LAIBBULALI YAA INTANETI ya Watchower
Watchtower
LAIBBULALI YAA INTANETI
Chitonga
  • BBAIBBELE
  • ZYAKAMWAIGWA
  • MISWAANGANO
  • w97 5/1 map. 3-7
  • Luumuno Lwini-Lwini—Luyoozwa Kuli?

Kunyina vidiyo aawa mpomwasala.

Vidiyo yakaka kulila.

  • Luumuno Lwini-Lwini—Luyoozwa Kuli?
  • Ngazi Yamulindizi 1997
  • Tutwe Twamakani
  • Makani Aakozyenye
  • Kwaalilwa kwa Bantu
  • Ikulanga Cini-Cini Cileta Nkondo
  • Inzila Yakujana Luumuno
  • Amuyandaule Luumuno Lwini-Lwini Akulutobela!
    Ngazi Yamulindizi 1997
  • Luumuno, Ino Mbuti Mbotukonzya Kulujana
    Ngazi Yamulindizi Yaambilizya Bwami bwa Jehova (Yakwiiya)—2018
  • “Ciindi Caluumuno” Cili Afwaafwi!
    Ngazi Yamulindizi—1999
Ngazi Yamulindizi 1997
w97 5/1 map. 3-7

Luumuno Lwini-Lwini—Luyoozwa Kuli?

“[Jehova] ulalesya inkondo mane kusikila kumamanino aanyika.”—INTEMBAUZYO 46:9.

1. Ino ncisyomezyo nzi cibotu caluumuno ncotujana mubusinsimi bwa Isaya?

“MILIMO yabululami iyooba luumuno, acilenge cabululami ciyooba luumuno alusyomo lutamani. Bantu bangu bayookala mucikalilo caluumuno amumaanda aalusyomo amumasena aacilyookezezyo aakuliiba.” (Isaya 32:17, 18) Taciliboteli cisyomezyo eco! Ncisyomezyo caluumuno lwini-lwini iluyakuletwaa Leza.

2, 3. Amulupandulule luumuno lwini-lwini mbolubede.

2 Pele, ino luumuno lwini-lwini caamba nzi? Sena nkutabaa nkondo buyo? Naa caamba ciindi zisi nozilibambila kulwana nkondo imbi? Sena luumuno lwini-lwini nciloto buyo? Eeyo mmibuzyo njotweelede kwiingulwa camasimpe. Kusaanguna, inga kwategwa luumuno lwini-lwini tacili ciloto buyo pe. Luumuno ndwasyomezya Leza talukonzyi kweelanisigwa acintu cili coonse ncobanga bayeeya bantu munyika eyi. (Isaya 64:4) Taluli luumuno lwamyaka misyoonto naa lwamakumi aabalwa aamyaka. Nduumuno lutamani! Alimwi taluli luumuno lwabantu buyo basyoonto balaa coolwe—nduumuno lwajulu anyika, baangelo abantu. Lulajatikizya bantu bamisyobo yoonse, bamikowa yoonse, bamilaka yoonse, alimwi amibala yoonse. Taakwe minyinza noziba zikasyo noziba zilebya zyamusyobo uli woonse zinga zyapa kuti muntu atabi aluumuno olu pe.—Intembauzyo 72:7, 8; Isaya 48:18.

3 Luumuno lwini-lwini nduumuno lwamazuba oonse. Nduumuno lupa kuti kobuka kuseeni kakunyina akuyeeya nkondo, kakunyina akulibilika mbotikapone kumbele aamazuba abana bako nobaba bazyukulu bako. Nduumuno lupa kuliibila limwi. (Ba-Kolose 3:15) Takukabi milandu, takukabi bulwani, takukabi kwaandaana kwamikwasyi, takukabi bantu batajisi kwakukkala, takukabi basinzala abantu baandwa mpeyo, alimwi kunoonyina kupenga mumoyo alimwi akutyompwa. Azimbi ziindaawa nzyakuti, akaambo kaluumuno lwa Leza, kunoonyina kuciswa munyika, kucisa, kuusa, noluba lufwu. (Ciyubunuzyo 21:4) Tabuliboteli bulangizi obu ibwakubaa luumuno lwini-lwini kukabe kutamani! Sena olu taluli ndoluumuno alukkomano ndotulombozya toonse? Sena taluli ndoluumuno ndotweelede kupailila akubelekela?

Kwaalilwa kwa Bantu

4. Ino zisi zyasola buti kuleta luumuno, alimwi zyajana nzi?

4 Kwamyaanda yamyaka makani aaluumuno abandikwa abantu alimwi azisi, mumibandi yaluumuno kwatikaika mizeezo isiyene-siyene, kwasainwa myaanda yazizuminano zyaluumuno. Kuzwa waawo ncinzi cacitika? Mumyaka 80 yainda, kwanyina ciindi nokwatali cisi naa nkamu iilwana. Cakutadooneka bantu baalilwa kujana luumuno. Aboobo mubuzyo ngwakuti, Nkaambo nzi bantu ncobaalilwa kuleta luumuno munyika yoonse alimwi nkaambo nzi muntu ncatakonzyi kuleta luumuno lwini-lwini lukonzya kukkalilila?

5. Nkaambo nzi bantu ncobali kwaalilwa lyoonse mukusola kwabo kutegwa bajane luumuno?

5 Inga kwaingulwa kuti nkaambo bantu teebaunka kuntalisyo iluzi yaluumuno lwini-lwini. Kwiinda mukoongelezegwa a Saatani Diabolosi, bantu babamba mbunga zijisi tumpenda alimwi azilengwa zibi—zyakuyandisya nguzu abweendelezi. Baunka kuzikolo zyalwiiyo lwaambele alimwi akuziinga zisitikide akuli bahaabupampu, ezyo zyalo zyaide buyo kuleta mizeezo imbi yakudyaaminina akunyonyoona. Ino bantu balaililwa kulanga kuli? Ino balanga kuli?

6, 7. (a) Ino ba Lujatano Lwazisi balijanina mpuwo nzi? (b) Ino ba United Nations bajisi mpuwo nzi?

6 Ikaindi, mumwaka wa 1919 zisi zyakasyoma muciinga Calujatano Lwazisi naa League of Nations kuti cilaleta luumuno lutamani. Obo bulangizi bwakamana mu 1935 basikalumamba ba Mussolini nobakabusya nkondo a Ethiopia alimwi amu 1936 nokwakabuka nkondo yamucisi mumona mu Spain. Mu 1939 ciinga ca Calujatano cakaleka kubeleka noyakabuka Nkondo ya Nyika yabili. Olo lwali kutegwa nduumuno taakwe anolwakatola amyaka ili 20 pe.

7 Ino calo ciinga ciiminina luumuno ica Lukamantano lwa Zisi naa United Nations mbuti? Sena capa bulangizi bwini-bwini buli boonse bwaluumuno lutamani nyika yoonse mbwiizulwa? Peepe. Ikuzwa noyakabambwa UN mu 1945, kwalwanwa nkondo alimwi ziinda ku 150! Anu Gwynne Dyer waku Canada sikwiiya makani aankondo ambozyakatalika ncaakaamba kuti ciinga ca UN “nimbunga yabasikuvwima ibasandulwa kuba basikukwabilila banyama, taili mbunga yabasaante pe,” pele “njaamulomo buyo, tiikwe nguzu pe.”—Amukozyanisye Jeremiya 6:14; 8:15.

8. Nokuba kuti zisi zyalikubandika makani aaluumuno, ncinzi ncizyalikucita? (Isaya 59:8)

8 Nokuba kuti zisi zyaamba luumuno, ziluujisi kwaanza akupanga zilwanyo. Izisi zikulwaizya miswaangano yaluumuno kanjikanji nzizyonya nzezili ambele mukupanga zilwanyo. Akaambo kakuyandisya mali, izisi ezi zikulwaizya kupanga zilwanyo zijaya kubikkilizya atudandamiti twabunadiabolosi itujaya akulemanika bantu bamucisi ibasika ku 26,000, ibana abapati amwaka. Icipa kucita boobo mbulyato abumpelenge. Izisinka mulomo zili akati kamakwebo aazilwanyo aazisi. Beendelezi balalivwubya munzila eyi.

9, 10. Ino bahaabupampu bamunyika babona nzi kujatikizya nkondo alimwi amilimo njobasola kucita bantu?

9 Mu December 1995, Haabupampu walwiiyo lwa fizikisi iwaku Poland, Joseph Rotblat, sikupegwa Bulumbu bwakwiiminina luumuno ibutegwa mucingisi Nobel wakalomba zisi kuti zileke muzundano wakubaa zilwanyo zinji alimwi zibotu kwiinda zyazisinyina. Wakati: “Inzila ilikke yakulesya [muzundano umbi wazilwanyo] njakuzilesezya limwi nkondo.” Sena muyeeya kuti eci cilalangilwa kucitika? Kuzwa mu 1928, izisi zili 62 zyakazumina kuzuzikizya Cipangano ca Kellogg-Briand, kwiinda mucipangano eci bakazuminana kuti tabacinoozumizyi nkondo kuba nzila yakumana mazwanga aabo. Inkondo yabili yanyika yakatondezya caantangalala kuti cipangano eco cakali cabuyo.

10 Kwaamba masimpe—inkondo zyali zilebyo zyamuntu mubukkale bwakwe. Gwynne Dyer wakalemba kuti, “inkondo zyaliko kuzwa ciindi muntu naakatalika kusumpuka.” Atwaambe kuti mubukkale bwalusumpuko buli boonse alimwi abulelo buli boonse, kwali balombwana bankondo basicamba, kwali basilumamba, kwali nkondo ziluulwa, izikolo zyalumamba zipati alimwi amilwi-milwi yazilwanyo. Nokuba boobo mumwaanda wesu wamyaka kwali nkondo zinji izyanyonyoona alimwi akujaya bantu banji kwiinda nkondo zyoonse zyamyaanda yamyaka yainda.

11. Ncintu nzi cipati beendelezi banyika ncobaluba mukuyandaula luumuno?

11 Cakutadooneka, beendelezi banyika babufwutatila busongo bupati ibuli ku Jeremiya 10:23 ibwaamba kuti: “O Jehova, ndizi kuti muntu waansi tezi kubamba kabotu inzila yakwe. Muntu ulaya bweenda, pele tabwene kweenzya intaamu zyakwe.” Kunyina nokunga kwaba luumuno lwini-lwini kuti Leza wafwutatilwa. Pele, sena ezi zyoonse zyaamba kuti nkondo yeelede kailiko mubukkale bwabantu busumpukide? Sena caamba kuti luumuno olo—luumuno lwini-lwini—talukonzyi biya akulotwa?

Ikulanga Cini-Cini Cileta Nkondo

12, 13. (a) Ino Bbaibbele lyaamba nzi kumakani aacintu cipati citalibonyi cileta nkondo? (b) Mbuti Saatani mbwaasinkila bantu kunzila yeni-yeni yakumana mapenzi aamunyika?

12 Ikutegwa twiingule mibuzyo eyo, tweelede kuziba zintu zileta nkondo. Ibbaibbele lilasalazya kwaamba kuti oyu mungelo muzangi Saatani ‘ngomujayi’ alimwi ‘mubeji’ wakumatalikilo alimwi akuti “bantunsi boonse mba Mubi.” (Johane 8:44; 1 Joni 5:19, Ci) Ino ncinzi ncaacita kutola ambele micito yakwe? Ku 2 Ba-Korinto 4:3, 4 tubala kuti: “Nkabela kuti Makani Mabotu ngitukambauka alivumbidwe, kumeso aabaabo bali mukusweeka nkwaavumbidwe, nkaambo kulimbabo muzimu waansi ano waofwaazya meso aabaabo batazumina, kuti batapaswidwi mumuni wa-Makani Mabotu aabulemu bwa-Kristo, nguwe cinkozya ca-Leza.” Saatani ulasola mbuli mbwakonzya kucita kuti bantu batasyomi kuti Bwami bwa Leza ncecintu cilikke cinga camana mapenzi aamunyika. Waofwaazya bantu akubasowa kwiinda mumakani aabukkale, mapolitikisi alimwi aabukombi alo aaleta lwaandaano cakuti eezi zintu zyaboneka aanga nzeziyandika kapati kwiinda bulelo bwa Leza. Icikozyanyo cimwi caino-ino nkuvwula kwamuuya wakusalana musyobo nyika yoonse.

13 Saatani Diabolosi ukulwaizya muuya wakusalana musyobo alimwi amukowa, alimwi alusyomo lwakuti musyobo, mubala naa mukowa wako ulikabotu kwiinda wabamwi. Imfwundiilili zyali kudyaamininwa kwaciindi cilamfwu lino zilimukubusigwa kuti zisosele nkondo zimbi amazwanga. Mweendelezi wa UNESCO Federiko Mayor wakacenjezya kumakani aacilengwa eci, wakati: “Nomuba mumasena mobatali kubikkila kapati maanu, lino batalika kulibilika kufwumbwa babona mweenzu, alimwi majwi aasumpula cisi naa mubala wamuntu aatakali kumvwika, lino alimukumvwika kanjikanji.” Ino eci caleta nzi? Kujayana kwalunya kugambya kwali kucitika mucisi cali kwiitwa kuti Yugoslavia kaindi alimwi abulowa bwatilwa mu Rwanda, nzintu zyobile buyo zyalibonya mumitwe yamakani.

14. Mulugwalo lwa Ciyubunuzyo 6:4 inkondo alimwi amapenzi ngoileta zikozyanisigwa anzi muciindi cesu?

14 Ibbaibbele lyakasinsima kuti kumazubaa mamanino aabweende obu bwazintu, imbizi iisalala eyo yiiminina nkondo iyakuzuzaana nyika yoonse mbwiizulwa. Ku Ciyubunuzyo 6:4 tubala kuti: “Mpawo kwakazwa imbizi imbi, yakali kusalala, nkabela oyo iwakakede alinjiyo wakapegwa inguzu zyakugwisya luumuno ansi, kuti bakajayane, alimwi wakapegwa ipanga ipati.” Ikuzwa mu 1914 twamubona muntu ooyu wacikozyanyo uutantide ambizi ‘kagwisya luumuno,’ elyo zisi zyazumanana kulwana akubusya nkondo.

15, 16. (a) Ino bukombi bwatola lubazu nzi munkondo akujayana? (b) Ino Jehova ucilanga buti cintu cacitwa abukombi?

15 Icitayelede kulubwa ndubazu lwatolwa abukombi munkondo ezi akujayana oku. Icapa kuti bulowa bwabantu boonse obu butikaike boobu mbukombi ibwali kupa busolozi bwakubeja. Umwi sikwiiya zyabukombi wa Katolika Hans Küng wakalemba kuti: “Kunyina anocinga cakazigwa buya pe kuti [zikombelo] zyagwasyilizya kapati munzila mbyaabi yabunyonyoosi alimwi zicuujisi kucita boobo. Bukombi mbobwaleta manyongwe alimwi amazwanga manji mobwatika bulowa kapati ikubikkilizya ‘ankondo zyabukombi’; . . . alimwi bwakatola lubazu munkondo zyobile zyanyika yoonse mbwiizulwa izyakacitika.”

16 Ino Jehova Leza ulimvwa buti kulubazu lwatolwa abukombi bwakubeja mukujaya alimwi amunkondo? Imajwi aa Leza aakusinganya bukombi bwakubeja aalembedwe ku Ciyubunuzyo 18:5 aamba kuti: “Nkaambo zibi zyakwe zyatanta kujulu, lino sunu Leza waiyeeya milandu yakwe.” Akaambo kakubelekela antoomwe abaleli banyika, ibukombi bwakubeja bwabaa mulandu wakutila bulowa alimwi azibi zyabukombi obu zyavwula cakuti Leza taakwe mbwanga waumuna buyo pe. Ino-ino uyakubugwisya obu bukombi bwakubeja ibupa kuti kutabi luumuno lwini-lwini.—Ciyubunuzyo 18:21.

Inzila Yakujana Luumuno

17, 18. (a) Nkaambo nzi ncocitali ciloto buyo kusyoma kuti luumuno lutamani lulakonzeka? (b) Ncinzi Jehova ncaacita kale kusinizya kuti luumuno lwini-lwini lulaboola?

17 Ikuti naa bantu kwiinda mumbunga zyabwiiminizi mbuli ciinga ca Lukamantano Lwazisi baalilwa kuleta luumuno lwini-lwini lukonzya kukkalilila, ino nguni uya kuleta luumuno lwini-lwini alimwi luya kuboola buti? Sena nciloto buyo kuyeeya kuti luumuno lutamani lulakonzya kujanika? Peepe, tacikonzyi kuba ciloto buyo pe kufwumbwa kuti twalanga kuntalisyo ini-ini yaluumuno. Ino nguni oyo ukonzya kucita boobo? Lugwalo lwa Intembauzyo 46:9 lulaingula kwiinda mukutwaambila kuti Jehova “ulalesya inkondo mane kusikila kumamanino aanyika, uladunsaula mata akutyolaula masumo; ulatenta inkalaki mumulilo.” Jehova ulitalikide kale mulimo oyu wakulesya nkondo akuleta luumuno lwini-lwini. Munzila nzi? Wautalika kwiinda mukubikka Kristo Jesu acuuno ca Bwami mu 1914 alimwi akukulwaizya kwaambilizya kwamulimo mupati kwiinda mubukkale boonse bwamuntu. Majwi aabusinsimi aali ku Isaya 54:13 atusyomezya kuti: “Bana bako boonse bayooiyisigwa Jehova. Ncobeni bana bako bayooba acoolwe cipati.”

18 Obu businsimi ncikozyanyo canjiisyo yakasimpi kakuti, kazyula nkumba muyoba—nkokwaamba kuti kufwumbwa cintu cicitika kuli cipa kuti cicitike. Mukaambo aka, ikuyiisya kwa Jehova—ngomuyoba—ucita kuti bantu basinkondo basanduke babe bantu basiluumuno ibali muluumuno a Leza. Ikuzyula nkumba cijatikizya kucinca kwamoyo wabantu kubapa kuti babe basiluumuno. Oku kuyiisya kucinca myoyo amizeezo yabantu kulitalikide kale noliba sunu munyika yoonse mbwiizulwa kwiinda mumamiliyoni aabantu batobela mukondo ngwaakasiya “Mwami waluumuno” Jesu Kristo.—Isaya 9:6

19. Ncinzi Jesu ncaakayiisya kujatikizya luumuno lwini-lwini?

19 Ino Jesu wakayiisya nzi kujatikizya luumuno lwini-lwini? Jesu wakaamba kuti olo luumuno talukabi buyo akati kazisi, pele lunooliko amukuyanzana kwabantu alimwi bantu banooliiba mumoyo akaambo kakubaa manjezeezya mabotu. Kuli Johane 14:27, tubala majwi Jesu ngaakaambila basikumutobela, wakati: “Ndamusiila luumuno, ndamupa luumuno lwangu, nsimupi mbuli mbwiipa nyika. Myoyo yanu itapengi nokuba kuyoowa.” Ino luumuno lwa Jesu lwakali kwiindana buti aluumuno lwanyika?

20. Ino Jesu uyakubelesya nzila nzi kuleta luumuno lwini-lwini?

20 Kusaanguna, luumuno lwa Jesu lwali swaangene amakani aa Bwami. Wakalizi kuti imfwulumende yakujulu yabululami yakwe Jesu aba 144,000 mbayakulela limwi, iyakugwisya nkondo abasikuleta nkondo. (Ciyubunuzyo 14:1, 3) Wakalizi kuti iyakuleta bukkale bwamu paradaiso bwaluumuno mbwaakazoosyomezya simucita zibi wakafwa munsi-munsi anguwe. Jesu taakamusyomezya busena bwakujulu mu Bwami, pele wakati: “Ncobeni ndakwaambila sunu kuti, tunooli ayebo mu-Paradaiso.”—Luka 23:43, NW.

21, 22. (a) Ino luumuno lwini-lwini lubikkilizya bulangizi nzi bubotu bukkazika moyo? (b) Ncinzi ncotweelede kucita kutegwa tukabone cileleko eco?

21 Alimwi Jesu wakalizi kuti Bwami bwakwe buyooleta luumbulizyo kuli baabo boonse batongela ibasyoma mulinguwe. Iluumuno lwakwe lulabikkilizya abulangizi bubotu bwabubuke. Amuyeeye majwi aakwe aakulwaizya aajanika ku Johane 5:28, 29: “Mutagambwi aliyeeyi nkani, nkaambo ciindi ciyoosika ncobati kamvwe ijwi lyakwe boonse abali muzyuumbwe, bayoozwa mpoonya, abo abakacita kabotu bayoobusigwa kubuumi, abaabo abakacita bubi bayoobusigwa kukubetekwa.”

22 Sena mulacilangila ciindi eco? Sena mwakafwidwa bayandwa benu? Sena mulombozya kubabona alimwi? Amulutambule luumuno Jesu ndwasyomezya. Amube alusyomo mbuli lwa Marta mucizi wa Lazaro iwakaambila Jesu kuti: “Ndilizi kuti uyoobuka mubuzuba bwakubuka bwakumamanino.” Amumvwe Jesu mbwaakamwiingula Marta, mumajwi aakondelezya, wakati: “Ndime kubuka abuumi. Oyo uusyoma ndime, naanooli wakafwa, unooli muumi, naba uli buti muumi uusyoma ndime, takooyoofwa pe. Wazumina obo na?”—Johane 11:24-26.

23. Nkaambo nzi kubaa luzibo lwini-lwini lwa Jwi lya Leza ncokuyandika kutegwa luumuno lwini-lwini lujanwe?

23 Andinywe mulakonzya kusyoma mumajwi ayo akujana mpindu mucisyomezyo eco. Munzila nzi? Kwiinda mukwiiya luzibo lwini-lwini lwa Jwi lya Leza. Amumvwe mwaapostolo Paulo mbwaakasinizya kwaamba mboluyandika luzibo lwini-lwini, wakati: “Aboobo aswebo . . . tatuleki abuniini kumukombela akumukumbilila kuti mukazuzigwe luzibo lwakuziba makanze aakwe mbwaabede, akuba abusongo bunji bwakumvwisya makani aamuuya, kuti mweende munzila iielede cakubotezya Mwami muziyanza zyoonse, muzyale micelo yamilimo mibotu yamisyobo yoonse akuya bukomena lyoonse mumakani aakuziba Leza.” (Ba-Kolose 1:9, 10) Olu luzibo lwini-lwini lulamupa kuti musyome kuti Jehova Leza Nintalisyo yaluumuno lwini-lwini. Alimwi lulamuzibya ncomweelede kucita lino kutegwa mukonzye kwaamba asintembauzyo kuti: “Ndalyoolola akoona muluumuno, nkaambo nduwe olike, O Jehova, ondikazika kabotu.”—Intembauzyo 4:8.

Sena Inga Mwaingula?

◻ Nkaambo nzi nzila nzyobali kusola bantu kutegwa balete luumuno ncozyatali kubeleka lyoonse?

◻ Ino ncinzi cini-cini cileta nkondo?

◻ Nkaambo nzi kubaa luumuno lutamani ncocitali ciloto buyo?

◻ Nguni uukonzya kuleta luumuno lwini-lwini?

[Cifwanikiso icili apeeji 3]

Luumuno lwini-lwini tacili ciloto buyo. Ncisyomezyo ca Leza

[Cifwanikiso icili apeeji 5]

Kuzwa mu 1914 muntu wacikozyanyo uutantide aabbiza lisalala walugwisya luumuno munyika

[Cifwanikiso icili apeeji 6]

Sena bukombi antooomwe a UN zilakonza kuleta luumuno?

[Kulumba]

UN photo

    Chitonga Publications (1991-2024)
    Log Out
    Log In
    • Chitonga
    • Amutumine Bamwi
    • Makani Ngomuyanda
    • Copyright © 2025 Watch Tower Bible and Tract Society of Pennsylvania
    • Nzyomweelede Kuzumina
    • Mulawo Uujatikizya Kubamba Maseseke
    • Privacy Settings
    • JW.ORG
    • Log In
    Amutumine Bamwi