LAIBBULALI YAA INTANETI ya Watchower
Watchtower
LAIBBULALI YAA INTANETI
Chitonga
  • BBAIBBELE
  • ZYAKAMWAIGWA
  • MISWAANGANO
  • w98 8/1 map. 22-27
  • Jehova—Nkokuzwa Bululami Bwini-bwini

Kunyina vidiyo aawa mpomwasala.

Vidiyo yakaka kulila.

  • Jehova—Nkokuzwa Bululami Bwini-bwini
  • Ngazi Yamulindizi 1998
  • Tutwe Twamakani
  • Makani Aakozyenye
  • Ibululami bwa Jehova Bulakkazika Moyo
  • Ikusalazya Ncobwaamba Bululami
  • Ibululami bwa Leza Kubweezyanisyaa Bululami Bunyongene
  • Ibululami Mbwamuntu Woonse
  • Atumwiiye Jehova—Atucite Bululami
    Ngazi Yamulindizi 1998
  • “Nzila Zyakwe Zyoonse Zililuleme”
    Amube Acilongwe a Jehova
  • Jesu ‘Wakabikka Bululami Munyika’
    Amube Acilongwe a Jehova
  • ‘Amucite Bululami’ Nomweenda a Leza
    Amube Acilongwe a Jehova
Amubone Azimwi
Ngazi Yamulindizi 1998
w98 8/1 map. 22-27

Jehova—Nkokuzwa Bululami Bwini-bwini

“Nindomba, amilimo yakwe yoonse ililuleme, nkaambo inzila zyakwe zyoonse zililuzi. Ngu-Leza uusyomeka uutakwe cibi.”—DEUTERONOMO 32:4.

1. Nkaambo nzi mbutwakazyalwa ncotuyandikila bululami?

TOONSE mbutwakazyalwa katuyandika luyando, tulalombozya kuti katulanganizigwa cabululami. Mbubwenya mbwaakalemba mweendelezi muna Amelika, Thomas Jefferson, “[ibululami] nciyanza alimwi ncakuzyalwaa calo, . . . ncintu cili mulindiswe mbubwenya mbuli mbotulimvwa, kubona naa kuteelela.” Tacigambyi eci pe nkaambo Jehova wakatulenga mucinkozya cakwe. (Matalikilo 1:26) Ee, wakatupa ziimo izikozyanya azyakwe, cimwi canzizyo mbululami. Nkakaambo kaako ncotuyandikila bululami alimwi ncotuyandikila kupona munyika yabululami bwini-bwini.

2. Ino bululami buyandika buti kuli Jehova, alimwi nkaambo nzi ncotweelede kubumvwisya bululami bwa Leza?

2 Kujatikizya Jehova, Ibbaibbele litusyomezya kuti: “Inzila zyakwe zyoonse zililuzi.” (Deuteronomo 32:4) Pele munyika eyi iizwide kutalulama, tacili cuuba-uba ikuziba ncobwaamba bululami bwa Leza. Nokuba boobo, ikwiinda mu Jwi lya Leza, tulakonzya kubona mbuli mbwabubelesya bululami Leza alimwi tulakonzya kuziziba kapati nzila zya Leza izibotu. (Ba-Roma 11:33) Kulayandika kapati kuteelelesya mbubwaambwa bululami mu Bbaibbele nkaambo imizeezo yesu kujatikizya bululami ilakonzya kaiyungwaa mizeezo yabantu. Ikweelanaa mbobazilanga bantu zintu, ibululami bulakonzya kulangwa kuti nkutobela buyo caamba milawo munzila yeelede. Naa ikweelana ambwaakalemba sibusongo Francis Bacon, “ibululami bujatikizya kupa muntu amuntu icimweelede.” Nokuba boobo ibululami bwa Jehova bujatikizya zinji.

Ibululami bwa Jehova Bulakkazika Moyo

3. Ncinzi cikonzya kuyiigwa kwiinda mukulanga-langa mabala aamumulaka wakusaanguna aabelesyedwe mu Bbaibbele kujatikizya bululami?

3 Ibululami bwa Leza bulakonzya kuteelelesyegwa kwiinda mukulanga-langa mbwaabelesyedwe mabala aamumulaka wakusaanguna mu Bbaibbele.a Pele mu Magwalo kunyina kwaandaana kwini-kwini pe akati kabbala lyambeta alimwi abululami. Atwaambe, imabala aa Cihebrayo alabelesyegwa antoomwe zimwi ziindi mbuli mbotubona kuli Amosi 5:24, kwalo Jehova nkwakulwaizya bantu bakwe kuti: “Imbeta kaziya bupoomoka mbuli maanzi, abululami mbuli mulonga uutayuminini.” Kunze lyaboobo, ibunji bwaziindi imabala aakuti “mbeta abululami” alalembwa antoomwe kutegwa kukankaizigwe.—Intembauzyo 33:5; Isaya 33:5; Jeremiya 33:15; Ezekiele 18:21; 45:9.

4. Ino caamba nzi kucita bululami, alimwi nceelelo nzi icisumpukide cabululami?

4 Ino ncinzi caambwa mumabala aya aa Cihebrayo a Cigiliki? Mumagwalo, ikucita bululami caamba kucita cintu ciluzi alimwi ceelede. Mbwaanga Jehova nguubikka milawo yabukkale alimwi anjiisyo naa icintu ciluzi alimwi ceelede, mbwazicita zintu Jehova nenzila iisumpukide kapati yabululami. Ibbuku litegwa Theological Wordbook of the Old Testament lipandulula kuti ibbala lya Cihebrayo ilyakasandululwa kuti bululami (tseʹdheq) “lyaamba ceelelo cabukkale alimwi mu Cizuminano Cakale eco ceelelo nkuyanda kwa Leza.” Aboobo, mbwazibelesya njiisyo zyakwe Leza alimwi ikapati mbwayendelezya bantu batalondokede citondezya bululami bwini-bwini.

5. Nziimo nzi zijatikizidwe aakululama kwa Leza?

5 Imagwalo alatondezya caantangalala kuti bululami bwa Leza bulakkazika moyo muciindi cakukatazya akutanyoneka. Davida wakaimba kuti: “Jehova ulayandisya bululami, tasii basalali bakwe.” (Intembauzyo 37:28) Ikululama kwa Leza kumupa kuti katondezya kusyomeka aluzyalo kubabelesi bakwe. Ibululami bwa Leza bulabikkila maanu kuzintu nzyotuyandika alimwi bulakuteelela kutalondoka kwesu. (Intembauzyo 103:14) Eco tacaambi kuti Leza ulabuzumizya bubi nkaambo kuti wacita boobu inga wakulwaizya kutalulama. (1 Samuele 3:12, 13; Mukambausi 8:11) Jehova wakapanduluda Musa kuti ngu “siluzyalo asibuuya uutafwambi kukalala, uuzwide luse alusyomo.” Nokuba kuti ulilibambilide kulekelela nsotoko andeyo, abo beelede kusubula takabaleki buyo pe Leza.—Kulonga 34:6, 7.

6. Ino Jehova ubeendelezya buti bana bakwe baanyika?

6 Twazinzibala kuyeeya mbwacita bululami bwakwe Jehova tatweelede kumuyeeyela kuti mubetesi mukali walo uuyanda buyo kusinganya basimucita zibi. Pele tweelede kumuyeeyela kuti ngutaata siluyando pele uubona kuti cintu ciluzi cacitwa walo lyoonse uuyeendelezya bana bakwe munzila mbotu. Imusinsimi Isaya wakaamba kuti: “Nduwe tateesu, O Jehova.” (Isaya 64:8) Mbwali Taata mululami, Jehova uleeleka ciimo cakwe cakubona kuti cintu ciluzi cacitwa aluzyalo lwakwe kubana bakwe baanyika balo bayandika lugwasyo naa kulekelelwa akaambo kabukkale bukatazya naa kukompama kwakumubili.—Intembauzyo 103:6, 10, 13.

Ikusalazya Ncobwaamba Bululami

7. (a) Ino ncinzi ncotwiiya kujatikizya bululami bwa Leza ikuzwa kubusinsimi bwa Isaya? (b) Mulimo nzi ngwaakajisi Jesu kumakani aakuyiisya bululami kumasi?

7 Iluzyalo lwabululami bwa Jehova lwakatondezyegwa kwiinda mukuboola kwa Mesiya. Mbubwenya mbwaakasinsima musinsimi Isaya, Jesu wakali kuyiisya bululami bwa Leza alimwi wakali kupona kweendelanaa mbubo. Cakutadooneka, ibululami bwa Leza bubikkilizya kubalanganya caluzyalo bantu badyaaminidwe. Aboobo tabafwuyuki kusikaa ciimo mpobatakonzyi kuponesyegwa. Jesu “mulanda” wa Jehova, wakaboola anyika kuti “akaambile masi” cibeela eci cabululami bwa Leza. Wakacita obo kwiinda mukutupa cikozyanyo cini-cini cancobwaamba bululami bwa Leza. Mbwali “mutabi uululeme” wa Mwami Davida, Jesu wakalisungweede ‘kubamba mbeta akufwanzya bululami.’—Isaya 16:5; 42:1-4; Matayo 12:18-21; Jeremiya 33:14, 15.

8. Nkaambo nzi ncobwakasinkililwa bululami bwini-bwini mumwaanda wamyaka wakusaanguna?

8 Ikusalazya kuli boobu kujatikizya mbububede bululami bwa Jehova kwakali kuyandika kapati mumwaanda wamyaka wakusaanguna C.E. Ibaalu bana Juda alimwi abasololi bazikombelo—ibalembi, ba Farisi alimwi abamwi-bamwi—bakali kwaamba alimwi akutondezya ciimo cinyongene cabululami. Akaambo kaboobo, abo bantu buyo ibakali kujana kuti nciyumu kapati kuzuzikizya zyeezyo zyakaambidwe aabalembi alimwi aba Farisi, balalangilwa kuti bakali kweezeezya kuti ibululami bwa Leza bwakali kukatazya kubusika. (Matayo 23:4; Luka 11:46) Jesu wakatondezya kuti izintu tiizyakali boobo pe. Basikwiiya bakwe wakabasala kuzwa akati kabantu buyo elyo wakabayiisya zyeelelo zya Leza iziluleme.—Matayo 9:36; 11:28-30.

9, 10. (a) Ino balembi aba Farisi bakali kuyanda kubutondezya buti bululami bwabo? (b) Muunzila nzi Jesu mwaakatondezya kuti imicito yabalembi aba Farisi yakali yabuyo, alimwi nkaambo nzi?

9 Kulubazu lumwi iba Farisi bakali kuyandaula coolwe cakutondezya “bululami” bwabo kwiinda mukukomba akusanga caantangalala. (Matayo 6:1-6) Alimwi bakali kusola kutondezya bululami bwabo kwiinda mukutobela milawo iitabaliki—ibunji bwanjiyo njobakali kulipungila buyo balikke. Ikucita boobu kwakapa kuti ‘bainde bululami aluzyalo lwa-Leza.’ (Luka 11:42) Balakonzya kuti bakali kuboneka kuti mbalulami atala-tala pele mukati ‘bakazwide bubi’ naa kutalulama. (Matayo 23:28) Ikucibikka munzila nguba-uba, nzisyoonto kapati nzyobakazi kujatikizya bululami bwa Leza.

10 Akaambo kaboobo Jesu wakacenjezya basikumutobela kuti: “Bululami bwanu kuti kabutaindi bululami bwabalembi abwaba-Farisi, tamukanjili mu-Bwami bwakujulu.” (Matayo 5:20) Ikwiindana kupati kwakaliko akati kabululami bwa Leza ibwakatondezyegwaa Jesu alimwi abululami mbubakali kulipa balembi aba Farisi kwakali kuleta kuzwangana ciindi aciindi akati kabo.

Ibululami bwa Leza Kubweezyanisyaa Bululami Bunyongene

11. (a) Nkaambo nzi ba Farisi ncobakabuzila Jesu kujatikizya kuponya mubuzuba bwa Sabata? (b) Ino bwiinguzi bwa Jesu bwakatondezya nzi?

11 Icilimo mumwaka wa 31 C.E., Jesu kali mumulimo wakwe mu Galilaya, wakabona muntu umwi mucikombelo uupuutide janza. Mbumwakali mu Sabata, iba Farisi bakabuzya Jesu ategwa: “Sa kuliluleme kuponya mu-Sabata?” Muciindi cakuti bamufwide luzyalo muntu oyu wakali kupenga bakali kulombozya kuti bajane kaambo kakumusinganizyila Jesu mbubwenya mbuutondezya mubuzyo wabo. Nkakaambo ncaakatyompelwa Jesu kujatikizya kuyuma myoyo kwabo! Mpoonya awalo wakababuzya ba Farisi mubuzyo uukozyanya ategwa: ‘Sena kuliluleme ikucita mulimo mubotu mu Sabata?’ Nobakaumuna buyo, Jesu wakawiingula mubuzyo wakwe kwiinda mukubabuzya kuti naa tabakonzyi kwiigwisya mbelele yawida mudindi mubuzuba bwa Sabata.b “Pele muntu ulayandika loko kwiinda imbelele.” Jesu wakaamba kaambo katakwe bukazye. “Nkaambo kaako kuliluleme kucita kabotu mumazuba aa-Sabata.” Ikululama kwa Leza takweelede kwaangililwaa zilengwa zyabantu. Naakamana kusalazya kaambo ako, Jesu wakaponya janza lyamuntu oyo.—Matayo 12:9-13; Marko 3:1-5.

12, 13. (a) Ino Jesu wakatondezya buti luyandisisyo mukugwasya basizibi mukwiindanaa balembi aba Farisi? (b) Ino ndwaandaano nzi luliko akati kabululami bwa Leza abululami bwakulipa?

12 Ikuti naa ba Farisi teebakali kubalanganya kapati abo bakali balema nkokuti cakali kwiindila kuli baabo bakali anzala yakumuuya. Imuzeezo wabo uuyongene kujatikizya bululami wakapa kuti baleke kubabikkila maanu alimwi akubanyansya basimutelo abasimucita zibi. (Johane 7:49) Nokuba boobo ibunji bwabantu bali boobu bakakuteelela kuyiisya kwa Jesu nkaambo bakabona kuti wakali kulombozya kubagwasya kwiinda kubabeteka. (Matayo 21:31; Luka 15:1) Pele ba Farisi bakakunyasya kusoleka kwa Jesu ikwakuponya balwazi munzila yakumuuya. Bakatongauka cakusabuzya ategwa: “Oyu muntu utambula bacitazibi, ulalya abalo.” (Luka 15:2) Ikwiingula kutamikizya kwabo, Jesu wakabelesya cikozyanyo cabweembezi alimwi. Mbubwenya mweembezi mbwasekelela aijana mbelele yakwe yakasweekede, abalo bangelo mbubasekelela kujulu kuti simucita zibi weempwa. (Luka 15:3-7) Jesu lwakwe wakasekelela naakagwasya Zakayu kuti ayempwe kuzwa kunzila yakwe yabubi. Wakaamba kuti: “Mwana a-Muntu wakaboola kulangaula akufutula abasweekede.”—Luka 19:8-10.

13 Ikuzwangana oku kutondezya lwaandaano luliko akati kabululami bwa Leza ibuyandaula kuponya akufwutula alimwi abululami bwakulipa bwalo buyandaula kusumpula bantu basyoonto akusinganya banji. Izilengwa zyabantu zitakwe mpindu zyakapa kuti balembi aba Farisi balisumpule akulikankaizya pele Jesu wakaamba caantangalala kuti “makani mapati aa-Mulao [ba]laaleka, nkukuti lubeta aluzyalo alusyomo.” (Matayo 23:23) Atumwiiye Jesu mukucita bululami bwini-bwini muzintu zyoonse nzyotucita alimwi tucenjele kuti tutataliki kulyaamba kululama tobeni.

14. Ino maleele aa Jesu amwi atondezya buti kuti ibululami bwa Leza bulabulanganya bukkale bwamuntu?

14 Nokuba kuti taakali kwiibikkila maanu milawo yakulipangila yaba Farisi, Jesu wakali kuutobela Mulawo wa Musa. (Matayo 5:17, 18) Mukucita boobu tanaakali kupa ciindi cakuti Mulawo oyo uululeme uubaube akudyaaminina njiisyo zyawo. Imukaintu umwi wakaciswa kalobola kwamyaka iili 12 naakajata zikobela zyakwe akuponesyegwa, Jesu wakamwaambila kuti: “Mwanaangu, kokazika buyo moyo, lusyomo lwako lwakufutula, koya aluumuno.” (Luka 8:43-48) Imajwi aa Jesu aaluzyalo akasinizya kuti ikululama kwa Leza kwakalanganya bukkale bwamukaintu oyu. Nokuba kuti taakali kusalala kweelana acilengwa alimwi akuti wakatyola Mulawo wa Musa kwiinda mukuba akati kankamu yabantu, ilusyomo lwakwe lwakali kuyandika kulumbulwa.—Levitiko 15:25-27; amweezyanisye Ba-Roma 9:30-33.

Ibululami Mbwamuntu Woonse

15, 16. (a) Ino cikozyanyo ca Jesu cijatikizya mu Samariya siluzyalo cituyiisya nzi kujatikizya bululami? (b) Nkaambo nzi ncotweelede kutantamuka ‘kululama cakwiindila’?

15 Kunze lyakukankaizya buyo kaambo kajatikizya luzyalo lwabululami, Jesu wakayiisya basikwiiya bakwe kuti ibululami bwa Leza bweelede kubajatikizya bantu boonse. Kwakali kuyanda kwa Jehova kuti “aletele bamasi lubeta.” (Isaya 42:1) Aka nkekakali kaambo mucikozyanyo ca Jesu cimwi cidumide kapati, icamu Samariya siluzyalo. Eci cikozyanyo bwakali bwiinguzi kumubuzyo wakabuzigwa amwaalumi Similawo walo wakali kuyanda ‘kulilulamika.’ Wakabuzya ategwa: “Ino munamuzeesu nguni?” icakutadooneka kalombozya kuti ibanamuzyaabo babe buyo bama Juda. Imu Samariya wamucikozyanyo ca Jesu wakatondezya bululami bwabunaleza nkaambo wakalilisungude ikusowa ciindi cakwe amali ikutegwa agwasye mweenzu wakucisi cimbi. Jesu wakamanizya cikozyanyo cakwe kwiinda mukulailila sikubuzya oyu kuti: “Koya ayebo ucite mbubonya.” (Luka 10:25-37) Aswebo kuti naa twabacitila zintu zibotu bantu bamisyobo yoonse katutalanganyi mubala naa nkobazwa, tunooyiya kululama kwa Leza.—Incito 10:34, 35.

16 Pele, icikozyanyo cabalembi aba Farisi cituyeezya kuti, ikuti naa twatobela bululami bwa Leza, ‘tutaindilili kululama.’ (Mukambausi 7:16) Ikuyanda kukomanisya bamwi kwiinda mukulibonesya kuti tuliluleme naa kwiilemeka cakwiindizya milawo yakabikkwaa bantu tacikatupi kuti tukkomanisye Leza.—Matayo 6:1.

17. Nkaambo nzi ncociyandika kapati kuti katutondezya bululami bwabunaleza?

17 Ikaambo kamwi Jesu ncaakasalazizya kumasi kujatikizya mbobubede bululami bwa Leza kakali kakuti boonse basikwiiya bakwe baiye kutondezya ciimo eci. Nkaambo nzi ncociyandikila kapati eci? Imagwalo atukulwaizya kuti ‘tube basikwiiya ba-Leza’ alimwi zyoonse nzila zya Leza zililuleme. (Ba-Efeso 5:1) Alimwi ibbuku lya Mika 6:8 lilapandulula kuti cimwi cazyeelelo zya Jehova nkuti ‘tucite bululami’ mbotuyabweenda a Leza wesu. Kunze lyaboobo, ibbuku lya Zefaniya 2:2, 3 lilatuyeezya kuti, ikuti naa tulombozya kusiswa mubuzuba bwabukali bwa Jehova tweelede ‘kuyandaula bululami’ kabutanasika buzuba obo.

18. Mibuzyo nzi iiyooingulwa mucibalo citobela?

18 Aboobo aya mazuba aakumamanino “[n]ciindi ceelede” cakucita bululami. (2 Ba-Korinto 6:2) Tulakonzya kuba masimpe kuti Jehova uyootulongezya ikuti naa mbuli Jobu ‘twasama cikobela cabululami’ alimwi ‘akululama kwaba cakusama cesu.’ (Jobu 29:14) Ino lusyomo mubululami bwa Jehova luyootugwasya buti kulangila zyakumbele cakutadooneka? Kunze lyaboobo, mbuli mbotulangila “nyika impya” yabululami, mbuti mbobunga bwatukwabilila bululami bwabuna Leza munzila yakumuuya? (2 Petro 3:13) Icibalo citobela ciyooingula mibuzyo eyi.

Bupanduluzi buyungizidwe

a Mu Magwalo aa Cihebrayo kuli mabala otatwe mapati-pati aajatikizidwe. Limwi lyamabala aya ilyakuti (mish·patʹ) kanjikanji lisandululwa kuti “mbeta.” Amwi obile (tseʹdheq alimwi bbala likozyanya andilyo lyakuti tsedha·qahʹ) kanjikanji asandululwa kuti “bululami.” Ibbala lya Cigiliki lisanduludwe kuti “bululami” (di·kai·o·syʹne) lyaamba “ciimo ceelede naa ciluzi.”

b Icikozyanyo ca Jesu cakali kabotu nkaambo mulawo waba Juda wakulwiidwa wakali kugama buya kubazumizya kugwasya munyama uuli mumapenzi mubuzuba bwa Sabata. Kuziindi zinji azimbi kwakali kuzwangana akaambo nkakonya kakuti naa cakaliluleme ikuponya mu Sabata.—Luka 13:10-17; 14:1-6; Johane 9:13-16.

Sena Inga Mwapandulula?

◻ Ino bululami bwa Leza bwaamba nzi?

◻ Ino Jesu wakabuyiisya buti bululami kumasi?

◻ Nkaambo nzi bululami bwaba Farisi ncobwakanyongene?

◻ Nkaambo nzi ncotweelede kucita bululami?

[Cifwanikiso icili apeeji 24]

Jesu wakabusalazya bululami bwa Leza

    Chitonga Publications (1991-2024)
    Log Out
    Log In
    • Chitonga
    • Amutumine Bamwi
    • Makani Ngomuyanda
    • Copyright © 2025 Watch Tower Bible and Tract Society of Pennsylvania
    • Nzyomweelede Kuzumina
    • Mulawo Uujatikizya Kubamba Maseseke
    • Privacy Settings
    • JW.ORG
    • Log In
    Amutumine Bamwi