“Oyo Uubala Amvwisye”
“Lino nimuzoobona cisesemyo cabusaale . . . ciimvwi mubusena busalala, . . . elyo abo bali mu-Judaya baloboke kuzilundu.”—MATAYO 24:15, 16.
1. Ncinzi cakacitika akaambo kakucenjezya Jesu nkwaakapa ikujanwa kuli Luka 19:43, 44?
IKUZIBISIGWA kwesu kumakani aamapenzi mapati aali mukuswena kulakonzya kutugwasya kwaayeleba. (Tusimpi 22:3) Aboobo amweezeezye bukkale bwa Banakristo mu Jerusalemu nobakazwaa kusaala bana Roma mu 66 C.E. Jesu wakacenjezyede kuti imunzi wakali kuzyoozingwa akunyonyoonwa. (Luka 19:43, 44) Bama Juda banabunji kwiina nobakamubikkila maanu pe. Pele basikwiiya bakwe bakakutobela kucenjezya kwakwe. Eelyo bakafwutulwa kumapenzi aamu 70 C.E.
2, 3. Nkaambo nzi ncotweelede kububikkila maanu businsimi bwa Jesu bulembedwe kuli Matayo 24:15-21?
2 Mubusinsimi ibutujatikizya andiswe sunu, Jesu wakaamba citondezyo cijatikizya zintu zinji izyakali kubikkilizya nkondo, inzala, mizuzumo yanyika, malwazi alimwi akupenzyegwa kwa Banakristo ibakambauka makani aa Bwami bwa Leza. (Matayo 24:4-14; Luka 21:10-19) Alimwi Jesu wakapa nzila imbi yakali kuyoogwasya basikwiiya kuzyiba kuti mamanino akali afwaafwi—yakali ‘yacisesemyo cabusaale ciimvwi mubusena busalala.’ (Matayo 24:15) Atwaalange-lange alimwi majwi aayo aagwasya kuti tubone mbwaanga ajatikizya maumi eesu ono akumbele.
3 Naakamana kwaamba citondezyo, Jesu wakati: “Nimuzoobona cisesemyo cabusaale cakaambwa a-Daniele musinsimi ciimvwi mubusena busalala (oyo uubala amvwisye), elyo abo bali mu-Judaya baloboke kuzilundu. Alakwe oyo uuli atala alululi ataseluki kuti agwisye cintu cili muŋanda. Alakwe oyo uuli mumuunda atabooli kuzootola cikobela cakwe. Lino kumazuba ayo maawe kulibaabo bamisi abanyonsya. Amukombe kuti lucijo lwanu lutabi kuciindi campewo nimuba mu-Sabata. Nkaambo kuciindi eco kuzooba mapenzi mapati aatana kubonwa kuzwa kumalengelo aanyika kusikila sunu, alimwi takoozooba limbi aali boobu pe.”—Matayo 24:15-21.
4. Ncinzi citondezya kuti bbuku lya Matayo 24:15 lyakazuzikizigwa mumwaanda wamyaka wakusaanguna?
4 Izibalo zyakalembwaa Marko alimwi a Luka zijisi makani aambi aayungizidwe. Matayo mpaamba kuti “ciimvwi mubusena busalala,” Marko 13:14 yaamba kuti “ciliimvwi mpociteelede kwiima.” Ibbuku lya Luka 21:20 liyungizya majwi aa Jesu aakuti: “Wabona kuti Jerusalemu wazinganwa mukati kempi, amukazibe kuti kusaalwa kwawo kuli afwaafwi.” Eci citugwasya kuzyiba kuti ikuzuzikizigwa kutaanzi kwakali kujatikizya kusaala kwabana Roma kwa Jerusalemu atempele lyawo—ibusena busalala kuli bama Juda pele ibwatakacili kusalala pe kuli Jehova—kwalo kwakatalika mu 66 C.E. Ikusaala kwakumaninizya kwakacitika ibana Roma nobakanyonyoona zyoonse zyobile imunzi alimwi atempele mu 70 C.E. Ino “cisesemyo” kuciindi eco cakali cinzi? Alimwi muunzila nzi mocakaimikila “mubusena busalala”? Ibwiinguzi kumibuzyo eyi buyoogwasya kusalazya kuzuzikizigwa kwamazubaano.
5, 6. (a) Nkaambo nzi basikubala caandaano 9 cabbuku lya Daniele ncobayandika kumvwisya? (b) Ino businsimi bwa Jesu ibujatikizya “cisesemyo” bwakazuzikizigwa buti?
5 Jesu wakakulwaizya basikubala kuti bamvwisye. Ibabali banzi? Kulangilwa kuti mbaasikubala babbuku lya Daniele caandaano 9. Kubbuku elyo tujana businsimi ibutondezya ciindi Mesiya naakali kuzoolibonya alimwi bulasinsima akuti wakali ‘kuzoonyonyoonwa’ mbukwali kuzooinda myaka iili yotatwe acisela. Ibusinsimi obo bwaamba kuti: “Nkabela sikusaala uyooboola amababa aazisesemyo, mane lumwi mamanino aabikidwe atililwe sikusaala.”—Daniele 9:26, 27; amubone a Daniele 11:31; 12:11.
6 Iba Juda bakayeeya kuti makani aaya akali kwaamba kusampaulwa kwatempele kwakacitwaa Antiochus Wane myaka iili 200 musyule. Nokuba boobo, Jesu wakatondezya kuti ncimbi ncaakali kwaamba, kakulwaizya kumvwisya nkaambo “cisesemyo” cakali kuzoolibonya kumbele akwiima “mubusena busalala.” Kulibonya kuti Jesu wakali kwaamba mpi yabana Roma yakali kuzooboola mu 66 C.E. kaijisi zitondezyo zilibedelede. Izitondezyo zili boobo zyalo izyakali kubelesyegwa kwaciindi cilamfwu, zyakali mituni alimwi zyakali kusesemya kuba Juda.a Pele ino ndilili nobakali ‘kuyooimikila mubusena busalala’? Eco cakacitika ciindi impi yabana Roma kaijisi azitondezyo noyakasaala Jerusalemu atempele lyawo, lyalo iba Juda ndyobakali kubona kuti lilasalala. Mane bana Roma bakatalika akufwumba bulambo bwatempele. Ncobeni, icintu lyoonse cakali kubonwa kuti ncisesemyo ono cakaima mubusena busalala!—Isaya 52:1; Matayo 4:5; 27:53; Incito 6:13.
“Cisesemyo” Camazubaano
7. Mbusinsimi nzi bwa Jesu ibuli mukuzuzikizigwa muciindi cesu cino?
7 Kuzwa ciindi ca Nkondo Yanyika Yakusaanguna, twalibonena kuzuzikizigwa kupati kwacitondezyo ca Jesu cilembedwe kuli Matayo caandaano 24. Pele, amuyeeye majwi aakwe aakuti: “Nimuzoobona cisesemyo cabusaale . . . ciimvwi mubusena busalala, . . . elyo abo bali mu-Judaya baloboke kuzilundu.” (Matayo 24:15, 16) Icibeela eci cabusinsimi ceelede kuzuzikizigwa amumazubeesu aano.
8. Kwamyaka iili mbwiibede, ino Bakamboni ba Jehova bacizyi buti “cisesemyo” camazubaano?
8 Kaitondezya lusyomo lwabalanda ba Jehova lwakuti businsimi oobu bwakali kuzoozuzikizigwa, Ngazi Yamulindizi yamu January 1, 1921 yakabubandika kaibujatikizyaa zintu zyakali kucitika ku Middle East. Kaibandika makani ngoona aya, imagazini ya Ngazi Yamulindizi yamu December 15, 1929 apeeji 374 cakusinizya yakati: “Imakanze aaciinga Caluyanzano Lwazisi icitegwa League of Nations ngakuleesya bantu kuzwa kuli Leza a Kristo, aboobo ncecintu cisaala icakaanzwaa Saatani, alimwi icisesemya mumeso aa Leza.” Aboobo mu 1919 “cisesemyo” cakalibonya. Mukuya kwamazuba, ciinga ca League cakanjililwa abusena aciinga ca United Nations. Bakamboni ba Jehova kuzwa kaindi baziyubununa imbunga eezi zyabantu zilibeja kulanga-langa luumuno kuti nzisesemyo mumeso aa Leza.
9, 10. Mbuti kuteelela kwamusyule kujatikizya mapenzi mapati mbokwakajatikizya mbotwakali kulanga ciindi cakwiimikwa kwa “cisesemyo” mubusena busalala?
9 Icibalo camusyule casalazya makani aali kuli Matayo caandaano 24 a 25 munzila yakukosaula-kosaula. Sena cileelela kujana kusalazya kumwi kujatikizya ‘cisesemyo ciimvwi mubusena busalala’? Inzya. Businsimi bwa Jesu buswaanganya ‘kwiima mubusena busalala’ akutalika kwa “mapenzi” aakasinsimwa. Aboobo, nokuba kuti “cisesemyo” caliko kwaciindi cilamfwu, ikuswaangana kuliko akati ‘kakwiimikila mubusena busalala’ amapenzi mapati kweelede kujatikizya mizeezo yesu. Munzila nzi?
10 Ibantu ba Leza cimwi ciindi bakajisi kuteelela kwakuti icibeela citaanzi camapenzi mapati cakatalika mu 1914 akuti icamamanino cakali kuyoocitika lyankondo ya Harmagedoni. (Ciyubunuzyo 16:14, 16; amweezyanisye Ngazi Yamulindizi yamu April 1, 1939 apeeji 110.) Aboobo, tulakonzya kuteelela cimwi ciindi ncokwakali kuyeeyegwa kuti “cisesemyo” casunu cakaima mubusena busalala mboyakaindila buyo Nkondo Yanyika Yakusaanguna.
11, 12. Nkucinculula nzi kwakabandikwa mu 1969 kumakani aambotwakali kwaalanga mapenzi mapati?
11 Pele, mukuya kwamyaka izintu twazibona munzila iyiindene. Muli Bwane mu July 10, 1969 aa Muswaangano Wamasi wamutwe wakuti “Luumuno Anyika,” iwakacitilwa ku New York City, F. W. Franz iwakali mweendelezi wabili wa Watch Tower Bible and Tract Society wakabandika makani aaenzya bulowa. Naakali kwaamba mbubwakali kuteelelwa businsimi bwa Jesu musyule, Mukwesu Franz wakati: “Ibupanduluzi bwakapegwa ibwakuti ‘imapenzi mapati’ akatalikide mu 1914 C.E. akuti tanaakazumizigwa kuzuzikizya mulimo wawo kuciindi eco pele Leza wakailesya Nkondo Yanyika Yakusaanguna mu November 1918. Ikuzwa leelyo Leza wazumizya ciindi cakuti bananike bakwe bacisyeede akati ka Banakristo basale babeleke mulimo katanaleta cibeela camamanino ‘camapenzi mapati,’ ilya nkondo ya Harmagedoni.”
12 Mpoonya ibupanduluzi bucinculwidwe bwakapegwa bwakuti: “Ikutegwa zyeendelane azintu zyakacitika mumwaanda wamyaka wakusaanguna, . . . ‘mapenzi mapati’ aasunu kwiina naakatalika mu 1914 C.E. pe. Muciindi caboobo, icakacitika kuli Jerusalemu yasunu mu 1914-1918 akali ‘matalikilo buyo aamapenzi’ . . . ‘Imapenzi mapati’ aatakacitiki limbi acili kumbele, nkaambo aamba kunyonyoonwa kwabwami bwanyika bwabukombi bwakubeja (kubikkilizyaa Kristendomu) kwalo kuyootobelwaa ‘nkondo yabuzuba bupati bwa Leza Singuzuzyoonse’ lya Harmagedoni.” Eci cakali kwaamba kuti mapenzi mapati akacili kumbele.
13. Nkaambo nzi ncocili camaanu kwaamba kuti “cisesemyo” ‘ciyooima mubusena busalala’ kumbele?
13 Eci cilagwasya kapati kumvwisya ciindi eelyo “cisesemyo” nocakali kuzooima mubusena busalala. Amuyeeye cakacitika mumwaanda wamyaka wakusaanguna. Ibana Roma bakasaala Jerusalemu mu 66 C.E., pele aciindi aatayeeyelwi bakabweedela baleka, calo cakapa kuti “bantu” Banakristo bafwutulwe. (Matayo 24:22) Mbubonya buyo, tulangila mapenzi mapati kuti ayootalika onoono, pele taakalekelwi kuzumanana pe, ayoofwiinsigwa akaambo kabasale ba Leza. Aka kaambo katobela amukateelelesye: Ikaindi, ‘cisesemyo ciimvwi mubusena busalala’ cakali kuswaanganizigwaa kusaala kwabana Roma bakali kweendelezyegwaa Mupati wabasikalumamba Gallus mu 66 C.E. Icikozyenye akusaala ooko mazubaano—nkokuti ikutalika kwa mapenzi mapati—kucili kumbele. Aboobo, “cisesemyo cabusaale,” icaliko kuzwa mu 1919 kulibonya kuti ciyooima mubusena busalala kumbelaa mazuba.b Ino eci ciyoocitika buti? Alimwi ino inga twajatikizigwa buti?
Ikusaala Kwakumbele
14, 15. Mbuti Ciyubunuzyo caandaano 17 mbocitugwasya kuteelela zintu ziyoocitika zisololela kunkondo ya Harmagedoni?
14 Ibbuku lya Ciyubunuzyo lipandulula kunyonyoonwa kwabukombi bwakubeja ikuyoocitika kumbele. Caandaano ca 17 caamba lubeta lwa Leza kujatikizya “BABULONI MUPATI UUZYALA BASIBWAAMU”—ibwami bwanyika bwabukombi bwakubeja. Kristendomu ijisi lubazu lupati alimwi ilyaamba kuti ibambide cizuminano cabulongwe a Leza. (Amweezyanisye Jeremiya 7:4.) Izikombelo zyakubeja kubikkilizyaa Kristendomu zyali kuyanzana munzila mbyaabi a “bami baansi” kuzwa kaindi, pele eci ciyoomana izikombelo ezyo zyaakunyonyoonwa. (Ciyubunuzyo 17:2, 5) Ino nguni uuyoozinyonyoona?
15 Ibbuku lya Ciyubunuzyo lyaamba ‘zyacinyama cisalala tyu’ icibako kwaciindi cili mbocibede, mpoonya icizimaana alimwi iciyubunuka. (Ciyubunuzyo 17:3, 8) Icinyama eci cigwasilizigwaa beendelezi bamunyika. Itwaambo tupandulwidwe mubusinsimi tulagwasya kuzyiba cinyama eci cacikozyanyo kuti nimbunga iisola kusumpula luumuno iyakaanzwa mu 1919 kaili ciinga Caluyanzano Lwazisi ica League of Nations (“[i]cisesemyo”) elyo yalo lino iili nciinga Calukamantano lwazisi ica United Nations. Ibbuku lya Ciyubunuzyo 17:16, 17, litondezya kuti Leza uciyoobikka muzeezo mubeendelezi bantunsi aabo ibategwa ninkumekume mu “cinyama” eci kuti basaale bulelo bwanyika bwabukombi bwakubeja. Ikusaala ooko nkokuyootalisya mapenzi mapati.
16. Nzintu nzi zilibonya izili mukucitika kujatikizya bukombi?
16 Mbwaanga ikutalika kwamapenzi mapati kucili kumbele, sena ‘ikwiima mubusena busalala’ akwalo kucili kumbele? Kuboneka kuti mbwaabede makani obo. Nokuba kuti “cisesemyo” cakalibonya kumatalikilo aamwaanda wamyaka uno alimwi cazumanana kubako kwamakumi aamyaka, onoono ciyookkala acuuno “mubusena busalala” munzila iilibedelede. Mbubwena basikutobela Kristo bamumwaanda wamyaka wakusaanguna mbokali kulangisisya kuti babone mbuli ‘ikwiima mubusena busalala’ mbukwakali kuzootalika, abalo Banakristo bamazubaano mbubacita. Inzya, tuyooyandika kulindila kuzuzikizigwa kwini-kwini kutegwa tukazyibe tubeela-beela toonse tujatikizidwe. Nokuba boobo, cilalibonya kuti mumasi amwi kuli kale kusulaika ikulibonya antangalala kujatikizya bukombi. Basikubandika twaambo twacisi bamwi, mukubelekela antoomwe abaabo ibakali Banakristo pele ibakaleya kulusyomo, bali mukusumpula muuya wakusulaika bukombi boonse ikapati Banakristo bakasimpe. (Intembauzyo 94:20, 21; 1 Timoteo 6:20, 21) Aboobo, noliba lino nkamu zyatwaambo twacisi ‘zili mukulwanaa Mwanaambelele,’ alimwi kweelana acaamba Ciyubunuzyo 17:14, inkondo eyi iyooindila. Nokuba kuti tabakonzyi mucini-cini kumusikaa mubili Mwanaambelele wa Leza— Jesu Kristo uli muciimo cisumpwidwe, cabulemu—bayookutondezya kukazya kwabo kubakombi ba Leza bakasimpe, ikapati “basalali” bakwe. (Daniele 7:25; amweezyanisye Ba-Roma 8:27; Ba-Kolose 1:2; Ciyubunuzyo 12:17.) Leza ulatusyomezya kuti Mwanaambelele abaabo mbanooli abo bayoozunda.—Ciyubunuzyo 19:11-21.
17. Ncinzi ncotunga twaamba kujatikizya mbuli mbociyooima mubusena busalala “cisesemyo”?
17 Tulizyi kuti bukombi bwakubeja buyoosaalwa. Babuloni Mupati “ulikoledwe abulowa bwabasalali” alimwi walibikka muciimo camwami mwanakazi, nokuba boobo lunyonyooko lwakwe lulisinizidwe. Ikuyunga kusofweede nkwaayunga beendelezi baanyika kuyoocinca munzila iigambya ikuyanzana oko kwaakusanduka akuba kwakusulaika ‘meja aali kkumi acinyama.’ (Ciyubunuzyo 17:6, 16; 18:7, 8) “Cinyama cisubila tyu” caakusaala sikuvwuula wabukombi, “cisesemyo” cinooimvwi munzila yantenda mubusena oobo mu Kristendomu ibwaambwa kuti bulasalala.c Aboobo ilunyonyooko luyootalikila aali Kristendomu uutasyomi, walo uulitondezya kuti ulasalala.
‘Kuloboka’—Munzila Nzi?
18, 19. Ntwaambo nzi tuliko tutondezya kuti ‘kutijila kumalundu’ tacaambi kucinca bukombi?
18 Naakamana kusinsima ‘zyakwiima kwacisesemyo mubusena busalala,’ Jesu wakacenjezya bantu bamvwisya kuti babweze ntaamu. Sena wakali kwaamba kuti aciindi eco cakumbele—‘icisesemyo cabusaale caakwiima mpociteelede,’ ibantu banji bayooloboka kuzwa mubukombi bwakubeja akunjila mubukombi bwakasimpe? Peepe. Amuyeeye kuzuzikizigwa kwakusaanguna. Jesu wakati: “Abo bali mu-Judaya bakacijile muzilundu, ayooyo uuti kajanwe alululi atakaseluki nikuba kunjila kuti agwisye cintu niciba comwe camuŋanda, ayooyo uuti kajanwe mumuunda, atakapilukili kuleta cikobela cakwe. Pele maawe, kuyoopenga banakazi bamitide abaabo banyonsya kuciindi eco. Pele kamukomba kuti ayo atakabi muciindi campeyo.”—Marko 13:14-18.
19 Jesu tanaakaamba kuti balikke aabo bakali mu Jerusalemu mbabakeelede kutija, mbuli kuti wakali kwaamba kuti bazwe mukati mwini mubukombi bwaba Juda; alimwi kucenjezya kwakwe kwiina nokwakaamba zyakucinca bukombi—kuloboka bukombi bwakubeja akunjila muli bwakasimpe. Basikwiiya ba Jesu kwiina nobaali kuyandika kucenjezya kujatikizya kuloboka kuzwa mubukombi bumwi akunjila muli bumwi; bakali kale Banakristo bakasimpe. Alimwi ikusaala kwamu 66 C.E. kwiina nokwakakulwaizya basibukombi bwaci Juda mu Jerusalemu amoonse mu Judaya ikuleka bukombi oobo akunjila mu Bunakristo. Professor Heinrich Graetz waamba kuti aabo ibakatandila bana Roma ibakali kutija bakapilukila kumunzi: “Ibazangi bakapiluka ku Jerusalemu (mu 8 October) kumwi kabaimba ziimbo zyakuzunda, imyoyo yabo yakali kuduntauka kulukkomano nkaambo kabulangizi bwalwaangunuko akulyeendelezya. . . . Sena Leza tanaakabagwasya calubomba mbubwena mbuli mbwaakagwasya bamasyaanyinakulu? Aba Bazangi kwiina ncobakali kuyoowa kuti inga cabacitikila kumbele.”
20. Ino basikwiiya bakusaanguna bakakutobela buti kucenjezya kwa Jesu kwakutijila kumalundu?
20 Aboobo, mbuti mbobakakutobela kulaya kwa Jesu aabo basale bace kapati kuciindi eco? Ikwiinda mukupola mu Judaya akutijila mumalundu mutalaa Jordano, bakatondezya kuti tiibakacili bamubweende bwaba Juda munzila yaacisi naa yabukombi. Bakasiya myuunda amaanda, kakunyinaa kuyobolola mpasya zyabo mumaanda aabo. Kabasyomede kuti Jehova ulabakwabilila akubagwasilizya, ikukomba nguwe cakaba cintu cipati kapati kwiinda zimwi zyoonse zyakali kunga zyalibonya kuti zilayandika.—Marko 10:29, 30; Luka 9:57-62.
21. Ncinzi ncotuteelede kulangila kucitika iciindi “cisesemyo” caakusaala?
21 Ono amulange kuzuzikizigwa kupati. Kwamakumi aamyaka manji twali kukulwaizya bantu kuti bazwe mubukombi bwakubeja akunjila mubukombi bwakasimpe. (Ciyubunuzyo 18:4, 5) Ibabalilwa kutuulunzuma bacita obo. Ibusinsimi bwa Jesu tabutondezyi kuti mbwaayakutalikila buyo mapenzi mapati, imakamu aabantu ayoonjila mubukombi bwakasimpe; mbubwena buyo mbokwakanyina kusanduka kwamakamu aaba Juda mu 66 C.E. Nokuba boobo, Banakristo bakasimpe banoojisi busungu kapati bwakutobela kucenjezya kwa Jesu kwakuti batije.
22. Ncinzi cilangilwa kuti cili jatikizidwe mukutobela lulayo lwa Jesu ilujatikizya kutijila kumalundu?
22 Calino kwiina notunga twajana makani oonse aajatikizya mapenzi mapati, pele camaanu tulakonzya kwaamba kuti iswebo ikutija Jesu nkwaakaamba takukabi kwakupola zyooko ncobeni pe. Ibantu ba Leza bali kale muzyooko zyanyika zyoonse, koonse-koonse munyika nkobali. Pele tulakonzya kusinizya kuti ooko kutija kwaakuyandika, Banakristo bayooyandika kuzumanana kwaandaana ambunga zyabukombi bwakubeja. Alimwi ncintu cipati kuti Jesu wakacenjezya kuti muntu tayelede kupilukila kuŋanda yakwe kuyoobweza zyakusama naa mpasya. (Matayo 24:17, 18) Aboobo kulakonzya kuba masunko kujatikizya mbotuzilanga zintu zyakumubili; sena tuzibona kuti nzintu iziyandika kapati kwiinda zyoonse, naa sena ilufwutuko luyoosikila baabo bali kulubazu lwa Leza ncecintu ciinda kukomena kulindiswe? Inzya, ikuloboka kwesu kulakonzya kujatikizya makataazyo amwi akuliimya. Tweelede kuti katulibambilide kucita kufwumbwa ciyandika, mbubwena beenzuma bamumwaanda wakusaanguna mbobakacita aabo ibakatija kuzwa mu Judaya kuya ku Pereya mutalaa Jordano.
23, 24. (a) Nkuukuli kulikke nkotukonzya kujana lukwabililo? (b) Ikucenjezya kwa Jesu kujatikizya ‘cisesemyo ciimvwi mubusena busalala’ kweelede kutukulwaizya kucita nzi?
23 Tweelede katusinizizye kuti Jehova azumanane kuba ciyubilo cesu antoomwe ambunga yakwe iili mbuli cilundu. (2 Samuele 22:2, 3; Intembauzyo 18:2; Daniele 2:35, 44) Ooko nkotuya kujana lukwabililo! Tatukaiyi ibanabunji ibayootijila “mumigodi amumampangala aamumalundu” kuti bayube—imbunga zyabantunsi izitikabeko kwaciindi cisyoonto buyo aakunyonyoonwa Babuloni Mupati. (Ciyubunuzyo 6:15; 18:9-11) Masimpe, ibukkale bulakonzya kubijila limwi kumbele—mbubwena mbuli mbozyakabede mu 66 C.E. kuli bamakaintu ibakamisi nobakatija kuzwa mu Judaya naa kubantu bali boonse ibakali kuyandika kweenda mumvwula imwakali kutontola kapati. Pele tulakonzya kusyoma kuti Leza uyoocitya kuti kufwutuka kukonzyeke. Noliba lino atuyumye lusyomo lwesu muli Jehova a Mwanaakwe, walo ono uuli mukulela kali Mwami iwa Bwami.
24 Tatweelede kuyoowa iciyoocitika kumbele. Jesu kwiina naakayanda basikwiiya bakwe kuciindi eco ikuti batalike kuyoowa, alimwi kwiina nayandide kuti swebo katuyoowede lino naa mumazuba aaciza kumbele. Wakatucenjezya ikutegwa tulibambile mumyoyo amumizeezo. Kayi, Banakristo bamvwa kwiina nobayoosubulwa ilunyonyooko lwaakusikila bukombi bwakubeja abweende bwazintu boonse obuno bubyaabi. Banoopakamene alimwi banookutobela kucenjezya kujatikizya ‘cisesemyo ciimvwi mubusena busalala.’ Alimwi bayootola ntaamu kweelana alusyomo lwabo lutazungaani. Tutalubi ncaakasyomezya Jesu kuti: “Walo oyo uuyookakatila mane do kumamanino nguuyoofutulwa.”—Marko 13:13.
Bupanduluzi buyungizidwe
a “Izikozyanyo zyabana Roma zyakali kukwabililwa kwiinda mukuzikomba mumatempele ku Roma; alimwi ibulemu mbubakali kuzipa zitondezyo zyabo bantu aba bwakali kuyungizigwa mbobazundila masi aambi . . . [Kuli basikalumamba] eezi zyakali nzezintu zisalalisya kwiinda munyika yoonse. Sikalumamba muna Roma wakali kukonkezya citondezyo cakwe.”—The Encyclopædia Britannica, Kulembwa kwa 11.
b Amuzyibe kuti nokuba kuti kuzuzikizigwa kwamajwi aa Jesu mu 66-70 C.E. kulakonzya kutugwasya kuteelela mbuli mbwaayoozuzikizigwa ciindi camapenzi mapati, oku kuzuzikizigwa koonse kobile kwiina nokunga kwakonzyanya muzintu zyoonse nkaambo kuzuzikizigwa kucitikila mubukkale bwiindene.
c Amubone Ngazi Yamulindizi yamu December 15, 1975, mapeeji 741-4.
Sena Mulayeeya?
◻ Ino “cisesemyo cabusaale” cakalitondezya buti mumwaanda wamyaka wakusaanguna?
◻ Nkaambo nzi ncocili camaanu kuyeeya kuti “cisesemyo” camazubaano ciyooimikila mubusena busalala kumbele aamazuba?
◻ Nkusaala nzi kuyoocitwaa “cisesemyo” ikwakasinsimwa ku Ciyubunuzyo?
◻ ‘Nkutija’ kwamusyoboonzi nkotunga twaakuyandika kucita?
[Cifwanikiso icili apeeji 24]
Babuloni Mupati wiitwa kuti ‘ngomuzyali wabasibwaamu’
[Cifwanikiso icili apeeji 25]
Icinyama cisalala tyu icilembedwe ku Ciyubunuzyo caandaano 17 [“nce]cisesemyo” ncaakali kwaamba Jesu
[Cifwanikiso icili apeeji 26]
Icinyama cisalala tyu ciyoonyonyoona bukombi