LAIBBULALI YAA INTANETI ya Watchower
Watchtower
LAIBBULALI YAA INTANETI
Chitonga
  • BBAIBBELE
  • ZYAKAMWAIGWA
  • MISWAANGANO
  • w96 4/1 map. 21-25
  • Ncobuyoomanina Bukombi Bwanyika

Kunyina vidiyo aawa mpomwasala.

Vidiyo yakaka kulila.

  • Ncobuyoomanina Bukombi Bwanyika
  • Ngazi Yamulindizi—1996
  • Tutwe Twamakani
  • Makani Aakozyenye
  • Mbuti Mbwaawa Babuloni Mupati?
  • Mweelede Kusala
  • Bukombi Bwakubeja Bwasinswa
  • Muuya wa Kaini Iwabukombi Bwakubeja
  • “Kulikazya Kupati”
  • Mamanino Aa Bukombi Bwakubeja Ali Afwaafwi!
    Mamanino Aa Bukombi Bwakubeja Ali Afwaafwi!
  • Sena Leza Ulazizumina Zikombelo Zyoonse?
    Sena Mwakaijana Kale Inzila Iisololela Kubuumi Butamani?
  • Zikombelo Zyakubeja Mbozimusampaula Leza
    Amupone Kukabe Kutamani!—Lwiiyo Lwamu Bbaibbele
  • Kukomba Nkwakkomanina Leza
    Ino Ncinzi Cini Bbaibbele Ncoliyiisya?
Ngazi Yamulindizi—1996
w96 4/1 map. 21-25

Ncobuyoomanina Bukombi Bwanyika

“Kamuzwa mulinguwe nobantu bangu, kuti mutavwelanizigwi azibi zyakwe, mutapenzegwi azipenzyo zyakwe.”—CIYUBUNUZYO 18:4.

1. (a) Muunzila nzi mwalo Babuloni Mupati mwaawa? (b) Mbuti eci mbocakabajatikizya Bakamboni ba Jehova?

“WAWA Babuloni mupati!” Ee, ibwami bwanyika yoonse ibwabukombi bwakubeja Jehova ububona kuti bwawa. Oobu mbocibede kuzwa mu 1919, iciindi basyeede babunyina ba Kristo nobakazwa mubweendelezi bwa Kristendomu, icibeela cipati ca Babuloni wamasalamuzi. Aboobo, balaangulukide kusinsa bukombi bwakubeja akwaambilizya bulelo bwa Leza ibululeme kwiinda mu Bwami bwa Mesiya. Mwaanda woonse oyu wamyaka Bakamboni basyomeka iba Jehova balikuyubununa mbuli Saatani mbwaavwelenganya zikombelo kuba zibelesyo zyakwe, zyalo nzyaendelezya ikweena “bantu boonse baansi.”—Ciyubunuzyo 12:9; 14:8; 18:2.

Mbuti Mbwaawa Babuloni Mupati?

2. Ino zikombelo zyanyika eyi zili muciimo nzi sunu?

2 Pele umwi inga wabuzya kuti, ‘Mbubuti mbomunga mwaamba kuti Babuloni wawa, kakuli bukombi bubaanga bucili mbubona mumanyika manji boobu?’ Ba Katolika alimwi aba Izilamu boonse balitaminina kubaa basyomi bainda kucuulu camamiliyoni. Iba Protestanti bacizwidilila mu America, mwalo zikombelo zipya zipati azisyoonto mozizumanana kuyakwa. Myaanda yamamiliyoni ilatutobela tumpiyompiyo twaba Buddha aba Hindu. Pele ino boonse bukombi oobu butaana kuli kujatikizya kulilemeka kwazyuulu eezi zyamamiliyoni aabantu munzila iigwasya? Sena bwabalesya ba Katolika aba Protestanti kujayana ku Northern Ireland? Sena bwaleta luumuno lwini akati kabama Juda aba Mozilemu ku Cisi Cabasimalungu? Sena bwaletela ba Hindu aba Mozilemu lukamantano mu India? Alimwi caino-ino, sena bwalesya basizikombelo ba Serbian Orthodox, ba Katolika bana Croatia, alimwi aba Mozilemu bana Bosnia kusola “kusalazya musyobo,” kusaala lubono, kujata bamakaintu, kujayana? Bukombi bunji bwaziindi ndizina buyo, icikwa cili mbuli caji calo cipwaika kufwumbwa kuguntwa buyo asyoonto.—Ba-Galatiya 5:19-21; amweezyanye a Jakobo 2:10, 11.

3. Nkaambo nzi bukombi ncobuli mukubetekwa kuli Leza?

3 Mbuli mbwazibwene zintu Leza, lugwasyo lwabukombi ilwabanamaleya talukacinci kaambo aka pe ikatakwe mbokeelebwa—ibukombi boonse buli mukubetekwa kubusyu bwa Leza. Babuloni Mupati, mbuli mbwaalitondezya kuzwa kaindi, weelede kubetekwa bubi “nkaambo zibi zyakwe zyatanta kujulu, lino sunu Leza waiyeeya milandu yakwe.” (Ciyubunuzyo 18:5) Mumwaambo wabusinsimi Hosea wakalemba ategwa: “Nkaambo babyala luuwo, aboobo balatebula kambizi.” Boonse bukombi bwa Saatani ibwakubeja nyika yoonse mbwiizulwa buyoonyonyoonwa akaambo kakulekelezya Leza, luyando lwakwe, izina lyakwe, alimwi a Mwanaakwe.—Hosea 8:7; Ba-Galatiya 6:7; 1 Johane 2:22, 23.

Mweelede Kusala

4, 5. (a) Ino ano bazuba tukkede buti? (b) Mmibuzyo nzi njotweelede kwiingula?

4 Tukkede muciindi caku“mazuba aakumamanino,” alimwi mbotuli Banakristo beni-beni tulasoleka kuzwidilila “[mu]ziindi zikataazya” eezi. (2 Timoteo 3:1-5) Banakristo beni-beni mbeenzu buyo munyika ya Saatani, yalo iitondezya bube bwakwe bwabujayi, bubeji, alimwi akubejelezya. (Johane 8:44; 1 Petro 2:11, 12; Ciyubunuzyo 12:10) Tuzingulukidwe kulwana, lucengo, bumpelenge, lweeno, alimwi akutalilemeka kwini-kwini. Injiisyo zyasowelwa ambali. Kuyanda zyanyika amaanu-maanu aba ngamajwi aacipandulula ciimo eci. Kunze lyaboobo, ziindi zinji basololi babukombi inga balikulekelede kutalilemeka kabaubya-ubya kusinganya kwa Bbaibbele kulimvwisya kujatikizya bunasodoma, bwaamu, alimwi abumambi. Imubuzyo ngwakuti, Sena mulagwasilizya akulekela bukombi bwakubeja, naa mulatola lubazu cakusungwaala mubukombi bwakasimpe?—Levitiko 18:22; 20:13; Ba-Roma 1:26, 27; 1 Ba-Korinto 6:9-11.

5 Ecino nceciindi cakuseba. Aboobo kuli kaambo kabotu kakuti twaandaanye akati kabukombi bwini-bwini abwakubeja. Ncinzi cimbi ncozyacita zikombelo zya Kristendomu icipa kuti zyeelele boobu kusinswa?—Malaki 3:18; Johane 4:23, 24.

Bukombi Bwakubeja Bwasinswa

6. Mbuti Kristendomu mbuyalekelezya Bwami bwa Leza?

6 Nokuba kuti mamiliyoni aabantu mu Kristendomu balazumanana kubelesya Mupailo wa Mwami, mwalo mobapailila Bwami bwa Leza kuti buboole, balisungweede kugwasilizya mapolitikisi aali oonse, kutalanganya abulelo buya bwateokrasi. Myaanda yamyaka eyi yainda, “bami” bamu Cikombelo ca Katolika, mbuli ba Cardinal Richelieu, Mazarin, alimwi a Wolsey, kumwi bakali basimalelo aacisi, bamaminisita mumfwulumende.

7. Mbuti Bakamboni ba Jehova mbubakayubununa basololi babukombi bwa Kristendomu myaka yiinda ku 50 eyi yainda?

7 Myaka yiinda ku 50 eyi yainda, mukabbuku kategwa Religion Reaps the Whirlwind [Bukombi Bwatebula Kambizi], Bakamboni ba Jehova bakayubununa lubazu ndwiijisi Kristendomu mumapolitikisi.a Icakaambwa kuciindeeco cili masimpe mbubonya buyo asunu: “Ikukulangisya cakusinizya kulilemeka kwabasololi bazikombelo zyoonse kuyootondezya kuti basololi ba ‘Kristendomu’ boonse balisungweede kutola lubazu mumapolitikisi ‘aanyika mbi eeyi yasunu’ alimwi bali mukusobanya twaambo twanyika.” Kuciindeeco Bakamboni bakamusinsa Paapa Pius XII akaambo kazizuminano zyakwe a Hitler mu Nazi (1933) a Franco mu Fascist (1941), alimwi a mbuli paapa mbwaakacincana baiminizi acisi cilwani ca Japani mu March 1942, kwiinde buyo myezi misyoonto kuzwa lyakanyonyoonwa Pearl Harbor. Paapa takwe naakamvwa kucenjezya kwa Jakobo kwakuti: “Nywebo nobasimamambe, sa tamuzi kuti kutangana buzwalani anyika, nkokulwana a-Leza? Eno kufumbwa muntu uulisalila kuba muzwalani wanyika walicita sinkondonyina a-Leza.”—Jakobo 4:4.

8. Mbuti Cikombelo ca Katolika mbucitola lubazu mumapolitikisi sunu?

8 Ino sunu zili buti zintu? Bamapaapa bacitola lubazu mumapolitikisi, kwiinda mubasololi boonse babo babukombi alimwi amubantu buyo babaiminina. Bamapaapa baino-ino kwiinda mukulembelana anjiyo, batondezya mbobiizumina United Nations yalo iili mbubambe bwabantunsi ibwakucengeezya kuletela nyika luumuno. Mukumwaya kwaino-ino ikwa L’Osservatore Romano, ipepa lyamakani liiminina munzi wa Vatican, kwakaambilizigwa kuti “baiminizi ku Opesi lya Paapa” ibali ciloba, bakalipandulula kuli “Fwala Uusalala.” Sena kuli notunga tweezeezya Jesu a Petro kubaa lubazu mukucincana bwiiminizi kuliboobu? Jesu wakakaka kuti abikkwe bwami aba Juda alimwi wakaamba kuti Bwami bwakwe teebwakali bwanyika eyi pe.—Johane 6:15; 18:36.

9. Nkaambo nzi ncotunga twati zikombelo zyaba Protestanti taakwe mboziinda kubota azyeenzinyina zya Katolika?

9 Ino balo basololi ba Protestanti kuli mbobabainda beenzinyina baci Katolika? Mu United States, zikombelo zinji zyakaindi zyabu Protestanti, kubikka aba Mormon, acimwi cilaa mbociswaangene anzila imwi yamapolitikisi. Christian Coalition (Inkamu ya Bunakristo) ilatola lubazu kapati mumapolitikisi aamu U.S. Ibambi basololi babukombi bwabu Protestanti abalo balaa mbobaswaangene anzila zimbi zyamapolitikisi. Zimwi ziindi kulalubwa kuti mu United States, baambilizi bamapolitikisi mbuli Pat Robertson a Jesse Jackson kumwi mbaama “Reverend,” antela kuli nobakabede, mbubonya awalo siŋanda Yamilawo yaku Britain Ian Paisley waku Northern Ireland. Ino inga bazipandulula buti ziimo zyabo ezi?—Incito 10:34, 35; Ba-Galatiya 2:6.

10. Mmajwi nzi aalimvwisya aakalembwa mu 1944?

10 Mbubonya bwakabuzya kabbuku kategwa Religion Reaps the Whirlwind [Bukombi Bwatebula Kambizi] mu 1944, aswebo twabuzya lino kuti: “Sena mbunga iili yoonse iicita zizuminano abaleli banyika akulisyaanikizya mumapolitikisi aanyika eyi, ikusola kubelesya nyika eyi akulikwabilila kulinjiyo . . . inga caba cikombelo ca Leza antela inga caiminina Kristo Jesu anyika? . . . Kulalibonya kuti boonse basibukombi ibatangana cilongwe amami aanyika eyi taakonzi kwiiminina bwami bwa Leza mbwalela Kristo Jesu.”

Muuya wa Kaini Iwabukombi Bwakubeja

11. Mbuti bukombi bwakubeja mbubwakatobela cikozyanyo ca Kaini?

11 Lyoonse kuzwa kaindi, bukombi bwakubeja bwatondezya muuya wa Kaini wabujayi, walo iwakajaya munyina, Abelo. “Lino bana ba-Leza abana ba-Saatani balazibwa boobu. Umwi aumwi uutaciti bululami tali wa-Leza, naba oyo uutayanda mweenzinyina. Aya ngimakani ngimwakamvwa kuzwa kumatalikilo, kuti tuleelede kuyandana. Tutabi mbuli Kaini, iwakali wa-Mubi, wakajaya munyina. Ino wakamujayilanzi? Nkaambo kakuti milimo yakwe mwini yakali mibi, anukuti yamunyina yakali mibotu.” Akaambo kakukakilwa kulekela bukombi bwamunyina busalala buzuminika kuli Leza, Kaini wakasika nkwamulwana buya—ibucita baabo ibakakilwa kuyeeya.—1 Johane 3:10-12.

12. Kuli bumboni nzi bwakuti bukombi bwali kugwasilizya munkondo amanyongwe?

12 Sena zicitika zilakuzuminizya kusinswa ooku kwabukombi bwakubeja? Ibbuku litegwa Preachers Present Arms [Bakambausi Bapa Zilwanyo], mulembi wakaamba kuti: “Mubukkale bwabantu kuzwa kaindi, . . . kuli zintu zyobile izyaswaangene mukubelekelaamwi. Ezi ninkondo abukombi. Alimwi akati kazikombelo zyoonse zipati zyanyika, . . . kwiina casungweede [kunkondo] kwiinda bwali [Kristendomu].” Myaka ili mbwiibede eyi yainda, ipepa lyamakani litegwa The Sun ilyaku Vancouver, Canada, lyakati: “Ambweni nkampenda kabukombi boonse ikakuti cikombelo citobela ndembela . . . Aa ninkondo nzi yalina lwanidwe mwalo mwatakatamininwa kuti akumwi kulubazu nkwabede Leza?” Ndiza kuli nomwabona zisinizyo zyakaambo aka mucikombelo cimwi cinyinzi. Kanjikanji, ndembela zyacisi zilondozegwa cipaililo. Mwayeeya njili ndembela Jesu njanga ulafwoolwa ayo? Majwi aakwe azumanana kulimvwisya mumyaanda yoonse eyi yamyaka aakuti: “Bwami bwangu tabuli bwaansi ano”!—Johane 18:36.

13. (a) Mbuti bukombi bwakubeja mbubwakakilwa mu Afulika? (b) Ncizibyo nzi ca Bunakristo Jesu ncaakapa?

13 Zikombelo zya Kristendomu teezyabayiisya basibutanga bwazyo kasimpe kabunyina bwaluyando lwini-lwini. Muciindi caboobo, kwiindana kwacisi, kwamusyobo, alimwi amubala kwalekelwa kuti kwaandaanye bantu babo. Kuluulwa kuti basololi ba Katolika alimwi aba Anglican bakatola lubazu mulwaandaano ilwakaleta nkondo yakumana musyobo mu Rwanda. The New York Times yakaluula kuti: “Inkondo yacijaye-jaye iyakali mu Rwanda yapa kuti ba Katolika bamumo banji balimvwe kulekelezegwa abweendelezi bwacikombelo. Icikombelo cakafwini kwaandaana akaambo kamusyobo, akati ka Bahutu a Batutsi.” Ndilyona pepa lyamakani lyakazubulula mupaizi waku Maryknoll kaamba kuti: “Cikombelo cakakakilwa cibyaabi ku Rwanda mu 1994. Ibana Rwanda banji inga bategwa bacifwutatila cikombelo. Tacicili cintu cisyomwa pe.” Ma! Caindana ciimo eci amajwi akaamba Jesu aakuti: “Kuliceeci bantu boonse bayoomuziba, kuti muli basikwiiya bangu, mwanooyandana umwi amweenzinyina.”—Johane 13:35.

14. Ino zikombelo zipati zitali zya Bunakristo zilaa mpuwo nzi yakulilemeka?

14 Izimbi zikombelo zya Babuloni Mupati taaku nizyapa mukozyanyo mubotu pe. Cijaye-jaye ciyoosya camu 1947, iciindi India niyakakosolwa, cilatondezya kuti zikombelo zipati taaku nizyaleta kulekelela. Ikuzumanana kulwana kwabuleya mu India kusinizya kuti bunji bwabantu taaku nibacinca pe. Anu magazini itegwa India Today nciyakaamanizya boobu makani: “Bukombi yali nendembela yasindikizya milandu mipati kwiinda yalina citidwe. . . . Bwalo butalisya kulwana kutalikomeneni alimwi ncintu cinyonyoosi loko.”

“Kulikazya Kupati”

15. Ino nciimo nzi ncozibede zikombelo zyakumasi aabukuwa aakumbo?

15 Nobaba bantu banyika ibapandulula zicitika babona kuti bukombi bulikakilidwe kulamya bantu, kubayiisya njiisyo zini-zini, akujalila bukkale bwazyanyika. Mubbuku lyakwe litegwa Out of Control [Taacikwe Mbwaacitwa], iwakali mulailizi mubukwabilizi bwa cisi ca U.S. Zubegnev Brazinski, wakalemba ategwa: “Nkulikazya kupati ikuti kuzunda kwakaambo kakuti ‘Leza ulifwide’ teekwacitikila mumasi aayungwa aabu Marxist . . . pele kwacitikila kumasi aakumbo aalwaanguluko nkobalilela bantu, alo aazibizya bantu kulengaana bukkale bwakulilemeka. Mumasi aaya, imasimpe ngakuti bukombi tabucibujatikizi canguzu ibukkale bwabantu pe.” Wakazumanana kati: “Inguzu nzyobwajisi bukombi kubukkale buna Europe zyaceya loko, alimwi Europe sunu—alimwi yalo akwiinda kuli America—aba masi aanyika eni-eni.”

16, 17. (a) Ndulayo nzi Jesu ndwaakapa lujatikizya basololi babukombi ibamazubaayo? (b) Ninjiisyo nzi mbotu Jesu njaakaamba iijatikizya micelo?

16 Ino Jesu wakaamba nzi kujatikizya basololi babukombi bwaci Juda mumazubaayo? “Balembi aba-Farisi balakala acuuno ca-Musa [kuti bayiisye Bbuku lya Mulawo]. Nkaambo kaako zintu zyoonse nzibamulailila amuzicite akuzijatisya, pele mutaciti mbuli incito zyabo, nkaambo balaamba buyo anukuti tabaciti pe.” Ee, kuupaupa ameso mubukombi tacili cintu cipya pe.—Matayo 23:2, 3.

17 Micelo yabukombi bwakubeja ilabupa mulandu. Imulawo wakapa Jesu ulabeleka loko awa: “Musamu umwi aumwi mubotu ulazyala micelo mibotu, alimwi musamu uusampukide ulazyala micelo mibi. Musamu mubotu tuukonzyi kuzyala micelo mibi, alimwi musamu uusampukide tuukonzyi kuzyala micelo mibotu. Musamu umwi aumwi uutazyali micelo mibotu ulatemwa akusowelwa mumulilo. Aboobo micelo yabo njiiti muzibye mbubabede.”—Matayo 7:17-20.

18. Mbuti Kristendomu mbuyeelede kuti kiisalazya bantu bayo?

18 Kuti ba Kristendomu nobali kunga bacibikka kumanjezeezya abo akucicita ciyanza ca Bunakristo icakugwisya, naa kutanda, kuti kwaba micito iitali mumulawo iicitwa abaabo balitaminina kuba basicikombelo cabo, ninzi cinga cacitika? Ncinzi cinga cacitika kuli boonse bateempwi kuba babeji, baamu, bamambi, bunasodoma, basilunyanzyo, basambazi bamisamu iikola, abazibide misamu iikola, azigwebenga zilicengeezya kuba bantu balemenede? Tacizumbauzigwi buya pe, micelo ya Kristendomu iibolede ilapa kuti yeelele buyo kunyonyoonwa a Leza.—1 Ba-Korinto 5:9-13; 2 Johane 10, 11.

19. Ino nkutama nzi kwacitwa kumakani aabusololi bwabukombi?

19 Basimuswaangano mupati wa Cikombelo ca Presbyterian mu United States bakatama ategwa: “Tuli mupenzi lipati cini-cini alimwi litilete ziyoosya. . . . Basololi babukombi ibasika akati ka 10 a 23 pasenti cisi coonse mbocizulwa balaa lubazu mukutalilemeka kwakoonana naa koonana abasicikombelo, basimakwebonyina, babelesi, abamwi-bamwi.” Simakwebo umwi muna U.S. wakaafwiimpya kabotu makani, kati: “Imbunga zyabukombi zyakakilwa kuyiisya njiisyo zyazyo nzizyali kuyiisya kuzwa kaindi, alimwi ziindi zinji, zyaba nzezigwasya buya kuleta mapenzi.”

20, 21. (a) Mbuti Jesu a Paulo mbubakasinsa kuupaupa ameso? (b) Mmibuzyo nzi iiciyandika kwiingula?

20 Kusinsa Jesu nkwaakasinsa kuupaupa ameso mubukombi asunu kuliluzi mbuli kuciindi ciya ibwakuti: “Nubasikuupaupa ameso, Isaya ncobeni wakasinsima mbumubede, wakati, Bantu aba balandilemya amilomo yabo, nekubaboobo myoyo yabo ili kule ambe. Kukomba kwabo nkwabuyo, nkaambo balafunda zifundo zyamilao yabantu.” (Matayo 15:7-9) Aalo majwi aa Paulo kuli Tito alacipandulula ciimo cili mazubaano aakuti: “Balalyaamba kuti, Tulizi Leza, anu kumilimo yabo balamukazya. Mbasesemyi, batamvwi, bateeledwe milimo mibotu nuuba omwe.”—Tito 1:16.

21 Jesu wakati naa muntu moofwu wasololela moofwunyina, boonse bobile balawida mucilindi. (Matayo 15:14) Naa sena muyanda kuyoonyonyooka antoomwe a Babuloni Mupati? Naa mulayanda kweenda munzila iiluleme meso enu kaajukide kutegwa mukalongezegwe a Jehova? Mibuzyo iitugeme lino njakuti: Kuti naa kakuli cikombelo cizyala micelo yabunaleza, ncicili? Mbuti mbotunga twaziba bukombi bwini-bwini butambulika kuli Leza?—Intembauzyo 119:105.

Sena Mulayeeya?

◻ Ino Babuloni Mupati ulaa ciimo nzi sunu kubusyu bwa Leza?

◻ Mpaakaambo nzi bukombi bwakubeja mpobusinswa?

◻ Mbuti bukombi bwakubeja mbubwatondezya muuya wa Kaini?

◻ Ninjiisyo nzi Jesu njaakaamba yakubeteka kubukombi buli boonse?

Bupanduluzi buyungizidwe

a Kakamwaigwa aba Watchtower Bible and Tract Society of New York, Inc., mu 1944; lino takacisimbwi pe.

[Cifwanikiso icili apeeji 25]

Kuzwa kaindi basololi babukombi bali kulisyanikizya mumapolitikisi

[Zifwanikiso izili apeeji 25]

Aaba basololi babukombi kumwi bakali basololi bacisi balemekwa

Cardinal Mazarin

Cardinal Richelieu

Cardinal Wolsey

[Picture Credit Line]

Cardinal Mazarin a Cardinal Richelieu: Bagwisidwe mubbuku litegwa Ridpath’s History of the World (Vol. VI a Vol. V mbuli mbobatobelene). Cardinal Wolsey: Ugwisidwe mubbuku lya The History of Protestantism (Vol. I).

    Chitonga Publications (1991-2025)
    Log Out
    Log In
    • Chitonga
    • Amutumine Bamwi
    • Makani Ngomuyanda
    • Copyright © 2025 Watch Tower Bible and Tract Society of Pennsylvania
    • Nzyomweelede Kuzumina
    • Mulawo Uujatikizya Kubamba Maseseke
    • Privacy Settings
    • JW.ORG
    • Log In
    Amutumine Bamwi