Eunike a Loisi—Bamayi Babotu Kapati
Mbotuli babelesi ba Jehova tulizi kuti ikubapa lwiiyo lwabunaleza ilugwasya bana besu mmukuli mupati kapati. Nomuba mubukkale buli kabotu, oyu mulimo ulakonzya kaujisi zisinkilizyo alimwi amakatazyo aandeene-andeene. Eci cilainda kukatazya ciindi muzyali Munakristo uulaa buyumuyumu obo nali muŋanda mobaandeene bukombi. Ibukkale buli boobu tabuli bweenzu pe. Imagwalo alatwaambila kujatikizya muzyali umwi wakali mubukkale buli boobu mumwaanda wamyaka wakusaanguna C.E.
Imukwasyi wamukaintu wakali kwiitwa kuti Eunike wakali kukkala mu Lustro, imunzi uuli mu Lukaoniya, Asiya mpuulaakati. Lustro cakali cooko cisyoonto cakanyina mpuwo pe. Wakali munzi waba Roma iwakali kwiitwa kuti Julia Felix Gemina Lustra, walo wakayakwaa Augustus Caesar ikutegwa alesye milimo yababbi bakali mumasi aamumabali-bali. Eunike wakali Munakristo mu Juda iwakali kukkalaa mulumaakwe mu Giliki ngobakaandeene bukombi, mwanaakwe Timoteo alimwi abanyina, ba Loisi.—Incito 16:1-3.
Kulalangilwa kuti bakali basyoonto bama Juda mu Lustro nkaambo Bbaibbele kunyina nolyaamba kujatikizya cikombelo okuya, pele bakaliko bama Juda mu Ikoniyo imunzi ulaa makkilomita aatandila ku 30 kuzwa mu Lustro. (Incito 14:19) Aboobo teecakali cuuba-uba pe kuli Eunike ikutobela lusyomo lwakwe. Akaambo kakuti Timoteo tanaakapalulwa naakazyalwa cakapa kuti bamwi bahaazibwene baambe kuti mulumaa Eunike wakaukazya muzeezo oyo.
Nokuba boobo, Eunike taanakali alikke pe mulusyomo lwakwe. Kuboneka kuti Timoteo wakatambula malailile ‘aamagwalo aasalala’ kuzwa kuli banyina alimwi akuli bakaapanyina bazyala banyina, ba Loisi.a Imwaapostolo Paulo wakalailila Timoteo kuti: “Kojatisya makani ngowakaiya azintu nzozuminisya, nkaambo ulibezi abo abakakwiisya ngao, alimwi ulizi kuti kuzwa kuciindi niwakacili mwana ulyeezi magwalo aasalala aakonzya kukusongwaazya mukufutulwa kulusyomo luli muli-Kristo Jesu.”—2 Timoteo 3:14, 15.
Ilwiiyo ‘Kuzwa Kubwana’
Iciindi Paulo naakaamba kuti lwiiyo lwa Timoteo lwa “magwalo aasalala” lwakayiisigwa ‘kuzwa kuciindi naakacili mwana,’ eci caamba kuti lwiiyo olu lwakatalikila kubuvwanda. Eci cileendelanaa bbala lya Cigiliki lyakuti (breʹphos) ndyaakabelesya ilyaamba muvwanda. (Amweezyanisye Luka 2:12, 16.) Aboobo Eunike wakacita mulimo wakwe ngwaakapegwaa Leza cabusungu, tanaakamuka kupa Timoteo lwiiyo lwakali kunga lwamugwasya kuti akomene kali mubelesi wa Leza ulyaabide.—Deuteronomo 6:6-9; Tusimpi 1:8.
Timoteo ‘wakakazuminisya’ kasimpe kamu Magwalo. Ikweelana abbuku limwi lya Cigiliki, ibbala ndyaakabelesya Paulo awa lyaamba “ikukulwaizigwa; ikusyomezyegwa” cimwi cintu. Kakunyina kudooneka, cakali kutola ciindi alimwi kwakali kuyandika kubeleka canguzu kugwasya Timoteo kubaa lusyomo olu mumoyo wakwe, ikumugwasya kuyeeyesya Jwi lya Leza alimwi akulisyoma. Mpoonya boonse bobile, Eunike alimwi a Loisi bakabeleka canguzu ikuyiisya Timoteo kuzwa mu Magwalo. Elyo bakaaba cilongezyo cibotu kaka bamakaintu aba banaleza! Paulo wakakonzya kulemba boobu kujatikizya Timoteo: “Nsikonzyi kuluba lusyomo lwako lwinilwini. Olo lusyomo lwakasaanguna kukala muli-Loi[s]i banyookulu bako amuli-Eunike banyoko, nkabela moyo wangu ulisinizizye kuti moluli amulinduwe mbubonya.”—2 Timoteo 1:5.
Eunike a Loisi bakabeleka mulimo mupati kapati mubuumi bwa Timoteo! Imulembi David Read wakalemba boobu kujatikizya makani aya: “Ikuti mwaapostolo naakali kusyoma kuti kunyina cimbi cakali kuyandika pele buyo kusanduka kwa Timoteo mwini naakamuyeezya mpoonya-mpoonya. Pele icintu cakusaanguna ncaakaamba kujatikizya lusyomo lwa Timoteo ncakuti ‘lwakaliko kale muli Loisi . . . alimwi amuli Eunike.’” Ikaambo ka Paulo kajatikizya lusyomo lwa Loisi, Eunike alimwi a Timoteo katondezya kuti kanjikanji ilusumpuko ndwayakubaandulo mwana munzila yakumuuya kumbele aamazuba luya mbuli lwiiyo lwa Magwalo lwamatalikilo ndwaakali kutambula kumunzi kuzwa kubazyali alimwi abamaneene. Sena eci taceelede kupa kuti banamukwasyi bakkale ansi akuyeeya ncobacita ikuzuzikizya mulimo wabo kuli Leza alimwi akubana babo?
Ambweni Paulo wakali kuyeeya abukkale bwaamunzi mbobakajisi ba Eunike a Loisi. Imwaapostolo ulakonzya wakali baswaide kumunzi wabo naakakkede lwakusaanguna mu Lustro, ambweni kuma 47/48 C.E. Aba bamakaintu bobile ambweni nceciindi nobakasanduka kuba Banakristo. (Incito 14:8-20) Ambweni kuyanzana kubotu kwakaliko muŋanda eyo nkokwakapa kuti Paulo asalaule mabala aakubelesya ciindi naakaamba Loisi kuti ‘mbaanyinakulu’ Timoteo. Kweelanaa haazibwene Ceslas Spicq, ibbala lya Cigiliki ndyaakabelesya (mamʹme, muciindi calyeelyo libeleka lyoonse alimwi lyabulemu lyakuti teʹthe) “ndibbala libelesya mwana lyaluyando” kuli bakaapanyina, elyo mumakani aya litondezya kuti kwakali “kuzibilana kumwi alimwi akumvwana.”
Ikuunka kwa Timoteo
Takuzibidwe kabotu pe kuti naa Eunike wakacikwetwe kuciindi Paulo naakaswaya lwabili ku Lustro (ambweni mu 50 C.E.). Bahaazibwene banji basyoma kuti wakali mukamufwu. Nokuba boobo, kwiinda mubusololi bwabanyina alimwi abakaapanyina, Timoteo wakakomena kali mwaalumi uuli kabotu, ambweni wakalaa myaka itandila ku 20 kuciindi eco. Wakali “empuwo mbotu kulibabunyina bamu-Lustra amu-Ikoniyo.” (Incito 16:2) Kulibonya kuti luyandisyo lwakwaambilizya makani mabotu aa Bwami lwakasyangwa mumoyo wa Timoteo nkaambo wakazumina naakamutamba Paulo kuti aunke anguwe alimwi a Sila mulweendo lwabo lwabu misyinali.
Amuyeeye Eunike a Loisi mbobakalimvwa ciindi naakayanda kuunka Timoteo! Bakalizi kuti naakabaswaya lwakusaanguna Paulo kumunzi wabo, imwaapostolo bakamufwusa mabwe akumusiya kuti alifwide. (Incito 14:19) Aboobo kulalangilwa kuti teecakabaubaubila pe kuti bamuleke mwana Timoteo aunke. Kulalangilwa kuti bakali kuyeeya kuti naa ulatola ciindi cilamfwu buti katako alimwi akuti naa uyoojoka kali muumi. Nokuba kuti kwakali kulibilika kuli boobu, kakunyina kudooneka, banyina alimwi abakaapanyina bakamukulwaizya kuti azumine mulimo oyu waalubazu walo wakali kukonzya kumupa kuti abelekele Jehova mubuzwide.
Iziiyo Zibotu
Nzinji zikonzya kuyiigwa kuti twabalanga-langa kabotu-kabotu ba Eunike a Loisi. Ilusyomo lwakabakulwaizya kuti bakomezye Timoteo munzila mbotu yakumuuya. Icikonzyanyo cibotu cakusima alimwi akusitikila mukulyaaba kwabunaleza ncobatondezya bamakaapa kubazyukulu babo alimwi akuli bamwi, masimpe cilakonzya kugwasya mbungano yoonse ya Bunakristo. (Tito 2:3-5) Acalo cikozyanyo ca Eunike ciyeezya bamamama balo ibalaa balumi batasyomi, imulimo ngobajisi alimwi abulumbu bujanika akaambo kakupa malailile aakumuuya kubana babo. Ikucita boobu inga kwayandika busicamba bwini-bwini zimwi ziindi ikapati kuti usyi kataziyandi izisyoma mukaintu wakwe. Alimwi kulayandika kucenjela nkaambo mukaintu Munakristo weelede kulemeka busilutwe bwamulumaakwe.
Ilusyomo, mulimo ngobakacita ba Loisi a Eunike alimwi akulyaaba kwabo kwakalongezyegwa kwiinda mukubona Timoteo kayaambele munzila yakumuuya kusika aciimo cakuba misyinali uuli kabotu alimwi kali mulangizi. (Ba-Filipi 2:19-22) Mbubwenya buyo asunu, ikuyiisya kasimpe kamu Magwalo kubana besu kuyandika ciindi, kukkazika moyo alimwi akuzumanana elyo impindu zijanika zipa kuti kusoleka koonse oku kutabi kwabuyo. Ibakubusi banji Banakristo ibalaa bukkale bubotu, balo bakayiisigwa ‘magwalo aasalala kuzwa kubwana’ mumaanda aandeene bukombi, baleta lukkomano lunji kumuzyali wabo munaleza. Alimwi kaliluzi kaka aka kasimpi kaamba kuti: ‘Uuzyala musongo ulakondwa’!—Tusimpi 23:23-25.
Imwaapostolo Johane wakaamba obuya kujatikizya bana bakwe bakumuuya: “Taakwe kubotelwa kumbi nkunjisi kupati kwiinda oku kwakumvwa kuti bana bangu baleenda mulusinizyo.” (3 Johane 4) Masimpe, imuzeezo wakaambwa mumajwi ayo ngobajisi banji abo basinizya kuba mbuli Eunike a Loisi, izikozyanyo zyabamayi bobile babotu kapati.
Bupanduluzi buyungizidwe
a Imakani aakuti Loisi tiibakali bakaapanyina Timoteo bazyala bausyi alitondezyedwe mukulemba kwabana Asuri kuli 2 Timoteo 1:5 kuti “mbaanyina babanyina.”