12, 16.

Mulugwalo ndwaakalembela Bakolose, Paulo wakatondezya kuti Onesimo wakali ‘kuzwa akati’ kabo. (Kol. 4:9) Onesimo alimwi a Munakristonyina Tukiko bakaba acoolwe cakutola magwalo obilo aambwa musyule alimwi aloolo Paulo ndwaakalembela Baefeso.—Ef. 6:21.

Ciindi naakali kulembela Bafilipi, Paulo wakaamba kujatikizya naakaangidwe “nketani muntolongo” alimwi wakaamba bukkale bwamuntu wakabelesyegwa kutola lugwalo, lino ciindi eeci wakali Epafrodita. Bana Filipi bakatumide Epafrodita kuyoogwasya Paulo. Pele Epafrodita wakaciswa calufwu. Kuyungizya waawo, wakalipengede kapati mumoyo nkaambo Bafilipi ‘bakamvwa kuti wakalicisidwe.’ Aboobo Paulo wakabaambila kubabikkila maano “bantu bali boobo.”—Flp. 1:7; 2:25-30.

Lugwalo ku Bahebrayo lwakalembelwa Banakristo Bahebrayo ibakali mu Judaya. Nokuba kuti lugwalo talumwaambi cacigaminina mulembi, bumboni butondezya kuti ngu Paulo, kayi lulembedwe munzila mbwaakali kulemba. Paulo wakabaanzya kuzwa ku Italy alimwi wakaamba kujatikizya Timoteyo, ooyo ngwaakali limwi mu Roma.—Flp. 1:1; Kol. 1:1; Flm. 1; Heb. 13:23, 24.

23, 24. Mbubwenya mbuli Paulo, mbuti Banakristo banji mazuba aano mbobazilanga kabotu zintu nokuba kuti balaangwa kakunyina mulandu?

23 Kuzikusika ciindi naakaangununwa, calo icitaambidwe mubbuku lya Milimo, Paulo wakakkala muntolongo myaka iitandila kuli yone, yobilo mu Kaisareya alimwi aimbi yobilo mu Roma.c (Mil. 23:35; 24:27) Pele wakazumanana kuzilanga munzila iili kabotu zintu, akucita zyoonse nzyaakali kukonzya mumulimo wa Leza. Mbubwenya buyo, babelesi ba Jehova banji mazuba aano nokuba kuti balaangwa kakunyina mulandu akaambo kalusyomo lwabo, balazumanana kukkomana alimwi akukambauka. Amulange cikozyanyo caba Adolfo, ibakaangwa ku Spain akaambo kakutatola lubazu mutwaambo twacisi. Mulindizi umwi wakati: “Mwatugambya. Twali kumuyumizyila buumi, pele mwali kwiindila buya kumweta-mweta alimwi akwaamba majwi mabotu.”

24 Mukuya kwaciindi, ba Adolfo bakali kusyomwa cakuti museelo yabo kwakali kusiigwa bukwazi. Basikalumamba bakali kubaswaya kutegwa babandike kujatikizya Bbaibbele. Mane buya umwi wabalindizi wakali kuunka museelo yaba Adolfo kuyoobala Bbaibbele, kumwi ba Adolfo kabamulindilila kubona naa kunyina basikalumamba bamwi bainda. Aboobo mwaange wakatalika “kulindilila” sikugatela. Zikozyanyo zibotu zili boobo zya Bakamboni basyomeka zyeelede kutukulwaizya “kuba basicamba ikwaamba jwi lya Leza cakutayoowa,” nomuba mubukkale bukatazya.

25, 26. Mumyaka iitandila ku 30, mbusinsimi nzi Paulo mbwaakalibonena kabuzuzikizyigwa, alimwi ino eeci cikozyenye buti acicitika mazuba aano?

25 Eelo kaka alakulwaizya mamanino aabbuku lya Milimo aatondezya mwaapostolo wa Kristo waangidwe muŋanda, ‘kakambauka Bwami bwa Leza’ kuli baabo boonse ibakali kumuswaya! Mucibalo cakusaanguna, tubala mulimo Jesu ngwaakabapa basikumutobela naakati: “Muyootambula nguzu muuya uusalala waakusika alindinywe, eelyo muyooba bakamboni bangu mu Jerusalemu, mu Judaya moonse amu Samariya, mane kusikila kumasena aakulamfwu kapati aanyika.” (Mil. 1:8) Lino nokwakainda buyo myaka iitandila ku 30, mulumbe wa Bwami ‘wakakambaukwa kuzilenge zyoonse zili ansi aajulu.’d (Kol. 1:23) Eelo kaka oobu mbumboni butondezya nguzu nzyoujisi muuya wa Leza!—Zek. 4:6.

26 Mazuba aano, muuya nguwenya ooyu ulabayumya basyeede akati kabanabokwabo Kristo, antoomwe abeenzyinyina ‘bambelele zimbi,’ ikuzumanana ‘kupa bumboni cakulomya kujatikizya Bwami bwa Leza’ mumasi aali 240. (Joh. 10:16; Mil. 28:23) Sena mulabeleka kusikila mpomugolela mumulimo ooyu?

BUUMI BWA PAULO NOWAKAINDA MWAKA WA 61 C.E.

Kweelede kuti cakuma 61 C.E., Paulo wakalibonya ku Mweendelezi wazina lya Nero, walo ambweni iwakamubona kuti unyina mulandu. Tatuzyi makani manji aajatikizya nzyaakacita mwaapostolo kuzwa waawo. Ikuti naa wakazwidilila alweendo lwakwe lwakuya ku Spain, kweelede kuti wakaunka aciindi ncoonya eeci. (Rom. 15:28) Cakuma 95 C.E., Clement waku Roma wakalemba kuti Paulo “wakasakana kugama Kumbo.”

Mumagwalo aa Paulo otatwe ngaakalemba ciindi naakaangununwa, nkokuti lugwalo lwa 1 Timoteyo, 2 Timoteyo alwa Tito, tubala kuti Paulo wakaswaya ku Krete, ku Makedoniya, ku Nikopoli alimwi aku Trowa. (1 Tim. 1:3; 2 Tim. 4:13; Tit. 1:5; 3:12) Ambweni wakaangwa alimwi ku Nikopoli, ku Greece. Kufwumbwa mbocakabede, cakuma 65 C.E., wakalijokede kale muntolongo ku Roma. Pele aciindi eeci, Nero kunyina naakamufwida luse. Ciindi mulilo nowakanyonyoona munzi mu 64 C.E., kweelana asyaazibwene mumakani aakaindi muna Roma wazina lya Tacitus, Nero, wakabapa mulandu Banakristo akupa kuti bapenzyegwe citaambiki.

Kalangila kuti ulaafwaafwi kujaigwa, Paulo wakalomba Timoteyo a Marko kuti baboole cakufwambaana mulugwalo lwabili ndwaakalembela Timoteyo. Cikkomanisya kapati mbusicamba bwa Luka a Onesiforo, ibakabikka buumi bwabo muntenda kutegwa bazoowumbulizye Paulo. (2 Tim. 1:16, 17; 4:6-9, 11) Mubwini, kwaamba caantangalala kuti uli Munakristo kwakali kupa kwaangwa naa kujaigwa lufwu lucisa. Ambweni Paulo wakajaigwa akaambo kalusyomo lwakwe mbwaakamanina buyo kulemba lugwalo lwakwe lwamamanino kuli Timoteyo cakuma 65 C.E. Kwaambwa kuti walo Nero, wakafwa munkondo myaka iitandila kuli yotatwe kuzwa ciindi Paulo naakajaigwa.

MAKANI MABOTU ‘AKAKAMBAUKWA KUZILENGE ZYOONSE’

Cakuma 61 C.E., ciindi mwaapostolo Paulo naakali mwaange mu Roma, wakalemba kuti ‘makani mabotu akakambaukwa kuzilenge zyoonse zili ansi aajulu.’ (Kol. 1:23) Ino eeci caamba nzi?

Kulibonya kuti Paulo wakali kwaamba kujatikizya “makani mabotu” mbwaakasakene. Mucikozyanyo, Alekizanda Mupati wakaliindide mu Asia kuminyinza ya India mumwaanda wamyaka wane B.C.E. Julius Caesar wakalicizingulukide cisi ca Britain mu 55 B.C.E., mpoonya Kilaudiyo wakadyaaminide cibeela cakumusanza cansumbu eeyo, kuti cibe cibeela ca Bulelo bwa Roma mu 43 C.E. Asia wakalizyibidwe, nkaambo nkokwakali kuzwa ndeketela mbotu.

Sena makani mabotu akakambaukwa mu Britain alimwi amu Asia nkoili kujwe? Peepe. Nkaambo ciindi Paulo naakalembela bana Kolose, tanaakaningaizuzikizya mbaakani yakwe, njaakalibikkila yakukambauka mucilawo ca Spanya ‘mwaatakakambaukide kale’ cakuma 56 C.E. (Rom. 15:20, 23, 24) Nokuba boobo, kuzikusika kuma 61 C.E., mulumbe wa Bwami wakalizyibidwe kale kubantu banji. Nokuba kuti tiiwakalinasika mumasena amwi, mulumbe ooyu wakalimwaikide mane kusika kumasena aaba Juda alimwi aba Juda basandule ibakabbapatizyigwa lya Pentekoste 33 C.E. akumasena ngobakaswaide baapostolo ba Jesu.—Mil. 2:1, 8-11, 41, 42.

a Paulo wakali kuyanda kuti Onesimo kakkede anguwe ooko, pele kucita boobo nokwakatyola mulawo wabana Roma alimwi akutatondezya bulemu ku Munakristo Filimoni, iwakali simalelo wa Onesimo. Aboobo Onesimo wakapiluka kuli Filimoni, akutolelezya lugwalo ilwakazwa kuli Paulo ilwakali kukulwaizya Filimoni kuti amutambule amaanza obilo muzike wakwe, lino kali munyina kumuuya.—Flm. 13-19.

b Amubone kabbokesi kakuti “Magwalo Osanwe aa Paulo Naakaangidwe Ciindi Cakusaanguna mu Roma.”

c Amubone kabbokesi kakuti “Buumi bwa Paulo Nowakainda Mwaka wa 61 C.E..”

d Amubone kabbokesi kakuti “Makani Mabotu ‘Akakambaukwa Kuzilenge Zyoonse.’”

    Chitonga Publications (1991-2024)
    Log Out
    Log In
    • Chitonga
    • Amutumine Bamwi
    • Makani Ngomuyanda
    • Copyright © 2025 Watch Tower Bible and Tract Society of Pennsylvania
    • Nzyomweelede Kuzumina
    • Mulawo Uujatikizya Kubamba Maseseke
    • Privacy Settings
    • JW.ORG
    • Log In
    Amutumine Bamwi