Lunyungu Lwamuzoka—Ino Lwayubununwa Buti?
“Njoobusya inkondo akati kanduwe amwanakazi, akati kalunyungu lwako alunyungu lwakwe.”—MATALIKILO 3:15.
1. (a) Nkaambo nzi Jehova ncali Leza uukondwa? (b) Ino ncinzi ncaacita kutegwa andiswe tukondwe?
JEHOVA ngu Leza uukondwa alimwi uleelede. Mwaabi mupati wazintu zibotu alimwi kunyina cinga cakasya kuzuzikizigwa kwamakanze aakwe. (Isaya 55:10, 11; 1 Timoteo 1:11; Jakobo 1:17) Uyanda kuti abalo babelesi bakwe bakondwe, elyo ulabapa twaambo twamaanu twakukkomanina. Aboobo muciindi cityompya kapati mubukkale bwabantu—nokwakabuka buzangi mu Edeni—wakatupa kaambo kakulangila kuti zintu ziyakululama kumbele aamazuba.—Ba-Roma 8:19-21.
2. Ciindi naakali kusinganya bazangi mu Edeni, ino mbuti Jehova mbwaakapa kaambo kabulangizi kubana ba Adamu a Eva?
2 Umwi wabana ba Jehova bamuuya wakalipenda kuba Saatani, Diabolosi akaambo kakubejelezya alimwi akukazya Leza. Bantu bakusaanguna, Eva kumane awalo Adamu bakamutobela, bakatyola mulawo Jehova ngwaakabapandulwida kabotu-kabotu. Mumulawo bakapegwa cisubulo calufwu. (Matalikilo 3:1-24) Nokuba boobo Jehova wakapa bana ba Adamu a Eva kaambo kakulangila kuti zintu ziyakululama kumbele aamazuba iciindi naakali kubeteka bazangi aabo. Munzila nzi? Mbuli mbokulembedwe kubbuku lya Matalikilo 3:15, Jehova wakati: “Nkabela njoobusya inkondo akati kanduwe amwanakazi, akati kalunyungu lwako alunyungu lwakwe. Walo uyookuuma amutwe, ayebo uyoomuluma kukasinde.” Oobo businsimi mbobunga bwatugwasya kuteelela Bbaibbele lyoonse mbolibede alimwi azintu zyakacitika kaindi, izicitika sunu munyika alimwi azicitika kubabelesi ba Jehova.
Businsimi Ncobwaamba
3. Mbuli mbokwaambidwe ku Matalikilo 3:15, nguni wiiminina (a) Muzoka, (b) “Mwanakazi,” (c) “lunyungu” lwa Muzoka, (d) “lunyungu” lwamwanakazi?
3 Kutegwa tuteelele kabotu businsimi oobu ncobwaamba, atulange zintu ziindene-indene zyaambwa mulimbubo. Ooyo waambwa ku Matalikilo 3:15, Mmuzoka—kutali nzoka ini-ini, pele oyo wakaibelesya. (Ciyubunuzyo 12:9) “Mwanakazi” tali Eva pe, nimbunga ya Jehova yazilenge zyamuuya kujulu, nyina wababelesi ibaanyika ibananikidwe muuya. (Ba-Galatiya 4:26) “Lunyungu” lwamuzoka, ndunyungu lwa Saatani, ibana bakwe—badaimona, kubikkilizya abantu ambunga zyabantu bajisi ciimo cili mbuli ca Saatani alimwi ibatondezya kuti mbaasinkondonyinaa “lunyungu” lwa mwanakazi. (Johane 15:19; 17:15) “Lunyungu” lwamwanakazi kusaanguna ngu Jesu Kristo wakananikwa amuuya uusalala mu 29 C.E. Iba 144,000 “[ib]azyalwa . . . amaanzi a-Muuya” alimwi basikukona Bwami bwakujulu antoomwe a Kristo ncibeela cabili calunyungu oolo lwakasyomezegwa. Aaba bakatalika kuyungizigwa ku lunyungu lwa mwanakazi kuzwa mu Pentekoste 33 C.E. kuya kumbele.—Johane 3:3, 5; Ba-Galatiya 3:16, 29.
4. Ino Lugwalo lwa Matalikilo 3:15 luswaangene buti amuzeezo wakuti nyika iyakuba paradaiso, kainoozwide bantu batajisi cinyonyoono alimwi ibatafwi?
4 Inzoka yamu Edeni yakali mbuli cibelesyo cakwaambawida kuli oyo wakapa kuti bantu basweekelwe Paradaiso kwiinda mulucengo lwakwe. Ibbuku lya Matalikilo 3:15 lyaamba kuti ciyakusika ciindi nayakupwaigwa oyu iwakabelesya nzoka. Mpoona nzila iyoojuka alimwi yakuti bantu babelekela Leza bakakkale mu Paradaiso, imunoonyina bubi alufu. Eco ciindi cinookkomanisya!—Ciyubunuzyo 20:1-3; 21:1-5.
5. Nciimo nzi ncobajisi bana ba Diabolosi bakumuuya?
5 Kuzwa ciindi cabuzangi mu Edeni, kwakatalika kulibonya bantu alimwi ambunga zyabantu ibakatondezya ciimo cili mbuli ca Saatani Diabolosi—cabuzangi, bubeji, bunjaka, abujayi, kubikkilizya akukazya luyando lwa Jehova alimwi akukazya baabo bamukomba. Eco ciimo cakapa kuti bazibwe bana ba Diabolosi bakumuuya. Umwi wabaaba wakali Kaini walo wakajaya Abelo ciindi Jehova naakatambula bukombi bwa Abelo muciindi cabukombi bwa Kaini. (1 Johane 3:10-12) Nimrodi uulaa zina litondezya kuti wakali muzangi, wakaba muvwimi singuzu kapati alimwi muleli wakali sinkondonyina Jehova. (Matalikilo 10:9) Kunze lyaboobo kwakali maami aansiku aakatobelana, kubikkilizya a Babuloni aakajisi bukombi bwakubeja ibwakali kweendelezegwaa mfwulumende, alimwi aaya maami akali kudyaaminina bakombi ba Jehova.—Jeremiya 50:29.
“Inkondo Akati Kanduwe Amwanakazi”
6. Muunzila nzi Saatani nzyaatondezya kuti ngusinkondonyina amwanakazi wa Jehova?
6 Ciindi coonse eeci kwali nkondo akati kamuzoka amwanakazi wa Jehova, aakati ka Saatani Diabolosi ambunga ya Jehova yazilenge zyamuuya zyakujulu zisyomeka. Saatani wakatondezya kuti ngusinkondonyinaa Jehova kwiinda mukunyansya Jehova alimwi akusola kunyonganya mbunga yakwe yakujulu, koongelezya baangelo kuti basiye busena bwabo bweelede. (Tusimpi 27:11; Juda 6) Saatani alimwi wakacitondezya ciimo eci iciindi naakabelesya badaimona bakwe kusola kunyonganya baangelo ibakatumwa a Jehova. (Daniele 10:13, 14, 20, 21) Ikapati mumwaanda oyu wa 20, Saatani wakacitondezya ciimo eco naakasola kuti anyonyoone Bwami bwabu Mesiya ciindi nobwakazyalwa.—Ciyubunuzyo 12:1-4.
7. Nkaambo nzi baangelo ba Jehova basyomeka ncobakamusula Muzoka wacikozyanyo, pele bakkazika buti moyo?
7 Alimwi kwali nkondo akati kamwanakazi wa Jehova, naa imbunga yabaangelo basyomeka Amuzoka wacikozyanyo. Saatani wakabisya zina libotu lya Leza; alimwi wakapa kuti kusyomeka kwazilenge zya Leza zyamaanu kudoonekwe, kubikkilizya abaangelo boonse, alimwi wakali kusola kunyonganya kusyomeka kwabo kuli Leza. (Ciyubunuzyo 12:4a) Cakutadooneka, baangelo basyomeka, bakerebimu, alimwi abaserafimu bakasululwa ayooyo wakalipenda kuba Diabolosi, a Saatani. Pele balindila Jehova kuti azyeendelezye zintu muciindi cakwe, alimwi amunzila yakwe mwini.—Amukozyanisye a Juda 9.
Kulwana Lunyungu Lwamwanakazi wa Leza
8. Ino nguni ngwaakali kuyanda kuti abone Saatani?
8 Coonse eco ciindi Saatani walikuyanda kuti abone naa nguni uutibe Lunyungu lwakasyomezegwa, ooyo Jehova ngwaakati uyoopwaya Muzoka kumutwe. Ciindi mungelo wakazwa kujulu naakaambilizya kuti Jesu iwakazyalilwa ku Betelehemu ngo “Mufutuli . . . Kristo Mwami,” eci cakali cisinizyo cipati cakuti uzooba Lunyungu lwamwanakazi ilwakasyomezegwa.—Luka 2:10, 11.
9. Ciindi naakazyalwa Jesu, wakabutondezya buti bukali bwakwe Saatani?
9 Saatani wakatondezya kukalala munkondo yakwe iciindi naakoongelezya basikulingula nyenyeezi kuti batalike lweendo lwakabatola ku Jerusalemu, ku Mwami Heroda kusaanguna, bamane baya kuŋanda yakali ku Betelehemu ooko nkobakaakujana Jesu a Maria banyina. Kwiinde buyo ciindi cisyoonto Mwami Heroda wakalailila kuti boonse bana basankwa bakajisi myaka yobile kuzya munsi yakuzyalwa mu Betelehemu bajaigwe kubikkilizya abakali mumasena aakali munsi munsi. Munzila eyi Heroda wakatondezya ciimo calusulo ku Lunyungu olu. Heroda wakalizi kabotu kuti wakali kusola kujaya muntu wakali kweelede kuba Mesiya. (Matayo 2:1-6, 16) Makani aabukkale bwakaindi atondezya kuti Mwami Heroda wakali muntu mumpelenge, mucenjezu, alimwi mujayi—masimpe wakali umwi walunyungu lwa Muzoka.
10. (a) Naakamana kubbapatizigwa Jesu, Saatani wakasola buti kunyonganya makanze aa Jehova kujatikizya Lunyungu lwakwe lwakasyomezegwa? (b) Ino Saatani wakababelesya buti basololi babukombi bwama Juda kuti azuzikizye makanze aakwe?
10 Jesu naakamanaa kunanikwa amuuya uusalala mu 29 C.E., alimwi Jehova naakaambaula amajwi aakuzuminizya kujulu kuti Jesu Mwanaakwe, Saatani wakasola ciindi-aciindi kuti amunyonganye kwiinda mumasunko kutegwa makanze aa Jehova kujatikizya Mwanaakwe atazwidilili. (Matayo 4:1-10) Ucibona kuti waalilwa, wakayeeya kuti kaciya ambele kubelesya bantunsi bakwe kutegwa muzeezo wakwe uzwidilile. Bamwi babaabo mbaakabelesya kuti bamusampule Jesu bakali basololi babukombi basikuupaupa aameso. Bakabelesya bubeji alimwi akusampula, izintu Saatani mwini nzyaakali kubelesya. Iciindi Jesu naakaambila muntu umwi wakayuminide mubili kuti, “Sekaseka, walekelelwa zibi zyako,” ibalembi muciindi cakuti balindile kuti babone naa mwaalumi waponesegwa ncobeni, bakaindilila akwaamba kuti Jesu ngusikasampusampu. (Matayo 9:2-7) Iciindi Jesu naakaponya bantu mu Sabata, ba Farisi bakamutamikizya kuti utyola mulawo wa Sabata elyo bakapangana kuti bamujaye. (Matayo 12:9-14; Johane 5:1-18) Iciindi Jesu naakatanda badaimona, ba Farisi bakamutamikizya kuti wakali kubeleka antoomwe a “Belzebule mwami wabadaimona.” (Matayo 12:22-24) Naakamana kubusigwa Lazaro kuzwa kubafu, bantu banji bakabikka lusyomo muli Jesu, pele bapaizi bapati aba Farisi alimwi bakapangana kumujaya.—Johane 11:47-53.
11. Kakusyeede mazuba otatwe kuti Jesu afwe, nguni ngwaakaamba kuti ngwalunyungu lwa Muzoka, alimwi nkaambo nzi?
11 Nokuba kuti wakalizi ncobakali kupangana kucita, mu Nisani 11, 33 C.E., Jesu wakanjila mucilawo catempele ku Jerusalemu akubasinganya cakutayoowa kumbele lyabantu. Balembi antoomwe aba Farisi bakatondezya kanjikanji ciimo cabo mbocakabede; aboobo Jesu wakati: “Maawe inywe nubalembi aba-Farisi, nubasikuupaupa ameso! nkaambo mulajalila Bwami bwakujulu kubusyu bwabantu. Tamunjili nobeni, nkabela abo bayanda kunjila mulabakasya.” Jesu taakabainda ambali kubaambila kuti bakali bamwi balunyungu lwa Muzoka, wakati: “Inywe nubazoka, nubana bacipile, mulakonzya buti kuloboka kukubetekwa kwa-Gehena.” (Matayo 23:13, 33) Majwi aakwe atutola kubusinsimi buli mubbuku lya Matalikilo 3:15.
12, 13. (a) Ino bapaizi bapati abalembi bakatondezya buti alimwi kuti oyu ngowisi wabo? (b) Ino nguni wakabaccilila? (c) Kuzuzikizya Matalikilo 3:15, Lunyungu lwamwanakazi lwakalumwa buti kukasindi?
12 Nobakamvwa makani aa Jesu, sena akabanjila kumoyo cakuti bakalomba kufwidwa luse kuli Leza? Sena ba keempwa kuzibi zyabo? Peepe! Ibbuku lya Marko 14:1 lyaamba kuti ibuzuba mbweena bwakatobela, kumuswaangano ngobakajisi mulubuwa lwamupaizi mupati, “bapaizi basimutwe abalembi bakali kuyandaula kuti bamujate [Jesu] cakumoonga akumujaya.” Bakazumanana kutondezya muuya wa Saatani wabujayi, oyo walo Jesu ngwaakaambide kuti mujayi. (Johane 8:44) Teelyakalampa pe, Judasi Iskariote iwakayungwa a Saatani kuba siluleyo, wakabaccilila. Judasi wakapambuka kulunyungu lwamwanakazi wa Leza ilutajisi kampenda, watola nzila izya lunyungu lwa Muzoka.
13 Imafumo-fumo mubuzuba bwa Nisani 14, basinkuta yabukombi bwama Juda bakamwaanga Jesu akumutola kumweendelezi mu Roma. Awa ibakali kumbele koompolola kuti Jesu akankaminwe, mbapaizi bapati. Iciindi Pilato naakabuzya kuti, “Sena inga ndakankamina Mwami wanu?” mbapaizi basilutwe ibakaingula kuti, “Tatujisi uumbi Mwami kunze lya Muleli Mupati waku Loma.” (Joni 19:6, 15, Ci) Ee bakasinizya munzila zyoonse kuti bakali lunyungu lwa Muzoka. Pele tiibaali balikke pe. Ku Matayo 27:24, 25, malembe aamuuya uusalala aluula kuti: “Pilato naakabona kuti takonzyi kucita cintu, pele kwaba lupyopyongano buyo, wakabweza maanzi, wasamba kumaanza aakwe kumeso aabantu.” Nkabela bantu boonse bakavuwa, bati: “Bulowa bwakwe abube kulindiswe akubana besu.” Munzila eyo Bamajuda banji ibazyalani eelyo bakalitondezya kuti bakali bamwi balunyungu lwa Muzoka. Kabutana inda buzuba oobo, Jesu wakafwa. Saatani wakabelesya Lunyungu lwakwe lulibonya aameso kumuluma kukasindi silunyungu wamwanakazi wa Leza.
14. Nkaambo nzi Saatani ncaatakazunda kwiinda mukuluma lunyungu lwamwanakazi kukasindi?
14 Sena ooku kwakali kuzunda kwa Saatani? Nokuceya! Jesu Kristo wakaizunda nyika alimwi amuleli wayo. (Johane 14:30, 31; 16:33) Wakazumanana kusyomeka kuli Jehova kusikila mane wafwa. Ilufwu lwamuntu ooyu uulondokede lwakagwasya kuti kube cinunuzyo cakali kuyandika kunununa nguzu Adamu nzyaakasowa zyakupona buumi butamani. Aboobo wakajula nzila yakuti aabo banga basyoma mucinunuzyo eeco, alimwi ibatobela milawo ya Leza babe aabuumi butamani. (Matayo 20:28; Johane 3:16) Jehova wakamubusya Jesu kuzwa kubafu akumupa buumi butafwiki kujulu. Caakukkwana ciindi ca Jehova, Jesu uyakupwaya Saatani akumujayila limwi. Ku bbuku lya Matalikilo 22:16-18 kwakasinsimwa kuti Jehova uyakwiileleka mikwasyi yamunyika yoonse eeyo iibweza ntaamu iyandika yakuti ililongezye kwiinda mu Lunyungu oolo lusyomeka.
15. (a) Kuzwa ciindi Jesu naakafwa, bamaapostolo bakwe bakazumanana buti kuyubununa lunyungu lwa Muzoka? (b) Muunzila nzi zimbi lunyungu lwa Muzoka molwaleta nkondo mane kusikila sunu?
15 Ikuzwa ciindi naakafwa Jesu, Banakristo bananike baluujisi kuyubununa lunyungu lwa Muzoka mbuli bwakacita Mwami wabo. Kwiinda mumuuya uusalala, mwaapostolo Paulo wakacenjezya kuti kuyakuba “muntu mubi” uuti kaboole “akubeleka kwa-Saatani.” (2 Ba-Tesalonika 2:3-10) Oyu “muntu” wiiminina ciinga wajanwa kuti mbasololi bazikombelo zya Kristendomu. Lunyungu lwa Muzoka alwalo lwakabapenzya kapati basikutobela Jesu Kristo. Mubusinsimi bulembedwe ku Ciyubunuzyo 12:17, mwaapostolo Johane wakasinsima kuti Saatani unoozumanana mane asunu kulwana basyaalizi ibalunyungu lwamwanakazi wa Leza. Eeco ncicacitika. Mumanyika manji, Bakamboni ba Jehova bakalesegwa, bakatongookwa ankamu zyabantu, bakaangwa, naa kubikkwa muzilabba zyabuzike akaambo kakutaleka kwiiminina Bwami bwa Leza anzila zyakwe ziluleme.
Kuyubununwa kwa Lunyungu lwa Muzoka Sunu
16. Ino sunu mbaani bayubununwa kuti abalo ndunyungu lwa Muzoka, alimwi munzila nzi?
16 Banakristo bakasimpe bazumanana cakutayoowa kuyubununa Muzoka alunyungu lwakwe mbweena mbuli bwakacita Jesu Kristo. Mu 1917, Bakamboni ba Jehova, ibakali kwiitwa kuti Basikwiiya Bbaibbele ciindi eco, bakamwaya bbuku litegwa The Finished Mystery, (Mamanino aa Maseseke) oomo mubbuku mobakaamba caantangalala kuti basololi babukombi bwa Kristendomu mbaasikuupaupa ameso. Kuzwa waawo mu 1924, bakalemba makanze abo aakajisi mutwe wamakani wakuti Ecclesiastics Indicted (Basololi bazikombelo bapegwa mulandu). Bakaumwaya mulumbe oyu mumapepa aasika kumamiliyoni aali makumi osanwe muzisi zyoonse. Mu 1937 mweendelezi wa Watch Tower Society, waciindi eco J. F. Rutherford wakaluyubununa lunyungu lwa Saatani mumakani aakwe mapati aamutwe wakuti “Bayubununwa,” awakuti “Bukombi a Bunakristo.” Mumwaka wakatobela, kwiinda muwailesi lyakutambikizyanya majwi, wakabandika kuzwa ku London, mu England kubaswiilizi bamiswaangano iili 50 muzisi ziindene-indene amakani aamutwe wakuti, “Mutalicengi pe.” Mumwezi wakatobela, iŋanda yasikapepele impati yaku United States yakamwaya makani aakuti “Fascism naa Lwaanguluko.” Eeyi milumbe yakagwasigwa amakani aakuyubununa mumabbuku mbuli Enemies and Religion (Basinkondonyina alimwi a Bukombi) alimwi amukabbuku kakuti Uncovered (Babikkwa antangalala). Kweelana amakani aali kumwaigwa kuzwa mumyaka yamuma 1920, ibbuku litegwa Revelation—Its Grand Climax At Hand! (Ciyubunuzyo—Mamanino Aaco Mapati Aswena),a lino lisimbidwe mumilaka iili 65 litondezya kuti baleli bazisi aaba bampelenge alimwi abasambazi balyato, abalo ndunyungu lwa Muzoka lulibonya aameso. Kuti naa baleli bamapolitikisi bazisi kabajisi ciyanza cakucenga bantu mbobalela, akutalemeka kusetekana kwabulowa alimwi kabapenzya babelesi ba Jehova (munzila eyi kabatondezya kusula lunyungu lwamukaintu wa Leza), balitondezya kuti mmasimpe ndunyungu lwa Muzoka. Ncimwi buyo akuli baabo basambazi batakwe ambobalimvwa nobabeja kutegwa bajane mali manji, alimwi abaabo bapanga akuuzya zintu izizizilwe kuti inga zyaleta malwazi.
17. Ino ncoolwe nzi ncobacijisi aabo bantu balupati-pati ibalangilwa kuzwa mubweende bwanyika?
17 Tacaambi kuti muntu uuli woonse uusofwaazidwe abukombi bwanyika, mapolitikisi, naa busambazi bwanyika ngumwi walunyungu lwa Muzoka pe. Bamwi babaaba banakazi alimwi abaalumi batalika kulombozya Bakamboni ba Jehova. Babelesya nguzu zyabo kubagwasya, bamwi basanduka kumamanino akutalika kutobela kasimpe. (Amukozyanisye a Incito 13:7, 12; 17:32-34.) Boonse aaba batambwa amajwi aakuti: “Lino amucenjele, nubami. Amuswiilile, nubabetesi baansi. Amukombe Jehova cakuyoowa, akusekelela cakukankamana. Amulibombye kumwanaakwe, naatakooyookalala, kuti mutanyonyooki munzila, nkaambo bukali bwakwe bulafwamba kubuka. Bali acoolwe boonse bamusyoma.” (Intembauzyo 2:10-12) Ee boonse bayanda kutondezegwa luse a Jehova bayandika kutola ntaamu lino, Mubetesi wakujulu natana kujala mulyango!
18. Nokuba kuti tabali ibalunyungu lwamwanakazi, mbaani ibali akati kabakombi ba Jehova?
18 Lunyungu lwamukaintu lujatikizya buyo aabo bayakulela mu Bwami bwakujulu. Aaba mbasyoonto. (Ciyubunuzyo 7:4, 9) Pele kuli nkamu mpati yabantu bambi, ibasika kumamiliyoni aabo bakombi ba Jehova balangila buumi butamani muparadaiso aanyika. Kwiinda mumilimo yabo alimwi amajwi baambila bananike ba Jehova kuti: “Atweende anywebo, nkaambo twamvwa kuti Leza mpali akati kanu.”—Zekariya 8:23.
19. (a) Ino boonse bantu beelede kubweza ntaamu nzi? (b) Ikapati mbaani baambilwa kuti babweze ntaamu yabusongo ciindi nociciliko?
19 Lino nceciindi bantu boonse nobeelede kusala. Sena bayanda kukomba Jehova akusumpula bulelo bwakwe, naa balazumizya Saatani kuti abe muleli wabo kwiinda mukucita zintu zimukonda? Ibantu basika kumamiliyoni osanwe ibazwa muzisi zyoonse basala kuba kulubazu lwa Jehova antoomwe alunyungu lwamwanakazi luceede ilwabasikukona Bwami. Ibambi ibasika kumamiliyoni aali lusele batondezya kuti balayanda kwiiya Bbaibbele ambabo naa kujanika kumiswaangano yabo. Kuli baaba boonse, Bakamboni ba Jehova baamba kuti: mulyango ucijukide. Amusale kukomba Jehova cakutadooneka. Amumuzumine akumutambula Kristo Jesu kuti ndo Lunyungu lwakasyomezegwa. Amukkomane kuyanzana ambunga ya Jehova iiboneka ameso. Andinywe amulongezegwe muzilongezyo zyoonse Nzyayakuleta kwiinda mubulelo bwa Mwami, Kristo Jesu.
Bupanduluzi buyungizidwe
a Akamwaigwa aba Watchtower Bible and Tract Society of New York, Inc.
Sena Inga Mwayeeya?
◻ Kubbuku lya Matalikilo 3:15 nguni wiiminina Muzoka? Alimwi nguni wiiminina mwanakazi?
◻ Ino nciimo nzi citondezya lunyungu lwa Muzoka?
◻ Ino Jesu wakaluyubununa buti lunyungu lwa Muzoka?
◻ Ino mbaani sunu bayubununwa kuti abalo ndunyungu lwa Muzoka?
◻ Ino nintaamu nzi yeelede kufwambaana kubweza kuccija kubikkwa antoomwe alunyungu lwa Muzoka?
[Cifwanikiso icili apeeji 21]
Jesu wakabayubununa basololi babukombi basikuupaupa ameso kuti mbamwi babaabo balunyungu lwa Muzoka