Ikulyaaba Abulubusi Bwakulisalila
“Nkaambo . . . obo bulubusi mbwaakatulubula Kristo.”—BA-GALATIYA 5:1.
1. Ino mabala aa Cihebrayo alimwi aa Cigiliki aakasandululwa kuti “kuzandulwa” alimwi “akwaandanizigwa” nkuuli bani nkwaabeleka kapati?
BASIKULEMBA Bbaibbele bakabelesya mabala manji aamu Cihebrayo a Cigiliki kutegwa bapandulule muzeezo wakuzandulwa naa kwaandanizigwa kutegwa kubelekwe mulimo uusetekene. Muma Bbaibbele aa Cingisi, aya majwi akasandululwa mumabala mbuli akuti “kulyaaba” naa “kunjizigwa mulimo uusumpukide.” Zimwi ziindi aya majwi alabelesyegwa kujatikizya mayake—kanjikanji itempele lya Leza lyansiku lyamu Jerusalemu alimwi akukomba kwakali kucitika okuya. Aya majwi taabelesyegwi-belesyegwi mumakani aatajatikizyi bukombi.
Ikulyaaba kuli “Leza wa-Israyeli”
2. Nkaambo nzi Jehova ncakeelelwa kwiitwa kuti “Leza wa-Israyeli”?
2 Mumwaka wa 1513 B.C.E., Leza wakalubula bana Israyeli kubuzike mu Egepita. Nokwakainda buyo ciindi cisyoonto, wakabazandula kuti babe bantu bakwe, ikubanjizya mucizuminano anguwe. Bakaambilwa kuti: “Lino ncobeni, na mwazumina kuswiilila ijwi lyangu akubamba cizuminano cangu, muyooyandika mumeso aangu kwiinda bamasi boonse; nkaambo nyika yoonse njiyangu.” (Kulonga 19:5; Intembauzyo 135:4) Naakacita kuti bana Israyeli babe bantu bakwe, Jehova wakeelela kwiitwa kuti ngu “Leza wa-Israyeli.”—Joshua 24:23.
3. Nkaambo nzi Jehova ncaatakali kutondezya kusalaula ciindi naakasala bana Israyeli kuti babe bantu bakwe?
3 Jehova naakacita kuti bana Israyeli babe bantu bakwe balyaabide, taakwe naakasalaula pe nkaambo wakali kubayanda abalo batali bana Israyeli. Wakaambila bantu bakwe ategwa: “Na kwaba mweenzu uukalakala munyika yanu, mutamupenzyi pe. Mweenzu uukala akati kanu abe mbubonya mbuli muzyalwemucisi; uleelede kumuyanda mboliyanda omwini; nkaambo anywebo mwakali beenzu mucisi ca-Egepita. Ndime Jehova Leza wanu.” (Levitiko 19:33, 34) Nokwakainda myaanda yamyaka, imuzeezo wa Leza wakasindamina mumizeezo yamwaapostolo Petro walo wakazuminizya kuti: “Nkasimpe ndabona kuti Leza talangi ciimo camuntu, pele mumasi oonse uumuyoowa akucita bululami ulatambulwa kulinguwe.”—Incito 10:34, 35.
4. Zinzi zyakali kuyandika kucilongwe cakali akati ka Leza alimwi a Israyeli, alimwi sena bana Israyeli bakazitobela?
4 Alimwi amubone kuti ikuba bantu ba Leza balyaabide kwakali kuyandika kucita zintu zimwi. Ilyalo nobakali kuzumina kuswiilila ijwi lya Leza akubamba cizuminano cakwe nobakali kunga baba “bantu bakwe bayandika.” Mukubula coolwe, bana Israyeli bakaalilwa kucita boobo. Nobakamukaka Mesiya iwakatumwaa Leza mumwaanda wamyaka wakusaanguna C.E., bakacisowa coolwe cabo. Jehova taakacili kwaambwa kuti ngu “Leza wa-Israyeli.” Alimwi bana Israyeli bakumubili teebakacili bantu ba Leza balyaabide.—Amweezyanisye Matayo 23:23.
Ikulyaaba kwa “ba-Israyeli ba-Leza”
5, 6. (a) Ino ncinzi ncaakali kwaamba Jesu mumajwi aakwe aabusinsimi aalembedwe kuli Matayo 21:42, 43? (b) Ino “Israyeli wa-Leza” wakatalika buti alimwi ndilili?
5 Sena eci caamba kuti lino Jehova wakacaala buyo kanyina bantu balyaabide? Peepe. Jesu Kristo naakali kuzubulula cakaamba sitembauzyo, wakasinsima kuti: “Sa tamubalide mumagwalo kuti, Ibbwe ndibakasowa bayaki lyakaba mutwe wacooko. Inkani eyi yakazwa ku[li]-Jehova, ilagambya mumeso esu. Nkaambo kaako ndamwaambila kuti Bwami bwa-Leza buzoonyanzigwa kulindinywe, buzoopegwa musyobo umbi uuzyala micelo yabo.”—Matayo 21:42, 43.
6 ‘Imusyobo uuzyala micelo’ wakajanika kuti nimbungano ya Bunakristo. Jesu naakali anyika kwaciindi cisyoonto, wakasala baabo bakali kulangilwa kuba basimbungano bakusaanguna. Pele mubuzuba bwa Pentekoste 33 C.E., Jehova Leza lwakwe nguwakatalisya mbungano ya Bunakristo kwiinda mukutila muuya uusalala kuli basimbungano bataanzi ibasika ku 120. (Incito 1:15; 2:1-4) Mbubwenya mbwaakazyoolemba mwaapostolo Petro, eyi mbungano mpya yakatalisigwa yakaba “musyobo musale, bapaizi bami, cisi cisalala, bantu bavubidwe kuli-Leza.” Ino ncinzi ncobakasalilwa? Nkuti ‘bakatondezye milimo iitembaulika yayooyo uwakabaita kuzwa mumudima akubanjizya mumumuni wakwe uugambya.’ (1 Petro 2:9) Lino basikutobela Kristo ibakananikwaa muuya wa Leza bakaba musyobo uulyaabide, “ba-Israyeli ba-Leza.”—Ba-Galatiya 6:16.
7. Zinzi zyobakali kuzyoobaazinzyo ba Israyeli ba Leza, aboobo ncinzi ncobakaambilidwe kuti batantamuke?
7 Nokuba kuti bamucisi eci cisalala bakali “bantu bavubidwe kuli-Leza” teebakeelede kuba mubuzike. Pele bakeelede kubaa lwaanguluko lunji kwiinda loolo lwakajisi cisi cilyaabide cabana Israyeli bakumubili. Jesu wakasyomezya baabo bakali kulangilwa kuba basicisi eci cipya ategwa: “Muyooziba bwini, abwalo bwini buyoomunununa.” (Johane 8:32) Imwaapostolo Paulo wakaamba kuti Banakristo bakalaangulukide kuzyeelelo zyacizuminano ca Mulawo. Kujatikizya makani aaya wakakulwaizya basyominyina ku Galatiya ategwa: “Nkaambo kaako amuliyumye akujatisya obo bulubusi mbwaakatulubula Kristo. Mutanjili lwabili mujoko lyabuzike.”—Ba-Galatiya 5:1.
8. Ino muunzila nzi ibubambe bwa Bunakristo mubupa bantu lwaanguluko lupati kwiinda loolo ilwakali mu Mulawo?
8 Sunu ibana Israyeli ba Leza baziswiililisya kapati zyeelelo zijatikizya kulyaaba kwabo kuleka mbubakabede bana Israyeli bansiku. Eci taceelede kutugambya pe nkaambo bajatikizidwe bakalisalila buya kuswiilila. Kakuli bana Israyeli bakumubili bakali kulyaaba kwiinda mukuzyalwa, iba Israyeli ba Leza bakali kulyaaba kwiinda mukulisalila. Aboobo ibubambe bwa Bunakristo bwakaliindeene acizuminano caba Juda ca Mulawo calo cakali kusungilizya bantu kuti balyaabe kacitabapi lwaanguluko lwakulisalila.
9, 10. (a) Ino Jeremiya wakatondezya buti kuti kuyakuba kucinca kujatikizya kulyaaba? (b) Nkaambo nzi ncomunga mwaambila kuti tabali boonse Banakristo balyaabide sunu ibanga bategwa mbana Israyeli ba Leza?
9 Imusinsimi Jeremiya wakasinsima kucinca kujatikizya kulyaaba naakalemba kuti: “Amubone! Ayoosika mazuba, mbwaamba Jehova, ninzootangana aluzubo lwa-Israyeli aluzubo lwa-Juda cizuminano cipya. Tacikoozooba mbuli cizuminano ncindakatangene abamawisaabo mubuzuba obuya mbundakabajata ajanza kukubapozya kucisi ca-Egepita, nkaambo cizuminano eco bakacimwaya, nekuba kuti ndakababeda mbuli mulumi, mbwaamba Jehova. Pele cizuminano ncinzootanga abana ba-Israyeli mumazuba aaboola nceeci, mbwaamba Jehova. Nzoobika Mulao wangu mukati kabo, nzooulemba amyoyo yabo, nkabela nzoobabeda Leza wabo, abalo bazoondibeda bantu bangu.”—Jeremiya 31:31-33.
10 Akaambo kakubaa mulawo wa Leza “mukati kabo” uulembedwe “amyoyo yabo,” iba Israyeli ba Leza balakulwaizigwa kuzuzikizya kulyaaba kwabo. Ikukulwaizigwa kwabo nkuyumu kwiinda kwakali kubana Israyeli bakumubili balo bakali kulyaaba kwiinda mukuzyalwa ikutali kulisalila. Sunu, oku ikukulwaizigwa kucita kuyanda kwa Leza mbubwenya mbukwakatondezyegwaa ba Israyeli ba Leza, kulacitwaa bakombinyina ibainda kutuulunzuma tosanwe nyika yoonse mbwiizulwa. Abalo bakalyaaba kuli Jehova Leza kuti bacite kuyanda kwakwe. Nokuba kuti bantu aba tabakwe bulangizi bwabuumi bwakujulu mbuli bujisi baabo ibabamba ciinga caba Israyeli ba Leza, balabukkomanina bulangizi bwakupona kusikila kutamani anyika mubweendelezi bwa Bwami bwakujulu bwa Leza. Balakutondezya kulumba kujatikizya ba Israyeli bakumuuya kwiinda mukusungwaala kugwasya baabo basyoonto basyeede ikuzuzikizya milimo yabo yakuti ‘bakatondezye milimo iitembaulika yayooyo uwakabaita kuzwa mumudima akubanjizya mumumuni wakwe uugambya.’
Ikububelesya Cabusongo Bulubusi Bwakapegwaa Leza
11. Ino muntu wakalengwa kajisi nguzu nzi, alimwi zyeelede kubelesyegwa buti?
11 Leza wakalenga bantu kuti babuyandisye bulubusi. Wakabapa nguzu zyakulisalila. Banabukwetene bakusaanguna bakalubelesya lwaanguluko lwakulisalila. Nokuba boobo, mukubula maanu alimwi aluyando bakasala cintu cakaleta mapenzi kuli mbabo alimwi akubana babo. Aboobo eci cilatondezya cantangalala kuti Jehova kunyina nasinikizya izilenge zilaamanu kuti zitobele nzila yaandeene azintu zili mumizeezo yazyo naa kulombozya kwazyo. Alimwi mbwaanga “oyu uupa calumwemwe nguuyandwa kwa-Leza,” ikulyaaba kolikke kutambulika kulinguwe nkukooko kucitwa kwiinda muluyando, ikucitwa cakulisungula alumwemwe, ikucitwa cakulisalila. (2 Ba-Korinto 9:7) Ikulyaaba kwamusyobo umbi takutambuliki pe.
12, 13. Ino Timoteo waba buti cikozyanyo cakuyiisya kabotu bana, alimwi cikozyanyo cakwe capa kuti bacite nzi bana banji?
12 Akaambo kakuciziba kapati eci ceelelo, Bakamboni ba Jehova bakulwaizya kulyaaba kuli Leza, pele kunyina nobasinikizya bamwi ikulyaaba kuli boobu, nokuba kubana babo. Ikwiindana azikombelo zimwi zinji, Bakamboni tababbapatizi bana babo bavwanda kucita mbuli kuti cilakonzyeka ikubasinikizya kuti balyaabe kakunyina lwaanguluko lwakulisalila. Icikozyanyo camu Magwalo ncotukonzya kutobela nciceeco ncaakatobela Timoteo. Naakakomena, imwaapostolo Paulo wakamwaambila kuti: “Kojatisya makani ngowakaiya azintu nzozuminisya, nkaambo ulibezi abo abakakwiisya ngao, alimwi ulizi kuti kuzwa kuciindi niwakacili mwana ulyeezi magwalo aasalala aakonzya kukusongwaazya mukufutulwa kulusyomo luli muli-Kristo Jesu.”—2 Timoteo 3:14, 15.
13 Cilalibonya kuti Timoteo wakaziba malembe aasalala akaambo kakuti wakayiisigwa kuzwa kubuvwanda. Wakazizuminisya—taakasinikizigwa pe kuli banyina abakaapanyina—kuti asyome njiisyo zya Bunakristo. (2 Timoteo 1:5) Aboobo, Timoteo wakacibona kuti cakali camaanu ikuba sikutobela Kristo elyo wakalisalila kulyaaba kwa Bunakristo. Sunu, makumi aazyuulu zyabasankwa abasimbi balo balaa bazyali Bakamboni ba Jehova bacitobela cikozyanyo eci. (Intembauzyo 110:3) Bamwi teebacita obo pe. Nkulisalila buya.
Ikusala Kuba Muzike Wani?
14. Ncinzi ncolitwaambila bbuku lya Ba-Roma 6:16 kujatikizya lwaanguluko lwini-lwini?
14 Kunyina muntu waangulukide cakumaninina. Aumwi ulaangililwaa milawo imwi, mbuli mulawo uupa kuti zintu zyafwuswa mujulu kazikonzya kuloka ansi walo uutakonzyi kusulaikwa kakunyina cisubulo. Amwalo munzila yakumuuya, kunyina waangulukide cakumaninina. Paulo wakaamba kuti: “Sa tamuzi kuti umwi aumwi ngumulyaabila kukuswiilila, muli bazike bayooyo ngumuswiilila, nikuba zibi zileta lufu, nikuba luswiililo luleta bululami.”—Ba-Roma 6:16.
15. (a) Ino bantu balimvwa buti kujatikizya kuba bazike, pele ncinzi ncobacita banji? (b) Mibuzyo nzi yeelela njotweelede kulibuzya?
15 Imuzeezo wakuba muzike waumwi taubakkomanisyi pe bantu banji. Pele munyika sunu, icicitika ncakuti kanjikanji bantu balabelesyegwa alimwi akuyungwa munzila zinji zitalibonyi kabotu cakuti balijana kuti icakutayeeyela babelekela bantu bambi. Mucikozyanyo, basikwaambilizya makwebo alimwi akulikondelezya balasolekesya ikucita bantu kuti bakozyanye, ikubabikkila zyeelelo zyakutobela. Imbunga zyabasimapolitikisi alimwi abasizikombelo basinikizya bantu kuti babagwasilizye mumizeezo alimwi amakanze abo kwiinda mukukanana makani aajatikizya lukamantano alimwi alusyomo ikutali kwiinda mukubelesya twaambo tulimvwisya lyoonse. Mbwaanga Paulo wakaamba kuti ‘tuli bazike bayooyo ngutuswiilila,’ inga cabota kuti umwi aumwi walibuzya kuti, ‘Nkuuli ni nkwendi muzike? Nguni uundikulwaizya kapati mumizeezo yangu alimwi anzila yangu yabuumi? Sena mbasololi bazikombelo, basimapolitikisi, bavwubi naa bantu badumide kapati mukulikondelezya? Ino nguni ngondiswiilila—Leza naa bantu?’
16. Muunzila nzi Banakristo mobali bazike ba Leza, alimwi ninzila nzi mbotu yakulanga buzike obu?
16 Ibanakristo tabakuboni kuti ikumvwa Leza ncintu cicesya lwaanguluko lwabo. Ilwaanguluko lwabo balalubelesya mbubwenya mbuli Cikozyanyo cabo, Jesu Kristo, ikweendelezya kulombozya kwabo alimwi azintu nzyobabikka kumbele mukweendelana akuyanda kwa Leza. (Johane 5:30; 6:38) Babaa “miyeeyo ya-Kristo” ikulibombya kulinguwe mbwali Mutwe wambungano. (1 Ba-Korinto 2:14-16; Ba-Kolose 1:15-18) Eci cilikozyenye kapati amukaintu uukwatwa akubelekela antoomwe amwaalumi ngwayanda. Mane, ciinga ca Banakristo bananike caambwa kuti musimbi uusalala uutanakwetwe umbi weebedwe kuli Kristo.—2 Ba-Korinto 11:2; Ba-Efeso 5:23, 24; Ciyubunuzyo 19:7, 8.
17. Ino Bakamboni ba Jehova boonse basala kuba nzi?
17 Omwe-omwe wa Bakamboni ba Jehova abe aabulangizi bwakujulu naa bwaansi ulilyaabide mwini kuli Leza kuti acite kuyanda kwakwe alimwi akumuswiilila mbwali Mweendelezi. Kuli Kamboni omwe-omwe, ikulyaaba cali cintu cakulisalila mwini kuti abe muzike wa Leza kwiinda kuzumanana kuba muzike wabantu. Eci cileendelanaa malailile aamwaapostolo Paulo aakuti: “Mwakaulwa muulo. Nkaambo kaako mutabi bazike babantu.”—1 Ba-Korinto 7:23.
Ikwiiya Kuligwasya Tobeni
18. Imuntu uulangilwa kuba Kamboni ndilili nayelela kubbapatizigwa?
18 Imuntu umwi katanayelela kuba umwi wa Bakamboni ba Jehova, weelede kusika azyeelelo zimwi zyamu Magwalo. Ibaalu balabikkila maanu kapati ikubona naa oyo uuyanda kuba Kamboni ulaziteelelesya izijatikizidwe mukulyaaba kwa Bunakristo. Sena masimpe uyanda kuba umwi wa Bakamboni ba Jehova? Sena ulilibambilide ikuzuzikizya kulyaaba oku? Ikuti kabutali boobo, tayeleli pe kuti abbapatizigwe.
19. Nkaambo nzi ncokutakwe kaambo kakutongookela muntu uulisalila kuba mubelesi wa Leza uulyaabide?
19 Nokuba boobo, ikuti naa muntu wazikkwanisya zyoonse zyeelelo, sena inga mwatalika kumutongooka akaambo kakulisungula kusala kuti kayendelezyegwaa Leza alimwi a Jwi lyakwe? Sena taciyandiki ikulilekela kweendelezyegwaa Leza kwiinda bantu? Naa sena eci tacigwasyi kapati? Tabusyi mbobayeeya obo pe Bakamboni ba Jehova. Balaazumina camoyo omwe imajwi aa Leza aalembedwe aa Isaya aakuti: “Ndime Jehova Leza wako. Ndime uukwiiyisya kuti ugwasigwe. Ndime uukweenzya munzila njoelede kutola.”—Isaya 48:17.
20. Muutwaambo nzi mobalubulwa bantu akasimpe ka Bbaibbele?
20 Ikasimpe ka Bbaibbele kalubula bantu kuzwa kukusyoma njiisyo zyakubeja zyabukombi mbuli yakupenzyegwa bulanga mumulilo wa helo kusikila kutamani. (Mukambausi 9:5, 10) Pele kakkomanisya myoyo yabo akaambo kabulangizi bwakasimpe kujatikizya bafwide—ibubuke ibukonzyeka kwiinda mucinunuzyo ca Jesu Kristo cacipaizyo. (Matayo 20:28; Incito 24:15; Ba-Roma 6:23) Ikasimpe ka Bbaibbele kalubula bantu kuzwa kukutyompwa akaambo kakusyoma zisyomezyo zyabasimapolitikisi zyalo kanjikanji zitazuzikizigwi. Pele kalo kabaletela kukondwa kunji nobaziba kuti Bwami bwa Jehova bulalela kujulu alimwi akuti lino-lino buyooendelezya nyika yoonse. Ikasimpe ka Bbaibbele kalubula bantu kuzwa kumicito yakunga mibotu kumubili uuwide pele iinyasya Leza akuletelezya mweelwe mupati wazikwati zimana, malwazi alimwi alufwu luboola aciindi citalangilwi. Atwaambe kuti ikuba muzike wa Leza cilagwasya kapati kwiinda kuba muzike wabantu. Mane, ikulyaaba kuli Leza kutusyomezya mpindu “kuciindi ecino . . . elyo muciindi ciboola [t]uyoojana buumi butamani.”—Marko 10:29, 30.
21. Ino Bakamboni ba Jehova bakulanga buti kulyaaba kuli Leza, alimwi ncinzi ncobalombozya?
21 Bakamboni ba Jehova sunu tababi bacisi cilyaabide kwiinda mukuzyalwa mbuli bana Israyeli bakaindi. Bakamboni mbambungano ya Banakristo balyaabide. Kamboni uubbapatizidwe omwe-omwe uba Munakristo uulyaabide kwiinda mukubelesya lwaanguluko lwakwe lwakulisalila kulyaaba. Inzya kuli Bakamboni ba Jehova, ikulyaaba kupa kuti babe acilongwe cibotu kapati a Leza calo citondezyegwa kwiinda mukulisungula kumubelekela. Eci cilongwe cibotu bayanda kuzumanana ancico camoyo omwe, ikuzumanana alwaanguluko kusikila kutamani olo Jesu Kristo ndwaakabalubula.
Mulaingula Buti?
◻ Nkaambo nzi ncaatakali kusalauda Leza naakasala bana Israyeli kuti babe “bantu bakwe bayandika”?
◻ Nkaambo nzi ncomukonzya kwaambila kuti kulyaaba kwa Bunakristo takutunyangi lwaanguluko?
◻ Nimpindu nzi zijanika mukulyaaba kuli Jehova Leza?
◻ Nkaambo nzi ncocili cibotu ikuba muzike wa Jehova ikwiinda kuba muzike wabantu?
[Cifwanikiso icili apeeji 13]
Mu Israyeli yansiku, ikulyaaba kuli Leza kwakali kulyaaba kwiinda mukuzyalwa
[Cifwanikiso icili apeeji 14]
Ikulyaaba kwa Bunakristo nkulisalila buya