Tweelede Kulota
SENA mulaakuba amaloto? Takulangilwi kuba kulubizya kuyeeyela kuti mulaakucita oobo nkaambo toonse tulalota ciindi notulede nokuba kuti inga twalipeekezya kuti tatuciti oobo. Kweezyezyegwa kuti akati kamaloto oonse, aainda ku 95 pasenti tayeeyegwi pe. Ngaali nywebo ngomuyeeya? Kujanika kuti aayo ngotulaakuyeeya ngaayalya ngotuba angao katuyanda kubuka kale.
Aabo basola kwiiya zintu zijatikizya maloto bajana kuti iŋonzi ziloonwa muzibeela-beela, mumawoola akusaanguna muntu naonenena mpoona kuzwa waawo iŋonzi zinooya buceya. Ikulota kulacitika ikapati ciindi meso naayendeenda cakufwambaana-fwambaana, eeci mucikuwa baciita kuti koona kwa REM. Eeci cilainzyanya aciindi muntu naona buyo meso kaateendeendi. Iciindi cimwi acimwi icakwiinda mukoona kutali kwa REM akwa REM cilampa maminiti aatandila ku 90 alimwi eezi ziindi zilaindululwa kwaziindi zisika kuli zyosanwe naa cisambomwi ciindi camasiku, icamamanino kacicitika katuyanda kubuka kale.
Nkulubizya kuyeeya kuti bongo bwenu tabubeleki kapati ciindi nomoona. Kwajanika kuti bongo bulabeleka kapati ciindi notulota kwiinda muziindi zimwi notutalede ikuleka buyo maseelo atusinga amwi mubongo aajatikizya kupakamana alimwi akuyeeya. Kuboneka kuti aya alapumuna ciindi nokuli koona kwa REM. Pele ikwaamba masimpe maseelo atusinga aali mubongo alazumunana kuzibisyanya.
Ibongo bwesu ncizyo cimwi camubili cinyandya icijisi zyuulu zyamamiliyoni zyatubeela-beela twalo itutuma mayuwe aamagesi aatandila kusika akati kamwaanda omwe amyaanda yobilo naa yotatwe akagwalu komwe. Kuli tubeela tunji kapati mubongo bwamuntu kwiinda bantu bali munyika. Bamwi basikumvuntauzya beezyeezya kuti bulijisi tubeela ikuzwa kuzyuulu zyamamiliyoni aali 20 kusika kuzyuulu zyamamiliyoni ainda ku 50. Ibupangaliko bwabongo businizya caakaamba sikulemba Bbaibbele Davida ikujatikizya mubili wamuntu ikuti: “Njookulumba nkaambo kakugambya kwakulengwa kwangu. Milimo yako ilagambya.”—Intembauzyo 139:14.
Imaloto
Iciindi notutalede, imaanu eesu oonse osanwe inga aluujisi kutuma milumbe azifwanikiso kubongo pesi ciindi notulede ezi tazicitiki pe. Ibongo bulalipangila zifwanikiso bwini kakunyina lugwasyo kuzwa kumaanu ambi. Aboobo nzyetubona mumaloto alimwi azintu nzyotucita mulingawo zimwi ziindi zili mbuli zibonwa ciindi bulwazi bwantuntumaanzi nobujatikizya bongo. Eeci cipa kuti tukonzye kucita zintu zikazyanya amulawo wacilengwaleza, mbuli kuuluka kubee mmungelo naa ikuwa kuzwa ankomwe kakunyina akulicisa. Iciindi inga cilavwelengana cakuti izyakaindi zilibonya mbuli kuti zili lino. Naa ciindi notusola kutija inga kuboneka kuti tulaalilwa kunyanyaala—imaulu eesu inga taaciti mbotuyanda pe. Aino izintu nzyetubona azitucitikila ciindi notutalede zilakonzya kubaa lubazu mumaloto eesu. Ibanji bakabona zintu ziyoosya zicitika munkondo tacibaubaubili kuziluba pe naa aabo bakanyonganizigwa azigwebenga kuluba mbobakalimvwa. Izintu zinyonganya zitucitikila mbuli bwazyeezi ciindi notutalede zilakonzya kuboola mumaloto akutupa maloto ayoosya kapati. Izintu zyinyenzi zili kumizeezo notuyeeya koona zilakonzya kuboola mumaloto.
Cimwi ciindi notusola kubamba kaambo kamwi, inzila yakukabamba ilaboola ciindi notulede. Eeci inga catondezya kuti talili lyoonse ŋonzi nozizwide buyo kulota. Iciindi cimwi inga kuli kuyeeya.
Ibbuku libandika maloto alimwi abongo bwesu lyaamba kuti: “Imulimo wakubeleka kwamaanu uucitwa kapati ciindi notulede nkuyeeya ikutali kulota. Ikuyeeya kwakuŋonzi takujatikizyi kutabeleka kabotu kwamaanu alimwi takunyongene pe. Inga kuboneka kuba cintu cinyenzi, kanjikanji kujatikizya zintu zyakacitika ncobeni buzuba bwakainda naa zyabuzuba butobela alimwi inga tazijisi acisiko, tazili zyakupunga alimwi zilaindulula-indulula.”
Ibantu bamwi bayeeya kuti imusyobo wamaloto aabo ulaa ncowaamba caalubazu. Ikutegwa maloto apandululwe, balabikka kabbuku munsi-munsi aabulo kutegwa baalembe babuka. Ikujatikizya kuyandika kwamabbuku aapa bupanduluzi bwamaloto, ibbuku litegwa The Dream Game lyakalembwa a Ann Faraday, lyaamba kuti: “Imabbuku aamaloto momulanga bupanduluzi bwamaloto alimwi azyeezyo zyangawo, ngabuyo taabeleki pe, kufumbwa naa ngacilengwa naa aajatikizya kuyiisya kupya kwaamba maanu mbwaabeleka.”
Akaambo kakuti maloto kanjikanji azwa kubongo tacili camaanu kuyeeya kuti alaa milumbe yaalubazu. Tweelede kwaalanga mbuli mulimo buyo wabongo uuelede, uugwasilizya kububambilila kabuli kabotu.
Pele ino mbuti aabo baamba kuti balota lufwu lwaumwi wamukwasyi naa mulongwe amana buzuba butobela bamvwa kuti muntu oyo wafwa? Sena eeco tacaambi kuti maloto alakonzya kusinsima zyakumbele? Mucibalo citobela tulalanga-langa makani aajatikizya maloto aabusinsimi.