Luyando Talweeli
“Amukasukamine zipo ziinda kugwasya. Pele ndayanda kumutondezya inzila imbotu kwiinda zyoonse.”—1 BA-KORINTO 12:31.
1-3. (a) Ino kwiiya kutondezya luyando kweelene buti akwiiya mwaambo mupya? (b) Nzintu nzi izinga zyacitya kuti ikwiiya kutondezya luyando cibe cintu cikatazya?
SENA kuli nomwakasolede kwiiya mwaambo mupya? Ikutaamba zinji, cilakatazya kapati! Aino, imwana uucili musyoonto ulakonzya kwiiya mwaambo kwiinda mukuyanzana buyo abaabo babandika mwaambo oyo. Ibongo bwakwe inga bulakonzya kuswata caambwa alimwi ancaamba imajwi cakuti muciindi cisyoonto buyo imwana musyoonto ulakonzya kukanana kabotu-kabotu, ambweni ciindi coonse. Pele kubapati ciliindene. Lyoonse tubweza dikishinali lyamwaambo mweenzu, ikutegwa tuswate twaambo tubelesyegwa lyoonse mumulaka mweenzu. Pele mukuya kwaciindi alimwi akwiinda mukuyanzana kapati abantu bakanana mwaambo oyo, tutalika kuyeeya mumwaambo mupya alimwi ikuubandika cilauba-uba.
2 Ikwiiya kutondezya luyando kuleelene kapati akwiiya mwaambo mupya. Ncobeni, ibube oobu bwabunaleza mbwakuzyalwaabo mubantunsi. (Matalikilo 1:27; amweezyanisye 1 Johane 4:8.) Nokuba boobo, ikwiiya kutondezya luyando kuyandika kusolekesya—ikapati mazubaano, iluyando lwini-lwini nolwaceya. (2 Timoteo 3:1-5) Zimwi ziindi eci inga cilacitika nomuba mukati kamukwasyi. Inzya, ibanabunji bakomenena mumikwasyi muli lunya mutamvwugwi-mvwugwi majwi aaluyando kaakananwa—nokuba kutasolelwa limwi buya. (Ba-Efeso 4:29-31; 6:4) Aboobo, ino mbuti mbotunga twaiya mbokutondezyegwa luyando—nokuba kuti kwiina nolwakatondezyegwa kanjikanji kulindiswe?
3 Ibbaibbele inga lyagwasya. Ku 1 Ba-Korinto 13:4-8, Paulo tanaapa bupanduluzi bwaluyando munzila iitabeleki kabotu, pele waamba mbolubeleka luyando olu lusumpukide kapati. Ikulanga-langa tupango ootu kulatugwasya kumvwisya musyobo waluyando olu lwa Leza alimwi inga kwatugwasya kuzyiba mbotunga twalutondezya. Nkooko atulange-lange zibeela-beela zyaluyando mbuli mbwaakalupandulula Paulo. Tulazibikka antoomwe mumbazu zyotatwe: bukkale bwesu boonse; mpoonya cipati kwiinda, ikuyanzana kwesu abamwi; elyo camamanino, ikuliyumya kwesu.
Luyando Lutugwasya Kulwana Kulisumpula
4. Nduzibo nzi ndolipa Bbaibbele kujatikizya bbivwe?
4 Amane kwaamba twaambo twakumatalikilo kujatikizya luyando, Paulo wakalembela bana Korinto kuti: “Luyandisyo talukwe ibbivwe.” (1 Ba-Korinto 13:4) Ibbivwe lilakonzya kulibonya kwiinda mukunyonokela bamwi akaambo kakuzwidilila naa buvwubi bwabo. Ibbivwe lili boobu ndyabujayi—lilanyonyoona munzila yakumubili, mumizeezo akumuuya.—Tusimpi 14:30; Ba-Roma 13:13; Jakobo 3:14-16.
5. Ino luyando inga lwatugwasya buti kulwana ibbivwe iciindi nokulibonya mbuli kuti tatubikkilwi maanu kujatikizya mukuli umwi wateokrasi?
5 Akaambo kaceeci, amulibuzye kuti, ‘Sena ndilabanyonokela bamwi nokulibonya mbuli kuti tabandibikkili maanu kujatikizya mukuli umwi wateokrasi?’ Ikuti bwiinguzi bwanu mbwakuti inzya, mutatyompwi pe. Mulembi wa Bbaibbele Jakobo utuyeezya kuti ‘muuya uuzwide bbivwe’ nkokuli mubantunsi boonse batalondokede. (Jakobo 4:5) Luyando ndomujisi kumunyoko lulakonzya kumugwasya kuboozya ciimo canu cakutaciindizya. Lulakonzya kumugwasya kukondwa abaabo ibakondwa alimwi akutabona mbuli kuti mwatukanwa umwi natambula coolwe naa nalumbaizigwa.—Amweezyanisye 1 Samuele 18:7-9.
6. Mbukkale nzi bubyaabi ibwakacitika mumbungano yabana Korinto mumwaanda wamyaka wakusaanguna?
6 Paulo wayungizya kuti luyando “talulikankaizyi, talulisumpuli.” (1 Ba-Korinto 13:4) Ikuti katuli bahaazibweene naa ibakonzya kucita zintu zimwi kabotu, taciyandiki kucita mambonwa. Kulibonya kuti eli ndepenzi lyakalaa baalumi bamwi basikwiintila ibakanjide mumbungano yansiku yabana Korinto. Kulakonzyeka kuti bakali bahaazibwene mukupandulula twaambo naa mukuzicita kabotu zintu zimwi. Ikulibonesya kwabo kulakonzya nkokwakayungizya kwaanzaana kwambungano kuba mutubunga-bunga twaandeene-andeene. (1 Ba-Korinto 3:3, 4; 2 Ba-Korinto 12:20) Iciimo eco cakaindila kapati cakuti Paulo wakazikubasinsa kapati bana Korinto akaambo kakukkazikila moyo bantu ‘bafwubafwuba,’ balo mbaakapandulula cakumaninizya kuti, ‘mbaapostolo bapati cakwiinda.’—2 Ba-Korinto 11:5, 19, 20.
7, 8. Amutondezye kuzwa mu Bbaibbele mbotunga twabelesya zintu nzyotuzyi kabotu kucita kusumpula lukamantano.
7 Iciimo cikozyenye cilakonzya kucitika sunu. Mucikozyanyo bamwi balakonzya kubaa muuya wakulidunda kujatikizya kuzwidilila kwabo mumuunda naa kumikuli njobajisi mumbunga ya Leza. Nokuba kuti kuli mulimo ngotuzi kabotu naa zintu nzyotukonzya kucita kabotu nzyobatajisi naa nzyobatakonzyi kucita bamwi mumbungano, sena eci inga caba nkekaambo kakutalika kulisumpula? Kayi, zintu nzyoonse nzyotuzyi kabotu kucita tweelede kuzibelesya kutegwa tukulwaizye lukamantano—ikutali kulisumpula tobeni.—Matayo 23:12; 1 Petro 5:6.
8 Paulo wakalemba kuti nokuba kuti imbungano ijisi zyizo zinji, ‘Leza wakaulunganya mubili.’ (1 Ba-Korinto 12:19-26) Ibbala lya Cigiliki ilisanduludwe kuti ‘kulunganya’ lyaamba kuvwelengana kabotu, mbubwena mbuli kuvwelengana kwaminsila yamisyobo iyiindene-indene. Aboobo kwiina muntu mumbungano uuyelede kulisumpula akutalika kudyaaminina bamwi akaambo kazintu nzyakonzya kucita. Kulisumpula akwiintila taziyandiki pe mumbunga ya Leza.—Tusimpi 16:19; 1 Ba-Korinto 14:12; 1 Petro 5:2, 3.
9. Nzikozyanyo nzi nzyolijisi Ibbaibbele kujatikizya bantu ibakalilangilila buyo beni?
9 Luyando “talulilangilili cintu.” (1 Ba-Korinto 13:5) Muntu uulaaluyando lwini-lwini kwiina nabelesya bamwi cabumpelenge kutegwa ajane ncayanda. Ibbaibbele lilijisi zikozyanyo zyakucenjezya kujatikizya makani aaya. Mucikozyanyo: Tulabala zya Delila, Jezebeli alimwi a Ataliya—banakazi ibakabelesya bamwi cabumpelenge kutegwa bazuzikizye zintu zyabo beni. (Babetesi 16:16; 1 Bami 21:25; 2 Makani 22:10-12) Alimwi kuli amwanaa Mwami Davida, Abisalomu. Wakali kunga usikila baabo ibakali kuswaya munzi wa Jerusalemu kutegwa bazikubetekwe alimwi cabumpelenge wakali kutongooka kuti inkuta yamwami tiiyakali kubikkila maanu kumapenzi aabo. Mpoonya wakali kunga waamba kuti icakali kuyandika cini-cini kunkuta mmuntu siluzyalo mbuli nguwe! (2 Samuele 15:2-4) Aino, Abisalomu wakabikkilide maanu ikutali kubantu bakali kudyaamininwa, pele kuli lwakwe mwini. Naakali kubeleka kali mwami sikulibikka mwini, wakanyonganya myoyo yabantu banji. Pele kumbele Abisalomu wakazundwa cakumaninina. Naakafwa, kwiina naakazikkwa pe, wakaile kusowegwa.—2 Samuele 18:6-17.
10. Mbuti mbotunga twatondezya kuti tulazibikkila maanu zintu nzyobayanda bamwi?
10 Eci ncikozyanyo cakucenjezya ku Banakristo sunu. Tube baalumi naa banakazi, tulakonzya tuzyedwe anguzu zyakuyunga bamwi. Atwaambe, tulakonzya kuzwidilila munzila imwi kwiinda mukuba ndiswe buyo notubandika naa kutyompya baabo ibajisi muzeezo uumbi. Pele, ikuti katujisi luyando lwini-lwini tuyoobikkila maanu aazintu zyabamwi. (Ba-Filipi 2:2-4) Kwiina notuyoosinkilizya bamwi nokuba kuleta mizeezo mibyaabi akaambo kakuti tulizyibide naa akaambo kacuuno ncotujisi mumbunga ya Leza akucita mbuli kuti mizeezo yesu njiilaampindu ilikke. Muciindi caboobo, tuyooyeeya kaambyo kamu Bbaibbele kakuti: “Kulisumpula kulazulwida lunyonyooko, akamikami kali kunembo lyakuwa.”—Tusimpi 16:18.
Luyando Lukulwaizya Kuyanzana Kwaluumuno
11. (a) Mbuti motunga twatondezya luyando munzila yalubomba alimwi iisalala? (b) Mbuti mbotunga twatondezya kuti tatukondelwi zitaluleme?
11 Alimwi Paulo wakalemba kuti luyando lulaa “luzyalo” alimwi akuti “talulisumpuli.” (1 Ba-Korinto 13:4, 5) Inzya, luyando talukatuzumizyi kucita zintu munzila yalweeno alimwi iinyina bulemu. Muciindi caboobo, tuyoobikkila maanu kunzila mbobalimvwa bamwi. Mucikozyanyo, imuntu uulaaluyando uyookweeleba kucita zintu zikonzya kunyonganya manjezeezyaa bamwi. (Amweezyanisye 1 Ba-Korinto 8:13.) Luyando “talukondelwi zitaluleme pe, lulakondelwa lusinizyo.” (1 Ba-Korinto 13:6) Ikuti katuyanda mulawo wa Jehova, kwiina notuyakucicesya cibi cabwaamu nokuba kukondelezyegwaa zintu Leza nzyasulide. (Intembauzyo 119:97) Luyando luyootugwasya kujana lukkomano muzintu ziyaka muciindi cazintu zimwaya.—Ba-Roma 15:2; 1 Ba-Korinto 10:23, 24; 14:26.
12, 13. (a) Mbuti mbotweelede kulimvwa muntu umwi natubisizya? (b) Amwaambe zikozyanyo zyamu Bbaibbele izitondezya kuti nobuba bukali buli kabotu bulakonzya kutucitya kuti tucite cintu cimwi cabufwubafwuba.
12 Paulo wakalemba kuti luyando “talufwambi kujata bukali” (“talunyemi-nyemi,” Ci). (1 Ba-Korinto 13:5) Ee, cili buyo kabotu kubantu batalondokede kunyonganizigwa naa kukalala muntu umwi naatulubizizya. Nokuba boobo, nkulubizya ikuzumanana kucimwa naa kuzumanana kamunyemede. (Intembauzyo 4:4; Ba-Efeso 4:26) Ikuti tiikwalulamikwa, nobuba bukali buli kabotu bulakonzya kucitya kuti muntu acite zintu zibyaabi elyo Jehova inga waakutupa mulandu kujatikizya ceeci.—Matalikilo 34:1-31; 49:5-7; Myeelwe 12:3; 20:10-12; Intembauzyo 106:32, 33.
13 Bamwi balekela kutalondoka kwabamwi ikubatyompya kuya kumiswaangano Yabunakristo naa kutola lubazu mumulimo wamumuunda. Musyule, ibunji bwabali boobu balulwanina kapati lusyomo, zimwi ziindi ambweni kwiinda mukuliyumya akuzwidilila mukukazigwa kwamumukwasyi, kusampaulwa ambocibeleka limwi azimwi zili boobu. Muzintu zili boobu bakaliyumya nkaambo bakaibona kuba misunko yakusyomeka kwabo, alimwi aayo masimpe. Pele ino ncinzi cicitika iciindi Munakristoma naamba naa kucita cintu cimwi cibyaabi? Sena eci acalo tacili musunko wakusyomeka? Mmusunko, nkaambo kakuti naa twazumanana kunyema, inga ‘twapa Saatani busena.’—Ba-Efeso 4:27.
14, 15. (a) Ino caamba nzi ‘ikuyeeya inkoto yabubi’? (b) Mbuti mbotunga twaiya Jehova mukuba bantu bajatila?
14 Cakweelela, Paulo wayungizya kuti luyando “taluyeeyi inkoto yabubi.” (1 Ba-Korinto 13:5) Aawa ubelesya bbala lyakubikkilila, kubambilila, kutegwa ape muzeezo wakulemba mulandu mubbuku kutegwa utakalubwi. Sena ncaluyando ikubikkilila bbala libyaabi naa mucito umwi uutakondi mumizeezo, mbuli kuti cimwi ciindi kumbele tuyooyandika kupilukila kulinguwo? Cilakkomanisya kaka kuti Jehova kwiina natulingula munzila yalunya iili boobo! (Intembauzyo 130:3) Inzya, notweempwa, ulazizimaazya zibi zyesu.—Incito 3:19.
15 Tulakonzya kumwiiya Jehova mumakani aya. Tatweelede kubikkila maanu kapati iciindi muntu umwi nalibonya kuti watubisizya. Ikuti katufwambaana kulubizigwa, tulakonzya kulipenzya buyo tobeni kwiinda mbwanga walimvwa imuntu ooyo iwatubisizya. (Mukambausi 7:9, 22) Muciindi caboobo, tweelede kunoyeeya kuti luyando ‘lulasyoma lyoonse.’ (1 Ba-Korinto 13:7) Aino, kwiina wandiswe uuyanda kufwubaazigwa lyoonse, pele alimwi tatweelede kuciindizya kuyeeyela miyeeyo yabakwesu. Kufwumbwa nocikonzyeka, lyoonse atusyome kuti kwiina mizeezo mibyaabi akati kesu.—Ba-Kolose 3:13.
Luyando Lutugwasya Kuliyumya
16. Muziimo nzi luyando molunga lwatugwasya kukkazika moyo?
16 Mpoonya Paulo utwaambila kuti “luyandisyo lulakazika moyo.” (1 Ba-Korinto 13:4) Lutucitya kuti tukonzye kuliyumya mubukkale bubyaabi, ambweni kwaciindi cilamfwu. Mucikozyanyo, Banakristo banji kwamyaka iili mbwiibede bazumanana mumikwasyi imunga tabali boonse ibasyoma. Bamwi kakunyina kulisalila tabanakwata naa kukwatwa akaambo kakuti bakakilwa kujana muntu weelede “muna-Kristo.” (1 Ba-Korinto 7:39; 2 Ba-Korinto 6:14) Mpoonya kuli abaabo ibapengana akaambo kakuciswa-ciswa. (Ba-Galatiya 4:13, 14; Ba-Filipi 2:25-30) Masimpe, mubweende bwazintu obu butalondokede, kwiina muntu uulaabukkale ibutakwe ciimo nociba cimwi buyo motweelede kuliyumya.—Matayo 10:22; Jakobo 1:12.
17. Ncinzi ciyootugwasya kuliyumya kumapenzi oonse?
17 Paulo utusyomezya kuti luyando ‘lulakolela makani oonse, . . . lulalangila lyoonse alimwi lulaacamba kumapezi oonse.’ (1 Ba-Korinto 13:7) Ikuyanda Jehova kuyootugwasya kulisungula kupenga muzintu zyoonse akaambo kabululami. (Matayo 16:24; 1 Ba-Korinto 10:13) Kwiina notukuyandaula buya kufwa kwakulisungula. Muciindi caboobo, imbaakani yesu njakupona caluumuno, cakubatama. (Ba-Roma 12:18; 1 Ba-Tesalonika 4:11, 12) Nokuba boobo, imasunko aalusyomo lwesu naatusikila, cabusicamba tulaliyumya mulingawo lyoonse katuyeeya kuti ncecijatikizidwe mukuba sikwiiya Munakristo. (Luka 14:28-33) Mbotuyaabuliyumya, tulasoleka kulanga zintu munzila yeelede, katulangila kujana zintu zilaampindu nokuli mapenzi aasunka.
18. Ino kuliyumya kuyandika kapati buti nomuba muciindi cili kabotu?
18 Imapenzi tacili nceciimo cilikke motuyandika kuliyumya. Zimwi ziindi, ikuliyumya caamba koongola, ikuzumanana munzila imwi kube masunko naa pe. Kuliyumya kubikkilizya kukakatila kucita zintu zibotu zyakumuuya. Mucikozyanyo, sena muli mukutola lubazu cabusungu mumulimo, kweelana abukkale bwanu? Sena mulalibala alimwi akuyeeya Jwi lya Leza cakuzinzibala alimwi akukanana a Uso wanu wakujulu mumupailo? Sena lyoonse mulajanika aamiswaangano yambungano alimwi sena mulagwasigwa kwiinda mukuyumizyanya abasyominyoko? Ikuti naa mboobo, nkokuti kwiina makani naa ono muli muciimo cibotu naa cibyaabi, muli mukuliyumya. Mutalengaani, “nkaambo kuciindi ceelede tulatebula, twatafunuka.”—Ba-Galatiya 6:9.
Luyando—“Inzila Imbotu Kwiinda Zyoonse”
19. Muunzila nzi luyando moluli “inzila imbotu kwiinda zyoonse”?
19 Paulo wakakankaizya mbokuyandika ikutondezya luyando kwiinda mukwiita bube obu bwa Leza kuti “inzila imbotu kwiinda zyoonse.” (1 Ba-Korinto 12:31) “Kwiinda zyoonse” munzila nzi? Paulo wakazwide buyo aakundandamika zipego zyamuuya, zyalo izyakaduminde akati ka Banakristo bamumwaanda wamyaka wakusaanguna. Bamwi bakapegwa nguzu zyakuti basinsime, bamwi zyakuponya malwazi, ibanji izyakukanana mumyaambo iyiindene-indene. Zyakali zipego zigambya ncobeni! Pele Paulo wakaambila bana Korinto kuti: “Nikuba kuti ndaamba myaambo yabantu niiba yabaangelo, nekubaboobo nsijisi luyandisyo mumoyo wangu, elyo ndaba mbuli mulangu uulila buyo nanka cizyano cicokola-cokola. Alimwi kuti nindalijisi businsimi akuziba makani oonse aasisidwe aluzibo loonse, nindalijisi lusyomo lunji lwakuzyula malundu, nekubaboobo nsijisi luyandisyo, nsili muntu pe.” (1 Ba-Korinto 13:1, 2) Inzya, noiba micito iikonzya kubonwa kuti ilaampindu iba ‘milimo yakafwa kale’ ikuti naa nciicitilwa kacitajatene akuyanda Leza abasimukoboma.—Ba-Hebrayo 6:1.
20. Nkaambo nzi ncokuyandika kuzumanana kusoleka ikuti katuyanda kukomezya luyando?
20 Jesu utupa kaambo kambi ncotweelede kukomezya bube obu bwa Leza bwaluyando. Jesu wakati: “Kuliceeci bantu boonse bayoomuziba, kuti muli basikwiiya bangu, mwanooyandana umwi amweenzinyina.” (Johane 13:35) Ibbala lyakuti “kuti” lipa coolwe ku Munakristo umwi aumwi naa uyooiya kutondezya luyando. Kayi, ikwiile kukkala mucisi cabantu kulikke takukonzyi kutusinikizya kwiiya kukanana mwaambo wacisi eco. Mbubwena buyo ikwiile kujanika amiswaangano ku Ŋanda ya Bwami naa ikuyanzana a Banakristoma inga takukonzyi kutuyiisya kutondezya luyando pe. Ikwiiya “mwaambo” oyu kuyandika kuzumanana kusoleka.
21, 22. (a) Mbuti mbotweelede kulimvwa ikuti katutakonzyi kusikaa ciimo caluyando ilwakabandikwa aa Paulo? (b) Munzila nzi motunga twaamba kuti “luyandisyo talweeli”?
21 Zimwi ziindi tamukonzyi kuluzuzikizya luyando ndwaakabandika Paulo. Pele mutatyompwi pe. Cakukkazika moyo amusoleke kulucita. Amuzumanane kulanga-langa zili mu Bbaibbele alimwi amuzitobele injiisyo nomweendelezya bamwi. Mutalubi cikozyanyo Jehova lwakwe ncatubikkilide. Paulo wakalailila bana Efeso kuti: “Amuusilane buuya, mukabe batete moyo, akuba aluzyalo lwakulekelelana milandu, mbubonya mbuli Leza mbwaakalekelela ndinywe muli-Kristo.”—Ba-Efeso 4:32.
22 Mbubonya kwiiya kukanana mwaambo mupya mukuya kwamazuba mbocuuba-uba, cakutadooneka mukuya kwaciindi muyoojana kuti ikutondezya luyando ciyooba cintu cuuba-uba. Paulo utusyomezya kuti “luyandisyo talweeli.” (1 Ba-Korinto 13:8) Mukwiimpana azipego zyamuuya zyamaleele, luyando kwiina nolutikamane pe. Aboobo amuzumanane kwiiya mbomunga mwatondezya bube obu bwa Leza. Buli buyo mbuli Paulo mbwabwiita kuti, “[n]inzila imbotu kwiinda zyoonse.”
Sena Inga Mwapandulula?
◻ Mbuti luyando mbolunga lwatugwasya kuzunda kulisumpula?
◻ Muunzila nzi luyando molunga lwatugwasya kusumpula luumuno mumbungano?
◻ Ino luyando inga lwatugwasya buti kuliyumya?
◻ Mbuti luyando mboluli “inzila imbotu kwiinda zyoonse”?
[Cifwanikiso icili apeeji 13]
Luyando luyootugwasya kutakubikkila maanu kulubizya kwabasyomima
[Zifwanikiso izili apeeji 15]
Kuliyumya caamba kuzumanana mumulongo wazintu zyesu zyateokrasi